Исламизација на Албанија

Исламизацијата на Албанија се случила како резултат на османлиското освојување на Албанија во доцниот XIV век. Османлиите преку својата администрација и војска го донеле исламот во Албанија преку разни политики и даночни олеснувања, трговски мрежи и транснационални верски врски. Во првите неколку векови на османлиското владеење, ширењето на исламот во Албанија било бавно и главно се интензивирало во текот на XVII и XVIII век, делумно поради поголемата османлиска општествена и воена интеграција, гео-политички фактори и колапс на црковните структури. Тоа бил еден од најзначајните случувања во албанската историја бидејќи Албанците во Албанија преминале од претежно христијанско (католичко и православно) население во население кое е главно муслиманско (сунити, бекташки и некои други секти), притоа задржувајќи ги значајните етнички христијански малцинства во одредени региони. Како резултат на исламизацијата, сунитскиот ислам станал најголема вера во албанската етнолингвистичка област, но и други вери биле присутни во регионот. Религијата одиграла големо влијание во обликувањето на политичкиот развој на Албанија во доцниот османлиски период. Освен религиозните промени, преобратувањето во ислам донело и други социјални и културни трансформации што ги обликувале и влијаеле врз Албанците и албанската култура.

Во текот на XVI и XVIII век, христијанските Албанци исто така биле присилно преобратени во ислам преку грубо насилство, малтретирање и зголемени даноци од Османлиите. Овој третман ги предизвикало албанските бунтови од 1433-1439, 1452, 1480-81, 1506-07, 1519-20, 1594, 1601-02, 1621, 1614, 1618, 1683-84, 1737, 1833-39, 1844 и 1850.^[1]^[2]^[3]^[4]^[5] Иако Албанците одржувале криптохристијанска култура, позната како „ Ларамани “, оние кои се обиделе да се вратат на христијанството, охрабрени од папата Климент XI, се соочиле со смртна казна според отоманскиот закон. На крајот, Албанците ги надминале другите балкански групи во османлиската владејачка класа и добиле преовладувачка позиција и влијание, и покрај тоа што биле малку по број.^[6]

Историја

Ран османлиски период

Скендербег (1405 –1468)

Албанците започнале да го прифаќаат исламот кога станале дел од Отоманското Царство кон крајот на XIV век.^[7] Албанија се разликува од другите региони на Балканот како Бугарија и Босна во тоа што до 1500-тите години, исламот останал ограничен единствено на членовите на аристократија и на ретките воени населби предводени од Јуруците.^[8]^[9] Така, првичното преобраќање во ислам се случило главно меѓу христијанската елита, која задржала некои претходни политички и економски привилегии и новите класа на тимари или сопственици на недвижнини на сипахиите во новиот османлиски систем.^[10]

Овие вклучуваат аристократски фигури како Ѓорѓија Кастриоти (Скендербег) кој додека бил во служба на Османлиите го прифатил исламот и подоцна се вратил во христијанството за време на бунтот на северот на Албанците кон крајот на XV век. Притоа, тој исто така им наредил на другите кои го прифатиле исламот или биле муслимански колонисти да го прифатат христијанството или да се соочат со смрт. Скендербег добил воена помош од Кралството Неапол што го испратил во 1452 година Рамон д’Ортафа, кој бил назначен за заменик-надвојник на Албанија и имал за задача да го одржува католицизмот меѓу месното население од ширењето на исламот.^[11] За време на судирите меѓу Скендербег и Османлиите, различните битки и нападите го принудиле султанот Мехмет II да ја изгради Елбасанската тврдината (1466) во низините за да се спротивстави на отпорот што доаѓал од планинските упоришта.^[12] Пред и по смртта на Скендербег (1468) делови од албанската аристократија мигрирале во јужна Италија со одреден број Албанци за да избегаат од османлиското освојување, чии потомци сè уште живеат во многу села во кои се населиле.^[13]

Опсада на Скадар, 1478 година

Дури и долго по падот на Скендербег, големите региони често се бунеле против османлиското владеење, честопати носејќи големи човечки трошоци, вклучително и десеткувања на цели села.^[14] Во 1570-тите, започнал заеднички напор на османлиските владетели да го преобратат домородното население во ислам со цел да се запре појавата на сезонски бунтови во Елбасан и Река, а на неуспешниот бунт во 1596 година меѓу католиците на северот му претходел на низа тешки казнени мерки што предизвикало преобраќање во ислам.^[15] Врвот на исламизацијата во Албанија се случил многу подоцна од другите исламизирани или делумно исламизирани области: Податоците за пописот во 16 век покажал дека санџаците каде живееле Албанци останале претежно христијански, а муслиманите сочинувале не повеќе од 5% во повеќето области, додека во овој период муслиманите веќе се искачиле на големи пропорции во делови на Босна (Босна 46%, Херцеговина 43%, урбано Сараево 100%), Северна Грција (Трикала 17,5%), урбана Македонија (Скопје и Битола и по 75%) и Источна Бугарија (Силистра 72%, Чирмен 88%, Никопол 22%). Подоцна, во 19 век, кога процесот на исламизација бил запрен во поголемиот дел од Балканот, тој продолжил да остварува значителен напредок во Албанија, особено на југот.^[16]

Во раниот период на османлиското владеење, областите што ја формираат современа Албанија биле реорганизирани во административна единица со име Санџак-и Арнавид или Санџак-и Арнавуд.^[17] За време на почетокот на османлиското владеење, само истакнати цркви со значително симболично значење или културна вредност на урбаната населба биле претворени во џамии.^[10] Повеќето рани џамии изградени во Албанија главно биле изградени во тврдини за османлиски гарнизони на моменти од страна на османлиски султани за време на нивните воени походи во областа како џамијата Фатих Султан Мехмет во Скадар, Црвената џамија во Белград и други.^[10]^[18]

Како по правило, османлиското правило во голема мера толерирало христијански поданици, но исто така ги дискриминирало правејќи ги граѓани од втор ред со повисоки даноци и разни законски ограничувања, како што не можат да ги носат муслиманите на суд, да имаат коњи, да имаат оружје или да имаат куќи со поглед кон муслиманите. Додека османлиските власти биле хронично сомнителни кон католицизмот, тие во голема мера дозволувале православна црква да функционира непречено, освен во одредени периоди кога црквата била потисната со протерување на бискупите и биле запленети имотот и приходите. За време на османлискиот период, повеќето христијани, како и повеќето муслимани користеле одреден степен на синкретизам, сè уште практикувајќи разни пагански обреди; многу од овие обреди се најдобро зачувани меѓу мистичните редови како Бекташкиот ред.^[19]

Руинирана Црвена џамија во рамките на Белградската тврдина.
Руинирана џамија во рамките на тврдината, Круја.
Руинирана џамија Фатих Султан Мехмет во тврдината Розафа, Скадар.

Северна Албанија

Папата Климент XI бил папа од 1700 до 1721 година. Роден во благородното семејство Албани со италијанско и албанско потекло ^[20] свикал собор за да го запре падот на католичкото население

Османлиското освојување на одредени северни градови од Венецијанците се случило одделно со првичното освојување на Албанија од локалните феудалци. Градот Леска паднал во 1478, Скадар во 1478-1479 и Драч во 1501. Најголемиот дел од нивното христијанско население побегнало. Во текот на 16 век, градското население во овие градови станало првенствено муслиманско.^[21] На север, ширењето на исламот било побавно како резултат на отпорот од Римокатоличката црква и планинскиот терен што придонело за помало муслиманското влијание во XVI век.^[22] Османлиското освојување и територијалната реорганизација на Албанија сепак се одразила врз католичката црква бидејќи биле уништени црковните структури.^[10] Во 16 век, за Скадарскиот санџак се сметало дека има муслиманско население кое брои 4,5% од вкупното, додека Дукаѓини (во тоа време ретко населено) имало 0%, а Призрени 1,9%.^[16]

Католичките албански бунтови, честопати во контекст на османлиските војни со католичките сили на Венеција и Австрија во XVII век резултирале со сериозни репресалии против католички Албанци кои се побуниле и кои го нагласиле преминот во ислам.^[23]^[24] Во 1594 година, Папата поттикнал неуспешен бунт меѓу католичките Албанци на Северот, ветувајќи помош од Шпанија. Како и да е, помошта не пристигнала, и кога бунтот бил уништен во 1596 година, биле спроведени османлиски репресии и големи притисоци за прифаќање на исламот за казнување на бунтовниците.^[8] Големи падови се случиле во периодот од 1630-тите до 1670-тите, каде на пример, бројот на католиците во Лешката епархија се намалил за 50%, додека во Пилтската епархијата, католиците од 20,000 се намалиле на 4,045 приврзаници, од кои повеќето се преобратиле во ислам, а неколкумина во православие.^[25]

За време на Големата австриско-турска војна, албанските католички водачи Петар Богдани и Тома Распасани ги собрале католиците и муслиманите на албанските косовски Албанци кон про-австриската кауза. По војната, кога Косово не завршил како дел од Хабсбуршката монархија, следеле груби репресалии. Голем број на католици и Срби побегнале на север каде што многумина „починале, некои од глад, други од болести” околу Будимпешта.^[26] По бегството на Србите, пашата од Ипек (Пеќ) ги принудил католичките Албанци на Северот да се преселат во сега раселените рамнини на Јужна Србија и ги присилил таму да преминат во ислам.^[27]

Преобраќањето меѓу католиците во заедниците на Северна Албанија вклучувала мажи кои го прифаќале исламот, честопати за да избегнат плаќање даноци и други социјални притисоци кои во османлискиот систем биле насочени кон мажите, додека жените од домаќинството останале христијани. Преобразените муслимански мажи ги барале христијанските жени за да задржат одреден степен на католицизам во домаќинството.^[28] Во 1703 година, папата Климент XI, инаку од албанско потекло, повикал на синод на локални католички бискупи, кои дискутирале за исламизацијата во регионот. На соборот тие исто така тие не ги прифатиле крипто-католиците во Албанија кои надворешно го исповедувале исламот.^[23]^[29] Во Северна Албанија, судирот со Словените се појави како дополнителен фактор кон преминот во ислам.^[30] Споделувањето на верата на османлиските власти им овозможило на северните Албанци да станат сојузници и еднакви во царскиот систем и да добијат безбедност против соседните православни Македонци.

Во некои области во непосредна близина на истокот на Северна Албанија, исламот станал мнозинска религија многу побргу: на пример, официјалната османлиска статистика на Тетовската нахија која денес се наоѓа во Македонија (која имала мешано албанско, словенско македонско и турско население) покажува дека муслимански семејства за прв пат се појавиле во 1545 година, од бројни христијански семејства, каде што има уште 2 муслимански семејства отколку христијански, а 38 од муслиманските семејства неодамна се преобратиле од христијанството,^[31] додека во Ополе на Косово во близина на Призрен, муслиманите се покажале дека имаат мнозинство во 1591 година.^[32]

Централна Албанија

Белградска џамија, изградена во 16 век

Централна Албанија била центар на стариот пат Виа Егнација што ги поврзувал трговските, културните и сообраќајните врски што биле предмет на директна османлиска административна контрола и религиозно муслиманско влијание.^[33] Преобратувањето во ислам во поголемиот дел од централна Албанија на тој начин во најголем дел се припишува на улогата што ја играла нејзината географија во општествено-политичката и економската среќа на регионот.^[34]

Официјалното османлиско признавање на православната црква резултирало во толерирање на православното население до крајот на 18 век, а традиционализмот на институциите на црквата го забавил процесот на преминување во ислам кај Албанците.^[10]^[24]^[35] Православното население од централна и југоисточна Албанија било под црковна јурисдикција на Охридската православна архиепископија, додека југозападна Албанија под Цариградската патријаршија преку Митрополијата Јанина.^[10]^[36] Разликите меѓу христијанските Албанци од централна Албанија и архиепископите во Охрид довеле до преобраќање во бекташискиот ислам.^[37]

Во почетокот на 16 век, албански градови како Ѓирокастро, Делвина, Валона, Горица, Клисура, Леска и Белград сè уште биле христијански, како и кон крајот на 16 век Валона, Леска и Химаре, додека Ѓирокастро веќе бил муслимански.^[10] Во претходните делови на XVI век, за Елбасанскиот санџак се сметало дека има 5,5% муслиманско население, што е најголемо во тој период.^[16] Во 1570 година започнале заеднички напори на османлиските власти за преобраќање на немирното христијанско население во Елбасан и Река.^[8] Во областа околу Драч, од грчки патник било пријавено дека повеќе нема православни христијани поради исламизација.^[38] Преобраќањето во исламот во градовите во цела Албанија било бавно во текот на XVI век бидејќи околу 38% од урбаното население станало муслиманско.^[10] Градот Белград од 1670 година па наваму станал главно муслимански, а неговото преобраќање делумно се припишува на недостаток на христијански свештеници кои можат да даваат верски услуги.^[39]

Јужна Албанија

Според податоците од XVI век, муслиманите од Валонскиот санџак биле 1,8%, додека во Охридскиот санџак биле 1,9%.^[16] Главно при крајот на XVIII век, православните Албанци во голем број го прифатиле исламот, главно поради руско-турските војни во тој период и настаните во Пелопонеското востание (1770), што ги натерало Османлиите да гледаат на православното население како сојузник на Русија.^[39] Додека некои православни Албанци се побуниле против Отоманското Царство, Портата реагирала и на моменти применила сила да ги претвори православните Албанци во ислам, истовремено спроведувајќи економски мерки за стимулирање на верското преобраќање.^[40]^[41] До 1798 година, масакрот извршен врз крајбрежните православни албански села Шанвасил и Нивица-Бубар од страна на Али-паша, полунезависен владетел на Јанина, довел до уште еден значителен бран на прифаќање на исламот одправославните Албанци.^[33] Во XIX век Албанија како целина, а особено Јужна Албанија, била едн од малкуте региони на османлискиот Балкан каде христијанското население сè уште губело значителен број приврзаници преку исламизацијата; единствениот друг регион што покажал слично намалување на христијанското население бил регионот на Добруџа.

За тоа време, во одредени области се случил судир меѓу новообратените муслимански Албанци и православните Албанци. Така селото Борш било нападнато од Пикерас во 1744 година, поради што некои од жителите побегнале во странство, во најголем дел во јужна Италија.^[42] Другите области, како што се 36 села северно од областа Погони, преобразени во 1760 година, ги следеле со напад врз православните христијански села во областите Колоња, Лесковик и Пермет, оставајќи многу населби разбиени и уништени.^[43] До крајот на XVIII век, општествено-политичките и економските кризи заедно со номиналната контрола на османлиската влада резултирале со појава на местно разбојништво и чести напади на грчки, влашки и православни албански населби сместени денес во и надвор од современа Албанија.^[44] Во рамките на Албанија, тие напади кулминирале во Високуќи, главно православен албански центар, Москополе, главно влашки центар, и со уништување на грчката литературна, образовна и религиозна култура и други помали населби. Тие настани ги натерало некои Власи и православни Албанци да мигрираат далеку на места како што се Македонија, Тракија и така натаму.^[41]^[45]^[46]^[47]^[48]

Некои православни индивидуи, познати како новомаченици, се обиделе да го запрат бранот на преобраќање во ислам кај православното албанско население и биле погубени во тој процес.^[36] Забележителен меѓу овие лица бил Козма Етолски, (починал во 1779 година), грчки монах и мисионер кој патувал и проповедал далеку како Кроја, отворил многу грчки училишта пред да биде обвинет како руски агент и погубен од властите на отоманските Албанци. Козма се залагал за грчко образование и ширење на грчки јазик меѓу неписмените христијански негрчки говорни јазици, така што тие можеле да ги разберат списите, литургијата и со тоа да останат православни додека неговата духовна порака е почитувана меѓу современите православни Албанци.^[49]^[50]^[51]

Други фактори за преобраќање

Молитва во куќата на главниот арнаут од Жан-Леон Жером (1857)

Други преобразби, како оние во регионот на Лаберија, се случиле поради црковни работи кога на пример локалниот владика одбил да даде прекин во постот со закана дека секој кој ќе го прекрши правилото ќе оди во пеколот. Преобраќањето во исламот исто така било извршувано од економски причини кои нуделе излез од тешкото оданочување како што е данокот на џизија и други тешки османлиски мерки наметнати на христијаните, отворајќи можности како акумулација на богатство и сл.^[17]^[24].^[52] Други повеќе фактори што довеле до преобраќање во исламот биле сиромаштијата на црквата, неписмените свештенства, недостаток на свештенство во некои области и богослужбата на друг јазик освен на албански јазик.^[36]^[39] Дополнително, потпирањето на епископиите во Драч и Јужна Албанија кон опаѓачката Архиепископија во Охрид, делумно поради симонијата ја ослабна способноста на православните Албанци да се спротивстават на преобраќањето во ислам.^[33]

Крипто-христијанството се случило и во одредени случаи низ цела Албанија во региони како што е Шпат меѓу населението кое неодамна се претворило од христијански католицизам и православие во ислам.^[24]^[34]^[36] Гора, пограничен регион кој се протега на современа североисточна Албанија и јужно Косово, имал словенско православно население кое се претворило во ислам во текот на втората половина на XVIII век поради укинување на Српската патријаршија во Пеќ (1766) и последователните нестабилни црковни структури.^[53] Почнувајќи од XVII и во следните векови, главно словенското православно население од денес албанскиот пограничен централно-источен регион Голо Брдо преминало во ислам.^[54] Ромите се населиле во Албанија некаде во XV век, а оние што биле муслимани станале дел од локалното муслиманско османлиско општество.^[55]^[56]

Муслиманските Албанци и поширокиот османлиски свет

Исламот бил тесно поврзан со Отоманското царство, чиј религиозен закон се совпаѓал заедно со државниот закон, а само муслиманите имале целосни граѓански права, додека етничката или националната припадност не се почитувале.^[57] Во центарот и југот кон крајот на XVII век, урбаните центри во голема мера ја прифатиле религијата на растечката муслиманска албанска елита. Изградбата на џамии во Албанија значително се зголемило од 17 век па наваму, со доаѓањето на голем број преобратени албански муслимани. Албанската стара аристократска владејачка класа го прифатила исламот за да ги задржи своите земји.^[30] До XVIII век се појавила класа на локални аристократски албански муслимани.^[58] Постоењето на таа класа како паши и бегови во тој период, имајќи воено вработување како војници и платеници, но исто така можеле да се приклучат и на муслиманското свештенство. Тоа имало сè поважна улога во османлискиот политички и економски живот, што станало привлечна опција за кариера за многу Албанци.^[17]^[43]^[59] Во зависност од нивната улога, овие луѓе во муслиманското албанско општество достигнувале респектабилни позиции бидејќи извршувале административни задачи и ја одржувале безбедноста во урбаните области, а понекогаш биле наградувани од османлиската држава со високи редови и позиции.^[18] Албанците, како такви, биле застапени и во значителен број на царскиот османлиски двор.^[10] Покрај христијаните, многумина муслимански Албанци биле сиромашни кои работеле на земјата на елитата на отоманските Албанци, додека други наоѓале вработување во бизнисот, како занаетчии и на други работни места.^[24]

Сунитскиот ислам бил промовиран и заштитен од османлиските гувернери и феудалното општество што резултирало со поддршка и ширење на дервишки суфиски редови кои се сметале за поправославни во регионот на Балканот.^[17] Најзначајните од нив биле редот Бекташи, кои биле сметани за сунити преку здружување со заеднички правни традиции, иако од секојдневните муслимани ги сметале за шиити поради езотерични практики почитувајќи ги Али, Хасан, Хусеин и други значајни муслимански фигури.^[60]^[61] За време на османлиското владеење, албанското население делумно и постепено започнало да преминува во ислам преку учењата на Бекташизмот делумно за да добие предности во османлиските трговски мрежи, бирократијата и армијата.^[61] Многу Албанци биле регрутирани преку османлискиот данок во крв и станување на јаничар на младите момчиња. 42 големи везири на Отоманското Царство биле со албанско потекло. Најистакнати Албанци за време на османлиското владеење биле Коца Давуд-паша, Хамза Кастриоти, Илјаз Хоџа, Кипрулу Мехмед-паша, Али-паша, Едхем-паша, Ибрахим-паша Белградски, Кипрулу Фазил Ахмед, Мухамед Али - Паша, Кара Махмуд Бушатлија и Ахмет Курт-паша. Во рамките на овие контексти на служба во војска и како администратори, односот на муслиманските Албанци со Османлиите на моменти бил во соработка и меѓусебна предност.^[62]

Муслимански деноминации и секти

Покрај оние поврзани со сунитски ислам, муслиманите во Албанија за време на османлискиот период припаѓале на повеќе суфиски редови. Редот Кадири се проширил во урбаните области на XVII век, а веќе следниот век се проширил и во централна Албанија и особено во планинскиот регион Дибар. Кадирите придонеле за економски и социо-политички развој на регионот околу Дебар. Редот Халвети се натпреварувал со Бекташите за приврзаници и се наоѓал на југот и североистокот на Албанија.^[63] Други суфиски редови биле Руфаи и Мелами. Најистакнатите од нив во Албанија биле и сè уште се Бекташите, мистичен дервишки поредок припадник на шиитски ислам, кој дошол во Албанија за време на османлискиот период, прв донесен од јаничарите во 15 век. Ширењето на бекташизмот меѓу албанското население се случило во текот на XVIII и главно на почетокот на XIX век, особено во домените на Али-pаша за кој се смета дека бил Бекташ.^[61]^[64] Суфи- дервиши од далечни места како Корасан и Анадолија пристигнaле и стекнале свои ученици и со текот на времето била воспоставена мрежа на текиња кои станале центри на суфизмот во региони како што се Скрапар и Девол. Некои од најистакнатите текиња во Албанија биле во населени места како Ѓирокастро, Мелчан, Круја и Фрашер. Од Бекташкиот ред, до почетокот на XX век, Албанците формирале значителен број свои дервиши надвор од Балканот, дури и кај текето на суфискиот светец Хаџи Бекташ во Анадолија и во Египет.^[17]^[65] Суфиските наредби, особено Бекташиите, ги здружуваат христијанските светци и нивните локални светилишта со суфиски луѓе, создавајќи синтеза и синкретизам на религиозно почитување и присуство.^[17] За албанските преобратени во ислам, на бекташизмот кој нудел поголеми верски слободи и синкретизм, на моменти се гледало како попривлечна опција отколку сунитскиот ислам.^[59]^[65] Бекташкиот ред од конзервативните муслимани се смета за еретичка.^[36] Традиционално Бекташите се наоѓаат во значителен број во јужна Албанија и во помала мера во централна Албанија, додека останатите од муслиманското население припаѓа на сунитскиот ислам.^[39]

Теќе во Белград од суфискиот ред Халвети (изградено 1782).
Арапски натпис над вратата кај Халвети-теќе, Белград.
Фрашерско теќе, Фрашер.
Теќе во Ѓирокастро.
Теќе во Круја.
Внатрешност на Теќе со суфиски гробници на светците во позадина, Круја.

Социјални и културни промени

Џамија Мирахори во Корче

Османлиското освојување исто така донело и општествени, културни и јазични промени во албанскиот јазик. Од XV век па натаму, зборовите од отоманскиот турски јазик влегле на албански јазик. Голем број на поети и други муслимански албански автори пишувале на отомански турски, арапски, персиски јазик или на албански јазик на арапско писмо, опфаќајќи наративна проза, поезија, дела за религијата и социо-политичките ситуации во земјата.^[66] Познати меѓу овие автори биле Јахја-бег Дукаѓини, Хаџи Шехрети или бејтеџински поети како Незим Фракула, Мухамет Кичику, Сулејман Наиби, Хасан Зико Камбери, Хаџи Имер Кашари и други. Освен што Елбасан бил основан (1466) околу тврдина, градовите и населените места во Албанија претрпеле промени бидејќи тие ги прифатиле османлиските архитектонски и културни елементи.^[10] Некои населби со изградба на згради поврзани со религијата, образованието и социјалните цели како џамии, медреси, имарети од елитата на отоманските муслимани станале нови урбани центри како Корча, Тирана и Каваја.^[18] Во меѓувреме, постарите урбани центри како Белград имале џамии, амами , медреси (муслимански верски училишта), кафеџилници, теќиња и станале познати по поетите, уметниците и научните активности.^[17] За разлика од Косово или Македонија, архитектонски, османлиското муслиманско наследство на Албанија било поскромно по број, иако истакнати градби се џамијата Мирахори во Корча (изградена 1495–96), џамијата Мурад-бег во Кроја (1533–34), Оловната џамија во Скадар (1773–17) 74),' џамијата Етхем-бег во Тирана (започната 1791–94; завршена 1820–21) и други.^[17]^[58]

Преобраќањето на христијаните во ислам од страна на Албанците, исто така, означило премин од румски (христијански) во муслимански конфесионални заедници во рамките на системот на османлискиот милет, кои колективно бил поделен и управуван со народите според нивната религија. Османлиите сепак биле свесни за постоењето на муслиманските Албанци и користеле термини како Арнаут (اروانيد) како етнички обележувач за да ги решат недостатоците на вообичаената религиозна терминологија. На османлиски турски јазик, земјата се нарекувала Арнавудлук (آرناوودلق).^[67] Исто така, нов и генерализиран одговор од страна на Албанците заснован на етничка и јазична свест за овој нов и различен османлиски свет што се појавувал околу нив била промена во етнонимот.^[68] Етничкиот демоним Албанци, добиен од латински јазик постепено бил заменет со Арбереши меѓу албанските говорници помеѓу крајот на XVII и почетокот на XVIII век.^[69]

Наследство

Општествени погледи

Минбар во богато украсен ентериер на џамијата Етхем Бег, Тирана.

Исламот и османлиското наследство, исто така, биле тема на дебата меѓу поширокото албанско општество. Исламот и Османлиите многу Албанци ги сметаат за излез од антихристијанско насилство, туркизација и во тие дискурси социополитичките проблеми на Албанија се припишуваат како резултат на тоа наследство.^[70] Некои членови од муслиманската заедница, иако го потенцирале османлиското минато, одговориле на овие ставови критикувајќи го она што тие го сметаат како предрасуда кон исламот.

Меѓу албанските интелектуалци и другите познати Албанци на поширокиот Балкан, се случиле дебати за исламот, неговото наследство и улогата во Албанија.^[71] Во рамките на овие дискусии, контроверзната ориенталистичка, расистичка и биолошка терминологија ја користеле некои албански интелектуалци кога разговарале за исламот, неговото наследство и современата улога меѓу Албанците.^[72]^[73]

Исмаил Кадаре

Истакнати во тие дискусии биле пишаните размени во написи и книги во весници меѓу романописецот Исмаил Кадаре од Ѓирокастро и литературниот критичар Реџеп Ќосја, Албанец од поранешна Југославија во средината на 2000-тите. Кадаре тврдел дека иднината на Албанија е во Европа поради нејзините антички европски корени и христијански традиции, додека Ќосја тврдел дека албанскиот идентитет е мешавина од западни (христијански) и источни (исламски) култури и често прилагодлив на историски контексти.^[71] Пиро Миша напишал дека исламизацијата на Албанците во XVII и почетокот на XVIII век е како „два од најмрачните векови во современата историја на Албанија“.^[68] Миша исто така тврдел дека поради тоа искуство „Албанија беше под повеќе влијание на турско-ориенталната култура отколку можеби на која било друга земја во регионот“,^[68] иако забележува дека албанските муслимани биле само муслиманска група “во европска Турција, кои правеле заедничка кауза со нивните христијански сонародници да се борат против владата во Цариград “.^[68]

Во говорот од 2005 година, одржан во Британија од страна на претседателот, Алфред Мојсиу се осврнал на исламот во Албанија дека има „европско лице“, тој е „плиток“ и дека „ако копате по малку кај секој Албанец, тој може да го открие своето христијанско јадро“. Муслиманскиот форум на Албанија одговорил на тоа и коментарите на Кадаре и ги нарекол „расистички“ кои содржат „ исламофобија “ и се „длабоко навредливи“.^[71] Следејќи ги трендовите датирани од комунистичкиот режим, посткомунистичкиот албански политички естаблишмент продолжува да пристапува кон исламот како вера на османлиски „напад“.^[74] Некои албански писатели, исто така, тврдат дека албанската посветеност на исламот е површна и овие аргументи биле популарни во православната и католичката албанска заедница.^[75] На дебатите за учебници по албански училишта каде што некои историчари барале да се отстранат навредливите содржини во врска со Турците, некои христијански историчари се спротивставиле налутено повикувајќи се на негативните искуства од османлискиот период, сакајќи од Турција да се побара надомест за „инвазијата“ на Албанија и исламизацијата на Албанците.^[76]

Религиозни ставови

Официјалните верски христијански и муслимански установи и нивните духовници имаат разновидни ставови за османлискиот период и преобратувањето на исламот од страна на Албанците. И католичкото и православното свештенство го толкуваат османлискиот период како репресивен кој содржи анти-христијанска дискриминација и насилство, додека исламот се смета за странски. Преобратувањето во ислам од страна на Албанците и од католичкото и од православното свештенство го сметаат за фалсификување на албанскиот идентитет, иако албанските муслимани се толкуваат како невини жртви на исламизацијата. Меѓутоа, албанското сунитско муслиманско свештенство смета дека преобратувањето на Албанците е доброволен процес, притоа оставајќи ги настрана религиозните контроверзии поврзани со периодот на Османлиите.^[77] Суфискиот ислам во Албанија ја толкува османлиската ера како промовирање на искривена форма на ислам, која била расипана во рамките на сунитското османлиско население, кое ги прогонувало.^[78] Христијанското свештенство ги смета муслиманските Албанци како дел од пошироката албанска нација и муслиманските свештеници не изразуваат омаловажување кон луѓето кои не станале муслимани во Албанија.^[79] Христијанските идентитети во Албанија се фалсификувани затоа што биле во малцинска позиција, на моменти со искуства на дискриминација што ги имале историски во однос на муслиманското мнозинство. Во меѓувреме, муслиманските свештеници во Албанија ја потенцираат промената на среќата, пропаѓањето на Отоманското Царство, донесено со политичкото зајакнување на балканските христијани, правејќи ги муслиманите верско малцинство во современото време.^[80]

Современо време

Во рамките на современото време, преобразувањето на Албанците и наследството на исламот во Албанија е оспорена тема. Комунистичиот период и современите албански научници со националистички перспективи го толкуваат османлискиот период како негативен и го минимизираат преобратувањето во ислам дека немало никакви придобивки за Албанците во социо-културна и религиозна смисла. Во 1975 година, Хасан Калеши ги оспорил овие главно „негативни“ ставови за периодот на исламизација. Калеши, чии ставови подоцна биле поддржани од Елси и Шмит-Неке,^[81]^[82] изјавил дека османлиското освојување и преобратувањето во ислам од страна на Албанците ја спречило хеленизацијата и словенизацијата на ист начин како што тој тврди дека словенските инвазии во 6 век го запреле процесот на романизација на родовите на Албанците. Калеши тврдел дека иако биле признати во милетскиот систем како муслимани, делумната исламизација на населението го запрел процесот на асимилација што се случувала преку црквите и влијанието на Грците, Латините и Словените. Дополнително, исламизацијата на Албанците резултирала и во проширување на областа на населување на Албанците на Балканот преку движења на население или асимилација на други муслимански неалбански елементи за време на османлиското владеење. Тезата на Калеши со текот на времето е искривена од некои Албанци кои тврдат дека Албанците го прифатиле исламот со цел да го задржат својот национален и етнички идентитет, наместо албанскиот идентитет да биде зачуван како последица на исламизацијата и османлиското владеењ.^[83]

Поврзано

Наводи

↑ The Ukrainian Quarterly (англиски). Ukrainian Congress Committee of America. 1991. стр. 56. Посетено на 3 April 2020.
↑ Shaw, Stanford J. (2016). The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic (англиски). Springer. стр. 38. ISBN 978-1-349-12235-6. Посетено на 3 April 2020.
↑ Treptow, Kurt W. (1992). From Zalmoxis to Jan Palach: Studies in East European History (англиски). Eastern European Monographs. стр. 43. ISBN 978-0-88033-225-5. Посетено на 3 April 2020.
↑ Fine, John V. A.; Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (англиски). University of Michigan Press. стр. 535. ISBN 978-0-472-08260-5. Посетено на 3 April 2020.
↑ Kiel, Machiel (1990). Ottoman architecture in Albania, 1385-1912 (англиски). Research Centre for Islamic History, Art and Culture. стр. 156. ISBN 978-92-9063-330-3. Посетено на 3 April 2020.
↑ Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel Kural (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808 (англиски). Cambridge University Press. стр. 69. ISBN 978-0-521-29163-7. Посетено на 3 April 2020.
↑ Ramet 1998. „Османлиите првпат ја нападнале Албанија во 1385 година. Втората османлиска сила била испратена во Албанија 1394-96 година, окупирајќи ја земјата. Имајќи ја предвид и османлиската намера да толерира верска разновидност меѓу лојалните поданици и генерално воинствените традиции на Албанците, османлиските власти усвоиле помирлива политика кон албанските христијани во раните децении на окупацијата. Сепак, иако не било потребно преобраќање во ислам, еден христијански албански господар можел да смета на добивање наклоност ако се преобрати. Ако Османлиите не верувале дека религиозните причини можат да принудат христијанин да премине во ислам, тие сепак изгледале безобразно кога муслиман се преобраќал (или повторно се вратил во христијанство). Ова се случило во 1443 година кога Ѓерг Кастриоти (наречен Скендербег), кој бил воспитуван како муслиман во султанската палата, ја напуштил исламската вера и јавно се вратил во верата на неговите предци. Но, ова преобраќање не било само јавен гест. Тој бил првиот чин во револуционерна драма. Зашто, откако ја променил религиозната верност, Скендербег побарал од муслиманските колонисти и преобратеници да го прифатат христијанството, објавувајќи своевидна света војна против султанот / калифот.“
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Zhelyazkova, Antonina. ‘’Albanian Identities’’. Sofia, 2000: International Center for Minority Studies and Intercultural Relations. Page 15-16
↑ Florian Bieber (19 August 2010). „Muslim identity in the Balkans before the establishment of nation states“. Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity. стр. 15–19.
↑ ^10,00 ^10,01 ^10,02 ^10,03 ^10,04 ^10,05 ^10,06 ^10,07 ^10,08 ^10,09 Ergo 2010.
↑ Marinescu 1994.
↑ Inalcik 1989.
↑ Nasse 1964
↑ Zhelyazkova, Antonina, ‘’Albanian identities’’, page 15.
↑ Zhelyazkova, Antonina. ‘’Albanian Identities’’. Pages 15-16, 19.
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 Anton Minkov. Conversion to Islam in the Balkans. стр. 41–42.
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 ^17,4 ^17,5 ^17,6 ^17,7 Norris 1993.
↑ ^18,0 ^18,1 ^18,2 Nurja 2012.
↑ Vryonis, Spyros. Religious Changes and Patterns in the Balkans, 14th-16th centuries
↑ http://en.radiovaticana.va/news/2014/09/21/fr_lombardi_papal_journey_a_blessing_for_all_albanians/1107019, ..."a silver portrait of Pope Clement XI – who belonged to the Albani family, so was traditionally of Albanian origin."
↑ Malcolm 2015.
↑ Ramet 1998.
↑ ^23,0 ^23,1 Skendi 1967b.
↑ ^24,0 ^24,1 ^24,2 ^24,3 ^24,4 Lederer 1994.
↑ Ramet 1998. „Потоа, во 1644 година започнала војната меѓу Венеција и Османлиската империја. На повик на свештенството, многу албански католици застанале на страната на Венеција. Османлиите одговориле со сериозни репресии, што пак ги натерало многу католици да го прифатат исламот (иако неколкумина избрале да се приклучат на Православната црква наместо тоа) ... Во рок од дваесет и две години (1649-71) бројот на католици во епархијата на Алесио паднал за повеќе од 50 проценти, додека во епархијата Пулати (1634-71) бројот на католици се намалил од повеќе од 20 000 на само 4,045. Општо, албанските востанија за време на османлиско-венецијанските војни од 1644-69 година резултирале со остри османлиски репресалии против католиците во северна Албанија и значително ја забрзале исламизацијата ... Кога османлиската империја била нападната од католичките сили, локалните католици биле притискани да преминат во ислам, а кога нападот врз Османлиската империја дошол од православна Русија, притисокот бил врз локалните православни да ја сменат верата. Во некои случаи, исламизацијата била само површна, и во 19 век многу села и некои цели области останале „крипто-католички“ и покрај усвојувањето на надворешните страни на исламската култура.“
↑ Malcolm, Noel (1998). Kosovo: a short history. Macmillan. стр. 162. ISBN 978-0-333-66612-8. Посетено на 21 June 2011.
↑ Pahumi, Nevila (2007). „Консолидација на албанскиот национализам“. Страна 18:„ Пашата на Ипек насилно ги отстранил католичките жители на северна Албанија во рамнините на јужна Србија по неуспешниот српски бунт во 1689 година и бегството на многу Срби кон Хабсбуршката империја. Пренесените селани биле принудени да го прифатат исламот.“
↑ Doja 2008.
↑ Frazee 2006.
↑ ^30,0 ^30,1 Stavrianos 2000.
↑ „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-01-08. Посетено на 2009-11-05.
↑ TKGM, TD № 55 (412), (Defter sandžaka Prizren iz 1591. godine).
↑ ^33,0 ^33,1 ^33,2 Skendi 1956.
↑ ^34,0 ^34,1 Pistrick 2013.
↑ Ramet 1998. „Османлиското освојување помеѓу крајот на XIV век и средината на XV век вовел трета религија - ислам - но Турците на почетокот не користеле сила при нејзиното проширување, и само во 1600-тите била извршена голема преобразба во ислам започната - главно, најпрво, меѓу албанските католици.“; стр. 204. „Православната заедница уживала широка толеранција од возвишената порта до крајот на XVIII век.“; стр. 204. „На крајот на XVIII век руски агенти започнале да ги разбрануваат православните поданици на Османлиската империја против Возвишената порта. Во руско-турските војни од 1768-74 и 1787-91 година православните Албанци се кренале против Турците. Во текот на вториот бунт „Новата академија“ во Москополе била уништена (1789 г.), а на крајот на втората руско-турска војна повеќе од илјада православни избегале во Русија со руски воени бродови. Како резултат на овие бунтови, Портата тогаш применила сила за исламизирање на албанското православно население, додавајќи економски стимулации за да обезбеди позитивен стимул. Во 1798 година, Али Паша Јанински ги предводел османлиските сили против христијанските верници собрани во нивните цркви за да го прослават Велигден во селата. Крвната што се спровела против овие верници ги исплашило албанските христијани во другите области и инспирирала нов бран масовни преобразби во исламот.“
↑ ^36,0 ^36,1 ^36,2 ^36,3 ^36,4 Giakoumis 2010.
↑ Winnifrith 2002.„Но, охридските архиепископи сигурно создале одредена разлика во нивните стада. Помалку спорни вери биле достапни. Така се случува, преобратувањето во ислам во централна Албанија да биде олеснето со силата на култот Бекташи, мистична вера, дизајнирана да им се допадне на сите, барајќи малку од строгите правила на почитување.“
↑ Giakoumis 2010. On Durres: "At the end of the 16th century conversion to Islam had so much penetrated into central Albania, that a Greek traveller in Durrës in 1580 reported that ―in the region of Durrës there are no Greeks‖ (that is, Orthodox Christians)"
↑ ^39,0 ^39,1 ^39,2 ^39,3 Skendi 1967a.
↑ Vickers 2011.
↑ ^41,0 ^41,1 Koti 2010.
↑ Kallivretakis 2003.
↑ ^43,0 ^43,1 Hammond 1967.
↑ Anscombe 2006. „Ова албанско учество во бригада е полесно да се следи отколку за многу други социјални групи во османлиските земји, затоа што албанскиот бил еден од релативно ретките етнички обележувачи кои редовно се додавале на вообичаените верски (муслимански) ознаки што се користат за идентификување луѓе во државната евиденција. Овие записи покажуваат дека големината на разбојништвото во која учествувале Албанците растела низ 1770-тите и 1780-тите години за да достигне размери на криза во 1790-тите и 1800-тите.“; Стр.107. „Во светло на неодамнешните насилни проблеми на Косово и Македонија и силните емоции поврзани со од нив, читателите се поттикнуваат најискрено да не извлекуваат ниту еден од двата неоправдани заклучоци од овој напис: дека Албанците се некако склонети кон разбојништво, или опсегот на османлиска „Албанија“ или „Арнавудлук“ (кој вклучувал делови од денешна северна Грција, западна Македонија, јужна Црна Гора, Косово и јужна Србија) дава какво било историско „оправдување“ за создавање на „Голема Албанија“ денес.“
↑ Hammond 1976.
↑ Koukoudis 2003. „Особено интересен е случајот со Високуќи, јужно од Москополе, кој се чини дека има тесно учество во еволуцијата на градот, иако е далеку од јасно дали во него живееле Власи во славните денови пред 1769. Можеби имало и Власи пред 1769 година, иако Арваните биле сигурно многу побројни, ако не и најголемата група на население. Ова е дополнително поддржано од јазичниот идентитет на бегалците кои избегале од Виткуќ и ги придружувале брановите на Власите што заминувале. Денес е населено со Арванити и Власи, иако претходниците на современите жители на Власите пристигнале откако селото било напуштено од неговите претходни жители и главно потекнуваат од Арванитовлах. Тие се поранешни пасторални номади кои трајно се населувале во Виткуќ.“; Стр. 339. „Во исто време, или евентуално кратко пред или после, со овие настани во Москополе, непослушните Арнаути ги нападнале и помалите влашки и арванитски заедници околу нив. Влашките жители на , Ниче, Грабова, Шипче и влашките села на Грамос, како што се Николица, Линотопи и Грамуста, и жителите на Виткуќ, па дури и на последните христијански села на албански јазик, се нашле на милост и немилост на грабливи Арнаути, на кој никој не можел да им одолее. И за нив единственото решение било да избегаат ... За време на овој период, влашките и арванитските семејства од околните разурнати пазарни градови и села се населиле заедно со неколкуте москополјани кои се вратиле. Бегалски семејства доаѓале од Душар и од другите села во Опар, од Виткуќ, Грабова, Николица, Ниче и од Колоње.“
↑ Jorgaqi 2005.
↑ Winnifrith 2002. „Од овие Виткуќ ... Сите овие села имаат влашки елемент во нивното население, а влашката традиција е дека биле големи и важни ... Оваа култура секако била грчка култура ...
↑ Elsie 2001.
↑ Elsie 2000.
↑ Mackridge 2009.
↑ Myhill 2006.
↑ Duijzings 2000.
↑ Limanoski 1989.
↑ De Soto, Beddies & Gedeshi 2005.
↑ Crowe 1996.
↑ Jordan 2015.
↑ ^58,0 ^58,1 Manahasa & Kolay 2015.
↑ ^59,0 ^59,1 Babuna 2004.
↑ Blumi & Krasniqi 2014.
↑ ^61,0 ^61,1 ^61,2 Doja 2006.
↑ Malcolm 2002. „Исто така, современите историчари сметаат дека е потребно да се повикаат на многу примери за соработка (понекогаш во взаемна корист) меѓу жителите на албанските земји и нивните странски владетели - пред сè, во случајот на Османлиите, со нивните безброј војници и службеници на албански јазик потекло .
↑ Clayer 2007.
↑ Gawrych 2006.
↑ ^65,0 ^65,1 Hasluck 1913.
↑ Elsie 1992.
↑ Anscombe 2006b. "In this case, however, Ottoman records contain useful information about the ethnicities of the leading actors in the story. In comparison with ‘Serbs’, who were not a meaningful category to the Ottoman state, its records refer to ‘Albanians’ more frequently than to many other cultural or linguistic groups. The term ‘Arnavud’ was used to denote persons who spoke one of the dialects of Albanian, came from mountainous country in the western Balkans (referred to as ‘Arnavudluk’, and including not only the area now forming the state of Albania but also neighbouring parts of Greece, Macedonia, Kosovo, and Montenegro), organized society on the strength of blood ties (family, clan, tribe), engaged predominantly in a mix of settled agriculture and livestock herding, and were notable fighters — a group, in short, difficult to control. Other peoples, such as Georgians, Ahkhaz, Circassians, Tatars, Kurds, and Bedouin Arabs who were frequently identified by their ethnicity, shared similar cultural traits."
↑ ^68,0 ^68,1 ^68,2 ^68,3 Misha 2002.
↑ Lloshi 1999. „Тие се нарекуваа себеси арбенеши, земјата Арбени, Арбери и јазикот арбенеше. На странските јазици, преостанале апоени на средновековието од овие имиња, но за Албанците тие биле заменети со албански јазик, Албанија и shqipe. Примарен корен е прилогот shqip, што значи „јасно, разбирливо“. Постои многу блиска семантичка паралела со оваа во именската германска Дојче, „Германците“ и „германскиот јазик“. Шип се шири од север кон југ, а Шкипни / Албанија е веројатно колективна именка, следејќи ја заедничката шема на Арбени, Арбери. Промената се случи по османлиското освојување заради конфликтот во целата линија на политичката, социјалната, економската, религиозната и културната сфера со тотално туѓ свет од ориентален тип. Нова и поопшта етничка и јазична свест на сите овие луѓе одговори на ова ."
↑ Endresen 2011.
↑ ^71,0 ^71,1 ^71,2 Brisku 2013.
↑ Sulstarova 2013.
↑ Elbasani & Roy 2015.
↑ Barbullushi 2010.
↑ Malcolm 2002. „Уште позбунувачко беше неговото распоредување на друг стандарден аргумент, користејќи докази за синкретистичка народна религија за да се сугерира дека албанската посветеност на исламот е само површна: „Албанскиот муслиман никогаш не ја заборавил ... неговата поранешна религија за некои од светците на што тој сè уште му оддава почит, како што се Свети Ѓорѓи ... и Свети Димитар. Овој аргумент (разбирливо популарен меѓу католичките и православните Албанци, но, со оглед на употребата од него од страна на словенските и грчките пропагандисти, опасен за албанските интереси) покрена потенцијално непријатно прашање. Ако Албанците беа толку посветени на христијанството (што во една фаза беше нивна национална религија), зошто толку многу од нив преминаа во ислам ?"
↑ Jazexhi 2012.
↑ Endresen 2010 „Муслиманските водачи го застапуваат ставот дека прифаќањето на исламот од страна на Албанците е доброволно. Напротив, христијаните го карактеризираат османлиското правило како антихристијанско и угнетувачко. 240-241.
↑ Endresen 2010.
↑ Endresen 2010. „Ставот на христијаните дека историското преобраќање во ислам претставува еден вид фалсификување на националниот идентитет има интересни сличности со српските националистички толкувања на словенските преобразби во исламот, иако албанското свештенство прави разлика помеѓу исламот и локалните муслимани и не сметаат дека преобраќањето на нивните сонародници е предавство во иста мера. Иако христијанските водачи го ставаат исламот на погрешна страна на историјата, неговите приврзаници Албанци се прикажани како невини жртви на суровите напади на странски натрапници. Покрај тоа, христијанското свештенство не ги исклучува албанските муслимани од националната заедница, и според истото значење, никој од муслиманските лидери не чини да негува никаква огорченост кон оние кои не го прифатија исламот.“
↑ Endresen 2010. „Митови за мачеништво и „неправеден третман“ во смисла дека националната и / или верската заедница е „жртва на агресија“, се провлекуваат како нишка низ дискурсот на свештениците. Овие се делумно засновани на историскиот факт дека на еден или друг начин секоја заедница е или била под закана: од втората половина на 19 век, Албанија и Албанците на Балканот се наоѓаат во стрелачката линија на христијанските соседи со територијални претензии, кои се потрудија да го асимилираат, протераат, па дури и да го убијат населението во спорните области. Ова се рефлектира во конструкциите на заедниците на националната заедница. Православниот и католичкиот идентитет се обликувани од фактот дека христијанството е малцинска религија во Албанија и дека христијаните во земјата имаат долга историја како граѓани од втор ред под различни форми на муслимански притисоци, или како империјално, исламистичко политство или под авторитарно водство во кое доминира водачи со муслиманско потекло (Зогу и Хоџа). И обратно, муслиманските свештеници се фокусираат на тоа како распаѓањето на Отоманската империја им даде на христијаните на Балканот политичка предност. Исламот е исто така малцинска религија во Европа со историска репутација на демонски и со модерен проблем со сликата на Запад поврзан со подемот на исламскиот фундаментализам и глобалните терористички мрежи ."
↑ Schmidt-Neke 2014 "Хасан Калеши, кој тврди дека исламизацијата на мнозинството Албанци ги спасила од асимилација во Грци и Словени (Kaleshi 1975)."
↑ Elsie 2005. „Современите албански научници имаат тенденција да ги сметаат последиците од овие векови на турско владеење како целосно негативни, во смисла на диви азиски орди кои пустошат и ограбуваат земја што инаку можеше да процветаше во лулката на европската цивилизација ... Студијата Хасан Калеши (1922–1976 ) убедливо сугерираше дека турската окупација на Балканот имала барем една позитивна последица. Ги спаси Албанците од етничка асимилација од Словените, исто како што словенската инвазија на Балканот во шестиот век стави крај на процесот на романизација, кој се закануваше да ги асимилира предците на Албанците кои не зборуваат латински јазик илјада години порано. Иако не биле признати од Турците како етничко малцинство (населението на Отоманската империја било поделено според религијата, а не според националноста), Албанците успеале да преживеат како народ и навистина да ги прошират своите области на населување под турска власт .“
↑ Clayer 1997.

Дополнителна литература

Anscombe, Frederick (2006). „Albanians and "mountain bandits"“. Во Anscombe, Frederick (уред.). The Ottoman Balkans, 1750–1830. Princeton: Markus Wiener Publishers. стр. 87–113. ISBN 9781558763838. Архивирано од изворникот на 2016-01-25.
Anscombe, Frederick (2006b). „The Ottoman Empire in Recent International Politics - II: The Case of Kosovo“ (PDF). The International History Review. 28 (4): 758–793. doi:10.1080/07075332.2006.9641103. JSTOR 40109813. S2CID 154724667. Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-09-24. Посетено на 2021-04-07.
Babuna, Aydin (2004). „The Bosnian Muslims and Albanians: Islam and Nationalism“. Nationalities Papers. 32 (2): 287–321. doi:10.1080/0090599042000230250.
Barbullushi, Odeta (2010). „The Politics of 'Religious Tolerance' in Post-Communist Albania: Ideology, Security and Euro-Atlantic Integration“. Во Pace, Michelle (уред.). Europe, the USA and political Islam: Strategies for engagement. Springer. стр. 140–160. ISBN 9780230298156.
Blumi, Isa; Krasniqi, Gëzim (2014). „Albanians' Islam“. Во Cesari, Jocelyne (уред.). The Oxford Handbook of European Islam. Oxford: Oxford University Press. стр. 475–516. ISBN 9780191026409.
Brisku, Adrian (2013). Bittersweet Europe: Albanian and Georgian Discourses on Europe, 1878–2008. New York: Berghahn Books. ISBN 9780857459855.
Clayer, Nathalie (1997). „Islam, state and society in Post-communist Albania“. Во Poulton, Hugh; Taji-Farouki, Suha (уред.). Muslim identity and the Balkan state. London: Hurst & Co. Publishers. стр. 115–138. ISBN 9781850652762.
Clayer, Nathalie (2007). „Saints and Sufi's in post-Communist Albania“. Во Kisaichi, Masatoshi (уред.). Popular Movements and Democratization in the Islamic World. London: Routledge. стр. 33–42. ISBN 9781134150618.
Crowe, David (1996). A history of the Gypsies of Eastern Europe and Russia. New York: St Martin's Griffin. ISBN 9781349606719.
De Soto, Hermine; Beddies, Sabine; Gedeshi, Ilir (2005). Roma and Egyptians in Albania: From social exclusion to social inclusion. Washington D.C.: World Bank Publications. ISBN 9780821361719.
Doja, Albert (2006). „A Political History of Bektashism in Albania“. Totalitarian Movements and Political Religions. 7 (1): 83–107. doi:10.1080/14690760500477919. S2CID 53695233.
Doja, Albert (2008). „Instrumental Borders of Gender and Religious Conversion in the Balkans“. Religion, State & Society. 36 (1): 55–63. CiteSeerX 10.1.1.366.8652. doi:10.1080/09637490701809738. S2CID 9464280.
Duijzings, Gerlachlus (2000). Religion and the politics of identity in Kosovo. London: Hurst & Company. ISBN 9781850654315.
Elbasani, Arolda; Roy, Olivier (2015). „Islam in the post-Communist Balkans: Alternative pathways to God“. Southeast European and Black Sea Studies. 15 (4): 457–471. doi:10.1080/14683857.2015.1050273. S2CID 143368513.
Elsie, Robert (1992). „Albanian Literature in the Moslem Tradition: Eighteenth and Early Nineteenth Century Albanian Writing in Arabic Script“. Oriens. 33: 287–306. JSTOR 1580608.
Elsie, Robert (2000). „The Christian Saints of Albania“. Balkanistica. 13 (36): 35–57.
Elsie, Robert (2001). A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture. London: Hurst & Company. ISBN 9781850655701.
Elsie, Robert (2005). Albanian literature: A short history. London: I.B. Tauris. ISBN 9781845110314.
Endresen, Cecilie (2010). „"Do not look to church and mosque"? Albania's post-Communist clergy on nation and religion“. Во Schmitt, Oliver Jens (уред.). Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa [Religion and culture in Albanian-speaking southeastern Europe]. Frankfurt am Main: Peter Lang. стр. 233–258. ISBN 9783631602959.
Endresen, Cecilie (2011). „Diverging images of the Ottoman legacy in Albania“. Во Hartmuth, Maximilian (уред.). Images of imperial legacy: Modern discourses on the social and cultural impact of Ottoman and Habsburg rule in Southeast Europe. Berlin: Lit Verlag. стр. 37–52. ISBN 9783643108500.
Ergo, Dritan (2010). „Islam in the Albanian lands (XVth-XVIIth Century)“. Во Schmitt, Oliver Jens (уред.). Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa [Religion and culture in Albanian-speaking southeastern Europe]. Frankfurt am Main: Peter Lang. стр. 13–52. ISBN 9783631602959.
Frazee, Charles (2006). Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453–1923. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521027007.
Gawrych, George (2006). The crescent and the eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. ISBN 9781845112875.
Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1967). Epirus: the Geography, the Ancient Remains, the History and Topography of Epirus and Adjacent Areas. Oxford: Clarendon Press. ISBN 9780198142539.
Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1976). Migrations and invasions in Greece and adjacent areas. Park Ridge: Noyes Press. ISBN 9780815550471.
Giakoumis, Konstantinos (2010). „The Orthodox Church in Albania Under the Ottoman Rule 15th-19th Century“. Во Schmitt, Oliver Jens (уред.). Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa [Religion and culture in Albanian-speaking southeastern Europe]. Frankfurt am Main: Peter Lang. стр. 69–110. ISBN 9783631602959.
Inalcik, Halil (1989). „The Ottoman Turks and the Crusades, 1451–1522“. Во Hazard, Harry; Zacour, Norman (уред.). A History of the Crusades: The Impact of the Crusades on Europe. University of Wisconsin Press. стр. 222–275. ISBN 9780299107444.
Hasluck, Frederick (1913). „Ambiguous Sanctuaries and Bektashi Propaganda“. The Annual of the British School at Athens. 20: 94–119. doi:10.1017/s0068245400009424. JSTOR 30096467.
Jazexhi, Olsi (2012). „Albania“. Во Nielsen, Jørgen; Akgönül, Samim; Alibašić, Ahmet; Racius, Egdunas (уред.). Yearbook of Muslims in Europe: Volume 4. Leiden: Brill. стр. 1–16. ISBN 9789004225213.
Jazexhi, Olsi (2013). „Albania“. Во Nielsen, Jørgen; Akgönül, Samim; Alibašić, Ahmet; Racius, Egdunas (уред.). Yearbook of Muslims in Europe: Volume 5. Leiden: Brill. стр. 21–36. ISBN 9789004255869.
Jazexhi, Olsi (2014). „Albania“. Во Nielsen, Jørgen; Akgönül, Samim; Alibašić, Ahmet; Racius, Egdunas (уред.). Yearbook of Muslims in Europe: Volume 6. Leiden: Brill. стр. 19–34. ISBN 9789004283053.
Jordan, Peter (2015). „An exception in the Balkans: Albania's multi confessional identity“. Во Brunn, Stanley D. (уред.). The changing world religion map: Sacred places, identities, practices and politics. Dordrecht: Springer. стр. 1577–1598. ISBN 9789401793766.
Jorgaqi, Nasho (2005). Jeta e Fan S. Nolit: Vëllimi 1. 1882–1924 [The life of Fan S. Noli: Volume 1. 1882–1924]. Tiranë: Ombra GVG. ISBN 9789994384303.
Kallivretakis, Leonidas (2003). „Νέα Πικέρνη Δήμου Βουπρασίων: το χρονικό ενός οικισμού της Πελοποννήσου τον 19ο αιώνα (και η περιπέτεια ενός πληθυσμού) [Nea Pikerni of Demos Vouprassion: The chronicle of a 19th century Peloponnesian settlement (and the adventures of a population)]“ (PDF). Во Panagiotopoulos, Vasilis; Kallivretakis, Leonidas; Dimitropoulos, Dimitris; Kokolakis, Mihalis; Olibitou, Eudokia (уред.). Πληθυσμοί και οικισμοί του ελληνικού χώρου: ιστορικά μελετήματα [Populations and settlements of the Greek villages: historical essays]. Tetrádia Ergasías. Athens: Institute for Neohellenic Research. стр. 221–242. ISSN 1105-0845.
Kopanski, Atuallah Bogdan (1997). „Islamization of Albanians in the Middle Ages: The primary sources and the predicament of the modern historiography“. Islamic Studies. 36 (2/3): 191–208. JSTOR 23076194.
Koti, Dhori (2010). Monografi për Vithkuqin dhe Naum Veqilharxhin [A monograph of Vithkuq and Naum Veqilharxhi]. Pogradec: DIJA Poradeci. ISBN 978-99956-826-8-2.
Koukoudis, Asterios (2003). The Vlachs: Metropolis and Diaspora. Thessaloniki: Zitros Publications. ISBN 9789607760869.
Lederer, Gyorgy (1994). „Islam in Albania“. Central Asian Survey. 13 (3): 331–359. doi:10.1080/02634939408400866.
Limanoski, Nijazi (1989). Islamskata religija i islamiziranite Makedonci [Islamic religion and Islamisied Macedonians]. Skopje: Makedonska Kniga.
Lloshi, Xhevat (1999). „Albanian“. Во Hinrichs, Uwe; Büttner, Uwe (уред.). Handbuch der Südosteuropa-Linguistik. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag. стр. 272–299. ISBN 9783447039390.
Mackridge, Peter (2009). Language and national identity in Greece, 1766–1976. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199599059.
Malcolm, Noel (2002). „Myths of Albanian national identity: Some key elements“. Во Schwanders-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd J. (уред.). Albanian Identities: Myth and History. Bloomington: Indiana University Press. стр. 70–87. ISBN 9780253341891.
Malcolm, Noel (2015). Agents of Empire: Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in the Sixteenth-century Mediterranean World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780190262785.
Manahasa, Edmond; Kolay, Aktuğ (2015). „Observations on the existing Ottoman mosques in Albania“ (PDF). ITU Journal of the Faculty of Architecture. 12 (2): 69–81. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-05. Посетено на 2021-04-07.
Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (PDF) (Report). Pew Research Center. 2015.
Marinescu, Constantin (1994). La politique orientale d'Alfonse V d'Aragón, roi de Naples (1416-1458). Barcelona: Institut d'Estudis Catalans. ISBN 9788472832763.
Misha, Piro (2002). „Invention of a Nationalism: Myth and Amnesia“. Во Schwanders-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd J. (уред.). Albanian Identities: Myth and History. Bloomington: Indiana University Press. стр. 33–48. ISBN 9780253341891.
Myhill, John (2006). Language, religion and national identity in Europe and the Middle East: A historical study. Amsterdam: John Benjamins Publishing. ISBN 9789027227119.
Nasse, George Nicholas (1964). The Italo-Albanian Villages of Southern Italy. Washington, District of Columbia: National Academy of Sciences-National Research Council.
Norris, Harry Thirlwall (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. Columbia: University of South Carolina Press. стр. 62. ISBN 9780872499775.
Nurja, Ermal (2012). „The rise and destruction of Ottoman Architecture in Albania: A brief history focused on the mosques“. Во Furat, Ayşe Zişan; Er, Hamit (уред.). Balkans and Islam Encounter, Transformation, Discontinuity, Continuity. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. стр. 191–207. ISBN 9781443842839.
Pistrick, Eckehard (2013). „Interreligious Cultural Practice as Lived Reality: The Case of Muslim and Orthodox Shepherds in Middle Albania“. Anthropological Journal of European Cultures. 22 (2): 72–90. doi:10.3167/ajec.2013.220205.
Ramet, Sabrina (1998). Nihil obstat: religion, politics, and social change in East-Central Europe and Russia. Durham: Duke University Press. ISBN 9780822320708.
Schmidt-Neke, Michael (2014). „A burden of Legacies: The transformation of Albanian's political system“. Во Pichler, Robert (уред.). Legacy and Change: Albanian Transformation from Multidisciplinary Perspectives. Münster: LIT Verlag. стр. 13–30. ISBN 9783643905666.
Skendi, Stavro (1956). „Religion in Albania during the Ottoman rule“. Südost Forschungen. 15: 311–327.
Skendi, Stavro (1967a). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9781400847761.
Skendi, Stavro (1967b). „Crypto-Christianity in the Balkan Area under the Ottomans“. Slavic Review. 26 (2): 227–246. doi:10.2307/2492452. JSTOR 2492452.
Stavrianos, Leften Stavros (2000). The Balkans Since 1453. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 9781850655510.
Sulstarova, Enis (2013). „I am Europe! The meaning of Europe in the discourse of Intellectuals in transitional Albania“. Во Beshku, Klodiana; Malltezi, Orinda (уред.). Albania and Europe in a Political Regard. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. стр. 63–74. ISBN 9781443852609.
Vickers, Miranda (2011). The Albanians: a modern history. London: IB Tauris. ISBN 9780857736550.
Winnifrith, Tom (2002). Badlands-borderlands: a history of Northern Epirus/Southern Albania. London: Duckworth. ISBN 9780715632017.

[1] The Ukrainian Quarterly (англиски). Ukrainian Congress Committee of America. 1991. стр. 56. Посетено на 3 April 2020.

[2] Shaw, Stanford J. (2016). The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic (англиски). Springer. стр. 38. ISBN 978-1-349-12235-6. Посетено на 3 April 2020.

[3] Treptow, Kurt W. (1992). From Zalmoxis to Jan Palach: Studies in East European History (англиски). Eastern European Monographs. стр. 43. ISBN 978-0-88033-225-5. Посетено на 3 April 2020.

[4] Fine, John V. A.; Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (англиски). University of Michigan Press. стр. 535. ISBN 978-0-472-08260-5. Посетено на 3 April 2020.

[5] Kiel, Machiel (1990). Ottoman architecture in Albania, 1385-1912 (англиски). Research Centre for Islamic History, Art and Culture. стр. 156. ISBN 978-92-9063-330-3. Посетено на 3 April 2020.

[6] Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel Kural (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808 (англиски). Cambridge University Press. стр. 69. ISBN 978-0-521-29163-7. Посетено на 3 April 2020.

[Ramet209-7] Ramet 1998. „Османлиите првпат ја нападнале Албанија во 1385 година. Втората османлиска сила била испратена во Албанија 1394-96 година, окупирајќи ја земјата. Имајќи ја предвид и османлиската намера да толерира верска разновидност меѓу лојалните поданици и генерално воинствените традиции на Албанците, османлиските власти усвоиле помирлива политика кон албанските христијани во раните децении на окупацијата. Сепак, иако не било потребно преобраќање во ислам, еден христијански албански господар можел да смета на добивање наклоност ако се преобрати. Ако Османлиите не верувале дека религиозните причини можат да принудат христијанин да премине во ислам, тие сепак изгледале безобразно кога муслиман се преобраќал (или повторно се вратил во христијанство). Ова се случило во 1443 година кога Ѓерг Кастриоти (наречен Скендербег), кој бил воспитуван како муслиман во султанската палата, ја напуштил исламската вера и јавно се вратил во верата на неговите предци. Но, ова преобраќање не било само јавен гест. Тој бил првиот чин во револуционерна драма. Зашто, откако ја променил религиозната верност, Скендербег побарал од муслиманските колонисти и преобратеници да го прифатат христијанството, објавувајќи своевидна света војна против султанот / калифот.“

[Zhelyaz-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Zhelyazkova, Antonina. ‘’Albanian Identities’’. Sofia, 2000: International Center for Minority Studies and Intercultural Relations. Page 15-16

[Bieber-9] Florian Bieber (19 August 2010). „Muslim identity in the Balkans before the establishment of nation states“. Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity. стр. 15–19.

[Ergo3435-10] 10,00 ^10,01 ^10,02 ^10,03 ^10,04 ^10,05 ^10,06 ^10,07 ^10,08 ^10,09 Ergo 2010.

[Marinescu182-11] Marinescu 1994.

[Inalcik327-12] Inalcik 1989.

[Nasse-13] Nasse 1964

[14] Zhelyazkova, Antonina, ‘’Albanian identities’’, page 15.

[15] Zhelyazkova, Antonina. ‘’Albanian Identities’’. Pages 15-16, 19.

[MinkovDemographics-16] 16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 Anton Minkov. Conversion to Islam in the Balkans. стр. 41–42.

[Norris123137155160-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 ^17,4 ^17,5 ^17,6 ^17,7 Norris 1993.

[Nurja197198-18] 18,0 ^18,1 ^18,2 Nurja 2012.

[Vryonis-19] Vryonis, Spyros. Religious Changes and Patterns in the Balkans, 14th-16th centuries

[20] ttp://en.radiovaticana.va/news/2014/09/21/fr_lombardi_papal_journey_a_blessing_for_all_albanians/1107019, ..."a silver portrait of Pope Clement XI – who belonged to the Albani family, so was traditionally of Albanian origin."

[Malcolm12-21] Malcolm 2015.

[Ramet209210-22] Ramet 1998.

[Skendi235242-23] 23,0 ^23,1 Skendi 1967b.

[Lederer333334-24] 24,0 ^24,1 ^24,2 ^24,3 ^24,4 Lederer 1994.

[Ramet210-25] Ramet 1998. „Потоа, во 1644 година започнала војната меѓу Венеција и Османлиската империја. На повик на свештенството, многу албански католици застанале на страната на Венеција. Османлиите одговориле со сериозни репресии, што пак ги натерало многу католици да го прифатат исламот (иако неколкумина избрале да се приклучат на Православната црква наместо тоа) ... Во рок од дваесет и две години (1649-71) бројот на католици во епархијата на Алесио паднал за повеќе од 50 проценти, додека во епархијата Пулати (1634-71) бројот на католици се намалил од повеќе од 20 000 на само 4,045. Општо, албанските востанија за време на османлиско-венецијанските војни од 1644-69 година резултирале со остри османлиски репресалии против католиците во северна Албанија и значително ја забрзале исламизацијата ... Кога османлиската империја била нападната од католичките сили, локалните католици биле притискани да преминат во ислам, а кога нападот врз Османлиската империја дошол од православна Русија, притисокот бил врз локалните православни да ја сменат верата. Во некои случаи, исламизацијата била само површна, и во 19 век многу села и некои цели области останале „крипто-католички“ и покрај усвојувањето на надворешните страни на исламската култура.“

[Raspasani-26] Malcolm, Noel (1998). Kosovo: a short history. Macmillan. стр. 162. ISBN 978-0-333-66612-8. Посетено на 21 June 2011.

[Pahumi-27] Pahumi, Nevila (2007). „Консолидација на албанскиот национализам“. Страна 18:„ Пашата на Ипек насилно ги отстранил католичките жители на северна Албанија во рамнините на јужна Србија по неуспешниот српски бунт во 1689 година и бегството на многу Срби кон Хабсбуршката империја. Пренесените селани биле принудени да го прифатат исламот.“

[Doja60-28] Doja 2008.

[Frazee-29] Frazee 2006.

[Stavrianos498-30] 30,0 ^30,1 Stavrianos 2000.

[wallaby.vu.edu.au-31] „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-01-08. Посетено на 2009-11-05.

[32] TKGM, TD № 55 (412), (Defter sandžaka Prizren iz 1591. godine).

[Skendi1956316318320-33] 33,0 ^33,1 ^33,2 Skendi 1956.

[Pistrick7981-34] 34,0 ^34,1 Pistrick 2013.

[Ramet203-35] Ramet 1998. „Османлиското освојување помеѓу крајот на XIV век и средината на XV век вовел трета религија - ислам - но Турците на почетокот не користеле сила при нејзиното проширување, и само во 1600-тите била извршена голема преобразба во ислам започната - главно, најпрво, меѓу албанските католици.“; стр. 204. „Православната заедница уживала широка толеранција од возвишената порта до крајот на XVIII век.“; стр. 204. „На крајот на XVIII век руски агенти започнале да ги разбрануваат православните поданици на Османлиската империја против Возвишената порта. Во руско-турските војни од 1768-74 и 1787-91 година православните Албанци се кренале против Турците. Во текот на вториот бунт „Новата академија“ во Москополе била уништена (1789 г.), а на крајот на втората руско-турска војна повеќе од илјада православни избегале во Русија со руски воени бродови. Како резултат на овие бунтови, Портата тогаш применила сила за исламизирање на албанското православно население, додавајќи економски стимулации за да обезбеди позитивен стимул. Во 1798 година, Али Паша Јанински ги предводел османлиските сили против христијанските верници собрани во нивните цркви за да го прослават Велигден во селата. Крвната што се спровела против овие верници ги исплашило албанските христијани во другите области и инспирирала нов бран масовни преобразби во исламот.“

[Giakoumis8687-36] 36,0 ^36,1 ^36,2 ^36,3 ^36,4 Giakoumis 2010.

[Winnifrith107-37] Winnifrith 2002.„Но, охридските архиепископи сигурно создале одредена разлика во нивните стада. Помалку спорни вери биле достапни. Така се случува, преобратувањето во ислам во централна Албанија да биде олеснето со силата на култот Бекташи, мистична вера, дизајнирана да им се допадне на сите, барајќи малку од строгите правила на почитување.“

[Giakoumis84-38] Giakoumis 2010. On Durres: "At the end of the 16th century conversion to Islam had so much penetrated into central Albania, that a Greek traveller in Durrës in 1580 reported that ―in the region of Durrës there are no Greeks‖ (that is, Orthodox Christians)"

[Skendi1013-39] 39,0 ^39,1 ^39,2 ^39,3 Skendi 1967a.

[Vickers16-40] Vickers 2011.

[Koti1617-41] 41,0 ^41,1 Koti 2010.

[Kallivretakis233-42] Kallivretakis 2003.

[Hammond217-43] 43,0 ^43,1 Hammond 1967.

[Anscombe88107-44] Anscombe 2006. „Ова албанско учество во бригада е полесно да се следи отколку за многу други социјални групи во османлиските земји, затоа што албанскиот бил еден од релативно ретките етнички обележувачи кои редовно се додавале на вообичаените верски (муслимански) ознаки што се користат за идентификување луѓе во државната евиденција. Овие записи покажуваат дека големината на разбојништвото во која учествувале Албанците растела низ 1770-тите и 1780-тите години за да достигне размери на криза во 1790-тите и 1800-тите.“; Стр.107. „Во светло на неодамнешните насилни проблеми на Косово и Македонија и силните емоции поврзани со од нив, читателите се поттикнуваат најискрено да не извлекуваат ниту еден од двата неоправдани заклучоци од овој напис: дека Албанците се некако склонети кон разбојништво, или опсегот на османлиска „Албанија“ или „Арнавудлук“ (кој вклучувал делови од денешна северна Грција, западна Македонија, јужна Црна Гора, Косово и јужна Србија) дава какво било историско „оправдување“ за создавање на „Голема Албанија“ денес.“

[Hammond197662-45] Hammond 1976.

[Koukoudis2003-46] Koukoudis 2003. „Особено интересен е случајот со Високуќи, јужно од Москополе, кој се чини дека има тесно учество во еволуцијата на градот, иако е далеку од јасно дали во него живееле Власи во славните денови пред 1769. Можеби имало и Власи пред 1769 година, иако Арваните биле сигурно многу побројни, ако не и најголемата група на население. Ова е дополнително поддржано од јазичниот идентитет на бегалците кои избегале од Виткуќ и ги придружувале брановите на Власите што заминувале. Денес е населено со Арванити и Власи, иако претходниците на современите жители на Власите пристигнале откако селото било напуштено од неговите претходни жители и главно потекнуваат од Арванитовлах. Тие се поранешни пасторални номади кои трајно се населувале во Виткуќ.“; Стр. 339. „Во исто време, или евентуално кратко пред или после, со овие настани во Москополе, непослушните Арнаути ги нападнале и помалите влашки и арванитски заедници околу нив. Влашките жители на , Ниче, Грабова, Шипче и влашките села на Грамос, како што се Николица, Линотопи и Грамуста, и жителите на Виткуќ, па дури и на последните христијански села на албански јазик, се нашле на милост и немилост на грабливи Арнаути, на кој никој не можел да им одолее. И за нив единственото решение било да избегаат ... За време на овој период, влашките и арванитските семејства од околните разурнати пазарни градови и села се населиле заедно со неколкуте москополјани кои се вратиле. Бегалски семејства доаѓале од Душар и од другите села во Опар, од Виткуќ, Грабова, Николица, Ниче и од Колоње.“

[Jorgaqi3839-47] Jorgaqi 2005.

[Winnifrith109-48] Winnifrith 2002. „Од овие Виткуќ ... Сите овие села имаат влашки елемент во нивното население, а влашката традиција е дека биле големи и важни ... Оваа култура секако била грчка култура ...

[Elsie5960-49] Elsie 2001.

[Elsie200048-50] Elsie 2000.

[Mackridge5859-51] Mackridge 2009.

[Myhill232-52] Myhill 2006.

[Duijzings16-53] Duijzings 2000.

[Limanoski74-54] Limanoski 1989.

[DeSotoBeddiesGedeshi7-55] De Soto, Beddies & Gedeshi 2005.

[Crowe196-56] Crowe 1996.

[Jordan1582-57] Jordan 2015.

[ManahasaKolay7079b-58] 58,0 ^58,1 Manahasa & Kolay 2015.

[Babuna290291-59] 59,0 ^59,1 Babuna 2004.

[BlumiKrasniqi480482-60] Blumi & Krasniqi 2014.

[Doja9193100102-61] 61,0 ^61,1 ^61,2 Doja 2006.

[Malcolm82-62] Malcolm 2002. „Исто така, современите историчари сметаат дека е потребно да се повикаат на многу примери за соработка (понекогаш во взаемна корист) меѓу жителите на албанските земји и нивните странски владетели - пред сè, во случајот на Османлиите, со нивните безброј војници и службеници на албански јазик потекло .

[Clayer3336-63] Clayer 2007.

[Gawrych2122-64] Gawrych 2006.

[Hasluck106119-65] 65,0 ^65,1 Hasluck 1913.

[Elsie289305-66] Elsie 1992.

[Anscombe2006b-67] Anscombe 2006b. "In this case, however, Ottoman records contain useful information about the ethnicities of the leading actors in the story. In comparison with ‘Serbs’, who were not a meaningful category to the Ottoman state, its records refer to ‘Albanians’ more frequently than to many other cultural or linguistic groups. The term ‘Arnavud’ was used to denote persons who spoke one of the dialects of Albanian, came from mountainous country in the western Balkans (referred to as ‘Arnavudluk’, and including not only the area now forming the state of Albania but also neighbouring parts of Greece, Macedonia, Kosovo, and Montenegro), organized society on the strength of blood ties (family, clan, tribe), engaged predominantly in a mix of settled agriculture and livestock herding, and were notable fighters — a group, in short, difficult to control. Other peoples, such as Georgians, Ahkhaz, Circassians, Tatars, Kurds, and Bedouin Arabs who were frequently identified by their ethnicity, shared similar cultural traits."

[Misha35-68] 68,0 ^68,1 ^68,2 ^68,3 Misha 2002.

[Lloshi277-69] Lloshi 1999. „Тие се нарекуваа себеси арбенеши, земјата Арбени, Арбери и јазикот арбенеше. На странските јазици, преостанале апоени на средновековието од овие имиња, но за Албанците тие биле заменети со албански јазик, Албанија и shqipe. Примарен корен е прилогот shqip, што значи „јасно, разбирливо“. Постои многу блиска семантичка паралела со оваа во именската германска Дојче, „Германците“ и „германскиот јазик“. Шип се шири од север кон југ, а Шкипни / Албанија е веројатно колективна именка, следејќи ја заедничката шема на Арбени, Арбери. Промената се случи по османлиското освојување заради конфликтот во целата линија на политичката, социјалната, економската, религиозната и културната сфера со тотално туѓ свет од ориентален тип. Нова и поопшта етничка и јазична свест на сите овие луѓе одговори на ова ."

[Endresen4748-70] Endresen 2011.

[Brisku181183-71] 71,0 ^71,1 ^71,2 Brisku 2013.

[Sulstarova6872-72] Sulstarova 2013.

[ElbasaniRoy465-73] Elbasani & Roy 2015.

[Barbullushi158-74] Barbullushi 2010.

[Malcolm86-75] Malcolm 2002. „Уште позбунувачко беше неговото распоредување на друг стандарден аргумент, користејќи докази за синкретистичка народна религија за да се сугерира дека албанската посветеност на исламот е само површна: „Албанскиот муслиман никогаш не ја заборавил ... неговата поранешна религија за некои од светците на што тој сè уште му оддава почит, како што се Свети Ѓорѓи ... и Свети Димитар. Овој аргумент (разбирливо популарен меѓу католичките и православните Албанци, но, со оглед на употребата од него од страна на словенските и грчките пропагандисти, опасен за албанските интереси) покрена потенцијално непријатно прашање. Ако Албанците беа толку посветени на христијанството (што во една фаза беше нивна национална религија), зошто толку многу од нив преминаа во ислам ?"

[Jazexhi14-76] Jazexhi 2012.

[Endresen237-77] Endresen 2010 „Муслиманските водачи го застапуваат ставот дека прифаќањето на исламот од страна на Албанците е доброволно. Напротив, христијаните го карактеризираат османлиското правило како антихристијанско и угнетувачко. 240-241.

[Endresen241242-78] Endresen 2010.

[Endresen241-79] Endresen 2010. „Ставот на христијаните дека историското преобраќање во ислам претставува еден вид фалсификување на националниот идентитет има интересни сличности со српските националистички толкувања на словенските преобразби во исламот, иако албанското свештенство прави разлика помеѓу исламот и локалните муслимани и не сметаат дека преобраќањето на нивните сонародници е предавство во иста мера. Иако христијанските водачи го ставаат исламот на погрешна страна на историјата, неговите приврзаници Албанци се прикажани како невини жртви на суровите напади на странски натрапници. Покрај тоа, христијанското свештенство не ги исклучува албанските муслимани од националната заедница, и според истото значење, никој од муслиманските лидери не чини да негува никаква огорченост кон оние кои не го прифатија исламот.“

[Endresen250-80] Endresen 2010. „Митови за мачеништво и „неправеден третман“ во смисла дека националната и / или верската заедница е „жртва на агресија“, се провлекуваат како нишка низ дискурсот на свештениците. Овие се делумно засновани на историскиот факт дека на еден или друг начин секоја заедница е или била под закана: од втората половина на 19 век, Албанија и Албанците на Балканот се наоѓаат во стрелачката линија на христијанските соседи со територијални претензии, кои се потрудија да го асимилираат, протераат, па дури и да го убијат населението во спорните области. Ова се рефлектира во конструкциите на заедниците на националната заедница. Православниот и католичкиот идентитет се обликувани од фактот дека христијанството е малцинска религија во Албанија и дека христијаните во земјата имаат долга историја како граѓани од втор ред под различни форми на муслимански притисоци, или како империјално, исламистичко политство или под авторитарно водство во кое доминира водачи со муслиманско потекло (Зогу и Хоџа). И обратно, муслиманските свештеници се фокусираат на тоа како распаѓањето на Отоманската империја им даде на христијаните на Балканот политичка предност. Исламот е исто така малцинска религија во Европа со историска репутација на демонски и со модерен проблем со сликата на Запад поврзан со подемот на исламскиот фундаментализам и глобалните терористички мрежи ."

[SchmidtNeke15-81] Schmidt-Neke 2014 "Хасан Калеши, кој тврди дека исламизацијата на мнозинството Албанци ги спасила од асимилација во Грци и Словени (Kaleshi 1975)."

[Elsie34-82] Elsie 2005. „Современите албански научници имаат тенденција да ги сметаат последиците од овие векови на турско владеење како целосно негативни, во смисла на диви азиски орди кои пустошат и ограбуваат земја што инаку можеше да процветаше во лулката на европската цивилизација ... Студијата Хасан Калеши (1922–1976 ) убедливо сугерираше дека турската окупација на Балканот имала барем една позитивна последица. Ги спаси Албанците од етничка асимилација од Словените, исто како што словенската инвазија на Балканот во шестиот век стави крај на процесот на романизација, кој се закануваше да ги асимилира предците на Албанците кои не зборуваат латински јазик илјада години порано. Иако не биле признати од Турците како етничко малцинство (населението на Отоманската империја било поделено според религијата, а не според националноста), Албанците успеале да преживеат како народ и навистина да ги прошират своите области на населување под турска власт .“

[Clayer135-83] Clayer 1997.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]