Википедија

Договор за неширење на јадрено оружје

Договор за неширење на јадрено оружје, попознат како Договор за неширење или НПТ — меѓународен договор чија цел е да се спречи ширењето на јадреното оружје и технологија оружје, за да се промовира соработка за користењето на мирна јадрена енергија, и да се продолжи со целта за постигнување јадрено разоружување и општо и целосно разоружување.[3] Помеѓу 1965 и 1968 година, договорот бил договорен од страна на Комитет на осумнаесет нации за разоружување, организација спонзорирана од Обединетите нации со седиште во Женева, Швајцарија.

Договор за јадрено неширење
Договор за неширење на јадрено оружје
{{{image_alt}}}
Учество во Договорот за јадрено неширење

  Позната држава-ратификувач со јадрено оружје
  Позната држава-поддржувач со јадрено оружје
  Други ратификувачи
  Други поддржувачи
  Поддржувачи кои нагласиле дека се повлекуваат (Северна Кореја)
  Непотписници
(Индија, Израел, Пакистан, Јужен Судан)
  Делумно призната држава што ратификувала (Тајван)

Потпишан1 јули 1968 година[1]
МестоМосква, Русија; Лондон, ОК; Вашингтон ДЦ, САД[1]
На сила од5 март 1970 година[1]
УсловРатификација од СССР, Обединето Кралство, САД, и 40 други потписници.
Странки190, непотписници (Индија, Израел, Северна Кореја, Пакистан и Јужен Судан)[1][2]
ЧуварВлада на САД, Обединето Кралство, и Руската Федерација (наследник на СССР)
ЈазициАнглиски, Руски, Француски, Шпански и Кинески
Целосен текст
Договор за јадрено неширење на Викиизвор

Отворен за потпис во 1968 година, договорот стапил на сила во 1970 година. Како што налага текстот, по 25 години, страните од НПТ се состанале во мај 1995 година и се согласиле да го продолжат договорот на неодредено време.[4] Повеќе земји се членки на НПТ од кој било друг договор за ограничување и разоружување на оружјето, што е доказ за значењето на договорот.[3] Од август 2016 година, 191 држава станале членки на договорот, иако Северна Кореја, пристапила во 1985 година, никогаш не влегла во согласност, го објавила своето повлекување од НПТ во 2003 година, по активирањето на јадрените уреди во кршење на основните обврски.[5] Четири земји-членки на ООН никогаш не го прифатиле НПТ, од кои три поседуваат или се смета дека поседуваат јадрено оружје: Индија, Израел и Пакистан. Покрај тоа, Јужен Судан, основан во 2011 година, не се приклучил.

Договорот ги дефинира државите со јадрено оружје како оние што изградиле и тестирале јадрена експлозивна направа пред 1 јануари 1967 година; тоа се САД, Русија, Велика Британија, Франција и Кина. За други четири држави се знае или се верува дека поседуваат јадрено оружје: Индија, Пакистан и Северна Кореја отворено тестирале и изјавиле дека поседуваат јадрено оружје, додека Израел бил намерно двосмислен во однос на статусот на јадрено оружје.

Често се гледа на Договорот за неширење како заснован на централна зделка:

државите со јадрено оружје под НПТ (Договорот за неширење) никогаш не се согласуваат да стекнат јадрено оружје и државите со јадрено оружје во замена се согласуваат да ги споделат придобивките од мирната јадрена технологија и да извршат јадрено разоружување насочено кон крајно елиминирање на нивните јадрени арсенали.[6]

Договорот се разгледува на секои пет години на состаноците наречени Конференции за преглед на страните во Договорот за неширење (НПТ) на јадреното оружје. И покрај тоа што договорот првично бил смислен со ограничено траење од 25 години, страните потписнички одлучиле, со консензус, безусловно да го продолжат договорот на неодредено време за време на Прегледната конференција во Њујорк на 11 мај 1995 година, како кулминација на напорите на американската влада од амбасадорот Томас Греам Џуниор.

Во времето кога бил предложен НПТ, имало предвидувања за 25-30 земји со јадрено оружје во рок од 20 години. Наместо тоа, повеќе од четириесет години подоцна, пет држави не се дел од НПТ и тие ги вклучуваат единствените четири дополнителни држави за кои се верува дека поседуваат јадрено оружје.[6] Усвоени се неколку дополнителни мерки за зајакнување на НПТ и поширокиот режим на неширење на јадреното оружје и да им се отежни на државите да стекнат можност за производство на јадрено оружје, вклучително и контролата на извозот на Групата за јадрени добавувачи и засилените мерки за верификација на меѓународната атомска енергија дополнителен протокол на Агенцијата (МААЕ).

Критичарите тврдат дека Договорот за неширење не може да запре ширење на јадрено оружје или мотивација да се набави. Тие изразуваат разочарување од ограничениот напредок во однос на јадреното разоружување, каде што петте овластени држави за јадрено оружје сè уште имаат 22.000 боеви глави во своите залихи и покажале неподготвеност за понатамошно разоружување. Неколку високи функционери во рамките на Обединетите нации рекле дека тие можат малку да направат за да запрат државите да користат јадрени реактори за производство на јадрено оружје.[7][8]

Структура на договорот

уреди
 
Договорот за неширење на јадрено оружје.

НПТ се состои од преамбула и единаесет статии. Иако концептот на „столбови“ не е изразен никаде во НПТ, договорот сепак понекогаш се толкува како систем со три столба,[9] со имплицитна рамнотежа меѓу нив:

  1. неширење;
  2. разоружување; и
  3. правото на мирна употреба на јадрената технологија.[10]

Овие столбови се меѓусебно поврзани и меѓусебно зајакнуваат. Делотворен режим на забрана за ширење, чии членови ги почитуваат своите обврски, обезбедува основа за напредок во разоружувањето и овозможува поголема соработка во однос на мирното користење на јадрената енергија. Со право на пристап до придобивките од мирољубивата јадрена технологија, доаѓа одговорноста за неширењето на распространетите сили. Напредокот во разоружувањето ги зајакнува напорите за зајакнување на режимот на забрана за ширење и за спроведување на усогласеноста со обврските, а со тоа се олеснува и мирната јадрена соработка.[11] Концептот „столбови“ е доведен во прашање од страна на некои кои сметаат дека Договорот за неширење е, како што сугерира неговото име, главно во врска со неширењето на распространетост и кои се грижат дека јазикот на „трите столба“ погрешно имплицира дека трите елементи имаат еквивалентно значење.[12]

Прв столб: Непролиферација

уреди

Според член I од Договорот за неширење, државите со јадрено оружје ветуваат дека нема да пренесуваат јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи на кој било примател или на кој било начин да помагаат, охрабруваат или индуцираат која било држава од јадрено оружје во производството или стекнувањето на јадрено оружје.

Според членот II на Договорот за неширење, државите со нејадрено оружје се обврзуваат да не стекнуваат или вршат контрола врз јадреното оружје или други јадрени експлозивни направи и да не бараат или да добиваат помош за производство на такви уреди.

Според членот III од НПТ, земјите со нејадрено оружје се обврзуваат да ги прифатат заштитните мерки на МААЕ за да се потврди дека нивните јадрени активности служат само за мирољубиви цели.[11]

Пет држави ги признава НПТ како држави со јадрено оружје (Кина) (потпишано 1992 година), Франција (1992 година), Советскиот Сојуз (1968 година; обврските и правата што сега ги презема Руската Федерација), Велика Британија (1968 година) и Соединетите држави (1968), кои исто така коинцидентно се и петте постојани членки на Советот за безбедност на Обединетите нации.

Овие пет нејадрени држави се согласуваат да не пренесуваат „јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи“ и „на никаков начин да помагаат, охрабруваат или снабдуваат“ држава без јадрено оружје да добие јадрено оружје (член I). Земјите без јадрено оружје во Договорот се согласуваат дека: "нема да примаат или произведуваат", стекнуваат јадрено оружје или да бараат или добиваат каква било помош во производството на јадрено оружје" (член II). Партиите на јадрено снабдените држави, исто така, се согласуваат да прифатат заштитни мерки од страна на Меѓународната агенција за атомска енергија за да се потврди дека тие не ја пренасочуваат јадрената енергија од мирна употреба на јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи (член III).

Петте членки на јадрено снабдените држави (НВС) презедоа обврски да не го користат своето јадрено оружје против странка што не е во НВС, освен како одговор на јадрен напад или конвенционален напад во сојуз со држава на јадрено оружје. Сепак, овие обврски не се вклучени официјално во договорот, а точните детали се менуваат со текот на времето. САД, исто така, имале јадрени боеви глави насочени кон Северна Кореја, која не е НВС, од 1959 до 1991 година. Претходниот државен секретар на Обединетото Кралство за одбрана, Џеф Хун, исто така, експлицитно се повикал на можноста за употреба на јадрено оружје во земјата, како одговор на неконвенционалниот напад на „непријателските држави“.[13] Во јануари 2006 година, претседателот Жак Ширак од Франција посочил дека инцидент на тероризам спонзориран од државата врз Франција можело да предизвика малолетничка јадрена одмазда насочена кон уништување на центрите за моќ на „лажната држава“.[14][15]

Втор столб: Разоружување

уреди

Според членот VI на НПТ, сите страни се обврзуваат да продолжат со добронамерни преговори за ефективни мерки во врска со прекин на трката со јадрено вооружување, со јадрено разоружување и со општо и целосно разоружување.[11]

Членот VI од Договорот претставува единствена обврзувачка обврска во мултилатерален договор со цел разоружување од страна на државите со јадрено оружје. Преамбулата на Договорот за неширење содржи јазик кој ја потврдува желбата на потписниците на договорите да ја ублажат меѓународната напнатост и да ја зајакнат меѓународната доверба со цел создавање услови за стопирање на производството на јадрено оружје некогаш и договор за општо и целосно разоружување што ликвидира, особено јадрено оружје и нивни возила за испорака од националните арсенали.

Формулацијата на членот 6 на Договорот несомнено им наметнува само нејасна обврска на сите потписнички на Договорот за неширење да се движат во општата насока на јадрено и целосно разоружување, велејќи: „Секоја од странките на Договорот се обврзува да ги спроведе преговорите со добра волја за ефективни мерки во врска со рано прекинување на трката со јадрено вооружување и на јадрено разоружување и на договор за општо и целосно разоружување“.[16] Според ова толкување, членот VI строго не бара од сите потписнички да склучат договор за разоружување. Наместо тоа, од нив се бара само „да преговараат со добра волја“.[17]

Од друга страна, некои влади, особено државите со нејадрено оружје што припаѓаат на Движењето на неврзаните, го толкуваат јазикот на членот VI како ништо друго освен нејасен. Според нив, членот VI претставува формална и специфична обврска на земјите признаени од Договорот за неширење на јадрено оружје, да се разоружаат од јадрено оружје и тврдат дека овие држави не ја исполниле оваа обврска. Меѓународниот суд на правдата (МСП), во своето советодавно мислење за законитоста на закана или употреба на јадрено оружје, издадено на 8 јули 1996 година, едногласно го толкува текстот на членот VI како што подразбира дека:

Има обврска да се продолжи со добра волја, да се донесе заклучок за преговори што ќе доведат до јадрено разоружување во сите негови аспекти под строга и делотворна интернационална контрола.

Мислењето на МСП забележува дека оваа обврска ги вклучува сите странки на Договорот (не само државите со јадрено оружје) и не сугерира одредена временска рамка за јадрено разоружување.[18]

Критичарите на државите со јадрено оружје признати од НПТ (САД, Русија, Кина, Франција и Велика Британија) понекогаш тврдат дека она што го сметаат за неуспех на државите за јадрено оружје признато од НПТ да се разоружат од јадрено оружје, особено во ерата на Студената војна, разбесни некои потписници на Договорот со нејадрено оружје. Таквиот неуспех (додаваат овие критичари) обезбедува оправдување за потписниците кои имаат но не користат јадрено оружје, да се откажат од НПТ и да развијат свои јадрени арсенали.[19]

Други набљудувачи сугерираат дека врската помеѓу ширењето и разоружувањето може да функционира и на друг начин, т.е. неуспехот да се решат заканите за ширење во Иран и Северна Кореја, ќе ги осакати изгледите за разоружување. Ниту една држава со јадрено оружје во моментот, тврди аргументот, сериозно не би размислила за елиминирање на последното јадрено оружје без голема доверба дека другите земји нема да ги набават. Некои набљудувачи дури сугерираат дека самиот напредок на разоружувањето од страна на велесилите - што доведе до елиминација на илјадници оружја и системи за испорака[20] - може на крајот да го направи поседувањето јадрено оружје попривлечно со зголемување на согледаната стратешка вредност на мал арсенал. Како што предупредил еден американски официјален претставник и експерт за Договорот во 2007 година, „логиката сугерира дека како што се намалува бројот на јадрено оружје, така се зголемува „маргиналната корисност“ на јадреното оружје како инструмент на воена моќ. Во крајност, што е точно надеж за разоружување да се создаде, стратешката корист на дури и едно или две јадрени оружја би била огромна.“[21]

Трет столб: Мирно користење на јадрената енергија

уреди

Членот 4 на НПТ го признава правото на сите страни да развиваат јадрена енергија за мирољубиви цели и да имаат корист од меѓународната соработка во оваа област, во согласност со нивните обврски за неширење на оружје. Членот IV исто така ја охрабрува таквата соработка.[11] Овој таканаречен трет столб, предвидува трансфер на јадрена технологија и материјали на странките од Договорот за мирољубиви цели во развојот на цивилни јадрени енергетски програми во тие земји, предмет на Меѓународна агенција за атомска енергија да покажат заштитни мерки, дека нивните јадрени програми не се користат за развој на јадрено оружје.[22]

Бидејќи комерцијално популарната атомска централа со реактор на лесна вода користи гориво збогатено ураниум, следува дека државите мора да можат да збогатуваат ураниум или да го купуваат на меѓународен пазар. Мохамед Ел Барадеи, тогашен генерален директор на Меѓународната агенција за атомска енергија, го нарекол ширењето на можностите за збогатување и преработка, како „Ахилова петица“ на режимот за ширење на јадрената атомска централа. Од 2007 година, 13 држави имале можност за збогатување.[23]

Во текот на 1960-тите и 1970-тите години, многу држави, скоро 60, биле снабдени со истражувачки реактори, поттикнати од високо збогатен ураниум (ХЕУ) со оружје преку програмата Атоми за мир на САД и слична програма на Советскиот Сојуз.[24][25] Во 80-тите години на минатиот век во Соединетите држави започнале програма за претворање на реакторите за истражување на ХЕУ во ниско збогатено гориво, поради загриженост за ширењето.[26] Сепак, 26 држави поседувале повеќе од 1 кг цивилен ХЕУ во 2015 година,[27] и заклучно со 2016 година, залихите на ХЕУ за цивилни истражувања биле 60 тони, а 74 истражувачки реактори сè уште користат високо збогатен ураниум.[28]

Бидејќи достапноста на расиплив материјал долго време се сметала за главна пречка и „елемент на мирување“ за напорите за развој на јадрено оружје во една земја, беше прогласено за главен акцент на американската политика во 2004 година за да се спречи понатамошното ширење на збогатување на ураниум и плутониум обработка (ЕНР) технологија.[29] Земјите што поседуваат ЕНР способности, се стравува дека ја имаат можноста да ја искористат оваа можност за производство на цепен материјал за употреба на оружје по потреба, со што ќе им се даде „виртуелна“ програма за јадрено оружје.[30] Степенот до кој членовите на НПТ имаат „право“ на ЕНР технологија и покрај нејзините потенцијално сериозни импликации од ширењето, е до најсовршена полиса и правни дебати околу значењето на членот IV и неговата врска со членовите I, II и III на договорот.

Земјите кои станаа Странки на Договорот како држави со нејадрено оружје, имаат силни резултати во градењето на јадрено оружје, иако некои се обидоа, а една на крајот го напуштила НПТ и се здобила со јадрено оружје. Од страна на МААЕ се утврдило дека Ирак ги прекршил своите заштитни мерки и бил предмет на казнени санкции од Советот за безбедност на ООН. Северна Кореја никогаш не се усогласила со својот договор за заштита на Договорот и била постојано цитирана за овие прекршувања,[31] и подоцна се повлекла од Договорот и тестирала повеќе јадрени уреди. Иран се нашол во непочитување на неговите обврски за заштита од Договорот во невообичаена одлука за не-консензус, бидејќи „не успеа во голем број случаи во подолг временски период“ да ги пријави аспектите на својата програма за збогатување.[32][33] Во 1991 година, Романија пријавила претходно непријавени јадрени активности од страна на поранешниот режим и МААЕ го пријавила ова непочитување до Советот за безбедност само за информации. Либија спроведувала тајна програма за јадрено оружје пред да ја напушти во декември 2003 година. МААЕ известила за заштитата на Сирија за непочитување на Советот за безбедност на ООН, кој не презел ништо.

Во некои региони, фактот дека сите соседи се верифицирано ослободени од јадрено оружје го намалува секој притисок што можат да го почувствуваат одделни држави, сами да го градат тоа оружје, дури и ако се знае дека соседите имаат мирни јадрени енергетски програми што инаку би биле сомнителни. Во ова, договорот работи како што е дизајниран.

Во 2004 година, Мохамед Ел Барадеи рекол дека според некои проценки 35 до 40 држави може да имаат знаење за развој на јадрено оружје.[34]

Клучни статии

уреди

Член I:[35] Секоја држава со јадрено оружје (НВС) се обврзува да не пренесува, на кој било примател, јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи и да не и помага на која било држава без јадрено оружје за производство или стекнување на такво оружје или уреди.

Член II: Секоја странка што не поседува јадрено оружје се обврзува да не прима, од кој било извор, јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи; да не произведува или стекнува такво оружје или уреди; и да не добиваат никаква помош во нивното производство.

Член III: Секоја страна што не е членка на НВС, се обврзува да склучи договор со Меѓународната агенција за атомска енергија, за примена на нејзините заштитни мерки за целиот јадрен материјал во сите мирни јадрени активности на државата и да спречи пренасочување на тој материјал кон јадрено оружје или други јадрени експлозивни направи.

Член IV: 1. Ништо во овој Договор нема да се толкува дека влијае на неотуѓивото право на сите страни во Договорот за развој на истражување, производство и употреба на јадрена енергија за мирни цели без дискриминација и во согласност со членовите I и II.

2. Сите договорни страни на Договорот за неширење се обврзуваат да ја олеснат и имаат право да учествуваат во целосната можна размена на опрема, материјали и научни и технолошки информации за мирно користење на јадрената енергија. Страните на Договорот за неширење во позиција да го сторат тоа, исто така, ќе соработуваат во придонесувањето самостојно или заедно со други држави или меѓународни организации, во понатамошниот развој на апликациите на јадрената енергија за мирољубиви цели, особено на териториите на државите членки без јадрено оружје на Договорот за неширење, со соодветно внимание на потребите на областите во развој во светот.

Член VI: Секоја страна „се обврзува да ги спроведе преговорите со добра волја за ефективни мерки во врска со прекин на трката со јадрено вооружување најбрзо што може и до јадрено разоружување и за Договор за општо и целосно разоружување под строга и делотворна меѓународна контрола“.

Член IX: „За целите на овој Договор, држава со јадрено оружје е држава што има произведено и експлодирано јадрено оружје или друга јадрена експлозивна направа пред 1 јануари 1967 година“.

Член X: Воспоставува право на повлекување од Договорот со известување од 3 месеци. Исто така, се утврдува времетраењето на Договорот (25 години пред иницијативата за продолжување на 1995 година).

Историја

уреди
 
Датум на првото стапување на сила на НПТ (вклучително и СССР, ЈУ, ЧС од тоа време)
     1-ва декада: ратификувана или пристапена во 1968–1977 година.
     2-та декада: ратификувана или пристапена во 1978-1987 година.
     3-та декада: ратификувана или пристапена од 1988 година.
     Никогаш не потпишале (Индија, Израел, Пакистан, Јужен Судан).

Поттикот зад НПТ бил грижата за безбедноста на светот со многу држави со јадрено оружје. Било препознаено дека спречувачката врска во Студената војна само меѓу Соединетите држави и Советскиот Сојуз била кревка. Постоењето на повеќе држави со јадрено оружје ја намалувало безбедноста за сите, множејќи ги ризиците од погрешна пресметка, несреќи, неовластено користење на оружје, ескалација на напнатоста и јадрен конфликт. Покрај тоа, од употребата на јадрено оружје во Хирошима и Нагасаки во 1945 година, очигледно било дека развојот на јадрените способности од страна на државите можело да им овозможи да ги пренасочат технологијата и материјалите за целите на оружјето. Така, проблемот со спречување на ваквите пренасочувања станало централно прашање во дискусиите за мирно користење на јадрената енергија.

Првичните напори, кои започнале во 1946 година, за создавање на меѓународен систем што ќе им овозможел на сите држави да имаат пристап до јадрената технологија под соодветни заштитни мерки, биле прекинати во 1949 година без постигнување на оваа цел, поради сериозните политички разлики меѓу најголемите сили. Дотогаш, и САД и поранешниот Советски Сојуз тестирале јадрено оружје и започнале да ги градат своите залихи.

Во декември 1953 година, американскиот претседател Двајт Ајзенхауер во својот предлог „Атоми за мир“, презентиран на осмата сесија на Генералното собрание на Обединетите нации, повикал да се формира меѓународна организација за ширење на мирна јадрена технологија, додека чувала од развој на оружје можности во дополнителни земји. Неговиот предлог резултирал во 1957 година со формирање на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), која била обвинета за двојна одговорност за промоција и контрола на јадрената технологија. Техничките активности на МААЕ започнале во 1958 година. Привремен систем на заштитни мерки за мали јадрени реактори, воспоставен во 1961 година, бил заменет во 1964 година со систем што покривал поголеми инсталации и, во текот на следните години, бил проширен за да вклучуваат дополнителни јадрени постројки. Во последниве години, напорите за зајакнување на делотворноста и подобрување на ефикасноста на системот за заштита на МААЕ кулминираа со одобрување на Модел на дополнителен протокол од Одборот на гувернери на МААЕ во мај 1997 година.

Во рамките на Обединетите нации, принципот на неширење на јадрено оружје бил разгледан во преговорите уште во 1957 година. Процесот на НПТ бил започнат од Франк Ајкен, ирски министер за надворешни работи, во 1958 година. Договорот добил значаен интензитет во раните 1960-ти. Структурата на договорот за поддршка на неширењето на јадреното оружје како норма на меѓународно однесување станала јасна кон средината на 1960-тите, а до 1968 година бил постигнат конечен договор за договор што ќе спречи ширење на јадрено оружје, што овозможувал соработка за мирно користење на јадрената енергија и понатаму целта за постигнување јадрено разоружување. Отворен е за потпис во 1968 година, со првата држава што ја потпишала - Финска. Пристапувањето стана речиси универзално по крајот на Студената војна и апартхејдот во Јужна Африка. Во 1992 година, Народна Република Кина и Франција пристапиле кон Договорот, последната од петте јадрени сили признаени со договорот што го сториле тоа.

Договорот предвидувал, во членот X, да се свика конференција 25 години по неговото влегување во сила, за да се одлучи дали договорот треба да продолжи да важи на неодредено време или да биде продолжен за дополнителен фиксен период или периоди. Соодветно на тоа, на Конференцијата за преглед и проширување на Договорот за неширење во мај 1995 година, државите-членки на договорот се согласиле без гласање за неограничено продолжување на договорот и одлучиле конференциите за преглед да продолжат да се одржуваат на секои пет години. Откако Бразил пристапи во НПТ во 1998 година, единствената преостаната држава поседувала јадрено оружје а не била потпишана била Куба, која се приклучила на НПТ (и Договорот од Тлателолко НВФЗ) во 2002 година.

Неколку партии на државите НПТ се откажале од јадрено оружје или програмите за јадрено оружје. Јужна Африка презела програма за јадрено оружје, но оттогаш се одрекла од него и се приклучила кон договорот во 1991 година откако го уништила својот мал јадрен арсенал; по ова, преостанатите африкански земји го потпишале договорот. Поранешните Советски републики каде се наоѓало јадреното оружје, имено Украина, Белорусија и Казахстан, го пренеле тоа оружје во Русија и се приклучија кон НПТ до 1994 година по потпишувањето на меморандумот за безбедност на Будимпешта. 

Државите наследници од распадот на Југославија и Чехословачка исто така се приклучиле на договорот веднаш по нивната независност. Црна Гора и Источен Тимор биле последните земји што се приклучиле на договорот за нивната независност во 2006 и 2003 година; единствената друга земја што пристапила во XXI век била Куба во 2002 година. Трите микронезиски земји во Договор за слободно здружување со САД се приклучиле на НПТ во 1995 година, заедно со Вануату.

Големите јужноамерикански држави Аргентина, Чиле и Бразил се приклучиле во 1995 и 1998 година. Земјите на Арапскиот полуостров ги вклучиле Саудиска Арабија и Бахреин во 1988 година, Катар и Кувајт во 1989 година, ОАЕ во 1995 година и Оман во 1997 година. Европските држави Монако и Андора се приклучиле во 1995–6. Исто така, во 1990-тите се приклучиле и Мјанмар во 1992 година и Гвајана во 1993 година.

Споделување на јадрено оружје САД - НАТО

уреди
 
     Зона без јадрено оружје
     Држави за јадрено оружје
     Јадрено споделување
     Neither, but NPT

Во времето кога се преговарало за договорот, НАТО воспоставил тајни договори за споделување на јадрено оружје со кои Соединетите држави обезбедиле јадрено оружје да се распоредува и складира во други држави на НАТО. Некои тврдат дека ова било чин на ширење што ги крши членовите I и II од договорот. Контрааргумент било дека САД го контролирале оружјето складирано во земјите на НАТО и дека немала за цел да се пренесува оружјето или да се контролира над нив „освен и додека не се донесе одлука за војна, на која договорот нема подолго да се контролира", така што немало повреда на НПТ.[36] Овие договори биле обелоденети на неколку држави, вклучително и на Советскиот Сојуз, кои преговарале за договорот, но повеќето држави што го потпишале НПТ во 1968 година не знаеле за овие договори и толкувања во тоа време.[37]

Почнувајќи од 2005 година, се проценува дека САД сè уште обезбедува околу 180 тактички јадрени бомби Б61 за употреба од страна на Белгија, Германија, Италија, Холандија и Турција според овие договори на НАТО.[38] Многу држави и Движењето на неврзаните денес тврдат дека овој акт ги крши членовите I и II од договорот и вршат дипломатски притисок да ги раскинат овие договори. Тие посочуваат дека пилотите и останатиот персонал на „нејадрените“ држави на НАТО, практикуваат ракување и испорака на американски јадрени бомби, а воените авиони што не се од САД, се адаптирани за испорака на јадрени бомби во САД, што мора да вклучува трансфер на некои технички информации за оружје. НАТО верува дека нејзините „јадрени сили продолжуваат да играат суштинска улога во спречувањето на војната, но нивната улога сега е посуштинска политичка“.[39]

Политиките за споделување на јадрено оружје на САД првично биле дизајнирани да помогнат да се спречи ширењето на јадреното оружје - не само со убедување на тогашна Западна Германија да не развива независна јадрена способност, уверувајќи дека Западна Германија ќе била во можност, во случај на војна со Варшавскиот пакт, да користи (американско) јадрено оружје во самоодбрана (до тој момент на сеопфатна војна, сепак, и самите оружја ќе останеле во рацете на САД). Целта била да се ограничи ширењето на земјите кои имаат свои програми за јадрено оружје, помагајќи да се осигура дека сојузниците на НАТО немало да изберат да одат по патот за ширење.[40] (Западна Германија била разгледувана во проценките на разузнавачките служби на САД неколку години како земја со потенцијал за развој на сопствени можности за јадрено оружје, ако официјалните лица во Бон не биле убедени дека инаку може да се исполнела нивната одбрана против Советскиот Сојуз и неговите сојузници.[41])

Не потписнички

уреди

Четири држави - Индија, Израел, Пакистан и Јужен Судан - никогаш не го потпишале договорот. Индија и Пакистан јавно ги обелодениле своите програми за јадрено оружје, а Израел имал долгогодишна политика на намерна двосмисленост во однос на својата јадрена програма (види Список на држави со јадрено оружје).

Индија

уреди

Индија активирала јадрени уреди, прво во 1974 година и повторно во 1998 година.[42] Индија се проценува дека има доволно цепен материјал за повеќе од 150 боеви глави.[43] Индија била меѓу ретките земји што имала политика за прва употреба, ветување дека нема да користи јадрено оружје, освен ако не била прво нападната од противник со употреба на јадрено оружје, сепак поранешниот дипломат Шившанкар Менон сигнализирал значителна промена од „прва употреба“ во „прва употреба против државите со нејадрено оружје“ во говорот по повод прославата на Златниот јубилеј на Националниот колеџ за одбрана во Њу Делхи на 21 октомври 2010 година, Менон рекол дека ја рефлектира „стратешката култура на Индија, со акцент на минималното одвраќање“.[44][45]

Индија тврдела дека Договорот создава клуб на „јадрени поседи“ и поголема група на „јадрени поседувања“ со ограничување на легалното поседување јадрено оружје на оние држави што го тестирале пред 1967 година, но договорот никогаш не објаснувал на кои етички основи ваква разлика е валидна. Тогашниот министер за надворешни работи на Индија, Пранаб Мукерџи, за време на посетата на Токио во 2007 година рекол: „Ако Индија не го потпиша НПТ, тоа не е заради недостиг на посветеност за неширење на распространувањето на оружјето, не ја препозна потребата за универзална, недискриминаторна верификација и третман“.[46] Иако имало неофицијални дискусии за создавање на јужна азиска зона без јадрено оружје, вклучително и Индија и Пакистан, ова се смета дека е многу малку веројатно за предвидлива иднина.[47]

На почетокот на март 2006 година, Индија и Соединетите држави го финализирале договорот, пред критиките во двете земји, за почеток на соработката за цивилна јадрена технологија. Според договорот, Индија се обврзала да класифицира 14 од своите 22 атомски централи како цивилна употреба и да ги стави под заштитни мерки на МААЕ. Мохамед Ел Барадеи, тогашен генерален директор на МААЕ, го поздравил договорот нарекувајќи ја Индија „важен партнер во режимот на неширење на оружјето“.[48]

Во декември 2006 година, Конгресот на Соединетите Американски Држави го одобрил законот за мировна соработка на атомска енергија меѓу САД и Индија, со кој бил одобрен договорот што бил склучен за време на посетата на премиерот Синг на САД во јули 2005 година и се зацврстил за време на посетата на претседателот Буш на Индија порано во 2006 година. Законодавството дозволувало трансфер на цивилен јадрен материјал во Индија. И покрај нејзиниот статус надвор од Договорот за неширење на јадреното оружје, јадрената соработка со Индија била дозволена врз основа на нејзиниот чист рекорд за неширење на распространувањето и потребата на Индија за енергија поттикната од нејзината брза индустријализација и милијарда+ населението.[49]

На 1 август 2008 година, МААЕ го одобрила договорот за заштитни мерки на Индија[50] и на 6 септември 2008 година, на Индија и било доделено откажување на состанокот на Групата за јадрени добавувачи (НСГ) што се одржала во Виена, Австрија. Консензусот бил постигнат по надминувањето на несогласувањата изразени од Австрија, Ирска и Нов Зеланд и претставувал невиден чекор во давањето изземање на една земја, која не го потпишала НПТ и Договорот за сеопфатна забрана за тестирање (CTБT).[51][52] Индија можела да започне јадрена трговија со други подготвени земји.[53] Конгресот на САД го одобрил овој договор и претседателот Буш го потпишал на 8 октомври 2008 година.[54]

Кога Кина објавила проширена јадрена соработка со Пакистан во 2010 година, поборниците за контрола на оружјето ги осудило и двата договори, тврдејќи дека тие го ослабнале НПТ преку олеснување на јадрените програми во држави кои не се странки на НПТ.[55]

Од јануари 2011, Австралија, една од трите најголеми производители на ураниум и дом на најголемите светски резерви, продолжила со одбивањето да извезува ураниум во Индија и покрај дипломатскиот притисок од Индија.[56] Во ноември 2011 година австралискиот премиер објавил желба да дозволи извоз во Индија,[57] промена на политиката која била овластена од националната конференција на нејзината партија во декември.[58] На 4 декември 2011 година, премиерот Џулија Гилард ја поништила долгогодишната забрана на Австралија за извоз на ураниум во Индија.[59] Таа понатаму рекла: „Треба да донесеме одлука во национален интерес, одлука за зајакнување на нашето стратешко партнерство со Индија во овој азиски век“ и рекла дека секој договор за продажба на ураниум на Индија ќе вклучувал строги заштитни мерки за да се осигура дека тој ќе биде користен само користени за цивилни цели, и дека немало да заврши во јадрено оружје. На 5 септември 2014 година; Австралискиот премиер Тони Абот потпишал граѓански јадрен договор за продажба на ураниум на Индија. „Потпишавме договор за јадрена соработка затоа што Австралија има доверба во Индија да ја направи вистинската работа во оваа област, како што тоа го правеше и во другите области“, изјавил Абот пред новинарите откако тој и индискиот премиер Нарендра Моди потпишале пакт за продажба на ураниум за мирна моќ генерација.[60]

Пакистан

уреди

Во мај 1998 година, по јадрените тестирања на Индија на почетокот на истиот месец, Пакистан спровел две групи јадрени тестови, Чагаи-I и Чагаи-II. Иако има малку потврдени информации во јавноста, заклучно со 2015 година, се проценува дека Пакистан има дури 120 боеви глави.[43][61] Според анализите на Карнегиската фондација за меѓународен мир и Центарот Стимсон, Пакистан има доволно пукан материјал за 350 боеви глави.[62]

Пакистанските власти тврдат дека Договорот е дискриминирачки. На прашањето на брифинг во 2015 година дали Исламабад ќе го потпишел НПТ доколку Вашингтон го побарал тоа, министерот за надворешни работи Аизаз Ахмад Чаудри бил цитиран како одговорил: „Тоа е дискриминаторски договор. Пакистан има право да се брани, па Пакистан нема да го потпише НПТ. Зошто треба?“[63] До 2010 година, Пакистан секогаш ја одржувал позицијата дека ќе го потпише НПТ доколку Индија го стори тоа. Во 2010 година, Пакистан се откажал од оваа историска позиција и изјавил дека ќе се приклучи на НПТ само како призната држава со јадрено оружје.[64]

Упатствата на НСГ во моментов исклучуваат извоз на јадрено ниво од сите големи добавувачи во Пакистан, со многу тесни исклучоци, бидејќи нема целосен опсег на заштитни мерки на МААЕ (т.е. заштитни мерки за сите негови јадрени активности). Пакистан се обиде да постигне договор сличен на оној со Индија [65] но овие напори биле отфрлени од Соединетите Држави и другите членови на Групата на јадрени снабдувачи (НСГ), со образложение дека дотогашните резултати на Пакистан како јадрен снабдувач го оневозможувале да има вид на јадрен договор во блиска иднина. 

До 2010 година, Кина, наводно, потпишала граѓански јадрен договор со Пакистан, користејќи го оправдувањето дека договорот бил „мирен“.[66] Британската влада го критикувала ова, со образложение дека „сè уште не е време за граѓански јадрен договор со Пакистан“.[55] Кина не барала официјално одобрување од групата добавувачи на јадрено оружје и наместо тоа тврдела дека нејзината соработка со Пакистан била прекината кога Кина се приклучила на НСГ (јадрените снабдувачи), тврдење кое било оспорено од другите членови на НСГ.[67] Пакистан поднел барање за членство на 19 мај 2016 година,[68] поддржано од Турција и Кина [69][70] Сепак, многу членови на НСГ се спротивставиле на кандидатурата за членство на Пакистан заради нејзиното минато, вклучително и илегалната мрежна набавка на пакистанскиот научник АК Кан, кој им помагал на јадрените програми на Иран, Либија и Северна Кореја.[71][72] Пакистанските официјални лица го повториле барањето во август 2016 година.[73]

Израел

уреди

Израел има долгогодишна политика на намерна двосмисленост во однос на својата јадрена програма (види Список на земји со јадрено оружје). Израел развил јадрена технологија на својата локација Димона во Негев од 1958 година, а некои аналитичари за неширење на јадреното оружје проценуваат дека Израел може да има собрано меѓу 100 и 200 боеви глави користејќи преработен плутониум. Позицијата за НПТ била објаснета во смисла на „израелска исклучителност“, израз измислен од професорот Гералд М. Штајнберг, во врска со перцепцијата дека големина на државата, целокупната ранливост, како и историјата на длабокото непријателство и големи-размери на напади од соседните држави, барало способност за одвраќање.[74][75]

Израелската влада одбива да потврди или негира поседување на јадрено оружје, иако ова денес се смета за јавна тајна откако израелскиот помлад јадрен техничар Мордехај Вануну - последователно уапсен и осуден за предавство од Израел - објавил докази за програмата за британскиот Сандеј тајмс во 1986 година.

На 18 септември 2009 година, Генералната конференција на Меѓународната агенција за атомска енергија го повикала Израел да ги отвори своите јадрени постројки за инспекција на МААЕ и да се придржува до договорот за неширење на оружјето како дел од резолуцијата за „израелските јадрени способности“, која поминала со тесна разлика од 49–45 со 16 воздржани. Главниот израелски делегат изјавил дека „Израел нема да соработува во какво било прашање со оваа резолуција“.[76] Сепак, слични резолуции биле поразени во 2010, 2013, 2014 и 2015 година.[77][78] Како и со Пакистан, упатствата на НСГ во моментов исклучуваат извоз на јадрено средство од сите поголеми добавувачи во Израел.

Северна Кореја

уреди

Северна Кореја се приклучила на спогодбата на 12 декември 1985 година, но дала известување за повлекување од договорот на 10 јануари 2003 година по наводите на САД дека започнала нелегална програма за збогатено ураниумско оружје, а САД последователно ги запрела испораките на мазут во рамките на Договорената рамка[79] кои ги решиле проблемите со оружје со плутониум во 1994 година.[80] Повлекувањето станало делотворно на 10 април 2003 година, со што Северна Кореја станала првата држава што некогаш се повлекла од договорот.[81] Северна Кореја еднаш претходно најавила повлекување, на 12 март 1993 година, но го прекинала тоа известување пред да стапи на сила.[82]

На 10 февруари 2005 година, Северна Кореја јавно изјавила дека поседува јадрено оружје и се повлекла од шестпартитните разговори во Кина, за да се нашло дипломатско решение за ова прашање. „Ние веќе презедовме решителна акција за повлекување од Договорот за неширење на јадреното оружје и произведовме јадрено оружје за самоодбрана за да се справиме со вечно нескриената политика на администрацијата на Буш за изолација и задушување на ДДРК [Демократска народна Република Кореја],“ се вели во изјавата на Министерството за надворешни работи на Северна Кореја во врска со ова прашање.[83] Шестпартиските разговори продолжиле во јули 2005 година.

На 19 септември 2005 година, Северна Кореја објавила дека ќе се согласи на прелиминарен договор. Според договорот, Северна Кореја ќе го укинела целото постоечко јадрено оружје и производствените капацитети за јадрено оружје, повторно ќе се приклучела кон Договорот и повторно да ќе ги примела инспекторите на МААЕ. Тешкото прашање за снабдување со реактори на лесна вода во замена на програмата за автохтони атомски централи на Северна Кореја, согласно Договорената рамка од 1994 година, било оставено да се реши во идните дискусии.[84] Следниот ден Северна Кореја го повторила својот познат став дека сè додека не се снабдела со реактор за лесна вода, таа немало да го расклопи својот јадрен арсенал или повторно да се приклучи на НПТ.[85]

На 2 октомври 2006 година, министерот за надворешни работи на Северна Кореја објавил дека неговата земја планирала да спроведе јадрена проба „во иднина“, иако не наведе кога.[86] Во понеделникот, 9 октомври 2006 година во 01:35:28 часот (универзално време) Геолошкиот институт на САД открил сеизмички настан со јачина од 4,3 степени со величина од 70км северно од Кимчак, Северна Кореја што укажувало на јадрен тест.[87] Севернокорејската влада кратко потоа објавила дека завршиле успешен подземен тест на уред за јадрено цепење.

Во 2007 година, извештаите од Вашингтон сугерираа дека извештаите на ЦИА во 2002 година, во кои се наведувало дека Северна Кореја развивала програма за збогатено ураниумско оружје, што довела до тоа Северна Кореја да го напушти НПТ, ги преувеличувала или погрешно ги прочитала разузнавачките информации.[88][89][90][91] Од друга страна, дури и покрај овие тврдења за печатот, останале некои информации во јавниот запис што укажуваат на постоење на напор за ураниум. Освен фактот дека првиот заменик-министер на Северна Кореја, Канг Сок Ју, во еден момент признал дека постои програма за збогатување на ураниум, тогашниот претседател на Пакистан, Мушараф открил дека мрежата за размножување А.К. Кан и обезбедила на Северна Кореја голем број гасни центрифуги наменети за збогатување со ураниум. Дополнително, извештаите за печатот ги цитирале американските официјални лица дека доказите добиени при демонтирање на либиските програми за оружје се насочени кон Северна Кореја како извор за либискиот хексафлуорид на ураниум (УФ6) - што, ако е точно, би значело дека Северна Кореја имала установа за претворање за производство на суровина за збогатување на центрифуги.[92]

Иран

уреди

Иран е странка на НПТ од 1970 година, но било утврдено дека не била во согласност со Договорот, а статусот на неговата јадрена програма останал спорен. Во ноември 2003 година, генералниот директор на МААЕ, Мохамед ел Барадеи, објавил дека Иран повеќе пати и подолг период не ги исполнил своите заштитни обврски согласно НПТ во врска со:

  • пријавување на јадрен материјал увезен во Иран;
  • известување за последователната обработка и употреба на увезен јадрен материјал;
  • декларирање на објекти и други локации каде што бил складиран и обработен јадрен материјал.[32]

По околу две години дипломатски напори предводени од ЕУ3 и Иран привремено ја прекинал својата програма за збогатување,[93] Одборот на гувернери на МААЕ, постапувајќи според членот XII. Ц од Статутот на МААЕ, утврдено во ретка одлука за не-консензус со 12 воздржани дека овие неуспеси претставувале непочитување на договорот за заштита на МААЕ.[33] Ова било известено до Советот за безбедност на ООН во 2006 година,[94] по што Советот донел резолуција со која се барало Иран да го прекине своето збогатување.[95] Наместо тоа, Иран ја продолжил својата програма за збогатување.[96]

МААЕ била во можност да го потврди не-пренасочувањето на декларираниот јадрен материјал во Иран и продолжила со својата работа за проверка на отсуството на непријавени активности.[97] Во февруари 2008 година, МААЕ исто така известила дека работела на решавање на „наводни студии“ за вооружување, засновани на документи дадени од одредени земји-членки, за кои тие држави тврделе дека потекнуваат од Иран. Иран ги отфрлил обвинувањата како „неосновани“, а документите како „измислици“.[98] Во јуни 2009 година, МААЕ објавила дека Иран „не соработувал со Агенцијата во врска со преостанатите прашања...што треба да се разјаснат за да се исклучи можноста за воени димензии на иранската јадрена програма“.[99]

Соединетите држави заклучиле дека Иран ги прекршил своите заштитни мерки на член III НПТ, и понатаму тврдел врз основа на аргументирани докази дека програмата за збогатување на Иран била наменета за оружје и затоа ги прекршила иранските обврски за неширење на оружјето на членот II.[100] Проценката на Националното разузнавање на САД (НИЕ) во ноември 2007 година подоцна заклучила дека Иран ја запрел активната програма за јадрено оружје есента 2003 година и дека останала стопирана од средината на 2007 година. „Клучните пресуди“ на НИЕ, исто така, јасно ставиле до знаење дека она што Иран навистина го запрел во 2003 година било само „работа за дизајнирање и вооружување на јадрено оружје и скриена работа поврзана со претворање на ураниум и збогатување на ураниум“ - имено, тие аспекти на иранските јадрена напори за оружје што до тој момент веќе не излегле во јавноста и станале предмет на истраги на МААЕ.[101]

Бидејќи иранската програма за збогатување на ураниум во Натанц - и нејзината континуирана работа на реактор за тешка вода во Арак, кој би бил идеален за производство на плутониум - започнала тајно години порано, во врска со самата работа за вооружување што ја дискутирала НИЕ и со цел развој на јадрено оружје, многу набљудувачи сметале дека континуираниот развој на иранските способности за производство на цепни материјали биле јасно загрижувачки. Особено затоа што одамна се сфаќало дека достапноста на цепен материјал било главната пречка за развој на јадрено оружје и примарниот „елемент на ритам“ за програма за оружје, фактот дека Иран, наводно, ја прекинал работата за вооружување можеби не значела многу.[102] Како што изјавил директорот на администрацијата на Буш за национално разузнавање (ДНИ) Мајк Меконел во 2008 година, аспектите на неговата работа што Иран, наводно, ги суспендирал биле „веројатно најмал значаен дел од програмата“.[103]

Иран изјавил дека имал законско право да збогатува ураниум за мирољубиви цели според НПТ и понатаму велел дека „постојано ги почитувал своите обврски согласно НПТ и Статутот на Меѓународната агенција за атомска енергија“.[104] Иран исто така изјавил дека неговата програма за збогатување била дел од неговата цивилна програма за јадрена енергија, што е дозволено според членот IV од НПТ. Движењето на неврзаните ја поздравил континуираната соработка на Иран со МААЕ и го потврдило правото на Иран на мирна употреба на јадрена технологија.[105]

На почетокот на неговиот мандат како генерален секретар на Обединетите нации, помеѓу 2007 и 2016 година, Бан Ки Мун го поздравил континуираниот дијалог меѓу Иран и МААЕ. Тој повикал на мирно решавање на прашањето.[106]

Во април 2010 година, за време на потпишувањето на Договорот меѓу САД и Русија Новиот СТАРТ, претседателот Обама рекол дека Соединетите држави, Русија и другите нации барале Иран да се соочел со последици за неисполнување на своите обврски од Договорот за неширење на јадрено оружје, велејќи „Ние нема да толерираме активности што го напаѓаат НПТ, ризикуваат трка со вооружување во витален регион и го загрозуваат кредибилитетот на меѓународната заедница и нашата колективна безбедност“.[107]

Во 2015 година, Иран преговарале за јадрен договор со П5+1, група земји што се состоеле од пет постојани членки на Советот за безбедност на ООН (Кина, Франција, Русија, Велика Британија и САД) плус Германија. На 14 јули 2015 година, П5+1 и Иран склучија Заеднички сеопфатен план за акција, укинувањето на санкциите за Иран во замена за ограничувања и за иранските јадрени активности и зголемена верификација од страна на МААЕ. На 8 мај 2018 година, САД се повлекле од ЈЦПОА и повторно вовеле санкции за Иран.

Јужна Африка

уреди

Јужна Африка е единствената земја што развила јадрено оружје сама по себе и подоцна го расклопила - за разлика од поранешните советски држави Украина, Белорусија и Казахстан, кои наследиле јадрено оружје од поранешниот СССР и исто така пристапиле во Договорот како земји што не се јадрено наоружани.

За време на апартхејдот, јужноафриканската влада развила длабок страв и од црното востание и од заканата од комунизмот. Ова довело до развој на тајна програма за јадрено оружје како крајна пречка. Јужна Африка имала големо снабдување со ураниум, кој се ископувал во рудниците за злато во земјата. Владата изградила објект за јадрено истражување кај Пелиндаба во близина на Преторија, каде ураниумот бил збогатен до степен на гориво за Атомската централа Коеберг, како и со оружје за производство на бомби.

Во 1991 година, по меѓународен притисок и кога претстоела промена на владата, амбасадорот на Јужна Африка во Соединетите држави Хари Шварц го потпишал Договорот за неширење на јадрено оружје. Во 1993 година, тогашниот претседател Фредерик Вилем де Клерк отворено признал дека земјата развила ограничена можност за јадрено оружје. Ова оружје последователно било демонтирано пред Јужна Африка да пристапи кон НПТ и да се отвори за инспекција на МААЕ. Во 1994 година, МААЕ ја завршила својата работа и изјавила дека земјата целосно ја раскинала својата програма за јадрено оружје.

Либија

уреди

Либија го потпишала (во 1968 година) и го ратификувала (1975 година) Договорот за неширење на јадреното оружје и била предмет на инспекции на јадрените заштитни мерки на МААЕ, но презела тајна програма за развој на јадрено оружје, прекршувајќи ги своите обврски за НПТ, користејќи материјал и технологија обезбедени од Мрежа за размножување на А.К. Кан[108] - вклучително и вистински дизајни на јадрено оружје, наводно, со потекло од Кина. Либија започна тајни преговори со Соединетите држави и Велика Британија во март 2003 година за потенцијално елиминирање на нејзините програми за наоружување со оружје. Во октомври 2003 година, Либија била посрамотена од забранувањето на пратката делови за центрифуги во пакистански дизајн, испратени од Малезија, исто така како дел од прстенот за ширење на А.К. Кан.[109]

Во декември 2003 година, Либија објавила дека се согласува да ги елиминира сите свои програми за оружје и им дозволила на американските и британските тимови (како и инспекторите на МААЕ) во земјата да го помогнат овој процес и да го проверат неговото завршување. Конструкциите на јадрено оружје, центрифугите на гас за збогатување на ураниум и друга опрема - вклучително и прототипи за подобрени балистички ракети СЦУД - биле отстранети од Либија од Соединетите држави. (Залихите на либиско хемиско оружје и хемиските бомби биле уништени и на лице место со меѓународна верификација, со тоа што Либија се приклучила на Конвенцијата за хемиско оружје.) Непочитувањето на Либија кон нејзините заштитни мерки на МААЕ било известено до Советот за безбедност на ООН, но без преземени активности, бидејќи било поздравено враќањето на Либија кон почитување на заштитните мерки и членот II од НПТ.[110]

Во 2011 година, либиската влада на Муамер ал-Гадафи била соборена во Либиската граѓанска војна со помош на воена интервенција на силите на НАТО кои дејствуваа под покровителство на Резолуцијата 1973 на Советот за безбедност на ООН. Падот на Гадафи 8 години по разоружувањето на Либија, во кој Гадафи се согласил да ја елиминира програмата за јадрено оружје на Либија, повеќепати бил цитиран од Северна Кореја, која сметала дека судбината на Гадафи била „приказна за претпазливост“ што влијаела на одлуката на Северна Кореја да ги задржи и интензивира своите програма за оружје и арсенал и покрај притисокот за денуклеаризација.[111][112][113]

Сирија

уреди

Сирија е држава членка на НПТ од 1969 година и има ограничена цивилна јадрена програма. Пред доаѓањето на Сириската граѓанска војна се знаело дека работи само еден мал истражувачки реактор изграден во Кина, СРР-1. И покрај тоа што е поборник за слободна зона за оружје за масовно уништување на Блискиот Исток, земјата била обвинета за спроведување на воена јадрена програма со пријавен јадрен објект во пустината сириска област Деир ез-Зор. Компонентите на реакторот најверојатно биле дизајнирани и произведени во Северна Кореја, со неверојатна сличност на обликот и големината на реакторот со севернокорејскиот центар за јадрено научно истражување Јонгбјон. Таа информација ги вознемирила израелските воени и разузнавачки служби до тој степен што била замислена идејата за насочен воздушен напад. Резултирало во операцијата „Овоштарник“, што се одржала на 6 септември 2007 година и учествувале дури осум израелски авиони. За Израелската влада се вели дека се откажала од идејата за операција на администрацијата на САД Буш, иако таа одбила да учествува. Јадрениот реактор бил уништен во нападот, во кој загинале и десетина севернокорејски работници. Нападот не предизвикал меѓународно негодување или некои сериозни сириски одмазднички потези, бидејќи обете страни се обиделе да го задржат во тајност: И покрај воената состојба на половина век, прогласена од околните држави, Израел не сакал публицитет во врска со кршење на примирјето, а Сирија не била подготвена да ја признае својата тајна јадрена програма. 

Напуштање на договорот

уреди

Членот X дозволува една држава да го напушти договорот ако „вонредни настани, поврзани со предметот на овој Договор, ги загрозил врховните интереси на нејзината земја“, давајќи известување од три месеци (деведесет дена). По овој член, од државата се бара да се дадат причини за напуштање на НПТ во ова известување.

Државите на НАТО тврделе дека при состојба на „општа војна“, договорот повеќе не би се применувал, што им овозможува на државите кои се вклучени да го напуштат договорот без никакво известување. Ова е неопходен аргумент за поддршка на политиката за споделување на јадрено оружје на НАТО, но вознемирувачки за логиката на договорот. Аргументот на НАТО се заснова на фразата „последователна потреба да се вложат максимални напори за да се спречи опасноста од таква војна“ во преамбулата на спогодбата, вметната по налог на американски дипломати, тврдејќи дека договорот во тој момент не успеал да ги исполни своите функција на забрана на општа војна и со тоа повеќе не бил обврзувачки.[37] Многу држави не го прифаќаат овој аргумент.

Северна Кореја, исто така, предизвикала бука од користењето на оваа одредба од договорот. Членот X.1 бара државата да даде само три месечно предупредување и не дозволува другите држави да го доведуваат во прашање толкувањето на државата за „врховните интереси на нејзината земја“. Во 1993 година, Северна Кореја дала известување да се повлече од НПТ. Сепак, по 89 дена, Северна Кореја постигнала договор со Соединетите држави за замрзнување на нејзината јадрена програма според Договорената рамка и го „суспендираше“ известувањето за повлекување. Во октомври 2002 година, Соединетите држави ја обвиниле Северна Кореја за кршење на Договорената рамка со спроведување на тајна програма за збогатување на ураниум и ги прекинаа пратките со мазут според тој договор. Како одговор, Северна Кореја протерала инспектори на МААЕ, ја онеспособила опремата на МААЕ и, на 10 јануари 2003 година, објавила дека ставила крај на прекинувањето на претходното известување за повлекување на НПТ. Северна Кореја рекла дека само еден ден бил доволен за повлекување од НПТ, како што дал 89 дена претходно.[114]

Одборот на гувернери на МААЕ го отфрлило ова толкување.[115] Повеќето земји сметале дека е потребно ново тримесечно известување за повлекување, а некои се прашувале дали известувањето на Северна Кореја ги исполнувало условите за „вонредни настани“ и „врховни интереси“ на договорот. Заедничката изјава од 19 септември 2005 година на крајот на четвртата рунда од шесте партиски разговори повикал на Северна Кореја „да се врати“ во НПТ, имплицитно признавајќи дека се повлекла.

Неодамнешни и претстојни настани

уреди

Главниот исход на Конференцијата во 2000 година било усвојување со консензус на сеопфатен Конечен документ,[116] кој вклучувал, меѓу другото, „практични чекори за систематски и прогресивни напори“ за спроведување на одредбите за разоружување на НПТ, најчесто нарекувани Тринаесет чекори.

На 18 јули 2005 година, американскиот претседател Џорџ В. Буш се состанал со индискиот премиер Манмохан Синг и изјавил дека ќе работи на промена на американскиот закон и меѓународните правила за да се дозволи трговија со цивилна јадрена технологија на САД со Индија[117]. Во тоа време, британскиот колумнист Џорџ Монбиот тврдел дека американско-индискиот јадрен договор, во комбинација со обидите на САД да го негираат Иран (потписник на НПТ), цивилната технологија за производство на јадрено гориво, можело да го уништи режимот на НПТ.[118]

 
Големи залихи на јадрено оружје со глобален дострел (темносина), помали залихи со глобален дострел (средно сина), мали залихи со регионален дострел (светлосина).

Во првата половина на 2010 година, силно се верувало дека Кина потпишала цивилен јадрен договор со Пакистан, тврдејќи дека договорот бил „мирољубив“.[66]

Застапниците за контрола на вооружувањето го критикувале пријавениот договор меѓу Кина и Пакистан, како и во случајот на договорот помеѓу САД и Индија, тврдејќи дека и двата договори го кршат НПТ преку олеснување на јадрените програми во државите кои не се странки на НПТ.[55] Некои извештаи тврделе дека договорот бил стратешки потег на Кина за балансирање на влијанието на САД во Јужна Азија.[67]

Според извештајот објавен од Министерството за одбрана на САД во 2001 година, Кина му доставила на Пакистан јадрени материјали и му дала критична технолошка помош во изградбата на објекти за развој на јадрено оружје во Пакистан, што е во спротивност со Договорот за неширење на јадрено оружје, од кој Кина и тогаш била потписник.[119][120]

На Седмата конференција за преглед во мај 2005 година,[121] имало големи разлики помеѓу Соединетите држави, кои сакале конференцијата да се фокусира на неширење на оружјето, особено на нејзините обвинувања против Иран, и повеќето други земји, кои истакнале дека нема сериозно јадрено разоружување од страна на јадрените сили. Неврзаните земји го повториле својот став нагласувајќи ја потребата од јадрено разоружување.[122]

Конференцијата за преглед во 2010 година, се одржала во мај 2010 година во Њујорк и го усвоила финалниот документ кој го вклучувал резимето на претседателот на конференцијата за преглед, амбасадорот Либран Капактулан од Филипините, и Акциониот план кој бил усвоен со консензус.[123][124] Конференцијата во 2010 година генерално се сметала за успешна, бидејќи постигнала консензус каде што претходната Конференција за преглед во 2005 година завршила со неред, факт што многумина го припишувале на заложбата на американскиот претседател Барак Обама за јадрено неширење и разоружување. Некои предупредувале дека овој успех предизвикал нереално големи очекувања што можеле да доведат до неуспех на следната Конференција за преглед во 2015 година.[125]

„Глобалниот самит за јадрена безбедност“ се одржал на 12-13 април 2010 година. Самитот бил предложен од претседателот Обама во Прага и имал за цел да го зајакне Договорот за неширење на јадреното оружје, заедно со иницијативата за безбедност на ширењето и глобалната иницијатива за борба против јадрениот тероризам.[126] Четириесет и седум држави и три меѓународни организации учествувале на самитот[127] кој издал коминикат[128] и план за работа.[129]

 
Избори на ООН за усвојување на Договорот за забрана на јадрено оружје на 7 јули, 2017 година.
  Yes
  Не
  Не гласале

Во главниот говор за политика на Бранденбуршката порта во Берлин на 19 јуни 2013 година, претседателот на Соединетите држави Барак Обама ги истакнал плановите за понатамошно намалување на бројот на боеви глави во американскиот јадрен арсенал.[130] Според „Foreign Policy“, Обама предложил „една третина намалување на стратешките јадрени боеви глави - покрај намалувањето што веќе го побарал новиот договор СТАРТ - со што бројот на распоредени боеви глави во готовност го спушта на околу 1.000“. Обама се обидувал да „преговара за овие намалувања со Русија за да продолжи да се движи подалеку од јадрените пози на Студената војна“, според брифинг документите доставени до „Foreign Policy“. Во истиот говор, Обама ги истакнал напорите на неговата администрација да ги изолира сите можности за јадрено оружје што произлегуваат од Иран и Северна Кореја. Тој исто така повикал на обновување на двопартиските напори во Конгресот на Соединетите држави за ратификување на Договорот за забрана на јадрено тестирање и ги повикал земјите да преговараат за нов договор за ставање крај на производството на цепен материјал за јадрено оружје.

На 24 април 2014 година, било објавено дека нацијата Маршалови острови покренала тужба во Хаг против Соединетите држави, поранешниот Советски Сојуз, Велика Британија, Франција, Кина, Индија, Пакистан, Северна Кореја и Израел барајќи одредбите за разоружување на НПТ да се применат.[131]

Конференцијата за ревизија во 2015 година на странките на Договорот за неширење на јадреното оружје (НПТ) се одржала во Обединетите нации во Њујорк од 27 април до 22 мај 2015 година и предводена од амбасадорот Таус Ферухи од Алжир. Договорот, особено членот VIII, став 3, предвидува преглед на работата на Договорот на секои пет години, одредба што била потврдена од државите странки на Конференцијата за преглед и проширување на НПТ во 1995 година и на Конференцијата за преглед на НПТ во 2000 година. На Конференцијата за преглед на НПТ во 2015 година, земјите странки ја испитале имплементацијата на одредбите на Договорот од 2010 година. И покрај интензивните консултации, Конференцијата не била во можност да постигне договор за суштинскиот дел од нацртот на Завршниот документ.

Критика и одговори

уреди

Со текот на годините, во многу држави од Третиот свет НПТ се гледа како „заговор на јадрените 'поседници' за да се замолчат јадрените 'непоседници' на место.[132] Овој аргумент влече корени од членот VI од договорот кој „ги обврзува државите со јадрено оружје да ги ликвидираат своите залихи на јадрено оружје и да извршат целосно разоружување. Нејадрените држави не гледаат знаци на ова да се случи“.[6][8] Некои тврдат дека јадрено вооружаните земји не ги исполниле целосно своите обврски за разоружување согласно член VI од НПТ.[133] Некои земји како Индија го критикувале НПТ, бидејќи „ги дискриминирале државите што не поседувале јадрено оружје на 1 јануари 1967 година“, додека Иран и бројните арапски држави ги критикувале Израел зошто не го потпишале НПТ.[134][135] Постои разочарување од ограничениот напредок во однос на јадреното разоружување, каде што петте овластени држави за јадрено оружје сè уште имаат 22,000 боеви глави помеѓу нив, и покажале неподготвеност за понатамошно разоружување.[7]

Како што е наведено погоре, Меѓународниот суд на правдата, во своето советодавно мислење за законитоста на заканата или употребата на јадрено оружје, изјавил дека „постои обврска да се продолжи со добра волја и да се донесе заклучок за преговори што водат до јадрено разоружување во сите неговите аспекти под строга и делотворна меѓународна контрола.[18] Некои критичари на државите со јадрено оружје тврдат дека не успеале да го почитуваат членот VI со тоа што не го препознале разоружувањето како движечка сила во националното планирање и политика во однос на јадреното оружје, додека тие бараат од другите држави да планираат за нивната безбедност без јадрено оружје.[136]

Соединетите држави одговараат на критиките за нивниот рекорд за разоружување посочувајќи дека, од крајот на Студената војна, уништиле над 13,000 јадрени оружја и растуриле над 80% од распоредените стратешки боеви глави, заедно со 90% од распоредените нестратешки боеви глави на НАТО, во целиот процес елиминирајќи цели категории на боеви глави и системи за нишанење и намалување на зависноста од јадрено оружје. Американските официјални лица ја посочиле и тековната работа на САД за расклопување на јадрените боеви глави. Со завршувањето на забрзаните напори за демонтирање нарачани од претседателот Џорџ В. Буш, американскиот арсенал бил помалку од една четвртина од неговата големина на крајот на Студената војна и бил помал отколку што бил во кој било момент од администрацијата на Ајзенхауер, далеку пред изготвувањето на Договорот.[137]

САД исто така купиле ураниум во вредност од многу илјадници оружја од поранешните советски јадрени оружја за претворање во реакторско гориво.[138] Како последица на овој последен напор, се проценува дека еквивалентот од една светилка на секои десет во САД се напојува со јадрено гориво отстрането од боевите глави претходно насочени кон САД и нивните сојузници за време на Студената војна.[139]

Специјалниот претставник на САД за неширење на јадреното оружје се согласил дека неширењето и разоружувањето се поврзани, истакнувајќи дека тие можат меѓусебно да се зајакнат, но исто така и дека растечките ризици за ширење создаваат средина што го отежнува разоружувањето.[140] Велика Британија,[141] Франција[142] и Русија[143] исто така ги бранат своите белешки за јадрено разоружување, а петте НПТ јадрени сили издале заедничко соопштение во 2008 година, потврдувајќи ги своите заложби за членот VI за разоружување.[144]

Според Томас Рид и Дени Стилман, „НПТ има една џиновска дупка“: Членот 4 им дава на секоја држава од јадрено оружје „неотуѓиво право“ да користи јадрена енергија за производство на моќ.[8] „Голем број високи функционери, дури и во рамките на Обединетите нации, тврдат дека тие можат да направат малку за да запрат државите да користат јадрени реактори за производство на јадрено оружје“.[7] Во извештајот на Обединетите нации од 2009 година се вели дека:

Оживувањето на интересот за јадрената енергија може да резултира со ширење на технологијата во светот за збогатување на ураниум и технологиите за преработка на потрошеното гориво, што претставува очигледен ризик од проширување, бидејќи овие технологии можат да произведат цепни материјали што се директно употребливи за јадрено оружје.[7]

Според критичарите, оние држави кои поседуваат јадрено оружје, но не се овластени да го сторат тоа според НПТ, не платиле значителна цена за намалување на капацитетите на оружје. Исто така, НПТ е експлицитно ослабен со голем број билатерални зделки склучени од потписниците на НПТ, особено САД.[7]

Врз основа на загриженоста за бавното темпо на јадреното разоружување и континуираното потпирање на јадреното оружје во воени и безбедносни концепти, доктрини и политики, Договорот за забрана на јадрено оружје бил донесен во јули 2017 година, а потоа бил отворен за потпишување на 20 септември 2017 година. Со правосилноста, ќе им се забрани на секоја држава членка -- развој, тестирање, производство, складирање, стационирање, трансфер, употреба и закана за употреба на јадрено оружје, како и помагање на тие активности. Во својата преамбула, ја реафирмира виталната улога на целосно и ефикасно спроведување на НПТ.

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „UK Depositary Status List;Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“ (PDF). Government of the United Kingdom. Посетено на 6 April 2020.
  2. ↑ „Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“. United Nations Office for Disarmament Affairs. Посетено на 2017-05-13.
  3. ↑ 3,0 3,1 „UNODA - Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT)“. un.org. Посетено на 2016-02-20.
  4. ↑ „Decisions Adopted at the 1995 NPT Review & Extension Conference - Acronym Institute“. Архивирано од изворникот на 2019-09-14. Посетено на 2020-10-28.
  5. ↑ „Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT)“ (PDF). Defense Treaty Inspection Readiness Program - United States Department of Defense. Defense Treaty Inspection Readiness Program. Архивирано од изворникот (PDF) на 11 March 2013. Посетено на 19 June 2013.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Graham, Jr., Thomas (November 2004). „Avoiding the Tipping Point“. Arms Control Association.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Benjamin K. Sovacool (2011). Contesting the Future of Nuclear Power: A Critical Global Assessment of Atomic Energy, World Scientific, pp. 187–190.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Thomas C. Reed and Danny B. Stillman (2009). The Nuclear Express: A Political History of the Bomb and its Proliferation, Zenith Press, p. 144.
  9. ↑ See, for example, the Canadian government's NPT web site The Nuclear Non-Proliferation Treaty Архивирано на 27 јули 2014 г..
  10. ↑ Ambassador Sudjadnan Parnohadiningrat, 26 April 2004, United Nations, New York, Third Session of the Preparatory Committee for the 2005 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, furnished by the Permanent Mission of the Republic of Indonesia to the United Nations (indonesiamission-ny.org) Архивирано на 20 ноември 2005 г.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 „Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“ (PDF). U.S. Department of State / U.S. delegation to the 2010 nuclear nonproliferation treaty conference. 2010.
  12. ↑ This view was expressed by Christopher Ford, the U.S. NPT representative at the end of the Bush Administration. See "The 2010 Review Cycle So Far: A View from the United States of America", presented at Wilton Park, United Kingdom, 20 December 2007.
  13. ↑ UK 'prepared to use nuclear weapons' BBC article dated 20 March 2002
  14. ↑ France 'would use nuclear arms', BBC article dated 19 January 2006
  15. ↑ Chirac: Nuclear Response to Terrorism Is Possible, Washington Post article dated 20 January 2006
  16. ↑ „Information Circulars“ (PDF). iaea.org. Архивирано од изворникот (PDF) на 7 August 2007.
  17. ↑ „U.S. Compliance With Article VI of the NPT“. Acronym.org.uk. Архивирано од изворникот на 15 June 2011. Посетено на 25 November 2010.
  18. ↑ 18,0 18,1 The International Court of Justice (8 July 1996). „Legality of the threat or use of nuclear weapons“. Архивирано од изворникот на 2011-07-09. Посетено на 6 July 2011.
  19. ↑ Mishra, J. "NPT and the Developing Countries", (Concept Publishing Company, 2008) Архивирано на 6 јули 2017 г..
  20. ↑ See, e.g., Disarmament, the United States, and the NPT, Christopher Ford, U.S. Special Representative for Nuclear Nonproliferation, delivered at the Conference on "Preparing for 2010: Getting the Process Right," Annecy, France, 17 March 2007; Nuclear Disarmament Progress and Challenges in the Post-Cold War World Архивирано на 15 мај 2008 г., U.S. statement to the Second Session of the Preparatory Committee for the 2010 NPT Review Conference, Geneva (30 April 2008) „Disarmament, the United States, and the NPT“. 17 март 2007. Посетено на 2 август 2008.
  21. ↑ U.S. Special Representative for Nuclear Nonproliferation Christopher Ford, "Disarmament and Non-Nuclear Stability in Tomorrow's World," remarks to the Conference on Disarmament and Nonproliferation Issues, Nagasaki, Japan (31 August 2007).
  22. ↑ Zaki, Mohammed M. (2011-05-24). American Global Challenges: The Obama Era. Palgrave Macmillan. ISBN 9780230119116.
  23. ↑ Daniel Dombey (19 February 2007). „Director General's Interview on Iran and DPRK“. Financial Times. Архивирано од изворникот на 22 February 2007. Посетено на 4 May 2006.
  24. ↑ „U.S. Foreign Research Reactor Spent Nuclear Fuel Acceptance“. National Nuclear Security Administration. Архивирано од изворникот на 22 September 2006.
  25. ↑ David Albright; Serena Kelleher-Vergantini (7 October 2015). Civil HEU Watch: Tracking Inventories of Civil Highly Enriched Uranium (PDF) (Report). Institute for Science and International Security. Посетено на 17 April 2020.
  26. ↑ „Reduced Enrichment for Research and Test Reactors“. National Nuclear Security Administration. Архивирано од изворникот на 29 October 2004.
  27. ↑ David Albright; Serena Kelleher-Vergantini (7 October 2015). Civil HEU Watch: Tracking Inventories of Civil Highly Enriched Uranium (PDF) (Report). Institute for Science and International Security. Посетено на 17 April 2020.
  28. ↑ Cho, Adrian (28 January 2016). „Ridding research reactors of highly enriched uranium to take decades longer than projected“. Science. Посетено на 13 April 2020.
  29. ↑ See Remarks by President Bush at the National Defense University (11 February 2004), available at https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2004/02/20040211-4.html (announcing initiative to stop spread of ENR technology).
  30. ↑ „IAEA predicts more nuclear states“. BBC. 16 October 2006. Посетено на 12 March 2016.
  31. ↑ (PDF) https://web.archive.org/web/20070607003906/http://www.iaea.org/NewsCenter/Focus/IaeaDprk/dprk.pdf. Архивирано од изворникот (PDF) на 7 June 2007. Посетено на 28 March 2007. Отсутно или празно |title= (help) and http://www.iaea.org/NewsCenter/MediaAdvisory/2003/med-advise_048.shtml
  32. ↑ 32,0 32,1 „Implementation of the NPT Safeguards Agreement in the Islamic Republic of Iran“ (PDF). IAEA. 10 November 2003. GOV/2003/75. Архивирано од изворникот (PDF) на 25 October 2007. Посетено на 25 October 2007. Наводот journal бара |journal= (help)
  33. ↑ 33,0 33,1 „Implementation of the NPT Safeguards Agreement in the Islamic Republic of Iran“ (PDF). IAEA. 24 September 2005. GOV/2005/77. Архивирано од изворникот (PDF) на 25 October 2007. Посетено на 25 October 2007. Наводот journal бара |journal= (help)
  34. ↑ Mohamed ElBaradei (2004). „Preserving the Non-Proliferation Treaty“ (PDF). Disarmament Forum. Архивирано од изворникот (PDF) на 27 November 2007. Посетено на 17 November 2007. Наводот journal бара |journal= (help)
  35. ↑ „Nuclear Non-Proliferation Treaty (PDF) – IAEA“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2 December 2010. Посетено на 25 November 2010.
  36. ↑ Brian Donnelly, Foreign and Commonwealth Office, The Nuclear Weapons Non-Proliferation Articles I, II and VI of the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean, Архивирано од изворникот на 5 January 2009, Посетено на 2009-08-07
  37. ↑ Hans M. Kristensen, National Resources Defence Council (nrdc.org), February 2005, U.S. Nuclear Weapons in Europe: A Review of Post-Cold War Policy, Force Levels, and War Planning
  38. ↑ NATO (nato.int), NATO's Nuclear Forces in the New Security Environment Архивирано на 29 август 2005 г.
  39. ↑ See, e.g., U.S. Director of Central Intelligence, Likelihood and Consequences of a Proliferation of Nuclear Weapons Systems, declassified U.S. National Intelligence Estimate, NIE 4–63 (28 June 1963), at p.17, paragraph 40.
  40. ↑ See, e.g., U.S. Director of Central Intelligence, Annex to National Intelligence Estimate No. 100-2-58: Development of Nuclear Capabilities by Fourth Countries: Likelihood and Consequences, declassified U.S. National Intelligence Estimate, NIE 100-2-58 (1 July 1958), at p.4, paragraphs 18–19; U.S. Director of Central Intelligence, Likelihood and Consequences of the Development of Nuclear Capabilities by Additional Countries, declassified U.S. National Intelligence Estimate, NIE 100-4-60 (20 September 1960), at p. 2, paragraph 4, & p.8, paragraphs 27–29.
  41. ↑ „A-bomb victims warn of nuclear horror“. BBC News.
  42. ↑ 43,0 43,1 Tellis, Ashley J. „Atoms for War?“ (PDF). Carnegie Endowment for International Peace. Посетено на 24 October 2015.
  43. ↑ „NSA Shivshankar Menon at NDC (Speech)“. india Blooms. Архивирано од изворникот на 27 January 2013. Посетено на 30 April 2013.
  44. ↑ „Draft Report of National Security Advisory Board on Indian Nuclear Doctrine“. Embassy of India Washington D.C. Архивирано од изворникот на 5 December 2009. Посетено на 30 April 2013.
  45. ↑ „India seeks Japan's support, calls NPT 'flawed'“. Whereincity.com. 24 March 2007. Архивирано од изворникот на 12 January 2012. Посетено на 25 November 2010.
  46. ↑ Banerjee, Dipankar (1998). Thakur, Ramesh (уред.). The Obstacles to a South Asian Nuclear-Weapons-Free-Zone. Nuclear Weapons-Free Zones. London: Macmillan. ISBN 978-0-333-73980-8.
  47. ↑ „Remarks With International Atomic Energy Agency Director General Mohamed ElBaradei“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 26 March 2009. Посетено на 25 November 2010.
  48. ↑ (AFP) – 1 October 2008 (1 October 2008). „AFP: India energised by nuclear pacts“. Архивирано од изворникот на 20 May 2011. Посетено на 25 November 2010.
  49. ↑ „IAEA Board Approves India-Safeguards Agreement“. Iaea.org. 31 July 2008. Посетено на 25 November 2010.
  50. ↑ „NSG CLEARS NUCLEAR WAIVER FOR INDIA“. CNN-IBN. 6 September 2008. Архивирано од изворникот на 2008-09-12. Посетено на 6 September 2008.
  51. ↑ „INDIA JOINS NUCLEAR CLUB, GETS NSG WAIVER“. NDTV.com. 6 September 2008. Архивирано од изворникот на 8 September 2008. Посетено на 6 September 2008.
  52. ↑ „Yes for an Answer“. The Washington Post. 12 September 2008. Посетено на 20 May 2010.
  53. ↑ „President Bush Signs H.R. 7081, the United States-India Nuclear Cooperation Approval and Nonproliferation Enhancement Act“. Georgewbush-whitehouse.archives.gov. 8 October 2008. Посетено на 25 November 2010.
  54. ↑ 55,0 55,1 55,2 „White House Low-Key on China-Pakistan Nuke Deal“. Global Issues. 30 June 2010. Посетено на 12 March 2012.
  55. ↑ „Rudd resists India's push for uranium deal“. ABC Online. 20 January 2011. Посетено на 20 January 2011.
  56. ↑ „An opportunity for sound and fury signifying something“. The Age. 15 November 2011. Посетено на 15 November 2011.
  57. ↑ „PM changes mind on uranium sales to India“. ABC Online. 15 November 2011. Посетено на 15 November 2011.
  58. ↑ „Australia's Labor party backs uranium sales to India“. BBC News. 4 December 2011. Посетено на 4 December 2011.
  59. ↑ „India and Australia seal civil nuclear deal for uranium trade“. Reuters India. 5 September 2014. Архивирано од изворникот на 2014-09-28. Посетено на 2020-10-28.
  60. ↑ Anwar Iqbal (3 December 2007). „Impact of US wargames on Pakistan N-arms 'negative'“. dawn.com. Архивирано од изворникот на 27 September 2013.
  61. ↑ Craig, Tim (27 August 2015). „Report: Pakistan's nuclear arsenal could become the world's third-biggest“. The Washington Post. Посетено на 24 October 2015.
  62. ↑ Anwar Iqbal (3 June 2015). „Pakistan will not sign NPT, says foreign secretary“.
  63. ↑ „Pakistan against signing the NPT as a non-nuclear weapons state“. Архивирано од изворникот на 2014-12-22. Посетено на 2020-10-28.
  64. ↑ BBC (bbc.co.uk), 2 March 2006, US and India seal nuclear accord
  65. ↑ 66,0 66,1 „BBC News – China says Pakistan nuclear deal 'peaceful'“. BBC News. 17 June 2010. Посетено на 12 March 2012.
  66. ↑ 67,0 67,1 „The China-Pakistan Nuclear Deal: A Realpolitique Fait Accompli“. NTI. Посетено на 12 March 2012.
  67. ↑ „NSG to take up Pakistan, India's membership requests this week“. retrieved on 2016-06-23. Dawn. 20 June 2016.CS1-одржување: друго (link)
  68. ↑ Pakistan appreciates China's unequivocal support for admission in NSG, retrieved June 25, 2016, The Indian Express, 24 June 2016CS1-одржување: друго (link)
  69. ↑ „Kiwis soft on India's NSG bid, Turkey backs Pak - TOI Mobile | The Times of India Mobile Site“. m.timesofindia.com. Посетено на 2016-06-20.
  70. ↑ „China says more talks needed to build consensus on nuclear export club“. Reuters. 12 June 2016.
  71. ↑ Guardia, By Ahmed Rashid in Lahore and Anton La (3 February 2004). „I've sold nuclear secrets to Libya, Iran and N Korea“.
  72. ↑ „Pakistan launches fresh push for NSG membership“. 2016-08-23. Посетено на 2016-08-24.
  73. ↑ Steinberg, Gerald (2006). „Examining Israel's NPT Exceptionality: 1998–2005“. Ther NonProliferation Review. 13 (1): 117–141. doi:10.1080/10736700600861376.
  74. ↑ Cohen, Avner (2010). The Worst Kept Secret. New York: Columbia University Press. стр. 266.
  75. ↑ „Israel pressured on nuclear sites – Middle East“. Al Jazeera English. 18 September 2009. Посетено на 25 November 2010.
  76. ↑ IAEA Members Reject Israel Resolution, Kelsey Davenport, Arms Control Today, October 2, 2013.
  77. ↑ Resolution Calling Out Israel Fails Архивирано на 17 јануари 2019 г., Kelsey Davenport, Arms Control Today, October 2015.
  78. ↑ „Text of Agreed Framework“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 4 June 2011. Посетено на 25 November 2010.
  79. ↑ Korean News Service, Tokyo (kcna.co.jp), 10 January 2003, Statement of DPRK Government on its withdrawal from NPT Архивирано на 20 септември 2009 г.
  80. ↑ Nuclear Age Peace Foundation (wagingpeace.org), 10 April 2003, North Korea's Withdrawal from Nonproliferation Treaty Official Архивирано на 12 април 2006 г.
  81. ↑ International Atomic Energy Agency (iaea.org), May 2003, Fact Sheet on DPRK Nuclear Safeguards
  82. ↑ Korean News Service, Tokyo (kcna.co.jp), February 2005, DPRK FM on Its Stand to Suspend Its Participation in Six-party Talks for Indefinite Period Архивирано на 31 мај 2009 г.
  83. ↑ Khan, Joseph (19 September 2005). „North Korea Says It Will Abandon Nuclear Efforts“. New York Times.
  84. ↑ Agence France Presse, 2006, N. Korea raises stakes on nuclear deal with reactor demand Архивирано на 8 јануари 2009 г., furnished by Media Corp News (channelnewsasia.com), 20 September 2005
  85. ↑ BBC (news.bbc.co.uk), 3 October 2006, N Korea 'to conduct nuclear test'
  86. ↑ (англиски) Magnitude 4.3—North Korea 2006 October 09 01:35:28 UTC (Report). United States Geological Survey (USGS). 9 октомври 2006. Архивирано од изворникот на 27 април 2014. Посетено на 2 декември 2010.
  87. ↑ Carol Giacomo (10 February 2007). „N.Korean uranium enrichment program fades as issue“. Reuters. Посетено на 11 February 2007.
  88. ↑ Sanger, David E.; Broad, William J. (1 March 2007). „U.S. Had Doubts on North Korean Uranium Drive“. New York Times. Посетено на 1 March 2007.
  89. ↑ Kessler, Glenn (1 March 2007). „New Doubts on Nuclear Efforts by North Korea“. Washington Post. Посетено на 1 March 2007.
  90. ↑ „Another Intelligence Twist“. Washington Post. 2 March 2007. Посетено на 10 March 2007.
  91. ↑ See generally U.S. Department of State, "Adherence to and Compliance With Arms Control, Nonproliferation, and Disarmament Agreements and Commitments", August 2005, pp. 87–92, www.state.gov/documents/organization/52113.pdf; Anthony Faiola, "N. Korea Declares Itself a Nuclear Power," The Washington Post, 10 February 2005, www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A12836-2005Feb10.html; "Khan 'Gave N. Korea Centrifuges'", BBC News, 24 August 2005, http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4180286.stm; "Pakistan and North Korea: Dangerous Counter-Trades", IISS Strategic Comments, Vol. 8, No. 9 (November 2002).
  92. ↑ AFP. „EU and Iran Avert Nuclear Deadlock“. Dw-world.de. Посетено на 25 November 2010.
  93. ↑ Implementation of the NPT Safeguards Agreement in the Islamic Republic of Iran, Resolution adopted on 4 February 2006, Архивирано на 3 декември 2011 г.
  94. ↑ „United Nations Official Document“.
  95. ↑ „BBC: Iran 'resumes' nuclear enrichment“. BBC News. 13 February 2006. Посетено на 25 November 2010.
  96. ↑ „Microsoft Word - gov2007-58.doc“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2 December 2010. Посетено на 25 November 2010.
  97. ↑ „Microsoft Word - gov2008-4.doc“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2 December 2010. Посетено на 25 November 2010.
  98. ↑ GOV/2009/35, Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008) and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran, 5 June 2009. „| IAEA“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 13 October 2009. Посетено на 2009-08-08.
  99. ↑ Adherence to and Compliance With Arms Control, Nonproliferation, and Disarmament Agreements and Commitments, Bureau of Verification and Compliance, U.S. Department of State, 30 August 2005
  100. ↑ „Iran: Nuclear Intentions and Capabilities (National Intelligence Estimate)“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 22 November 2010. Посетено на 25 November 2010.
  101. ↑ See, e.g., U.S. Special Representative for Nuclear Nonproliferation Christopher A. Ford, "The 2020 NPT Review Cycle So Far: A View from the United States of America", remarks at Wilton Park, UK (20 December 2007), ("Given that possession of the necessary quantity of fissile material is the most difficult challenge in developing a nuclear weapon, the recently-released U.S. National Intelligence Estimate (NIE) hardly alleviates our concerns about Iran's nuclear work.").
  102. ↑ Mark Mazzetti (6 February 2008). „Intelligence Chief Cites Qaeda Threat to U.S.“. New York Times.
  103. ↑ „INFCIRC/724 – Communication dated 26 March 2008 received from the Permanent Mission of the Islamic Republic of Iran to the Agency“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 11 September 2010. Посетено на 25 November 2010.
  104. ↑ „XV Ministerial Conference of the Non-Aligned Movement (July 2008): Statement on the Islamic Republic of Iran's Nuclear Issue“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 11 September 2010. Посетено на 25 November 2010.
  105. ↑ OIC (March 2008): UN Secretary-General's address to the 11th Summit of the Organization of the Islamic Conference Архивирано на 18 декември 2008 г.
  106. ↑ „New START Treaty and Protocol“. DipNote. 8 April 2010. Архивирано од изворникот на 19 October 2012. Посетено на 2 October 2012.
  107. ↑ Implementation of the NPT Safeguards Agreement in the Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya, International Atomic Energy Agency, GOV/2008/39, 12 September 2008.
  108. ↑ Uncovering the Nuclear Black Market: Working Toward Closing Gaps in the International Nonproliferation Regime, by David Albright and Corey Hinderstein, Institute for Science and International Security, 4 June 2004.
  109. ↑ See generally Assistant Secretary of State Paula DeSutter, "Libya Renounces Weapons of Mass Destruction, „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 12 November 2008. Посетено на 2008-11-12.; DeSutter, "Completion of Verification Work in Libya", testimony before the Subcommittee on International Terrorism, Nonproliferation, and Human Rights (22 September 2004); DeSutter, "U.S. Government's Assistance to Libya in the Elimination of its Weapons of Mass Destruction (WMD)", testimony before the Senate Foreign Relations Committee (26 February 2004)
  110. ↑ Megan Specia & David E. Sanger, How the 'Libya Model' Became a Sticking Point in North Korea Nuclear Talks, New York Times (May 16, 2018).
  111. ↑ Wyn Bowen & Matthew Moran, What North Korea learned from Libya's decision to give up nuclear weapons, The Conversation (May 11, 2018).
  112. ↑ Målfrid Braut-Hegghammer, Giving Up on the Bomb: Revisiting Libya’s Decision to Dismantle its Nuclear Program, Woodrow Wilson International Center for Scholars (October 23, 2017).
  113. ↑ „North Korea Profile – Nuclear Overview“. Nti.org. Архивирано од изворникот на 22 September 2011. Посетено на 25 November 2010.
  114. ↑ „Media Advisory 2003/48 – IAEA Board of Governors Adopts Resolution on Safeguards in North Korea – 12 February“. Iaea.org. 11 February 2003. Посетено на 25 November 2010.
  115. ↑ „2000 NPT Review Conference“. un.org. Посетено на 2016-02-20.
  116. ↑ The Associated Press, 2005, Bush opens energy door to India, furnished by CNN (cnn.com), 18 July 2005 Архивирано на 19 февруари 2006 г.
  117. ↑ George Monbiot, The Guardian (guardian.co.uk), 2 August 2005, The treaty wreckers Архивирано на 3 август 2005 г.
  118. ↑ „US Report: China gifted nuclear bomb and Pakistan stole the technology“. The world reporter. 18 November 2009. Посетено на 12 March 2012.
  119. ↑ „Nuclear Weapons Proliferation report“. Canadian Security Intelligence Service. October 2001. Архивирано од изворникот на 12 March 2012. Посетено на 12 March 2012.
  120. ↑ "The 2005 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT) was held from 2 to 27 May 2005 at the United Nations Headquarters in New York. The President-elect of the Review Conference is Ambassador Sérgio de Queiroz Duarte of Brazil". 2005 Review Conference. Retrieved May 26, 2020.
  121. ↑ Syed Hamid Albar, Minister of Foreign Affairs of Malaysia, United Nations (un.org), New York, 2 May 2005, The General Debate of the 2005 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons Архивирано на 8 мај 2005 г.
  122. ↑ Summary of the 2010 NPT final outcome document, Beatrice Fihn, Reaching Critical Will, 1 June 2010. Архивирано на 16 јули 2011 г.
  123. ↑ Final Document, 2010 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, NPT/CONF.2010/50, adopted 28 May 2010. Архивирано на 16 јули 2011 г.
  124. ↑ „Heinrich Böll Stiftung European Union“ (PDF). boell.eu. Архивирано од изворникот (PDF) на 23 August 2011.
  125. ↑ Obama Calls for Global Nuclear Summit in March 2010 Архивирано на 31 јануари 2010 г. from America.gov, retrieved on 8 January 2010.
  126. ↑ „Key Facts about the Nuclear Security Summit“. Office of the Press Secretary. The White House. 13 April 2010. Архивирано од изворникот на 26 September 2012. Посетено на 23 August 2012.
  127. ↑ „Communiqué of the Washington Nuclear Security Summit“. Office of the Press Secretary. The White House. 13 April 2010. Архивирано од изворникот на 26 September 2012. Посетено на 23 August 2012.
  128. ↑ „Work Plan of the Washington Nuclear Security Summit“. Office of the Press Secretary. The White House. 13 April 2012. Посетено на 23 August 2012.
  129. ↑ Lubold, Gordon (19 June 2013). „Foreign Policy Situation Report: Obama to outline big nuke cuts today; DOD civilian owes $500k – to DOD; Petraeus to Team Rubicon; Hastings, dead; Say goodbye, Rambo; Tara Sonenshine on "bottom line diplomacy;" and a bit more“. Foreign Policy. Архивирано од изворникот на 2014-09-15. Посетено на 19 June 2013.
  130. ↑ Newman, Scott (24 April 2014). „Pacific Island Nation Sues U.S., Others For Violating Nuclear Treaty“. National Public Radio. Посетено на 24 April 2014.
  131. ↑ „Insights Secure-2014: Questions On Current Events“. Insights on India. 25 February 2014. Посетено на 24 October 2014.
  132. ↑ Rendall, Steve. „Ignoring the U.S.'s "Bad Atoms"“. Fair.org. Архивирано од изворникот на 24 November 2010. Посетено на 25 November 2010.
  133. ↑ Fidler, David P. „India Wants to Join the Non-Proliferation Treaty as a Weapon State“. Yale Global. Архивирано од изворникот на 24 October 2014. Посетено на 24 October 2014.
  134. ↑ „Pakistan and India refused to sign the Nuclear Non-Proliferation Treaty“. The Nation. Reuters. Посетено на 24 October 2014.
  135. ↑ [wmdreport.org/ndcs/online/NuclearDisorderPart1Section2.pdf Nuclear Disorder Part 1 Section 2]
  136. ↑ Fact Sheet: Increasing Transparency in the U.S. Nuclear Weapons Stockpile, 3 May 2010. Архивирано на 6 мај 2010 г.
  137. ↑ See. e.g., "Disarmament, the United States, and the NPT" ; U.S. Special Representative for Nuclear Nonproliferation Christopher Ford, "Procedure and Substance in the NPT Review Cycle: The Example of Nuclear Disarmament", remarks to the Conference on "Preparing for 2010: Getting the Process Right," Annecy, France (17 March 2007); "The United States and Article VI: A Record of Accomplishment," „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 18 December 2008. Посетено на 2008-11-12..
  138. ↑ Remarks by U.S. National Security Advisor Stephen Hadley at the Center for International Security and Cooperation, Stanford University Архивирано на 12 ноември 2008 г. (8 February 2008)
  139. ↑ Disarmament, the United States, and the NPT
  140. ↑ FCO fact sheet on nuclear weapons Архивирано на 12 јуни 2009 г.
  141. ↑ „The 2005 NPT Review Conference: A French Perspective“. Armscontrol.org. Архивирано од изворникот на 2010-04-30. Посетено на 25 November 2010.
  142. ↑ „Statement by Russian Deputy Foreign Minister Kislyak at the 2005 NPT Review Conference“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 26 March 2009. Посетено на 25 November 2010.
  143. ↑ „Statement of the P5 to the 2008 NPT PrepCom“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 4 June 2011. Посетено на 25 November 2010.

Надворешни врски

уреди


  Статијата „Договор за неширење на јадрено оружје“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Договор_за_неширење_на_јадрено_оружје&oldid=5305530“