Википедија

Хелиоцентричен систем

Хелиоцентричен систем или хелиоцентризам [б 1] — е астрономски модел во кој Земјата и планетите се вртат околу Сонцето во центарот на Вселената. Историски гледано, хелиоцентризмот бил спротивен на геоцентризмот, кој ја ставал Земјата во центарот. Идејата дека Земјата се врти околу Сонцето, што била предложена кон почетокот на 3 век п.н.е. од Аристарх од Самос,[1] кој бил под влијание на концепт претставен од Филолај од Кротон (470 -. 385 п.н.е.). Во 5 век п.н.е. грчките филозофи Филолај и Хикета во различни прилики мислеле дека земјата е сферична и се врти околу „мистичен“ централен оган и дека тој оган ја регулира вселената [2]. Меѓутоа, во средновековна Европа, хелиоцентризмот на Аристарх привлекол малку внимание - веројатно поради загубата на научните трудови од хеленистичкиот период. [б 2]

Илустрацијата на Андреас Целариус за Коперниканскиот систем, од Harmonia Macrocosmica

Дури во 16 век, математичкиот модел на хелиоцентричен систем бил претставен од ренесансниот математичар, астроном и католички свештеник Никола Коперник, што довело до Коперниковата револуција. Во следниот век, Јоханес Кеплер вовел елиптични орбити, а Галилео Галилеј ги претставил придружните набљудувања направени со помош на телескоп.

Со набљудувањата на Вилијам Хершел, Фридрих Бесел и други астрономи, било увидено дека Сонцето, додека е блиску до барицентарот на Сончевиот Систем, не се наоѓа во ниту еден центар на Вселената.

Античка и средновековна астрономија

уреди
 
Хипотетички геоцентричен модел на Сончевиот Систем (горниот панел) во споредба со хелиоцентричниот модел (долниот панел).

Додека сферичноста на Земјата била широко препознаена во грчко-римската астрономија од најмалку 4 век п.н.е.,[4] дневната ротација на Земјата и годишната орбита околу Сонцето никогаш не биле универзално прифатени до Коперниковата револуција.

Додека Земјата во движење била предложена барем од 4 век п.н.е во питагоризмот, а целосно развиен хелиоцентричен модел бил развиен од Аристарх од Самос во 3 век п.н.е., овие идеи не биле успешни да го заменат погледот на статична сферична Земја, и од 2 век од нашата ера, доминантниот модел, кој ќе го наследи средновековната астрономија, бил геоцентричниот модел опишан во Алмагест на Птоломеј.

Птоломејскиот систем бил софистициран астрономски систем кој успеал да ги пресмета позициите на планетите со соодветен степен на точност.[5] Самиот Птоломеј, во својот Алмагест, истакнува дека секој модел за опишување на движењата на планетите е само математичка направа, и бидејќи не постои вистински начин да се знае што е точно, треба да се користи наједноставниот модел што ги добива вистинските броеви.[6] Сепак, тој ја отфрлил идејата за Земјата што се врти толку апсурдно бидејќи верувал дека тоа би создало огромни ветрови. Неговите планетарни хипотези биле доволно реални што оддалеченоста на Месечината, Сонцето, планетите и ѕвездите може да се одредат со третирање на небесните сфери на орбитите како соседни реалности. Ова го направило растојанието на ѕвездите помало од 20 астрономски единици,[7] регресија, бидејќи хелиоцентричната шема на Аристарх од Самос со векови претходно нужно ги поставил ѕвездите најмалку два реда по големина.

Проблемите со системот на Птоломеј биле добро препознаени во средновековната астрономија, а зголемениот напор да се критикува и подобри во доцниот средновековен период на крајот довел до коперниковиот хелиоцентризам развиен во ренесансната астрономија.

Класична антика

уреди

Питагорејци

уреди

Негеоцентричниот модел на Универзумот бил предложен од питагорејскиот филозоф Филолај (д. 390 п.н.е.), кој учел дека во центарот на Универзумот се наоѓа „централен оган“, околу кој се вртат Земјата, Сонцето, Месечината и планетите во еднообразно кружно движење. Овој систем претпоставувал постоење на контраземја колинеарна со Земјата и централен оган, со ист период на револуција околу централниот оган како и Земјата. Сонцето би се вртело околу централниот оган еднаш годишно, а ѕвездите би биле неподвижни. Земјата го задржала истото скриено лице кон централниот оган, правејќи го и него и „контра-земјата“ невидливи од Земјата. Питагоровиот концепт за еднообразно кружно движење останал неприкосновен приближно во следните 2000 години, а токму Питагорејците се осврнале на Коперник да покаже дека идејата за Земја во движење не е ниту нова ниту револуционерна.[8] Кеплер дал алтернативно објаснување за „централниот оган“ на Питагорејците како Сонце, „бидејќи повеќето секти намерно ги криеле своите учења“.[9]

Хераклид од Понт (IV век п.н.е.) рекол дека ротацијата на Земјата го објаснува привидното секојдневно движење на небесната сфера. Порано се мислело дека Меркур и Венера се вртат околу Сонцето, кое пак (заедно со другите планети) се врти околу Земјата.[10] Макробиј Амбросиј Теодосиј (395–423) подоцна го опишал ова како „Египетски систем“, наведувајќи дека „тој не побегнал од вештината на Египќаните“, иако нема други докази дека бил познат во древниот Египет.[11][12]

Аристарх од Самос

уреди
 
Пресметките на Аристарх од 3 век п.н.е. за релативните големини на Земјата, Сонцето и Месечината, грчка копија од 10 век од н.е.

Првиот човек за кој се знае дека предложил хелиоцентричен систем бил Аристарх од Самос (270 п.н.е.). Како и неговиот современик Ератостен, Аристарх ја пресметал големината на Земјата и ги измерил големините и растојанија на Сонцето и Месечината. Од неговите проценки, тој заклучил дека Сонцето е шест до седум пати пошироко од Земјата и сметал дека поголемиот објект ќе има најпривлечна сила.

Неговите списи за хелиоцентричниот систем се изгубени, но некои информации за нив се познати од краткиот опис на неговиот современик, Архимед, и од расфрланите референци од подоцнежните писатели. Описот на Архимед за теоријата на Аристарх е даден во книгата на првиот,The Sand Reckoner. Целиот опис се состои од само три реченици, кои Томас Хит ги преведува на следниов начин:[13]

Ти [Крал Гелон] знаеш дека „универзум“ е името дадено од повеќето астрономи на сферата, чиј центар е центарот на земјата, додека нејзиниот полупречник е еднаков на правата линија помеѓу центарот на сонцето и центар на земјата. Ова е заедничката сметка (τά γραφόμενα), како што сте слушнале од астрономите. Но, Аристарх изнесе „книга која се состои од одредени хипотези“, каде што се чини, како последица на направените претпоставки, дека универзумот е многу пати поголем од „универзумот“ кој штотуку спомнавме. Неговите хипотези се дека „неподвижните ѕвезди и сонцето остануваат неподвижни, дека земјата се врти околу сонцето по обем на круг, сонцето лежи во средината на орбитата“ и дека сферата на неподвижните ѕвезди, сместена приближно во истиот центар како и Сонцето, е толку голем што кругот во кој тој претпоставува дека Земјата ќе се врти носи таков сооднос со растојанието на неподвижните ѕвезди како што центарот на сферата го носи до нејзината површина.

Веројатно Аристарх ги земал ѕвездите многу далеку бидејќи бил свесен дека нивната паралакса [14] инаку ќе се набљудува во текот на една година. Ѕвездите се всушност толку далеку што ѕвездената паралакса станала забележлива дури кога биле развиени доволно моќни телескопи. Ниту еден навод за хелиоцентризмот на Аристарх не е познат во ниту една друга списа од пред нашата ера. Најраните од неколкуте други антички референци се појавуваат во два пасуси од списите на Плутарх. Тие споменуваат еден детаљ што не е експлицитно наведен во извештајот на Архимед [15] имено, дека теоријата на Аристарх според која Сонцето ја вртела Земјата околу оската. Првата од овие референци се јавува во На лицето во склопот на Месечината :

Само немој, добар мој пријателе, да започнеш постапка против мене за безбожност во стилот на Клеант, кој сметаше дека е должност на Грците да го обвинат Аристарх од Самос за обвинение за безбожност затоа што го ставил во движење Огништето на Универзумот, тоа е ефектот на неговиот обид да ги спаси појавите, претпоставувајќи дека небото останува во мирување, а Земјата се врти во кос круг, додека таа ротира, истовремено, околу сопствената оска.

Само расфрлани фрагменти од списите на Клеант се сочувани во цитати од други писатели, но во Животите и мислењата на еминентните филозофи, Диоген Лаертиј наведува Одговор на Аристарх (Πρὸς Ἀρίσταρχον) како едно од делата на Клеант,[16] и некои научници [17] сугерирале дека ова можеби било местото каде што Клеант го обвинил Аристарх за безбожност.

Останатите референци за хелиоцентризмот на Аристарх се крајно кратки и не даваат повеќе информации надвор од она што може да се соберат од веќе цитираните. Оние кои го спомнуваат Аристарх експлицитно по име се среќаваат как Аетиј во „Мислења на филозофите“, Секстиј Емпирик „ Против математичарите“, [18] и анонимен учител на Аристотел. [19] Друг пасус во Мислењата на филозофите на Аетиј известува дека астрономот Селевк го потврдил движењето на Земјата, но не го спомнува Аристарх. [18]

Селевк Селевкиски

уреди

Бидејќи Плутарх попатно ги спомнува „следбениците на Аристарх“, веројатно имало и други астрономи во класичниот период кои исто така се залагале за хелиоцентризмот, но чија работа била изгубена. Единствениот друг астроном од антиката познат по име за кој се знае дека го поддржувал хелиоцентричниот модел на Аристарх бил Селевк Селевкиски (р. 190 п.н.е.), хеленистички астроном кој процветал еден век по Аристарх во Селевкидското Царство.[20] Селевк бил поборник на хелиоцентричниот систем на Аристарх.[21] Селевк можеби ја докажал хелиоцентричната теорија со одредување на константите на геометрискиот модел за хелиоцентричната теорија и развивајќи методи за пресметување на планетарните позиции користејќи го овој модел. Можеби користел рани тригонометриски методи кои биле достапни во негово време, бидејќи бил современик на Хипарх.[22] Во арапски превод е зачуван фрагмент од делото на Селевк, на кое се повикува Рази (р. 865).[23]

Алтернативно, неговото објаснување можеби го вклучувал феноменот на плимата и осеката, кој тој наводно теоретизирал дека е предизвикан од привлечноста кон Месечината и од револуцијата на Земјата околу Земјата и центарот на масата на Месечината.

Доцна антика

уреди

Имало повремени шпекулации за хелиоцентризмот во Европа пред Коперник. Во римски Картагина, Марцијан Капела (5-ти век од н.е.) изразил мислење дека планетите Венера и Меркур не одат со Земјата, но наместо тоа го обиколуваат Сонцето [24] Моделот на Капела бил дискутиран во раниот среден век од страна на разни анонимни коментатори од 9 век [25] и Коперник го споменува како влијание врз неговата работа.[26]

Античка Индија

уреди

Птоломејскиот систем бил примен и во индиската астрономија. Арјабата (476–550), во својот магнум опус Аријабатија (499), предложил планетарен модел во кој Земјата се врти околу својата оска и периодите на планетите се дадени во однос на Сонцето. [27] Неговите непосредни коментатори, како Лала, и други подоцнежни автори, го отфрлиле неговиот иновативен став за Земјата што се врти.[28] Тој исто така направил многу астрономски пресметки, како што се времињата на затемнувањето на Сонцето и Месечината и моменталното движење на Месечината. [29] Раните следбеници на моделот на Арјабата ги вклучувале Варахамихира, Брамагупта и Баскара II.

Ајтареја Брахмана (датирана од 500 г. п.н.е. или постара) вели дека „Сонцето никогаш не заоѓа, ниту изгрева. Кога луѓето мислат дека сонцето заоѓа (не е така).“ [30][31]

Средновековен исламски свет

уреди

Извесно време, муслиманските астрономи го прифатиле птолемејскиот систем и геоцентричниот модел, кои ги користел ел-Батани, за да покаже дека растојанието помеѓу Сонцето и Земјата варира. [32] [33] Во 10 век, ел-Сиџзи прифатил дека Земјата ротира околу својата оска.[34][35] Според подоцнежниот астроном ал-Бируни, ал-Сиџзи измислил астролаб наречен ал-зураки врз основа на верувањето на некои од неговите современици дека очигледното движење на ѕвездите се должи на движењето на Земјата, а не на сводот.[35][36] Исламските астрономи почнале да го критикуваат моделот на Птоломеј, вклучувајќи го и Ибн ел-Хајтам во неговиот Al-Shukuk 'alā Baṭalamiyūs („Сомнежи во врска со Птоломеј“, околу 1028 г.),[37] [38] кој го означил како невозможно.[39]

 
Илустрација од астрономските дела на ел-Бируни ги објаснува различните месечеви мени во однос на положбата на Сонцето.

ел-Бируни разговарал за можноста за тоа дали Земјата ротира околу сопствената оска и кружи околу Сонцето, но во неговиот Масудски канон (1031),[40] тој ја изразил својата вера во геоцентрична и неподвижна Земја.[41] Тој бил свесен дека ако Земјата ротира околу својата оска, тоа би било во согласност со неговите астрономски набљудувања,[42] но сметал дека тоа е проблем на природната филозофија, а не на математиката.[35] [43]

Во 12 век, нехелиоцентрични алтернативи на птоломејскиот систем биле развиени од некои исламски астрономи, како што е Нур ад-Дин ел-Битруџи, кој го сметал птолемејскиот модел за математички, а не за физички.[44] Неговиот систем се проширил низ поголемиот дел од Европа во 13 век, а дебатите и побивањата на неговите идеи продолжиле до 16 век.

Училиштето за астрономија Марага во Персија од времето на Илханатот понатаму развило „нептолемејски“ планетарни модели кои вклучувале ротација на Земјата. Значајни астрономи на оваа школа се ел-Урди (р. 1266) ел-Катиби (р. 1277),[45] и ел-Туси (п. 1274).

Употребените аргументи и докази личат на оние што ги користел Коперник за да го поддржи движењето на Земјата.[46][47] Критиката на Птоломеј, развиена од Авероес и од школата Марага, експлицитно се однесува на ротацијата на Земјата, но не дошла до експлицитен хелиоцентризам.[48] Набљудувањата на училиштето во Марага биле дополнително подобрени во опсерваторијата Самарканд од времето на Тимуридите (1403–1474).

Подоцнежен средновековен период

уреди
 
Николај Кузански, 15 век, прашал дали има некоја причина да се тврди дека која било точка е центарот на универзумот.

Европската школа во подоцнежниот средновековен период активно добивала астрономски модели развиени во исламскиот свет и до 13 век била добро запознаена со проблемите на Птоломејскиот модел. Во 14 век, бискупот Никол Орезме разговарал за можноста Земјата да ротира околу својата оска, додека кардиналот Николас Куза во своето Научено незнаење прашал дали има некаква причина да се тврди дека Сонцето (или која било друга точка) е центарот на универзум.[49]

Средновековна Индија

уреди

Во Индија, Нилаканта Сомајаџи (1444–1544), во својата Aryabhatiyabhasya, развил компјутерски систем за гео-хелиоцентричен планетарен модел, во кој планетите кружат околу Сонцето, кое пак кружи околу Земјата, слично на системот подоцна предложен од Тихо Брахе. Во Тантрасамграха (1501), Сомајаџи дополнително го ревидирал својот планетарен систем, кој бил математички попрецизен во предвидувањето на хелиоцентричните орбити на внатрешните планети од моделите на Тихони и Коперник, [29] [50] но не предложил никакви конкретни модели на универзумот. [51] Планетарниот систем на Нилаканта, исто така, ја вклучил ротацијата на Земјата околу нејзината оска.[52] Повеќето астрономи од школата за астрономија и математика Керала се чини дека го прифатиле неговиот планетарен модел. [29] [53]

Астрономија од ренесансната ера

уреди

Европската астрономија пред Коперник

уреди

Некои историчари тврдат дека разбирањата на Марагинската опсерваторија, особено математичките уреди, влијаеле на европската астрономија од времето на ренесансата, и затоа индиректно била примена од европската астрономија од ренесансната ера, а со тоа и од Коперник. [43] [54][55] [32] [56] Коперник користел такви уреди во истите планетарни модели како што се наоѓаат во арапските извори.[57] Понатаму, точната замена на еквантот со два епицикли користени од Коперник во Коментариолус била пронајдена во претходното дело на Ибн ел-Шатир (dc 1375) од Дамаск.[58] Моделите на Месечината и Меркур на Коперник се исто така идентични со оние на Ибн ал-Шатир.

Леонардо да Винчи (1452–1519) напишал „Il sole non si move“. („Сонцето не се движи“.) [59]

Состојбата на знаењето за планетарната теорија добиена од Коперник е сумирана во Theoricae Novae Planetarum на Георг фон Пејербах (отпечатена во 1472 година). До 1470 година, точноста на набљудувањата на виенската школа за астрономија, чии членови биле Пејербах и Региомонтан, била доволно висока за да го направи евентуалниот развој на хелиоцентризмот неизбежен, и навистина е можно Региомонтан да дошол до експлицитна теорија за хелиоцентризам пред неговата смрт во 1476 година, околу 30 години пред Коперник. [60] Додека влијанието на критиката на Птоломеј од Авероес врз ренесансната мисла е јасно и експлицитно, тврдењето за директно влијание на школата Марага, постулирано од Ото Е. Нојгебауер во 1957 година, останува отворено прашање.[48][61][62] Бидејќи Тусиевиот пар ја користел Коперник во неговата преформулација на математичката астрономија, постои сè поголем консензус дека тој на некој начин станал свесен за оваа идеја. Се претпоставува дека идејата за Тусиевиот парможеби пристигнала во Европа, оставајќи малку траги од ракописот, бидејќи можела да се случи без превод на кој било арапски текст на латински.[63] [43] Еден можен пат на пренесување можеби бил преку византиската наука, која превела некои од делата на ел-Туси од арапски на византиско грчки. Неколку византиско грчки ракописи кои го содржат Тусиевиот пар сè уште се сочувани во Италија.[64] Други научници тврдат дека Коперник можел да ги развие овие идеи независно од доцната исламска традиција. [65] [66] [67] [68] Коперник експлицитно упатува на неколку астрономи од „Исламското златно доба “ (10 до 12 век) во De Revolutionibus , но тој не покажува свесност за постоењето на ниту еден од подоцнежните астрономи од школата од Марага.[69]

Се тврди дека Коперник можел независно да го открие Тусиевиот пар или да ја земе идејата од Проклосовиот Коментар на Првата книга на Евклид,[70] кој Коперник го навел.[71] Друг можен извор за знаењето на Коперник за оваа математичка направа е Questiones de Spera на Николa Оресме, која опишува како возвратно линеарно движење на небесно тело може да се произведе со комбинација на кружни движења слични на оние предложени од ел-Туси.[72]

Коперников хелиоцентризам

уреди
 
Портрет на Никола Коперник (1578) [б 3]

Никола Коперник во неговиот De Revolutionibus orbium coelestium („За револуцијата на небесните сфери“, првпат отпечатен во 1543 година во Нирнберг), презентирал дискусија за хелиоцентричен модел на универзумот на ист начин како што Птоломеј во 2 век го претставил својот геоцентричен модел во неговиот Алмагест. Коперник разговарал за филозофските импликации на неговиот предложен систем, го елаборирал во геометриски детали, користел избрани астрономски набљудувања за да ги изведе параметрите на неговиот модел и напишал астрономски табели кои овозможуваат да се пресметаат минатите и идните позиции на ѕвездите и планетите. Притоа, Коперник го преместил хелиоцентризмот од филозофски шпекулации во предвидувачка геометриска астрономија. Во реалноста, системот на Коперник не ја предвидел положбата на планетите подобро од системот на Птолемеј.[73] Оваа теорија го решила прашањето за планетарното повратно движење тврдејќи дека таквото движење е само воочено и привидно, наместо реално: тоа е ефект на паралакса, бидејќи објектот покрај кој се поминува се чини дека се движи наназад наспроти хоризонтот. Ова прашање било решено и во геоцентричниот тихонски систем; вториот, сепак, додека ги елиминирал главните епицикли, го задржал како физичка реалност неправилното движење напред-назад на планетите, кое Кеплер го карактеризирал како „ѓеврек“. [74]

Коперник го цитирал Аристарх во раниот (необјавен) ракопис на De Revolutionibus (кој сè уште преживеал), наведувајќи: „Филолај верувал во подвижноста на земјата, а некои дури велат дека Аристарх од Самос бил на тоа мислење“.[75] Меѓутоа, во објавената верзија тој се ограничува да забележи дека во делата на Цицерон нашол извештај за теориите на Хикета и дека Плутарх му дал извештај за Питагорејците, Хераклид Понтик, Филолај и Екфант. Овие автори предложиле Земја во движење, која, сепак, не се врти околу централното сонце.

Прием во рана современа Европа

уреди

Commentariolus (објавен пред 1515 година)

уреди

Првите информации за хелиоцентричните погледи на Никола Коперник биле објавени во ракопис завршен некое време пред 1 мај 1514 година.[76] Во 1533 година, Јохан Албрехт Видманштетер одржал во Рим серија предавања кои ја опишуваат теоријата на Коперник. Предавањата со интерес ги слушале папата Климент VII и неколку католички кардинали. [77]

Во 1539 година, Мартин Лутер рекол:

„Се зборува за нов астролог кој сака да докаже дека земјата се движи и оди наоколу наместо небото, сонцето, Месечината, исто како некој да се движи во кочија или брод... Но, така стојат работите во денешно време: кога човек сака да биде паметен, мора да... измисли нешто посебно, а начинот на кој го прави тоа мора да биде најдоброто! да ја преврти целата уметност на астрономијата. Меѓутоа, како што ни кажува Светото писмо, Исус Навин му заповедал на сонцето да застане, а не на земјата“.

Ова било објавено на разговор на некоја трпеза, а не формална изјава за религијата. Меланхтон, сепак, се спротивставил на доктрината во период од неколку години.[78][79]

Објавување на De Revolutionibus (1543)

уреди

Никола Коперник ја објавил дефинитивната изјава на неговиот систем во „За движењето на небесните топки“ (De Revolutionibus) во 1543 година. Коперник почнал да го пишува во 1506 година и го завршил во 1530 година, но го објавил дури во годината на неговата смрт. Иако тој бил во добра состојба со Црквата и му ја посветил книгата на папата Павле III, објавениот формулар содржел непотпишан предговор од Осијандер кој го бранел системот и тврдел дека е корисен за пресметување дури и ако неговите хипотези не се нужно вистинити. Веројатно поради тој предговор, делото на Коперник инспирирало многу малку дебата за тоа дали може да биде еретичко во текот на следните 60 години. Постоел ран предлог меѓу Доминиканците дека учењето за хелиоцентризам треба да се забрани, но ништо не излегло од тоа во тоа време.

Неколку години по објавувањето на De Revolutionibus, Џон Калвин издал проповед во која ги осудил оние кои го „изопачуваат поредокот на природата“ велејќи дека „сонцето не се движи и дека земјата е таа што се врти и дека се врти“. [80] [б 4]

Гео-хелиоцентричен систем на Тихо Брахе (околу 1587 г.)

уреди
 
Во овој приказ на Тихонскиот систем, објектите на сините орбити (Месечината и Сонцето) се вртат околу Земјата. Објектите на портокаловите орбити (Меркур, Венера, Марс, Јупитер и Сатурн) се вртат околу Сонцето. Наоколу се наоѓа сфера од неподвижни ѕвезди, сместени веднаш зад Сатурн.

Пред објавувањето на De Revolutionibus, најшироко прифатениот систем бил предложен од Птоломеј, во кој Земјата била центар на универзумот и сите небесни тела кружат околу неа. Тихо Брахе, веројатно најуспешниот астроном во своето време, се залагал против хелиоцентричниот систем на Коперник и за алтернатива на геоцентричниот систем на Птоломеј: гео-хелиоцентричен систем сега познат како Тихонски систем во кој Сонцето и Месечината кружат околу Земјата, Меркур и Венера кружат околу Сонцето внатре во Сончевата Земјина орбита, а Марс, Јупитер и Сатурн кружат околу Сонцето надвор од Земјината орбита.

Тихо го ценел Коперниканскиот систем, но се спротивставил на идејата за подвижна Земја врз основа на физиката, астрономијата и религијата. Аристотеловата физика од тоа време (современата Њутнова физика била по еден век) не понудила физичко објаснување за движењето на масивно тело како Земјата, додека лесно можело да го објасни движењето на небесните тела со постулирање дека тие се направени од различен вид супстанција наречена етер која се движела природно. Така, Тихо рекол дека Коперниканскиот систем „... стручно и целосно го заобиколува сето она што е излишно или неусогласено во системот на Птоломеј. Во никој случај не го навредува принципот на математиката. Сепак, тоа ѝ го припишува на Земјата, тоа гломазно, мрзливо тело, непогодно за движење, движење толку брзо како она на етеричните факли, а притоа тројно движење.“ [85] Слично на тоа, Тихо спорел за огромните растојанија до ѕвездите што Аристарх и Коперник ги презеле за да го објаснат недостатокот на каква било видлива паралакса. Тихо ги измерил привидните големини на ѕвездите (сега се познати како илузорни) и користел геометрија за да пресмета дека за да ги имаат тие привидни големини и да бидат подалеку колку што бара хелиоцентризмот, ѕвездите треба да бидат огромни (многу поголеми од сонце; големината на Земјината орбита или поголема). Во врска со ова, Тихо напишал: „Ако сакате геометриски заклучете ги овие работи и ќе видите колку апсурди (да не зборуваме за други) ја придружуваат оваа претпоставка [за движењето на земјата] со заклучоци“.[86] Тој, исто така, го навел коперниканскиот систем „спротивставување на авторитетот на Светото писмо на повеќе од едно место“ како причина зошто некој би сакал да го отфрли, и забележал дека неговата сопствена гео-хелиоцентрична алтернатива „не ги навредува ниту принципите на физиката ниту Светото писмо “.[87]

Језуитските астрономи во Рим на почетокот не биле приемчиви за системот на Тихо; најистакнатиот, Клавиј, коментирал дека Тихо ја „збунува целата астрономија, бидејќи сака да го има Марс пониско од Сонцето“. [88] Меѓутоа, откако доаѓањето на телескопот покажало проблеми со некои геоцентрични модели (со демонстрација дека Венера кружи околу Сонцето, на пример), Тихонскиот систем и варијациите на тој систем станале популарни меѓу геоцентристите и језуитскиот астроном Џовани Батиста Ричиоли ќе ја продолжил употребата на Тихо преку физиката, ѕвездената астрономија (сега со телескоп) и религијата за да се расправа против хелиоцентризмот и за системот на Тихо до седумнаесеттиот век.

Џордано Бруно (р. 1600) е единствената позната личност која го бранела хелиоцентризмот на Коперник во неговото време.[89] Користејќи мерења направени во опсерваторијата на Тихо, Јоханес Кеплер ги развил своите закони за планетарно движење помеѓу 1609 и 1619 година [90] Во Astronomia nova (1609), Кеплер направил дијаграм на движењето на Марс во однос на Земјата доколку Земјата била во центарот на нејзината орбита, што покажува дека орбитата на Марс би била целосно несовршена и никогаш нема да оди по истиот пат. За да го реши очигледното изведување на орбитата на Марс од совршен круг, Кеплер извел и математичка дефиниција и, независно, соодветна елипса околу Сонцето за да го објасни движењето на црвената планета. [60]

Помеѓу 1617 и 1621 година, Кеплер развил хелиоцентричен модел на Сончевиот Систем во Epitome astronomiae Copernicanae, во кој сите планети имаат елипсовидни орбити. Ова обезбедило значително зголемена точност во предвидувањето на положбата на планетите. Идеите на Кеплер не биле веднаш прифатени, а Галилео на пример ги игнорирал. Во 1621 година, Epitome astronomia Copernicanae била ставена на индексот на забранети книги на Католичката црква и покрај тоа што Кеплер бил протестант.

Галилео Галилеј и забраната против коперниканизмот од 1616 година

уреди
 
Во 17 век од нашата ера, Галилео Галилеј се спротивставил на Римокатоличката црква со неговата силна поддршка за хелиоцентризмот.

Галилео можел да го погледне ноќното небо со новоизмислениот телескоп. Тој ги објавил своите откритија дека околу Јупитер орбитираат месечини и дека Сонцето ротира во неговите Sidereus Nuncius (1610) [91] и Писма за сончевите дамки (1613), соодветно. Отприлика во тоа време, тој исто така објавил дека Венера изложува цел опсег на мени (задоволувајќи го аргументот што бил направен против Коперник). [91] Како што језуитските астрономи ги потврдиле набљудувањата на Галилео, Језуитите се оддалечиле од моделот на Птолемеј и кон учењето на Тихо. [60]

Во неговото „ Писмо до големата војвотка Кристина “ од 1615 година, Галилео го бранел хелиоцентризмот и тврдел дека тоа не е спротивно на Светото Писмо. Тој го зазел ставот на Августин за Светото Писмо: да не се зема буквално секој пасус кога предметот е во библиска книга со поезија и песни, а не во книга со упатства или историја. Писателите на Светото Писмо пишувале од перспектива на копнениот свет, и од таа гледна точка Сонцето навистина изгрева и заоѓа. Всушност, Земјината ротација дава впечаток на Сонцето во движење низ небото. Во февруари 1615 година, истакнати Доминиканци, вклучувајќи ги Томас Качини и Николо Лорини, ги донеле списите на Галилео за хелиоцентризмот на инквизицијата, бидејќи се сметало дека тие го прекршуваат Светото Писмо и декретите на Советот од Трент. [92] [93] [94] [95] Кардиналот и инквизитор Роберт Белармин бил повикан да пресуди и во април напишал дека третирањето на хелиоцентризмот како реален феномен би било „многу опасна работа за“, иритирајќи ги филозофите и теолозите. „Светата вера со претворање на Светото Писмо како лажно“. [94]

Во јануари 1616 година, Франческо Инголи му упатил есеј на Галилео оспорувајќи го Коперниканскиот систем. Галилео подоцна изјавил дека верува дека овој есеј бил инструмент за забраната против коперниканизмот што следел во февруари.[96] Според Морис Финокијаро, Инголи веројатно бил нарачан од инквизицијата да напише стручно мислење за контроверзноста, а есејот ја дал „главната директна основа“ за забраната. [97] Есејот се фокусирал на осумнаесет физички и математички аргументи против хелиоцентризмот. Тој е позајмено првенствено од аргументите на Тихо Брахе и забележано го споменува проблемот што хелиоцентризмот бара ѕвездите да бидат многу поголеми од Сонцето. Инголи напишал дека големото растојание до ѕвездите во хелиоцентричната теорија „јасно докажува... фиксните ѕвезди се со таква големина, бидејќи тие можат да ја надминат, или еднаква големината на кругот на орбитата на самата Земја“. [98] Инголи вклучил четири теолошки аргументи во есејот, но му предложил на Галилео да се фокусира на физичките и математичките аргументи. Галилео не напишал одговор на Инголи дури до 1624 година. [98]

Во февруари 1616 година, Инквизицијата собрала комитет од теолози, познати како квалификатори, кои го донеле својот едногласен извештај во кој го осудуваат хелиоцентризмот како „глупав и апсурден во филозофијата и формално еретички бидејќи на многу места експлицитно се спротивставува на смислата на Светото Писмо“. Инквизицијата, исто така, утврдила дека движењето на Земјата „го добива истиот суд во филозофијата и... во однос на теолошката вистина тоа е најмалку погрешно во верата“. [95] [99] Белармин лично му наредил на Галилео

целосно да се воздржуваме од поучување или одбрана на оваа доктрина и мислење или од дискутирање за тоа... целосно да се откажеме од... мислењето дека сонцето мирува во центарот на светот и дека земјата се движи, и отсега да не се држиме, поучуваме, или да го браниме на кој било начин, усно или писмено.

Во март 1616 година, по налогот на инквизицијата против Галилео, папскиот господар на Светата палата, Конгрегацијата на Индексите и Папата ги забраниле сите книги и писма кои го застапувале Коперниканскиот систем, кој тие го нарекле „лажна питагорова доктрина, целосно спротивно на Светото Писмото“. [100] [101] Во 1618 година, Светата канцеларија препорачала модифицирана верзија на De Revolutionibus на Коперник да биде дозволена за употреба во календарските пресметки, иако оригиналното објавување останало забрането до 1758 година.[101] Папата Урбан VIII го охрабрил Галилео да ги објави добрите и лошите страни на хелиоцентризмот. Одговорот на Галилео, Дијалог за двата главни светски системи (1632), јасно се залагал за хелиоцентризам, и покрај неговата изјава во предговорот дека,

Ќе се обидам да покажам дека сите експерименти што можат да се направат на Земјата се недоволни за да се заклучи за нејзината подвижност, но се рамнодушно применливи за Земјата, подвижни или неподвижни...[102]

и неговата директна изјава,

Може многу рационално да го ставам во спор, дали има таков центар во природата или не; бидејќи ниту вие, ниту некој друг никогаш не сте докажале, дали Светот е конечен и фигуративен, или пак бесконечен и меѓусебен; но сепак, во моментов ви дава до знаење дека е конечен и со завршна сферична фигура, и дека таму има центар...[102]

Некои црковни луѓе исто така ја протолкувале книгата дека го карактеризира папата како простак, бидејќи неговото гледиште во дијалогот го застапувал ликот Симплицио. Урбан VIII станал непријателски настроен кон Галилео и тој повторно бил повикан во Рим. [60] Судењето на Галилео во 1633 година вклучувало правење добри разлики помеѓу „поучување“ и „држење и бранење како вистинито“. За унапредување на хелиоцентричната теорија Галилео бил принуден да се откаже од коперниканизмот и бил ставен во домашен притвор во последните неколку години од својот живот.

Во 1664 година, папата Александар VII го објавил својот Индекс на забранетите книги кој ги вклучувал сите претходни осуди на хелиоцентрични книги.[103]

Возраст

уреди

Првиот космолошки трактат на Рене Декарт, напишан помеѓу 1629 и 1633 година и со наслов Светот, вклучувал хелиоцентричен модел.[104] Во неговите Принципи на филозофијата (1644), Декарт вовел механички модел во кој планетите не се движат во однос на нивната непосредна атмосфера, туку се конституирани околу витлите на простор-материја во закривен простор; овие ротираат поради центрифугалната сила и добиениот центрипетален притисок.[105] Аферата со Галилео воопшто не направила многу за да го забави ширењето на хелиоцентризмот низ Европа, бидејќи Кеплеровото Олицетворение на Коперниковата астрономија станало сè повлијателно во наредните децении.[106] До 1686 година, моделот бил доволно добро воспоставен што пошироката јавност читала за него во Разговори за плуралноста на световите, објавена во Франција од Бернар ле Бовие де Фонтенел и преведена на англиски и на други јазици во наредните години. Таа е наречена „една од првите големи популаризации на науката“.[104]

Во 1687 година, Исак Њутн ја објавил Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, во која дал објаснување за законите на Кеплер во однос на универзалната гравитација и она што стана познато како Њутнови закони за движење. Ова го поставил хелиоцентризмот на цврста теоретска основа, иако хелиоцентризмот на Њутн бил од малку модерен вид. Веќе во средината на 1680-тите тој го препознал „отстапувањето на Сонцето“ од центарот на гравитација на Сончевиот Систем.[107] За Њутн не било точно центарот на Сонцето или кое било друго тело што може да се смета дека мирува, но „заедничкиот центар на гравитација на Земјата, Сонцето и сите планети треба да се цени како центар на светот.“, и овој центар на гравитација „или е во мирување или се движи рамномерно напред во десната линија“. Њутн ја усвоил алтернативата „во мирување“ со оглед на заедничката согласност дека центарот, каде и да е, е во мирување.[108]

Во меѓувреме, Католичката црква останала против хелиоцентризмот како буквален опис, но тоа во никој случај не имплицирало противење на целата астрономија; и биле потребни податоци за набљудување за да го одржува својот календар. Како поддршка на овој напор, дозволила самите катедрали да се користат како сончеви опсерватории наречени меридијани; т.е. тие биле претворени во „обратни сончеви часовници“, или гигантски камери со дупчиња, каде што сликата на Сонцето се проектира од дупка во прозорецот во фенерот на катедралата на линијата на меридијанот.

 
Филозоф кој предава на Орери (1766) од Џозеф Рајт, во кој светилка го претставува Сонцето

Во средината на 18 век противењето на Католичката црква почнало да се намалува. Забележаната копија на Њутновата Принципија била објавена во 1742 година од двајца католички математичари, со предговор во кој се наведува дека делото на авторот претпоставува хелиоцентризам и не може да се објасни без теоријата. Во 1758 година, Католичката црква ја отфрлила општата забрана за книги кои се залагаат за хелиоцентризам од Индексот на забранети книги.[109] Опсерваторијата на Римскиот колеџ била основана од папата Климент XIV во 1774 година (национализирана во 1878 година, но повторно основана од папата Лео XIII како Ватиканска опсерваторија во 1891 година). И покрај тоа што го отфрлилаа својот активен отпор кон хелиоцентризмот, Католичката црква не ја укинала забраната за нецензурирани верзии на De Revolutionibus на Коперник или Дијалогот на Галилео. Аферата била обновена во 1820 година, кога господарот на Светата палата (главниот цензор на Католичката црква), Филипо Анфоси, одбил да даде лиценца за книга на католичкиот канон, Џузепе Сетеле, бидејќи отворено го третирал хелиоцентризмот како физички факт. [110] Сетеле се обратил до папата Пиј VII. Откако ова прашање било преиспитано од Конгрегацијата и Светата канцеларија, одлуката на Анфоси била поништена. [110] Пиј VII одобрил декрет во 1822 година од страна на Светата конгрегација на инквизицијата за да се дозволи печатење на хелиоцентрични книги во Рим. Коперниковите „De Revolutionibus“ и „Дијалогот на Галилео“ потоа биле исфрлени од следното издание на Индексот кога се појавиле во 1835 година.

Три очигледни докази за хелиоцентричната хипотеза биле дадени во 1727 година од Џејмс Бредли, во 1838 година од Фридрих Вилхелм Бесел и во 1851 од Леон Фуко. Бредли ја открил ѕвездената аберација, докажувајќи го релативното движење на Земјата. Бесел докажал дека паралаксата на ѕвездата е поголема од нула со мерење на паралаксата од 0,314 лачни секунди на ѕвезда со име 61 Лебед. Истата година Фридрих Георг Вилхелм Струве и Томас Хендерсон ги измериле паралаксите на другите ѕвезди, Вега и Алфа Кентаур. Експерименти како оние на Фуко биле изведени од В. Вивиани во 1661 година во Фиренца и од Бартолини во 1833 година во Римини.[111]

Прием во јудаизмот

уреди

Веќе во Талмудот, грчката филозофија и наука под општо име „грчка мудрост“ се сметале за опасни. Тие биле ставени под забрана тогаш, а подоцна и некои периоди. Првиот еврејски научник кој го опишал Коперниковиот систем, иако без да го спомене Коперник по име, бил Махарал од Прага, неговата книга „Бер ха-Голах“ (1593). Махарал дал аргумент за радикален скептицизам, тврдејќи дека ниту една научна теорија не може да биде веродостојна, што тој го илустрира со новооткриената теорија за хелиоцентризам, што ги нарушува дури и најфундаменталните гледишта за космосот.[112]

Коперник се споменува во книгите на Дејвид Ганс (1541–1613), кој работел со Тихо Брахе и Јоханес Кеплер. Ганс напишал две книги за астрономијата на хебрејски: кратка „Маген Давид“ (1612) и целосна „Нехмад веНаим“ (објавена само во 1743 година). Тој ги опишал објективно трите системи на: Птоломеј, Коперник и Тихо Брахе без да зазема страна. Џозеф Соломон Делмедиго (1591–1655) во својот „Елим“ (1629) вели дека аргументите на Коперник се толку силни што само имбецил нема да ги прифати.[113] Делмедиго студирал во Падова и бил запознаен со учењето на Галилео. [114]

Вистинската контроверзија за коперниковиот модел во јудаизмот се појавувала дури на почетокот на 18 век. Повеќето автори во овој период го прифаќаат коперниковиот хелиоцентризам, со противење од Дејвид Нието и Тобијас Кон. И двајцата автори расправале против хелиоцентризмот врз основа на противречности со Светото писмо. Нието само го отфрлил новиот систем на тие основи без многу страст, додека Кон отидел дотаму што го нарекол Коперник „првороден на сатаната“, иако тој исто така признал [115] дека би му било тешко да се спротивстави на еден посебен приговор, врз основа на пасус од Талмудот.

Во 19 век, двајца студенти на Хатам Софер напишале книги кои биле одобрени од него, иако едниот го поддржувал хелиоцентризмот, а другиот геоцентризмот. Оној, коментар [116] напишан од Р. Израел Дејвид Шлезингер се спротивставил на хелиоцентричниот модел и го поддржувал геоцентризмот.[117] Другиот,[118] напишан од Р. Елицер Липман го охрабрил прифаќањето на хелиоцентричниот модел и другото современо научно размислување.[119]

Од 20 век, повеќето Евреи не ја доведувале во прашање науката за хелиоцентризмот. Исклучоци биле Шломо Бенизри [120] и Р.М.М. Шнерсон, кои тврделе дека прашањето за хелиоцентризам наспроти геоцентризам е застарено поради релативноста на движењето. Следбениците на Шнерсон продолжуваат да го негираат хелиоцентричниот модел.[121]

Современа наука

уреди

Во текот на 18 и 19 век, статусот на Сонцето како само една ѕвезда меѓу многуте станал сè поочигледен. До 20 век, дури и пред откривањето дека има многу галаксии, тоа веќе не претставувало проблем.

Концептот на апсолутна брзина, вклучително и да се биде „во мирување“ како конкретен случај, е исклучен од принципот на релативност, кој исто така го елиминира секој очигледен „центар“ на универзумот како природно потекло на координатите. Дури и ако дискусијата е ограничена на Сончевиот Систем, Сонцето не е во геометрискиот центар на орбитата на која било планета, туку приближно во еден фокус од елиптичната орбита. Понатаму, до степен до кој масата на планетата не може да се занемари во споредба со масата на Сонцето, центарот на гравитација на Сончевиот Систем е малку поместен од центарот на Сонцето.[108] (Масата на планетите, главно Јупитер, изнесува 0,14% од онаа на Сонцето.) Затоа, хипотетички астроном на вонсончева планета би забележал мало „нишање“ во движењето на Сонцето.

Современа употреба

уреди

Во современите пресметки, термините „геоцентричен“ и „хелиоцентричен“ често се користат за да се однесуваат на референтните рамки.[122] Во такви системи може да се избере потеклото во центарот на масата на Земјата, на системот Земја-Месечина, на Сонцето, на Сонцето плус главните планети или на целиот Сончев Систем.[123] Десното воздигнување и деклинација се примери на геоцентрични координати, кои се користат во набљудувањата базирани на Земјата, додека хелиоцентричната географска ширина и должина се користат за пресметки на орбитата. Ова води до термини како „хелиоцентрична брзина“ и „хелиоцентричен аголен моментум“. На оваа хелиоцентрична слика, која било планета од Сончевиот Систем може да се користи како извор на механичка енергија бидејќи се движи релативно кон Сонцето. Помало тело (или вештачко или природно) може да добие хелиоцентрична брзина поради помошта од гравитацијата – овој ефект може да ја промени механичката енергија на телото во хелиоцентрична референтна рамка (иако нема да се промени во планетарната). Меѓутоа, таквиот избор на „геоцентрични“ или „хелиоцентрични“ рамки е само прашање на пресметување. Тоа нема филозофски импликации и не претставува посебен физички или научен модел. Од гледна точка на општата релативност, инерцијалните референтни рамки воопшто не постојат, а секоја практична референтна рамка е само приближување на вистинското време-простор, кое може да има поголема или помала прецизност. Некои форми на Маховиот принцип сметаат дека рамката во мирување во однос на далечните маси во универзумот има посебни својства.

Белешки

уреди
  1. ↑ Изборно со големи букви, „Хелиоцентризам“ или „хелиоцентризам“, според Пократкиот Оксфордски англиски речник. Терминот е формиран од старогрчкото ἥλιος за Хелиј, митолошки бог кој го означува Сонцето и κέντρον за центар; придавката „хелиоцентричен“ за прв пат е забележана на англиски (како хелиоцентрик) во 1685 годинаАпстрактната именка во [-изам]]' е понова, забележана од крајот на 19 век (на пр. во Констанца Наден, Индукција и дедукција: историска и критичка скица на последователни филозофски концепции со почитување на односите помеѓу индуктивната и дедуктивна мисла и други есеи“ (1890), стр. 76: „Коперник започна од набљудуваните движења на планетите, за кои беа договорени астрономите, и ги разработи на новата хипотеза за хелиоцентризам“), моделирана по германската „Хелиоцентризам“ или „Хелиозентрисмус“ (околу 1870 година).
  2. ↑ Според Лучо Русо, хелиоцентричниот поглед бил изложен во работата на Хипарх за гравитацијата.[3]
  3. ↑ Сликата покажува дрворез од Кристоф Мурер, од „Иконите“ на Никола Ројснер (отпечатен 1578), наводно по (изгубен) автопортрет на самиот Коперник; портретот на Мурер станал шаблон за голем број подоцнежни (17 век) дрворези, бакарни гравури и слики на Коперник.
  4. ↑ Од друга страна, Калвин „не“ е одговорен за уште еден познат цитат кој често му се припишува погрешно: „Кој ќе се осмели да го стави авторитетот на Коперник над оној на Светиот Дух?“ Одамна е утврдено дека ова не може да се најде во ниту едно дело на Калвин.[81][82][83] Се претпоставува дека цитатот првично бил изведен од делата на лутеранскиот теолог Абрахам Каловиј..[84]

Наводи

уреди
  1. ↑ Dreyer 1953; Linton 2004. The work of Aristarchus in which he proposed his heliocentric system has not survived. We only know of it now from a brief passage in Archimedes' The Sand Reckoner.
  2. ↑ The Editors of Encyclopaedia Brittanica (April 1, 2019). „heliocentrism | Definition, History, & Facts | Britannica“. www.britannica.com (англиски). Посетено на 2021-11-30.
  3. ↑ Russo, Lucio (2003). The Forgotten Revolution: How Science Was Born in 300 BC and Why it Had to Be Reborn. Преведено од Levy, Silvio. Springer Berlin Heidelberg. стр. 293–296. ISBN 978-3-540-20068-0.
  4. ↑ Dicks, D.R. (1970). Early Greek Astronomy to Aristotle. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. стр. 68. ISBN 978-0-8014-0561-7.
  5. ↑ Debus, Allen G. (1987). Man and nature in the Renaissance. Cambridge University Press. стр. 76. ISBN 978-0-521-29328-0.
  6. ↑ In Book 1 section 7 he admits that a model in which the Earth revolves with respect to the stars would be simpler but doesn't go as far as considering a heliocentric system.
  7. ↑ Dennis Duke, Ptolemy's Universe Архивирано на 14 март 2009 г.
  8. ↑ Boyer, C. A History of Mathematics. Wiley, p. 54.
  9. ↑ Kepler, Johannes (1618–1621). Epitome of Copernican Astronomy. Book IV, Part 1.2.
  10. ↑ Eastwood, B. S. (November 1, 1992), „Heraclides and Heliocentrism – Texts Diagrams and Interpretations“, Journal for the History of Astronomy, 23 (4): 233, Bibcode:1992JHA....23..233E, doi:10.1177/002182869202300401
  11. ↑ Neugebauer, Otto E. (1975), A history of ancient mathematical astronomy, Berlin/Heidelberg/New York: Springer, стр. 695, ISBN 978-3-540-06995-9
  12. ↑ Rufus, W. Carl (1923), „The astronomical system of Copernicus“, Popular Astronomy, 31: 510–521 [512], Bibcode:1923PA.....31..510R, at pp. 511–512
  13. ↑ Heath (1913, стр. 302). The italics and parenthetical comments are as they appear in Heath's original.
  14. ↑ That is, an apparent movement of the stars relative to the celestial poles and equator, and to each other, caused by the Earth's revolution around the Sun.
  15. ↑ Although it could obviously be reasonably inferred therefrom.
  16. ↑ Diogenes Laërtius (1972, Bk 7, ch 5, p. 281)
  17. ↑ Edwards 1998.
  18. ↑ 18,0 18,1 Heath 1913.
  19. ↑ Dreyer 1953.
  20. ↑ Murdin, Paul (2000), Murdin, Paul (уред.), „Seleucus of Seleucia (c. 190 BC-?)“, Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics: 3998, Bibcode:2000eaa..bookE3998., doi:10.1888/0333750888, ISBN 978-0-333-75088-9
  21. ↑ „Index of Ancient Greek Philosophers-Scientists“. Ics.forth.gr. Архивирано од изворникот на January 27, 2018. Посетено на 20 November 2018.
  22. ↑ Bartel, B. L. (1987), „The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy“, Annals of the New York Academy of Sciences, 500 (1): 525–545 [527–529], Bibcode:1987NYASA.500..525V, doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x.
  23. ↑ Pines, Shlomo (1986), Studies in Arabic versions of Greek texts and in mediaeval science, 2, Brill Publishers, стр. viii & 201–17, ISBN 978-965-223-626-5
  24. ↑ William Stahl, trans., Martianus Capella and the Seven Liberal Arts, vol. 2, The Marriage of Philology and Mercury, 854, 857, New York: Columbia Univ. Pr, 1977, pp. 332–3
  25. ↑ Eastwood, Bruce S. (2007), Ordering the Heavens: Roman Astronomy and Cosmology in the Carolingian Renaissance, Leiden: Brill, стр. 244–259, ISBN 978-90-04-16186-3
  26. ↑ Eastwood, Bruce S. (1982), „Kepler as Historian of Science: Precursors of Copernican Heliocentrism according to De revolutionibus I, 10“, Proceedings of the American Philosophical Society, 126: 367–394.
  27. ↑ Thurston 1993.
  28. ↑ Plofker, Kim (2009). Mathematics in India. Princeton: Princeton University Press. стр. 111–112. ISBN 978-1-4008-3407-5. OCLC 650305544.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Joseph 2000.
  30. ↑ Lionel D. Barnett (1913). Antiquities of India: An Account of the History and Culture of Ancient Hindustan. Phillip Warner: London. стр. 203 footnote 1. ISBN 978-81-206-0530-5. Архивирано од изворникот на 8 December 2019. Посетено на 26 September 2016.
  31. ↑ Martin Haug (1922), The Aitareya Brahmana of the Rigveda, Chapter 3, Verse 44, Editor: BD Basu, The Sacred Books of the Hindus Series, pages 163–164
  32. ↑ 32,0 32,1 Sabra 1998.
  33. ↑ „Al-Battani“. Famous Scientists. Посетено на 20 November 2018.
  34. ↑ Alessandro Bausani (1973). „Cosmology and Religion in Islam“. Scientia/Rivista di Scienza. 108 (67): 762.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Young, M. J. L., уред. (2006). Religion, Learning and Science in the 'Abbasid Period. Cambridge University Press. стр. 413. ISBN 978-0-521-02887-5.
  36. ↑ Nasr, Seyyed Hossein (1 January 1993). An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. SUNY Press. стр. 135. ISBN 978-1-4384-1419-5.
  37. ↑ Hoskin, Michael (13 March 1999). The Cambridge Concise History of Astronomy. Cambridge University Press. стр. 60. ISBN 978-0-521-57600-0.
  38. ↑ Qadir 1989.
  39. ↑ Nicolaus Copernicus, Stanford Encyclopedia of Philosophy (2004).
  40. ↑ Covington, Richard. „Rediscovering Arabic Science“. Aramco World. Посетено на 20 November 2018.
  41. ↑ E. S. Kennedy, "Al-Bīrūnī's Masudic Canon", Al-Abhath, 24 (1971): 59–81; reprinted in David A. King and Mary Helen Kennedy, ed., Studies in the Islamic Exact Sciences, Beirut, 1983, pp. 573–595.
  42. ↑ G. Wiet, V. Elisseeff, P. Wolff, J. Naudu (1975). History of Mankind, Vol 3: The Great medieval Civilisations, p. 649. George Allen & Unwin Ltd, UNESCO.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Saliba 1999.
  44. ↑ Samsó, Julio (1970–80). „Al-Bitruji Al-Ishbili, Abu Ishaq“. Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 978-0-684-10114-9.
  45. ↑ Hikmat al-'Ain, p. 78
  46. ↑ Ragep, F. Jamil (2001a), „Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context“, Science in Context, 14 (1–2): 145–163, doi:10.1017/s0269889701000060
  47. ↑ Ragep, F. Jamil; Al-Qushji, Ali (2001b), „Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science“, Osiris, 2nd Series, 16 (Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions): 49–64 & 66–71, Bibcode:2001Osir...16...49R, doi:10.1086/649338
  48. ↑ 48,0 48,1 Huff, Toby E. (2003). The Rise of Early Modern Science: Islam, China and the West. The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52994-5.
  49. ↑ van Limpt, Cokky (17 February 2003). „Favourite quote of founder Joost R. Ritman: God is an infinite sphere“. Bibliotheca Philosophica Hermetica. Архивирано од изворникот на 2018-11-27. Посетено на 27 November 2018.
  50. ↑ Ramasubramanian, K. (1998). „Model of planetary motion in the works of Kerala astronomers“. Bulletin of the Astronomical Society of India. 26: 11–31 [23–4]. Bibcode:1998BASI...26...11R.
  51. ↑ Ramasubramanian, Srinivas & Sriram 1994.
  52. ↑ Dutta, Amartya Kumar (May 2006), „Āryabhata and axial rotation of earth“, Resonance, 11 (5): 58–72 [70–1], doi:10.1007/BF02839373, ISSN 0973-712X
  53. ↑ Ramasubramanian, K.; Srinivas, M. D.; Sriram, M. S. (1994). „Modification of the earlier Indian planetary theory by the Kerala astronomers (c. 1500 AD) and the implied heliocentric picture of planetary motion“. Current Science. 66: 784–790.
  54. ↑ Roberts, V.; Kennedy, E. S. (1959). „The Planetary Theory of Ibn al-Shatir“. Isis. 50 (3): 232–234. doi:10.1086/348774.
  55. ↑ Guessoum, N. (June 2008), „Copernicus and Ibn Al-Shatir: does the Copernican revolution have Islamic roots?“, The Observatory, 128: 231–239 [238], Bibcode:2008Obs...128..231G
  56. ↑ Kennedy, E. S. (Autumn 1966), „Late Medieval Planetary Theory“, Isis, 57 (3): 365–378 [377], doi:10.1086/350144, JSTOR 228366
  57. ↑ Saliba, George (1995-07-01). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. NYU Press. ISBN 978-0-8147-8023-7.
  58. ↑ Swerdlow, Noel M. (1973-12-31). „The Derivation and First Draft of Copernicus's Planetary Theory: A Translation of the Commentariolus with Commentary“. Proceedings of the American Philosophical Society. 117 (6): 424. Bibcode:1973PAPhS.117..423S. ISSN 0003-049X. JSTOR 986461.
  59. ↑ Cook, Theodore Andrea (1914). The Curves of Life. London: Constable and Company Ltd. стр. 390.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 Koestler 1990.
  61. ↑ N.K. Singh, M. Zaki Kirmani,Encyclopaedia of Islamic science and scientists
  62. ↑ Viktor Blåsjö, "A Critique of the Arguments for Maragha Influence on Copernicus", Journal for the History of Astronomy, 45 (2014), 183–195 ADS.
  63. ↑ Claudia Kren, "The Rolling Device," p. 497.
  64. ↑ Saliba, George (April 27, 2006). „Islamic Science and the Making of Renaissance Europe“. Library of Congress. Посетено на 2008-03-01.
  65. ↑ Goddu 2010.
  66. ↑ Huff, T.E. (2010). Intellectual Curiosity and the Scientific Revolution: A Global Perspective. Cambridge University Press. стр. 263. ISBN 978-1-139-49535-6. Посетено на 31 October 2020.
  67. ↑ di Bono 1995.
  68. ↑ Veselovsky 1973.
  69. ↑ Freely, John (2015-03-30). Light from the East: How the Science of Medieval Islam Helped to Shape the Western World. I.B.Tauris. стр. 179. ISBN 978-1-78453-138-6.
  70. ↑ Veselovsky, I. N. (1973), „Copernicus and Nasir al-Din al-Tusi“, Journal for the History of Astronomy, 4 (2): 128–30, Bibcode:1973JHA.....4..128V, doi:10.1177/002182867300400205.
  71. ↑ Neugebauer, Otto (1975), A History of Ancient Mathematical Astronomy, 2, Berlin / Heidelberg / New York: Springer-Verlag, стр. 1035, ISBN 978-0-387-06995-1
  72. ↑ Kren, Claudia (1971), „The Rolling Device of Naṣir al-Dīn al-Ṭūsī in the De spera of Nicole Oresme“, Isis, 62 (4): 490–498, doi:10.1086/350791.
  73. ↑ Henry, John (2001). Moving heaven and earth : Copernicus and the solar system. Cambridge: Icon. стр. 87. ISBN 978-1-84046-251-7.
  74. ↑ Gingerich 2004.
  75. ↑ Gingerich, O. "Did Copernicus Owe a Debt to Aristarchus?" Journal for the History of Astronomy, Vol.16, NO.1/FEB, P. 37, 1985. Philolaus had the Earth moving around a Central Fire which was not the Sun, so Copernicus's reference to Aristarchus's model as possibly geodynamic does not necessarily imply that he thought it was heliocentric.
  76. ↑ A library catalogue of a 16th-century historian, Matthew of Miechow, bears that date and contains a reference to the manuscript, so it must have begun circulating before that date (Koyré 1973; Gingerich 2004).
  77. ↑ Speller 2008.
  78. ↑ Melanchthon (1549). Elements of Physics (1.. изд.).
  79. ↑ Cohen, I. Bernard. Revolution in Science. стр. 497.
  80. ↑ Rosen 1995.
  81. ↑ Rosen, Edward (1960), Calvin’s attitude toward Copernicus in Journal of the History of Ideas, volume 21, no. 3, July, pp. 431–441. Reprinted in Rosen 1995, стр. 161–171.
  82. ↑ Gingerich, Owen (2004), The Book Nobody Read. New York: Walker and Co.
  83. ↑ Hooykaas, R. (1973). Religion and the rise of modern science. Reprint, Edinburgh: Scottish Academic Press, 1977.
  84. ↑ Bye, Dan J. (2007). McGrath vs Russell on Calvin vs Copernicus: a case of the pot calling the kettle black? in The Freethinker, volume 127, no. 6, June, pp. 8–10. Available online here. Архивирано на 27 октомври 2017 г.
  85. ↑ Gingerich, Owen (1993). The eye of heaven: Ptolemy, Copernicus, Kepler. New York, NY: American Institute of Physics. стр. 181. ISBN 0-88318-863-5. OCLC 24247242.
  86. ↑ Blair, Ann, "Tycho Brahe's critique of Copernicus and the Copernican system", Journal of the History of Ideas, 51, 1990, 364.
  87. ↑ Gingerich, O. & Voelkel, J. R., J. Hist. Astron., Vol. 29, 1998, page 1, 24
  88. ↑ Fantoli 2003.
  89. ↑ Smith, Homer W. (1952). Man and His Gods. New York: Grosset & Dunlap. стр. 310–11.
  90. ↑ David P., Stern (10 October 2016). „Kepler and His Laws“. From Stargazers to Starships. Посетено на 5 September 2019.
  91. ↑ 91,0 91,1 Smith 1952.
  92. ↑ Langford 1992.
  93. ↑ Drake 1978.
  94. ↑ 94,0 94,1 Sharratt 1994.
  95. ↑ 95,0 95,1 Favaro 1907.
  96. ↑ Graney 2015 Ingoli's essay was published in English translation for the first time in 2015.
  97. ↑ Finocchiaro 2010.
  98. ↑ 98,0 98,1 Graney 2015.
  99. ↑ Domínguez (2014) Архивирано на 2 март 2021 г.; arXiv:1402.6168 Original text of the decision
  100. ↑ Heilbron 2010.
  101. ↑ 101,0 101,1 Finochiario, Maurice (2007). Retrying Galileo. University of California Press.
  102. ↑ 102,0 102,1 The Systeme of the World: in Four Dialogues (1661) Thomas Salusbury translation of Dialogo sopra i Due Massi Sistemi del Mondo (1632)
  103. ↑ "The Pontifical Decrees Against the Doctrine of the Earth's Movement, and the Ultramontane Defence of Them", Rev. William Roberts, 1885, London
  104. ↑ 104,0 104,1 Weintraub, David A. Is Pluto a Planet, p. 66, Princeton University Press, 2007
  105. ↑ Gillispie, Charles Coulston (1960). The Edge of Objectivity: An Essay in the History of Scientific Ideas. Princeton University Press. стр. 92–93. ISBN 0-691-02350-6.
  106. ↑ "Kepler's Laws of Planetary Motion: 1609–1666", J. L. Russell, British Journal for the History of Science, Vol. 2, No. 1, June 1964
  107. ↑ Curtis Wilson, "The Newtonian achievement in astronomy", pages 233–274 in R Taton & C Wilson (eds) (1989), The General History of Astronomy, Volume 2A, at page 233
  108. ↑ 108,0 108,1 (text quotations from 1729 translation of Newton Principia, Book 3 (1729 vol.2) at pages 232–233).
  109. ↑ John L.Heilbron, Censorship of Astronomy in Italy after Galileo (in McMullin, Ernan ed., The Church and Galileo, University of Notre Dame Press, Notre Dame, 2005, p. 307, IN. ISBN 0-268-03483-4)
  110. ↑ 110,0 110,1 Heilbron 2005.
  111. ↑ „Viviani's pendulum“.
  112. ↑ Noah J. Efron. Jewish Thought and Scientific Discovery in Early Modern Europe. Journal of the History of Ideas, Vol. 58, No. 4 (Oct., 1997), pp. 719–732
  113. ↑ Sefer Elim, Amsterdam, 1629, стр. 304
  114. ↑ Neher 1977.
  115. ↑ In a marginal note in his Massé Touvia (part 2, p.52b): "Remark of the author: I fear that the incredulous may draw an objection from a text of Midrash Bereshit Rabba (V,8) in which our Teachers, the Rabbis, of blessed memory, explain that if the Earth is called in Hebrew "eretz" it is because it hastens ("ratseta") before the Creator in order to accomplish His will. I acknowledge that the answer to this objection seems difficult for me to find", as translated by Neher (1977, стр. 220).
  116. ↑ „יפח לקץ – חלק א – שלזינגר, ישראל דוד (page 13 of 134)“. www.hebrewbooks.org. Посетено на 2017-08-14.
  117. ↑ Jeremy, Brown (2008–2009). „Rabbi Reuven Landau and the Jewish Reaction to Copernican Thought in Nineteenth Century Europe“ (PDF). The Torah U-Madda Journal. 15: 142.
  118. ↑ „HebrewBooks.org Sefer Detail: מי מנוחות – נויזץ, אליעזר ליפמן“. hebrewbooks.org. Посетено на 2017-08-14.
  119. ↑ RABBI NATAN, SLIFKIN. „The Sun's Path at Night: The Revolution in Rabbinic Perspectives on the Ptolemaic Revolution“. Rationalist Judaism. Посетено на August 8, 2017.
  120. ↑ Brown, Jeremy (2013). New heavens and a new earth : the Jewish reception of Copernican thought. Oxford: Oxford University Press. стр. 262. ISBN 978-0-19-975479-3. OCLC 808316428.
  121. ↑ Brown, Jeremy (2013). New heavens and a new earth : the Jewish reception of Copernican thought. Oxford: Oxford University Press. стр. 362. ISBN 978-0-19-975479-3. OCLC 808316428.
  122. ↑ Shen, J. & Confrey, J. (2010). Justifying alternative models in learning the solar system: A case study on K-8 science teachers’ understanding of frames of reference. International Journal of Science Education, 32 (1), 1-29.
  123. ↑ See center-of-mass frame

Цитирани дела

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хелиоцентричен_систем&oldid=5108859“