Ѓураѓ II Балшиќ

Ѓураѓ II Страцимировиќ Балшиќ (владеел 1385-1403), владеел со територијата на Зета (подоцна наречена Црна Гора) во времето на турската инвазија на Балканот. Во борбата со турците паднал во нивно ропство и бил принуден да им го даде градот Скадар во замена за својата слобода. Кога бил ослободен, тој повторно го освоил градот Скадар, поточно во 1395 година кога и го отстапил на Венецијанската Република, а за себе ги задржал градовите Приморје, Бар и Улцињ.

Преку мајка му Милица, Ѓураѓ II имал семејни врски со семејството Мрњавчевиќ, па така кралот Марко му бил братучед со потекло од неговиот вујко. Околу 1386 година Ѓураѓ II се оженил со ќерката на кнезот Лазар, Јелена - „Госпоѓа Лена“, па Вук Бранковиќ му станал баџанак. Со Јелена го имал синот и наследник Балша III.

Двор

Улцињ, седиште на Ѓураѓ II

За своето седиште Ѓураѓ II Страцимировиќ Балшиќ го избрал градот Улцињ, а на дворот се споменувале и протовестар, војводата и логотетот. Во градот Бар ги ковал своите пари и дејствувал во име на „големи и мали благородници“. Тој се нарекол себеси „верниот и самоодржлив господин Ѓурѓ во својата зетска и поморска земја“.

Бунт на аристократските семејства

Зета на Ѓураѓ II

Дека официјалната титула на Ѓураѓ сѐ повеќе се оддалечувала од реалноста говорел и ставот на дубровчаните и венецијанците кои го нарекле „улцињски господар“. Имено, во Зета и во северна Албанија за време на неговото владеење биле разделени аристократските семејства. Браќата Сакати-Закарија (Никола Сакатиот, долгогодишниот владетел на Будва и влијателна фигура во Зета) се побунил меѓу првите, но биле казнети со вадење на нивните очи (ослепување). Семејството Црнојевиќ, во областа на Горна Зета, го признавале само босанскиот крал Твртко I Котроманиќ. Семејството Јоним започнало самостојно да управува со своите имоти меѓу областите на Драч и Дрим, а Дукаѓините, повторно владееле со претходно заземените градови Задар и Љеш. Ѓураѓ II набргу се нашол во тешка ситуација со намалени приходи и притиснат во тесниот простор помеѓу Скадарското Езеро и морето. Во јануари 1386 година, Ѓураѓ II ги потврдил трговските привилегии на жителите на градот Дубровник, отворајќи им ги пристаништа и патиштата. Во својата служба го држел поранешниот протовестар (управник за државни финансии) на владетелот Балша II во Драч, Филип Барели, истакнат венецијански трговец и агент. Отворени несогласувања со Венецијанците немало сѐ до 1392 година.

Мир со Турците, 1386 година

Уште во 1385 година, помалите турски ограбувачки чети стигнале до Драч, Дрим и во непосредна близина на градот Скадар, упаднале сè до Острог и „ги воделе силните робови“, па господарот на Зета побрзал да ги среди односите со нив, склучувајќи мир во 1386 година. Турската инвазија на Босна била изведена во 1386 година на поттик на Ѓураѓ II, кој ги негувал старите непријателства кон Твртко I (иако босанскиот крал бил сојузник на кнезот Лазар) и неостварената желба на семејството на Балшиќ да завладее со Котор. Во вториот турски напад на Босна (1388) учествувале и поданиците на Ѓураѓ II, а граѓаните на Дубровник на 5 септември, владетелот на Зета го прогласиле за свој сограѓанин, во знак на благодарност за неговото преговарачко заземање кај Турците. Преговорите помеѓу босанскиот крал и Ѓураѓ II двапати (во ноември 1388 и март 1389 година) довеле до намалување на тензиите, но Зета не го променила својот став кон Турците, потврден со мирот од 1386 година. Ѓураѓ II Страцимировиќ Балшиќ не учествувал во битката на косовското поле на 15 јуни 1389 година (без разлика на неговото сродство со кнезот Лазар и со Вук Бранковиќ) и во тоа време бил во Будва (почетокот на јули), а на покана на владетелот во месец август 1389 година го посетил и Дубровник. Вук Бранковиќ, кој владеел со североисточните делови на денешна Црна Гора (кои до 1455 година припаѓале на Рашка и на семејството Бранковиќ), се обидел да се прошири до бреговите на Јадранското Море на штета на семејството Балшиќ. Пред месец јуни 1390 година, неговиот човек му понудил на протовестарот Филип Барели 500 литри во сребро, ако му предаде некој од градовите (најверојатно се мисли на градот Улцињ), но гласникот бил одбиен и протеран и понудата не била прифатена.

Барањата на Константин Балшиќ

Во текот на 1390 година, користејќи ја тешката ситуација на Ѓураѓ II, неговиот братучед од неговиот вујко, Константин Балшиќ, се обидел да ја завладее Зета. Најверојатно, тој се обидел да го поткупи и протовестирот Филипо Барели. Заговорот бил откриен, имотот на Барели бил одземен, а тој завршил со своите деца во затворот Ѓураѓ (до 1392 година, кога Венецијанците го засолниле во Драч, каде што стапил во служба на Џорџ Топија). Константин Балшиќ успеал да дојде под заштита на турскиот султан Бајазит I, а во 1391 година на барање на турскиот султан, тој направил подготовки за да може да владее со Драч во случај на смрт на Карло Топија.

Сојуз со римскиот папа

Бидејќи Ѓураѓ II престанал да биде штитеник на турскиот султан Бајазит I, тој барал сојузници на друга страна. Преговарал со папата Бонифациј од Рим, му ја ветил својата земја доколку останел без наследник, ја прифатил католичката вера и во април 1391 година добил одобрување да маршира против таканаречените „пагани“, а се мисли на сите турски сојузници (Константин Балшиќ) и Карло Топија (сојузник на папата од Авињон) под знамето на Римската црква. По смртта на босанскиот владетел Твртко (околу 10 март 1391 година) Ѓураѓ II го отежнал снабдувањето на градот Котор, блокирајќи ја караванската патека кај Леденица (над градот Рисан) сѐ додека не успеал да преговара за исплата на редовен годишен данок.

Отстапување на градовите на Венецијанците

Во месец мај 1392 година Турците интервенирале во внатрешната војна што избувнала во Зета, помеѓу Ѓураѓ II, Константин Балшиќ и Радич Црнојевиќ и навлегле во зетското приморје. За време на мировните преговори, скопскиот санџакбег Пашаит (паша-Јигит бег, учесник во битката за Косово) го задржал (притворил) владетелот на Зета, барајќи од него да му го предаде градот Улцињ и други места во земјата. Јелена Лазаревиќ Балшиќ Храниќ залудно барала помош од Венецијанците. Пред месец ноември 1396 година, Радич Црнојевиќ ја освоил и заземал Будва и околината на Котор. На 30 ноември 1392 година, накратко ги протерал Дукаѓинците од Љеш, а од Венецијанците добил државјанство. За своето ослободување, Ѓураѓ II се обврзал кај султанот Бајазит I дека ќе плаќа данок (еден дукат по едно огниште, домаќинство) и му ги отстапил Скадар, Дриваст и Свети Срѓ на реката Бојана. На крајот од месец септември или првата половина од месец октомври 1395 година, искористувајќи го отсуството на поголемиот дел од воената екипа, Ѓураѓ II од Турците ги одзел Скадар, Дриваст и Свети Срѓ, а од Константин Балшиќ градот Дањ заедно со царината и тврдината Шати. Тој ги прекинал врските со Турците и престанал да го исплатува данокот. Чувствувајќи несигурност од близината на Турците, со договорот од 14 април 1396 година, Ѓураѓ II им отстапил на Венецијанците за 1000 дукати годишна исплата градовите Скадар, Дриваст, Св. Срѓ, островите во Скадарско Езеро, територијата од левата страна на реката Бојана сѐ до морето, потоа Дриваст со тврдината и околината, тврдината Шати и царината во Дуњ.

Поразот на Радич Црнојевиќ

Радич Црнојевиќ со својот брат Добривоје, од крајот на месец октомври, па сѐ до склучувањето на договорот од 14 декември 1395 година, го заземал Грбаљ и го опседнал Котор. Нападите на семејството Црнојевиќ врз имотите на семејството Балшиќ предизвикале вистински пустош. Во судир со војската на Ѓураѓ II Страцимировиќ Балшиќ, на 25 мај 1396 година Радич Црнојевиќ загинал, а господарот на Зета заземал еден дел од неговата територија.

Кнезот од Хвар и Корчула

Ѓураѓ се сретнал со унгарскиот крал Жигмунд (кој се повлекол преку Јадранското Море по изгубената битка кај Никопол) пред 20 декември 1396 година и го добил своето именување за кнез на островите Хвар и Корчула . Ѓураѓ II ги посетил островите и назначил викари (територијални владетели) во јануари 1397 година, но морал да ги менува своите луѓе кои ги поставувал на секоја година. Неговото владеење („чест“ и скромни приходи за неодредената вазална лојалност кон Жигмунд) траела сѐ до средината на 1402 година.

Упадот на босанскиот војвода Сандаљ Храниќ

Големиот војвода Сандаљ Храниќ, внук на Влатко Вуковиќ, кој, помеѓу другото, владеел со Нов, Рисан и со северозападните делови на денешна Црна Гора (Големото Војводство, составен дел на Кралството Босна) го поништил данокот наметнат од страна на Ѓураѓ на Котор во 1391 година и неодамнешниот договор со градот Котор со Радич Црнојевиќ. Которчани го препознале Сандаљ за свој господар. Сандаљ го зазел градот Будва на крајот на месец април или почетокот на месец мај 1396 година и го подарил на својата прва сопруга Јелена (вдовица на Радич Црнојевиќ) како свадбен подарок. Во тоа време (јули 1396 година) брегот на Зета го погодил силен земјотрес, кој предизвикал големи материјални штети и го оневозможил Ѓураѓ да започне со своите планирани акции. Господарот на Зета морал да се врати во тешко оштетените Бар и Улцињ, барајќи градежни материјали во Дубровник за поправки на оштетените цркви и тврдини. Користејќи го незадоволството од политиката на Балшиќ, Сандаљ Храниќ го привлекол Паштровиќ (инаку поранешен следбеник на Црнојевиќ) на своја страна и вршел силно влијание врз самите членови на семејството Црнојевиќ. Босанскиот војвода добил венецијанско државјанство на 22 јули 1397 година, а Дуждот го нарекол „големиот војвода на Рашка и Босна, господар на Будва и Зета“. Во Будва (како и во Нов) продавал сол донесена од градот Бриндизи, сѐ додека не се повлекол од тој град. Како негови приврзаници во борбата против Балшиќ, аристократското семејство на Паштровиќ се повлекло заедно со босанскиот војвода (во XV век на просторот на денешното семејството Паштровиќ не постоело друго истоимено братство, освен поединци од него, но тие се појавиле како аристократското семејство со имоти околу реката Неретва и биле во служба на босанските големи војводи).

Ѓураѓ II и семејството Ѓурашевиќ (Црнојевиќ)

Семејството Ѓурашевиќ (блиски роднини на Радич Црнојевиќ) продолжиле со добрите односи со Ѓураѓ II Страцимировиќ (откако му помогнале да го потисне големиот војвода Сандаљ од градот Будва) и со негова согласност ги задржале во своја сопственост имотите (островите) во Скадарското Езеро (иако тие со договорот помеѓу Ѓураѓ и Венецијанците им припаднале токму на Венецијанците), но сепак останал без три големи села во близина на Скадар (Самариши, Облик и Гриша).

Бунтови во скадарскиот крај и смртта

По 1399 година целата област на Скадар и на Дриваст, освен самото градско население, се побуниле од венецијанските власти, а луѓето од државата на Ѓураѓ II, добро организирани, ги ограбиле венецијанските складишта за сол кај Свети Срѓ. Во 1401 година, венецијанскиот сенат го суспендирал плаќањето на провизии на владетелот на Зета. Сенатот барал отштета од него, обвинувајќи го дури и за турските напади. Веќе во 1402 година Ѓураѓ ги средил своите односи со Венецијанската Република, а таа во јуни ја вратила послушноста во скадарскиот крај. По поразот на Бајазит I на 28 јули 1402 година во Ангора, Стефан Лазаревиќ се вратил во својата земја од Цариград со титула на деспот. Тој се симнал во Бар, а потоа преминал во Србија преку Скадар и венецијанските имоти, по патот што водел до манастирот Жича. Тој ги избегнал заседите на Вук Бранковиќ, а бил придружуван од воени чети кои му ги обезбедил Ѓураѓ II Страцимировиќ.

Не спротивставувајќи се повеќе на Венецијанците, Ѓураѓ II се повлекол во градот Улцињ. Починал во првата половина на месец април 1403 година.

Литература

• Веселиновић, Андрија; Љушић, Радош (2002). Родослови српских династија. Нови Сад: Платонеум.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Веселиновић, Андрија; Љушић, Радош (2008). Српске династије (2.. изд.). Београд: Службени гласник.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Ћирковић, Сима (1995). Срби у средњем веку. Београд: Идеа.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Ћирковић, Сима (2004). Срби међу европским народима. Београд: Equilibrium.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Сима Ћирковић, Иван Божић, Димитрије Богдановић, Војислав Кораћ, Јованка Максимовић, Павле Мијовић и Војислав Ђурић (1970). Историја Црне Горе — II књига (II том). Титоград: Редакција за историју Црне Горе.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) CS1-одржување: ref=harv (link)