Википедија

Истражување на Месечината

Физичкото истражување на Месечината започнало кога Луна 2, вселенска сонда лансирана од Советскиот Сојуз, извршила истражување на површината на Месечината на 14 септември 1959 година. Пред тоа единственото расположливо средство за истражување било набљудување од Земјата. Пронајдокот на оптичкиот телескоп го донело првиот скок во квалитетот на набљудувањата на Месечината. Галилео Галилеј е генерално заслужен како првиот човек што користел телескоп за астрономски цели; откако направил свој телескоп во 1609 година, планините и кратерите на површината на Месечината биле меѓу неговите први набљудувања со помош на тој телескоп.

Аполо 12 се подготвува да се спушти кон површината на Месечината. Фотографија од Ричард Ф. Гордон Џуниор.

Програмата Аполо на НАСА била единствената програма за успешно спуштање луѓе на Месечината, што го направила шест пати. Првото слетување се случило во 1969 година, кога двајца астронаути од Аполо 11 поставиле научни инструменти и ги вратиле месечевите примероци на Земјата.

Првото слетување без екипаж на далечната страна на Месечината било направено од кинеското вселенско летало Чанге 4 на почетокот на 2019 година, кое успешно го распоредил месечиноодот Јуту-2.

Пред летот во вселената

уреди

Античкиот грчки филозоф Анаксагора (п. 428 г. п.н.е.) образложил дека Сонцето и Месечината се џиновски сферични карпи и дека второто ја рефлектира светлината на првото. Неговиот нерелигиозен поглед на небесата бил една од причините за неговото затворање и евентуалното прогонство.[1] Во својата книга На лицето во месечината, Плутарх сугерирал дека Месечината има длабоки вдлабнатини во кои светлината на Сонцето не допирала и дека точките не се ништо друго освен сенки на реки или длабоки бездни. Тој, исто така, ја истакнувал можноста дека Месечината била населена. Аристарх отишол чекор подалеку и го пресметал растојанието од Земјата, заедно со нејзината големина, добивајќи вредност 20 пати поголема од полупречникот на Земјата за растојанието (вистинската вредност е 60; полупречникот на Земјата бил приближно познат уште од Ератостен).

Иако Кинезите од династијата Хан (202 п.н.е.–202 н.е.) верувале дека Месечината е енергија изедначена со Ки, нивната теорија за „зрачното влијание“ препознала дека светлината на Месечината е само рефлексија на Сонцето (споменато од Анаксагора погоре).[2] Ова било поддржано од главните мислители како Џинг Фанг,[2] кој ја забележал сферичноста на Месечината.[2] Шен Куо (1031–1095) од династијата Сунг (960–1279) создал алегорија изедначувајќи го растењето и опаѓањето на Месечината со тркалезна топка од рефлектирачко сребро, која, кога ќе се намачка со бел прав и ќе се погледне од страна, ќе изгледа како полумесечина.[2]

До 499 н.е., индискиот астроном Арјабхата спомнал во својата Арјабхатија дека рефлектираната сончева светлина е она што предизвикува Месечината да свети.[3]

Хабаш ел-Хасиб ел-Марвази, персиски астроном, спровел различни набљудувања во опсерваторијата ел-Шамисија во Багдад помеѓу 825 и 835 н.е.[4] Користејќи ги овие набљудувања, тој го проценил пречникот на Месечината на 3.037км (еквивалентно на 1.519 км полупречник) и неговото растојание од Земјата од 346,345 километри.[4] Во 11 век, исламскиот физичар Алхазен ја истражувал месечевата светлина преку голем број експерименти и набљудувања, заклучувајќи дека е комбинација од сопствената светлина на Месечината и способноста на Месечината да апсорбира и емитува сончева светлина.[5][6]

Во средниот век, пред пронаоѓањето на телескопот, сè поголем број луѓе почнале да ја препознаваат Месечината како сфера, иако многумина верувале дека таа е „совршено мазна“.[7] Во 1609 година, Галилео Галилеј нацртал еден од првите телескопски цртежи на Месечината во својата книга Sidereus Nuncius и забележал дека не е мазна, туку има планини и кратери. Подоцна во 17 век, Џовани Батиста Ричоли и Франческо Марија Грималди нацртале мапа на Месечината и им дале на многу кратери имињата што ги имаат и денес. На мапите, темните делови од површината на Месечината се нарекувале марија (единечно маре) или мориња, а светлите делови се нарекувале тера или континенти.

 
Скици на Месечината на Галилео од Sidereus Nuncius

Томас Хариот, како и Галилеј, ја нацртал првата телескопска претстава на Месечината и ја набљудувал неколку години. Неговите цртежи, сепак, останале необјавени.[8] Првата карта на Месечината била направена од белгискиот космограф и астроном Мајкл Флорент ван Лангрен во 1645 година.[8] Две години подоцна, многу повлијателен напор бил објавен од Јоханес Хевелиј. Во 1647 година тој ја објавил Селенографија, првиот трактат целосно посветен на Месечината. Номенклатурата на Хевелиј, иако се користела во протестантските земји до 18 век, била заменета со системот објавен во 1651 година од језуитскиот астроном Џовани Батиста Ричиоли, кој на големите точки со голо око им ги дал имињата на морињата и телескопските точки (сега наречени кратери). името на филозофите и астрономите.[8]

 
Студија на Месечината од Микрографијата на Роберт Хук, 1665 година

Во 1753 година, хрватскиот језуит и астроном Руѓер Бошковиќ открил отсуство на атмосфера на Месечината. Во 1824 година Франц фон Грутхујзен го објаснил формирањето на кратери како резултат на удари од метеорит.[9]

Можноста Месечината да содржи вегетација и да е населена со селенити била сериозно разгледувана од големите астрономи дури и во првите децении на 19 век. Во 1834–1836 година, Вилхелм Бир и Јохан Хајнрих Медлер ја објавиле својата четиритомна Mappa Selenographica и книгата Der Mond во 1837 година, што цврсто го утврдил заклучокот дека Месечината нема водни тела, ниту пак некоја забележлива атмосфера. 

 
Најраниот преживеан дагеротип на Месечината од Џон В. Дрејпер (1840)
 
Фотографија на Месечината направена од Луис Ратерфурд во 1865 година

Вселенска трка

уреди

„Вселенската трка“ и „Месечевата трка“ инспирирана од Студената војна меѓу Советскиот Сојуз и Соединетите Американски Држави се забрзала со фокус на Месечината. Ова вклучувало први фотографии од тогаш невидената далечна страна на Месечината во 1959 година од страна на Советскиот Сојуз, а кулминирало со слетувањето на првите луѓе на Месечината во 1969 година, широко видени низ светот како еден од клучните настани на 20 век, и воопшто на човечката историја.

 
Првата слика од друг свет од вселената и од далечната страна на Месечината, фотографирана од Луна 3 во 1959 година.
 
Музејска реплика на Луна 1 и Луна 2
 
Модел на Луна 3
 
Првата слика на Месечината направена од американско вселенско летало,[10] Ренџер 7 во јули 1964 година
 
Сондата Ренџер
 
Луна 9 била првото вселенско летало кое успеало да слета на Месечината во февруари 1966 година.
 
Изгрејсонцето направено од Вилијам Андерс од Аполо 8 во декември 1968 година
 
Печат од 1966 година со цртеж на првата меко слета сонда Луна 9, веднаш до првиот поглед на површината на Месечината фотографиран од сондата.
 
Астронаутот на Аполо 17 , Харисон Шмит, стои покрај карпата во Таурус-Литроу за време на третата вострана активност.
 
Првиот месечев примерок Луна 16 се враќа во СССР во септември 1970 година.

Првиот вештачки објект што прелетал покрај Месечината била советската сонда Луна 1 без екипаж на 4 јануари 1959 година и била првата сонда што стигнала до хелиоцентрична орбита околу Сонцето.[11] Малкумина знаеле дека Луна 1 е дизајнирана да влијае на површината на Месечината.

Првата сонда што допрела на површината на Месечината била советската сонда Луна 2, која слетала на 14 септември 1959 година, во 21:02:24 UTC. Далечната страна на Месечината првпат била фотографирана на 7 октомври 1959 година од советската сонда Луна 3. Според денешните нејасни стандарди, фотографиите покажале дека на далечната страна на Месечината речиси целосно ѝ недостасува марија.

Првата американска сонда што прелетала покрај Месечината била Пионер 4 на 4 март 1959 година, што се случило веднаш по Луна 1. Но, тоа бил единствениот успех на 8 американски сонди кои први се обиделе да се лансираат за Месечината.[12]

Во обид да се натпреварува со овие советски успеси, американскиот претседател Џон Ф. Кенеди предложил слетување на Месечината со екипаж во специјална порака до Конгресот за итни национални потреби :

Сега е време да се преземат подолги чекори - време за големо ново американско претпријатие - време е оваа нација да преземе јасно водечка улога во достигнувањата во вселената, што на многу начини може да го држи клучот за нашата иднина на Земјата... Зашто, иако не можеме да гарантираме дека еден ден ќе бидеме први, можеме да гарантираме дека секој неуспех да го направиме овој напор ќе не направи да останеме последни.

... Верувам дека оваа нација треба да се заложи за постигнување на целта, пред да излезе оваа деценија, да слета човек на Месечината и безбедно да го врати на Земјата. Ниту еден вселенски проект во овој период нема да биде поимпресивен за човештвото или поважен во долгорочното истражување на вселената; и никој нема да биде толку тежок или скап за да се постигне.

...нека биде јасно дека барам од Конгресот и од земјата да прифатат цврста посветеност на нов курс на дејствување - курс кој ќе трае многу години и ќе носи многу тешки трошоци. ..

Ренџер 1 бил лансиран во август 1961 година, само 3 месеци по говорот на претседателот Кенеди. Ќе поминат уште 3 години и шест неуспешни мисии на Ренџер додека Ренџер 7 не врати фотографии од близина од површината на Месечината пред да удри на неа во јули 1964 година. Голем број проблеми со лансирните возила, копнената опрема и електрониката на вселенските летала ја мачеле програмата Ренџер и воопшто раните мисии со сонда. Овие лекции помогнале во Маринер 2, единствената успешна американска вселенска сонда по познатиот говор на Кенеди во Конгресот и пред неговата смрт во ноември 1963 година.[13] Стапките на успех во САД значително се подобриле од Ренџер 7 па наваму.

Во 1966 година СССР ги постигнал првите меки слетувања и ги направил првите фотографии од површината на Месечината за време на мисиите Луна 9 и Луна 13.

САД го следел Ренџер со програмата Surveyor [14] испраќајќи седум роботски вселенски летала на површината на Месечината. Пет од седумте вселенски летала успешно се приземјиле, истражувајќи дали реголитот (прашината) е доволно плиток за астронаутите да застанат на Месечината.

На 24 декември 1968 година, екипажот на Аполо 8, Френк Борман, Џејмс Ловел и Вилијам Андерс, станале првите човечки суштества кои влегле во орбитата на Месечината и лично ја виделе далечната страна на Месечината. Луѓето првпат слетале на Месечината на 20 јули 1969 година. Првиот човек кој одел на површината на Месечината бил Нил Армстронг, командант на американската мисија Аполо 11.

Првиот роботски месечиноод што слетал на Месечината бил советскиот брод Луноход 1 на 17 ноември 1970 година, како дел од програмата Луноход. До денес, последниот човек што застанал на Месечината бил Јуџин Сернан, кој како дел од мисијата Аполо 17, во декември 1972 година.

Примероците на карпите од Месечината биле вратени на Земјата со три мисии на Луна (Луна 16, 20 и 24) и мисиите на Аполо од 11 до 17 (освен Аполо 13, кој го прекинал планираното слетување на Месечината). Луна 24 во 1976 година била последната месечева мисија на Советскиот Сојуз или на САД до Клементина во 1994 година. Фокусот е префрлен на: сонди на други планети, вселенски станици и програмата Шатл.

Пред трката на Месечината, САД имале претпроекти за научни и воени бази на месечината Проектот Лунекс и Проектот Хоризонт. Покрај слетувањето со екипаж, напуштените советски програми за екипаж на Месечината вклучувале изградба на повеќенаменска месечинска база „Ѕвезда“, првиот детален проект, комплетиран со развиени макети на возила за експедиција [15] и површински модули.[16]

По 1990 година

уреди
 
Касини-Хајгенс ја направил оваа слика за време на неговото прелетување на Месечината, пред да отпатува до Сатурн

Во 1990 година, Месечината била посетена од страна на јапонското вселенското летало Хитен, со што Јапонија станала трета земја што поставила објект во орбитата околу Месечината. Вселенското летало ја пуштило сондата Хагоромо во орбитата на Месечината, но предавателот откажал, а со тоа спречила понатамошна научна употреба на леталото. Во септември 2007 година, Јапонија го лансирала вселенското летало Селене, со цел „да се добијат научни податоци за потеклото и еволуцијата на Месечината и да се развие технологијата за идното истражување на Месечината“, според официјалната веб-страница на JAXA.[17]

Европската вселенска агенција лансирала мала, евтина месечева орбитална сонда наречена SMART 1 на 27 септември 2003 година. Примарната цел на SMART 1 била да направи тридимензионални рендгенски и инфрацрвени снимки на површината на Месечината. SMART 1 влегла во орбитата на Месечината на 15 ноември 2004 година и продолжила да набљудува до 3 септември 2006 година, кога намерно удрила во површината на Месечината со цел да го проучи ударниот столб.[18]

Кина ја започнала кинеската програма за истражување на Месечината и ги истражува изгледите за ископување на Месечината, особено во потрага по изотоп хелиум-3 за употреба како извор на енергија на Земјата.[19] Кина го лансирала роботскиот месечев орбитер Чанге 1 на 24 октомври 2007 година. Првично планирана за едногодишна мисија, мисијата Чанге 1 станала многу успешна и на крајот била продолжена за уште четири месеци. На 1 март 2009 година, Чанге 1 била намерно погодена на површината на Месечината, завршувајќи ја 16-месечната мисија. На 1 октомври 2010 година, Кина го лансирала месечевиот орбитер Чанге 2. Кина го спуштила роверот Чанге 3 на Месечината на 14 декември 2013 година, и станала третата земја што го сторила тоа.[20] Чанге 3 е првото вселенско летало кое меко слетало на површината на Месечината по Луна 24 во 1976 година. Бидејќи мисијата на Чанге 3 била успешна, резервниот лендер Чанге 4 бил пренаменет за новите цели на мисијата. Кина на 7 декември 2018 година ја лансирала мисијата Чанге 4.[21] На 3 јануари 2019 година, Чанге 4 слетала на далечната страна на Месечината,[22] распоредувајќи го роверот за месечина Јуту-2, кој подоцна стана актуелен рекордер за патување на површината на Месечината.[23] Меѓу другите откритија, Јуту-2 открил и дека прашината на некои локации од далечната страна на Месечината е длабока до 12 метри.[24]

Индиската национална вселенска агенција, Индиската организација за вселенско истражување (ISRO), го лансирала Чандрајан 1 , месечева орбитарка без екипаж, на 22 октомври 2008 година.[25] Месечевата сонда првично била наменета да кружи околу Месечината две години, со научни цели да подготви тридимензионален атлас на блиската и далечната страна на Месечината и да спроведе хемиско и минералошко мапирање на површината на Месечината.[26] Орбитерот ја ослободил сондата за удар на Месечината која удрила на Месечината во 15:04 часот по Гринич на 14 ноември 2008 година [27] што ја прави Индија четвртата земја што стигнала до површината на Месечината. Меѓу многуте достигнувања на Чандрајан 1 било откривањето на широко распространето присуство на молекули на вода во месечевата почва. Оваа мисија била проследена со Чандрајан-2, која била лансирана на 22 јули 2019 година и влегла во орбитата на Месечината на 20 август 2019 година. Чандрајан 2 го носела и првиот индиски лендер и ровер, но тие слетале при несреќен случај.[28]

 
Анимација на Орбитрален истражувач на месечината траекторија од 23 јуни 2009 година до 30 јуни 2009 година
  Месечев извидувачки орбитер  ·   Месечина

Организацијата за одбрана од балистички проектили и НАСА ја лансирале мисијата Клементина во 1994 година, а Месечев проспектор во 1998 година. НАСА го лансирала Месечевиот извидувачки орбитер на 18 јуни 2009 година, кој собрал снимки од површината на Месечината. Носел и сателит за набљудување и сензор на месечевиот кратер (LCROSS), кој го истражувал можното постоење на вода во кратерот Кабео. GRAIL е уште една мисија, лансирана во 2011 година.

Првата комерцијална мисија на Месечината била остварена од страна на Меморијалната мисија на Месечината „Манфред“ (4M), предводена од LuxSpace, филијала на германската OHB AG. Мисијата била лансирана на 23 октомври 2014 година со кинеското пробно летало Чанге 5-T1, прикачено на горната фаза на ракетата Long March 3C/G2.[29][30] Вселенското летало 4М прелетало покрај Месечината ноќта на 28 октомври 2014 година, по што влегло во елиптична Земјина орбита, надминувајќи го својот дизајниран животен век за четири пати.[31]

Кина планирала да спроведе мисија Зза повраток на примерок со своето вселенско летало Чанге 5 во 2017 година, но таа мисија била одложена [32] поради неуспехот на ракетата-носач Лонг Марч 5.[33] Меѓутоа, по успешното враќање на летот со ракетата Лонг Марч 5 кон крајот на декември 2019 година, Кина ја таргетирала својата мисија за 2020 година.[34] Кина ја завршила оваа мисија на 16 декември 2020 година со враќање на приближно 2 килограми месечев примерок.[35]

Планови

уреди

По напуштената програмата „Соѕвездие“, САД, Русија, ЕСА, Кина, Јапонија и Индија ги објавиле плановите за летови со екипаж проследени со месечевите бази. Сите тие имаат намера да го продолжат истражувањето на Месечината со повеќе вселенски летала без екипаж.

Индија планира да ја лансира лендерската мисија Чандрајан-3 во 2022 година и ја проучува потенцијалната соработка со Јапонија за лансирање на мисијата за истражување на поларните месечини во 2024 година.

Русија, исто така, ги објавила плановите да го продолжи својот претходно замрзнат проект Луна-Глоб, лендер и орбитер без екипаж, кој требало да биде лансиран во 2021 година.[36] Во 2015 година, Роскосмос изјавил дека Русија планира да постави астронаут на Месечината до 2030 година, оставајќи го Марс на НАСА. Целта е да се работи заеднички со НАСА и да се избегне вселенска трка.[37] Руската месечева орбитална станица е предложена да кружи околу Месечината по 2030 година.

Во 2018 година, НАСА ги објавила плановите за враќање на Месечината со комерцијални и меѓународни партнери како дел од севкупната кампања за истражување на агенцијата за поддршка на Директивата за вселенска политика 1, со што се појавила програмата Артемис. НАСА планира да започне со роботски мисии на површината на Месечината, како и со екипажот Лунар Гејтвеј. Почнувајќи од 2019 година, НАСА издава договори за развој на нови услуги за испорака на мала носивост на Месечината, развој на слетувачи на Месечината и спроведување на повеќе истражувања на површината на Месечината пред човечкото враќање.[38] Програмата Артемида вклучува неколку летови на вселенското летало Орион и слетувања на Месечината од 2022 до 2028 година [39][40]

На 3 ноември 2021 година, НАСА објавила дека избрала место за слетување во месечевиот јужен поларен регион во близина на кратерот Шакелтон за вселенско летало без екипаж.[41]

Наводи

уреди
  1. ↑ O'Connor, J.J.; Robertson, E.F. (February 1999). „Anaxagoras of Clazomenae“. University of St Andrews. Посетено на 2007-04-12.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Needham, Joseph (1986). Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Science and Civilization in China. 3. Taipei: Caves Books. стр. 227; 411–416. ISBN 978-0-521-05801-8.
  3. ↑ Hayashi (2008), Aryabhata I
  4. ↑ 4,0 4,1 Langermann, Y. Tzvi (1985). „The Book of Bodies and Distances of Habash al-Hasib“. Centaurus. 28 (2): 111–112. Bibcode:1985Cent...28..108T. doi:10.1111/j.1600-0498.1985.tb00831.x.
  5. ↑ Toomer, G. J. (December 1964). „Review: Ibn al-Haythams Weg zur Physik by Matthias Schramm“. Isis. 55 (4): 463–465. doi:10.1086/349914.
  6. ↑ Montgomery, Scott L. (1999). The Moon & the Western Imagination. University of Arizona Press. стр. 75-76. ISBN 9780816519897.
  7. ↑ Van Helden, A. (1995). „The Moon“. Galileo Project. Архивирано од изворникот на 2004-06-23. Посетено на 2007-04-12.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „The Galileo Project“. Архивирано од изворникот на September 5, 2007. Посетено на 2007-09-14.
  9. ↑ Энциклопедия для детей (астрономия). Москва: Аванта+. 1998. ISBN 978-5-89501-016-7.
  10. ↑ „First image of the Moon taken by a U.S. spacecraft“. NSAS NSSDC Image Catalog. Посетено на 2020-09-07.
  11. ↑ „Luna 1“. NASA Space Science Data Coordinated Archive.
  12. ↑ NASA.gov
  13. ↑ NASA.gov
  14. ↑ NASA.gov – 24 January 2020
  15. ↑ „LEK Lunar Expeditionary Complex“. astronautix.com. Архивирано од изворникот на 8 December 2013. Посетено на 12 June 2015.
  16. ↑ „DLB Module“. astronautix.com. Архивирано од изворникот на 7 January 2014. Посетено на 12 June 2015.
  17. ↑ „Kaguya (SELENE)“. JAXA. Посетено на 2007-06-25.
  18. ↑ „SMART-1 Impacts Moon“. ESA. 4 September 2006. Архивирано од изворникот на 2006-10-25. Посетено на 2006-09-03.
  19. ↑ David, Leonard (4 March 2003). „China Outlines its Lunar Ambitions“. Space.com. Архивирано од изворникот на March 16, 2006. Посетено на 2006-03-20.
  20. ↑ Sun, Zezhou; Jia, Yang; Zhang, He (2013). „Technological advancements and promotion roles of Chang'e-3 lunar probe mission“. Sci China Tech Sci. 56 (11): 2702. Bibcode:2013ScChE..56.2702S. doi:10.1007/s11431-013-5377-0.
  21. ↑ China launches historic mission to land on far side of the Moon Stephen Clark, Spaceflight Now. 07 December 2018.
  22. ↑ Devlin, Hannah; Lyons, Kate (2019-01-03). „Far side of the moon: China's Chang'e 4 probe makes historic touchdown“. The Guardian (англиски). ISSN 0261-3077. Посетено на 2019-06-06.
  23. ↑ China's Farside Moon Rover Breaks Lunar Longevity Record. Leonard David, Space.com. 12 December 2019.
  24. ↑ Morgan McFall (26 Feb 2020) China's lunar rover finds nearly 40 feet of dust on the far side of the moon
  25. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2008-12-12. Посетено на 2009-05-22.
  26. ↑ „Chandrayaan-1 Scientific Objectives“. Indian Space Research Organisation. Архивирано од изворникот на 2009-10-12.
  27. ↑ „India sends probe on to the Moon“. BBC. November 14, 2008. Посетено на 2008-11-16.
  28. ↑ „Chandrayaan - 2 Latest Update - ISRO“. www.isro.gov.in. Архивирано од изворникот на 2019-09-08. Посетено на 2019-10-07.
  29. ↑ „First commercial mission to the Moon launched from China“. Spaceflight Now. 25 October 2014. Посетено на 24 July 2015.
  30. ↑ „China Readies Moon Mission for Launch Next Week“. Space.com. 14 October 2014. Посетено на 24 July 2015.
  31. ↑ "Saft lithium batteries powered the 4M mini-probe to success on the world's first privately funded Moon mission". Соопштение за печат. Архивирано на 24 јули 2015 г. „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2015-07-24. Посетено на 2021-11-20.
  32. ↑ Nowakowski, Tomasz (9 August 2017). „China Eyes Manned Lunar Landing by 2036“. Архивирано од изворникот на 2020-11-12. Посетено на 17 August 2017.
  33. ↑ Jeff Foust (25 September 2017). „Long March 5 failure to postpone China's lunar exploration program“. SpaceNews. Посетено на 17 December 2017.
  34. ↑ Jones, Andrew (1 November 2019). „China targets late 2020 for lunar sample return mission“. SpaceNews. Посетено на 26 January 2020.
  35. ↑ „China's Chang'e-5 mission returns Moon samples“. BBC News (англиски). 2020-12-16. Посетено на 2020-12-16.
  36. ↑ Covault, Craig (2006-06-04). „Russia Plans Ambitious Robotic Lunar Mission“. Архивирано од изворникот на 2006-06-12. Посетено на 2021-11-20.
  37. ↑ „Russia to place man on Moon by 2030 leaving Mars to NASA“. 2015-06-27.
  38. ↑ Warner, Cheryl (2018-04-30). „NASA Expands Plans for Moon Exploration“. NASA. Посетено на 2019-04-01.
  39. ↑ "National Space Exploration Campaign Report" (PDF). NASA. September 2018.
  40. ↑ „Moon to Mars | NASA“. June 25, 2018. Посетено на 2019-06-10.
  41. ↑ https://www.space.com/nasa-intuitive-machines-moon-landing-site-ice-mission

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Истражување_на_Месечината&oldid=5286208“