Бачка Паланка
Бачка Паланка е град во Србија, во општина Бачка Паланка, во Јужнобачкиот округ. Според пописот од 2011 година имало 28 239 жители.
Имиња уреди
Градот е познат по некои други имиња на други јазици: словачки: Báčska Palanka, унгарски: Palánka,германски: Plankenburg.
Историја уреди
Врз основа на археолошките наоди и пишани документи, докажано е дека луѓето на овие простори живееле континуирано од праисторијата до денес. Првите населби биле изградени во 11 век, а името Паланка се споменува во 1593 година. Од XI век на овие простори живееле Унгарци и Срби (што го потврдуваат и словенските српски топоними: Велики и Мали Гајиц, Голубњак, Рајково, Ристичев пут, Урошка бара и др.).
Податоците се земени од унгарски извори, кои ги истражуваат борбите на Арпадовците или Арпадовиќ во 11 век и може да се сметаат за сигурни. Кон крајот на XVI век овие простори биле заземени од Турците, а од Карловачкиот мир во 1699 година дефинитивно ги напуштаат. Потоа тука се населило ново српско население, па Германци, Словаци и Унгарци. До 1916 година тука постоеле три населби: Стара, Нова и Германска Паланка.
Во 18 век во Паланка почнува да се развива стопанството (производство на тули, преработка на тутун, производство на свила и преработка на коноп), во 19 век се развива преработката на дрво и почнала да работи парна мелница. Поштата е основана во 1828 година пристаништето е изградено во 1867 година, првото кредитно друштво и телеграф во 1869 година, а судот во 1871 година. Првата печатница, Бачка Паланка ја добила во 1881 година а првата светилка била користена во 1886 година, железницата била изградена во 1856 година, а телефонот започнал да работи во 1904 година.
Најстари археолошки наоди се силексите (камени орудија) кои можат да датираат во времето на младиот мезолит, а најбројни се наодите од бронзеното време и доцниот средновековен период. На сремската страна на општината има бројни наоди од римско време. Едно од највредните наоѓалишта е „Келтскиот опидиум“ (I век од нашата ера) - едно од најдобро зачуваните утврдувања од тоа време, а на подрачјето Челарево пронајдена е рана средновековна населба и некропола (од 8 до 10 век) - „Менора од Челарево“.
Меѓу најважните културни споменици се барокниот замок (во кој е сместен стилски мебел од последните три века) и барокниот парк на семејството Дунѓерски од 19 век, потоа воденицата и „Сремската куќа“ во селото Нештин. Најзначајни од сакралните споменици се иконостасот на Српската православна црква во Бачка Паланка од 1773 година и во селата Деспотово, Силбаш и Нештин. Црна топола, четири чинари, мочуришни чемпреси и пар белоопашести орли се заштитени природни споменици.
Пред Втората светска војна имало три општини, Бачка, Стара и Нова Паланка.[1] По суровата зима во 1940 година, Дунав сè уште можел да се помине со автомобил кон Илок на почетокот на март.[2]
Од 23 август 1945 година Законот за аграрна реформа и колонизација е усвоен. Со овој закон ќе подели 1 647 305 хектари на нови сопственици, од кои 668 412 во Војводина. Набргу по донесувањето на Законот, во Војводина пристигнале колонисти од: Босна и Херцеговина, Банија, Лика, Кордун, Црна Гора, Далмација, Рашка, Србија, Македонија, Словенија и Косово. За кратко време на новите огништа пристигнале околу 250 000 луѓе, со што колонизацијата во социјалистичка Југославија се претворила во најголемата преселба на народите во последните 300 години на Балканот.
Организираната колонизација е извршена кон крајот на 1945 година и во текот на 1946 година, но доселувањето во овие краишта траело до 1948 година. Колонистите се населиле на 114 места во Војводина, а на многумина им дале нови имиња, кои ги потсетувале на нивниот роден крај и на хероите кои ги воделе во борбата за слобода во четирите воени години. Чиб станало Челарево, Букин - Младеново, Буљкес - Бачки Маглиќ, Шупљаја - Крајишник, Парабуќ - Ратково, Торжа - Савино Село итн.
Во Бачка Паланка е доселен народ и од: Дрвар, Босанско Грахово, Бихаќ, Цазин, Босански Петровац; во Младеново од: Бугојно, Гламоч, Прозор, Купрес, Ливно и Босанска Крупа; во Гајдобра од: Мостар, Невесиње, Столац, Требиње; во Нова Гајдова од: Гацко, Љубиње, Стоц, Требиње; во Обровац од: Јајце, Ливно, Травник, Дувно и Бугојно; во Челарево од Босански Петровац; во Товаришево од: Дувно, Ливно, Босанска Крупа, Босанско Грахово и Бјељина. Колонизирани се вкупно седум населби во Бачка Паланечка околија, заедно со Бачка Паланка.
_128.jpg)
На колонистите им било тешко да се прилагодат на новите услови за живот, а особено на новото поднебје. На многумина не им одговарала климата, се жалеле на водата, многумина не биле навикнати на овој начин на полски работи, имало силна носталгија за старата земја. Староседелците и новата власт, сепак, направијле извонредни напори да ги надминат сите овие и други тешкотии. Биле организирани многубројни курсеви на кои доселениците се стекнувале со знаења за хигиена, домаќинство, земјоделство, а веднаш започнале курсевите за описменување, бидејќи имало многу неписмени.
Населувањето на територијата на бачкопаланечкиот срез започнало уште на крајот на 1945 година, во текот на ноември и декември, но повеќето од колонистите дошле во јануари 1946 година. Во подрачјето на срезот Бачка Паланка се доселиле 2594 семејства со 15747 жители.
Летото 1965 година поплава ја нападнала Бачка Паланка. Високите води на Дунав 106 дена ја загрозувале Бачката рамнина. Насипите биле пробиени на повеќе места кај Богојево, Бачко Ново Село, Бегеч... Дунав пробил два насипи кај Бачка Паланка, но на третиот бил запрен. Фронтот долг 160км од Бездан до Нови Сад го бранеле околу 250 000 луѓе. Таа година бил изграден моќен насип помеѓу северниот брег на езерото Тиквара и градот. На десната страна на бетонската брана стои бронзена плоча со текст: „Голема е твојата сила Дунаве, тоа ни го покажавте во 1965 година, но силата на човечката солидарност што те скроти е уште поголема“.
На 19 мај 1974 година, претседателот на СФРЈ Јосип Броз Тито, поздравен од граѓаните на Војводина и Славонија, ја пресекол лентата и го отворил мостот на Дунав меѓу Бачка Паланка и Илок (долг 725 m) - наречен „25 мај“. За време на бомбардирањето во 1999 година, мостот бил погоден и оштетен двапати на 4 и 19 април, дури на 30 април 2002 година повторно е пуштен во сообраќај.
На 13 јануари 2002 година на „Калош“ се зготвил најголемиот рибен котел (Гинисов), со над 150 килограми зачини, 350 килограми кромид, 300 литри домати и сол, над 1 700 килограми риба. Пречникот на казанот бил 2,4 метри, длабочина 1,5 м, а во него има 4 000 литри вода. На -10 °C, дури 12.000 гости пробале рибји паприкаш, а уште толку останале гладни.
Архимандрит Тадеј, витовничкиот старец, се упокоил во Господа на 13 април 2003 година. Во Бачка Паланка, каде што живеел во последните години од животот.
Економија уреди
Земјоделството е добро развиено, но моќната бачкопаланечка индустрија сè уште е главниот двигател на градот и неговата околина. Трите економски гиганти Нектар сокови, Челаревска пивара и фабриката за подни и ѕидни облоги Таркет вработуваат неколку илјади луѓе, а покрај нив како исклучително успешни компании може да ги споменеме Дунавпревоз, индустријата за слад АД Малтинекс, месната индустрија АД Бачка - Бачка Паланка, металско претпријатие Ковис БП, Мајевица, Платнер, Ениа, Фертил и многу други.
Географија уреди
Општина Бачко Паланка зафаќа голема површина на југозападна Бачка со дванаесет населени места. Покрај тоа, поседува две помали населби во Срем, што значи дека Дунав, кој ја формира границата меѓу Бачка и Срем, ја минува општинската територија. Бачка Паланка е на брегот на реката Дунав на границата со Хрватска.
По левата страна, на Бачка брег на Дунав, на подрачјето на општината се простира ниска ридска површина широка 0,5-2, загрозена од високите води на Дунав. Поради тоа на крајбрежјето нема изградени населби. Најблиску до Дунав е Бачка Паланка. Периферните јужни делови на градот се оддалечени 500 метри од реката. Единствената мала сремска населба Нештин, се наоѓа веднаш до десниот брег на Дунав. Од тие причини на подрачјето на општината не е изградено речно пристаниште, па Дунав, иако голема меѓународна пловна река, не е од големо значење за општината во сообраќајот. Низ општинската територија беа проследени и два пловни канали на хидросистемот Дунав-Тиса-Дунав. Целата широчина на општинското подрачје го вкрстува каналот Бачки Петровац - Каравуково, во правец исток-запад, а помалиот североисточен дел кај Деспотово го вкрстува каналот Нови Сад - Савино Село во правец север-југ. Да споменеме и дека до Младеново по југозападниот раб на општината тече канализираната бачка река Мостонга.
Сообраќај уреди
За општина Бачка Паланка неспоредливо поважни се копнените патишта. Најважни се двата патни правци. Првиот, кој води од Нови Сад преку Бачка Паланка кон Бач и Сомбор, од каде што продолжува преку Бездан до Барања и северно конУнгарија. Кај Оџак, од овој правец се дели значаен пат кон Богојево и Осиек . Другата ја преминува општината во правец север-југ. Ја поврзува Бачка Паланка преку Врбас, Бачка Топола и Суботица со централна и северна Бачка. Истиот пат продолжува на југ преку мостот на Дунав кон Илок, Шид и автопатот Белград - Загреб . Во близина на Илок, овој пат го вкрстува важниот Подунавски пат кој води од Петроварадин преку Беочин и Илок до Вуковар и понатаму до Осиек во едната насока и од Вуковар до Винковци во другата насока.
Од нешто помало значење е автопатот Нови Сад - Бачки Петровац - Оџаци, кој во правец југоисток-северозапад го вкрстува северниот дел на општината на линијата Силбаш - Параге.
Караѓорѓево и Младеново се наоѓаат на локалниот пат кој се одвојува од патот Бачка Паланка - Бач, помеѓу Бачка Паланка и Обровац и преку овие населени места води до патот Бач - Бачко Ново Село. Да споменеме и дека 1 западно од Нештин е одвоена од Подунавскиот пат со локалниот пат за Визиќ, така што сите општински населби се поврзани со општинскиот центар со добри патишта или се наоѓаат на важни регионални патишта, кои дополнително ги поврзуваат со другите делови на земјата и Европа.. Подрачјето Бачка Паланка се вкрстува и со пругата Нови Сад-Оџаци-Сомбор.
Релјеф уреди
Подрачјето на општина Бачко Паланка релјефно се протега на сите морфолошки единици карактеристични за Војводина, освен песочништето. До Дунав се наоѓа алувијалната рамнина, односно мочуриште, а токму тоа се најниските предели во релјефот на Војводина. Во нашиот случај, надморската височина на оваа област е околу 80. Северно од мочуриштето има 3-5 повисоки области. Претставен е со алувијална тераса која како и претходната ја наталожил Дунав. Мочуриштата се загрозени на секој висок водостој, поради што во нив е забранета станбена изградба. Алувијалната тераса, на која е изградена Бачка Паланка, е загрозена само од екстремно високите водостои. Од алувијалната тераса понатаму кон север исе простира, за уште 2-5 повисоки скалила, лесна тераса, која е дел од пространата лесна тераса на Бачка.
По десниот брег на Дунав, зад алувијалната рамнина или непосредно покрај брегот, нема лесна тераса, туку за 20-30 повисока лесна површина, лесното плато се издига со стрмни делови или падини. Тој е дел од фрушкогорската лесна висорамнина. На југ, во атарот Визиќ, присутни се ограноци од планинскиот масив Фрушка гора.
Клима уреди
Територијата на општината се наоѓа во умереноконтиненталниот климатски појас. Во него се менуваат климатските влијанија од сите страни, како и на целото подрачје на Војводина, бидејќи претставува рамнина отворена во сите правци.
Населби уреди
Бачка Паланка има периферна положба на територијата на својата општина. Со оглед на општинските населби во Бачка, таа е најјужна и најблиску до Дунав. Источно од седиштето на општината, до новосадсадскиот пат, се наоѓа Челарево оддалечено 11 км. Во северозападниот правец на Сомборскиот пат се наоѓаат Обровац, оддалечен од Бачка Паланка на 9 км и Товаришево оддалечено 14 км. Нешто позападно, на локалниот пат се наоѓаат Караѓорѓево оддалечено 10 км и Младеново на 14 км од општинскиот центар. Во правец на север, на патот кон Врбас се следните населени места: Нова Гајдобра 10 км, Гајдобра 14 км, Силбаш 20 км и Деспотово на 29 км од општинскиот центар. Од Деспотовиот пат води до Пивнице, најоддалечена населба од општинскиот центар до која има 34 км, а од Силбашкиот пат води до Парага со оддалеченост од 25 км. Преку Дунав и дел од општина Вуковар, што е еден вид куриозитет, до Нештин се стигнува по Подунавскиот пат, оддалечен 9 км од Бачка Паланка, а на локалниот пат е последната општинска населба Визиќ, на 6 км од Подунавскиот пат и 13 км од центарот на општината.
Границите на општината Бачка Паланка се претежно административни, граничат со линии меѓу селските атари кон соседните општини. Само Дунав, кон југ, ја формира природната граница, и тоа не целосно бидејќи, како што веќе беше истакнато, југоисточните помали делови од општинската територија се наоѓаат во Срем, од другата страна на реката. Јужно од Дунав е подрачјето на општина Вуковар, на запад е општината Бач, на северозапад е Оџаци, на север и североисток е подрачјето на општина Врбас, а на исток е општината Бачки Петровац. Сремскиот дел на општината Бачка Паланка на запад се граничи со општината Вуковар, на југозапад со подрачјето Шид, на југ со општината Сремска Митровица и на исток со општината Беочин. Според тоа, општина Бачка Паланка се граничи со осум општини, од кои четири се во Бачка и исто толку во Срем.
Статистика уреди
Површината на општина Бачка Паланка е 579 km2. Тоа е за околу 100 km2 повеќе од просечната големина на општините во Војводина, што значи дека спаѓа во групата на поголеми општини во Војводина. Во 1991 година на територијата на општината биле регистрирани 58 835 жители, што е за околу 14.000 повеќе од просекот на Војводина, па во тој поглед спаѓа во групата на поголеми општини. Густината на населеност е 101,6 жители по m2, што е исто така повисока од просекот во Војводина (93,6).
Општинската територија е со неправилна форма, издолжена во правец север-југ. Неговата должина на линијата Пивнице-Визиќ изнесува 40 km2, а најголемата широчина на линијата Младеново - Челарево е 28 km, додека просечната ширина е 14,5 km.
Демографија уреди
Во населеното место Бачка Паланка живеат 23 560 полнолетни жители, а просечната возраст на населението е 39,0 години (37,6 кај мажите и 40,3 кај жените). Во населбата има 10 051 домаќинство, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,92.
Оваа населба е претежно населена со Срби (според пописот од 2002 година), а во последните три пописи е забележан пораст во бројот на населението.
| Година | Население | |
|---|---|---|
| 1948 г. | 12.830 | |
| 1953 г. | 13.625 | |
| 1961 г. | 16.475 | |
| 1971 г. | 21.104 | |
| 1981 г. | 25.001 | |
| 1991 г. | 26.780 | 26.515 |
| 2002 г. | 29.449 | 29.836 |
| 2011 г. | 28.239 |
| Етничка група | Популација |
|---|---|
| Срби | 23.864 |
| Словаци | 1.194 |
| Унгарци | 1.160 |
| Хрвати | 618 |
| Југословени | 607 |
| Роми | 231 |
| Црногорци | 110 |
| Албанци | 70 |
| Германци | 68 |
| Муслимани | 41 |
| Македонци | 27 |
| Русини | 25 |
| Словенци | 24 |
| Руси | 14 |
| Чеси | 9 |
| Буњевци | 8 |
| Украинци | 7 |
| Бошњаци | 7 |
| Бугари | 2 |
| Романци | 1 |
| непознато | 312 |
Спорт уреди
Спортот е многу популарен во Бачка Паланка.
Некои од спортските клубови се:
- ФК Бачка, многу популарен фудбалски клуб во Бачка Паланка и неговата околина.
- БК Бачка, боксерски клуб
- РК Лавови ракометен клуб
- СТК Бачка Паланка, пинг понг клуб
- ККК Таркет, клуб за кајак кану (Најтрофејниот кајакарски клуб во Србија и регионот, од овој клуб доаѓаат најголемиот број репрезентативци кои сè уште веслаат во овој клуб или доаѓаат од него)
- РК Синтелон, поранешен ракометен клуб
- ФК Стари Град, фудбалски клуб
- ФК Крила Крајине, фудбалски клуб
- РК Нопал, поранешен женски ракометен клуб
- КК Бачка Паланка, поранешен кошаркарски клуб
- КК Феникс, кошаркарски клуб
- КК Тиквара, карате клуб
- БЦ Марина, кошаркарски клуб
Поврзано уреди
- Градски музеј Бачка Паланка
- Турски Шанец
- Православна црква на Покров на Пресвета Богородица во Бачка Паланка
Надворешни врски уреди
- Официјален сајт на општина Бачка Паланка
- Бачка Паланка ИНФО - Информативен портал на општина Бачка Паланка Архивирано на 26 декември 2017 г.
- Бачка Паланка - Бизнис директориум
- - Интернет медиуми на општина Бачка Паланка
- Туристичка организација на општина Бачка Паланка
- Дунавград - портал за добра забава (Др. X)