Википедија

Белградска тврдина

(Пренасочено од Белградска Тврдина)

Белградската тврдина е едно од најстарите утврдувања во Србија, чија изградба е поврзана со крајот на старата и почетокот на новата ера и со престојот на Римјаните на овие простори.

Белградската тврдина укажува на тоа дека секое поединечно утврдување, како и комплексот во целина, е дел од историскиот мозаик кој постепено се појавува во различни епохи на градба.

Белградската тврдина[1][2] е составена од Горен и Долен град и паркот Калемегдан[3] (Голем и Мал Калемегдан) на сливот на реките Сава и Дунав, во урбана област на модерен Белград, Србија. Сместена е во белградската општина Стари Град. Белградската тврдина била прогласена како Споменик на културата од исклучително значење во 1979 година и е заштитена од Република Србија.[2] Таа претставува најпосетувана туристичка атракција во Белград, а Скадарлија е втора.[4] Влезот во тврдината е бесплатен, и се проценува дека вкупниот број на посетители (странци, домашни, белграѓани) е над 2 милиони годишно.[5][6]

Локација

уреди

Белградската тврдина е изградена на белиот гребен на геолошката лента Шумадија. Грбенот кој личи на карпа гледа на Голем Воен Остров и се наоѓа над вливот на реката Сава во Дунав, што го прави еден од најубавите природни видиковци во Белград. Се граничи со населбите Дорчол (север и сесевероисток), Стари Град (исток) и Косанчиќев Венец. Ограничен е со 3 улици: Булевар Војвода Бојовиќ, Тадеуш Кошќушко, Париска, плус железничката пруга покрај брегот на реката.

Историја

уреди

Класична антика

уреди

Белградската тврдина е јадрото и најстариот дел од урбаното подрачје на Белград. Векови наназад, градското население најчесто било концентрирано само во ѕидините на тврдината. Градот за првпат се споменува кога бил основан во 3 век п.н.е. како „Сингидунум“ од келтското племе Скордиски, кое ги победило тракиските и дакиските племиња кои претходно живееле во и околу тврдината. Градот-тврдина бил освоен од Римјаните, познат како Сингидунум и станал дел од таканаречената „воена граница“, тоа било место каде Римското Царство се граничело со „варварска Средна Европа“. Сингидунум го бранела римската легија IV Флавија.Оваа легија изградила логор на еден рид на сливот на реките Дунав и Сава. Во периодот помеѓу 378 и 441 наша ера римскиот камп бил постојано уништуван во нападите од страна на Готите и Хуните. Легендата вели дека гробот на Атила лежи на сливот на Сава и Дунав (под тврдината). Во 476 година Белград повторно станал граница меѓу царствата: Западното Римско Царство и Источното Римско Царство (Византија) и Словенско-аварската држава на север.

Утврдувањето на Келтите било примитивно, сместено на врвот на гребенот Теразије, над вливот на Сава во Дунав. Келтите живееле во мали, отворени населби околу тврдината, наречени Опидуми. Некои историчари сметаат дека Келтската тврдина била блиску до некрополите во Карабурма и Роспи Ќуприја. Келтските населби се дел од латенската култура.

Оригиналниот воен логор веројатно бил окупиран од војниците од Легија VIII на Август од 46 н.е. до 69 година. Раниот Сингидунум го достигнал својот најголем развој со доаѓањето на Легија IV Флавија Феликс, која бил пренесена во градот во 86 н.е. и останала таму до средината на 5 век. Легија IV поттикнала изградба на каструм (тврдина) во форма на квадрат, која го окупирала Горниот град на денешната тврдина. Со изградба се започнало на крајот на 2 век од нашата ера бидејќи од раните 100-ти години, Легија IV Флавија Феликс станала трајно стационирана во Сингидунум. Тврдината била поставена на земјени бедеми и дрвени палисади, но набргу потоа била утврдена со камен како прва камена тврдина во историјата на Белград. Остатоците можат да се видат денес во близина на североисточниот агол на акрополата. Легијата изградила и понтонски мост над Сава, поврзувајќи го Сингидунум со Таурунум.[7]

Каструмот бил правоаголен, имал високи ѕидови, изградени од бел варовник Ташмајдан и распослани на просторот од 16 до 20 хектари, обликуван како неправилен правоаголник (приближно 570 на 330 метри). Каструнот се наоѓал таму каде што денеска се Горниот Град и паркот Калемегдан.

 
Стамболска порта.

Среден век

уреди

Византискиот цар Јустинијан I повторно ја обновил тврдината околу 535 година. Во вековите потоа тврдината претрпела континуирано рушење и уништување под опсадите на Аварите. Словените (Србите) и Аварите имале свој „државен сојуз“ северно од Белград со Србите и другите словенски племиња кои конечно се населиле во белградската област, како и регионите западно и јужно од Белград во почетокот на VII век. Името Белград, што значи „бел град“ или „бела тврдина“, првпат е споменато во 878 година од нашата ера од страна на Бугарите. Тврдината постојано ги менувала своите господари: Бугарија била господар во текот на три века, а потоа Византијците и потоа повторно Бугарите. Тврдината останала византиско утврдување до 12 век кога паднала во рацете на новата српска држава. Станала пограничен град на Српското Кралство, подоцна империја со Унгарија. Унгарскиот крал Бела I ја дал тврдината на Србија во 11 век како свадбен подарок (неговиот син се оженил со српската принцеза Јелена), но таа практично останала дел од Унгарија, освен во периодот 1282–1319 година.

 
Портата Зиндан

Со распаѓањето на српската држава по Косовската битка, Белград бил избран за главен град на деспотот Стефан Лазаревиќ во 1402 година. Долниот град на бреговите на Дунав бил главниот центар со новоизградена православна катедрала. Горниот град со својот замок го бранел градот од внатрешноста. Станувајќи голем трговски и културен центар, Белград станал значаен имиграциски град, со имигранти кои се доселувале од другите делови на Србија, Дубровник, Бугарија, Унгарија, Германија, Италија и Венеција. Населението бележело голем развој , па долниот град на тврдината, кој бил најпрометен морал значително да биде проширирен.[8]

Белград бил под српска власт речиси 100 години. По смртта на деспотот во 1427 година, Белград бил повторно под власт на Унгарија. Обидот на османлискиот султан Мехмед II во 1456 година да ја освои тврдината, бил спречен од Јанош Хунади (Опсада на Белград), спасувајќи ја Унгарија од отоманската доминација 70 години.

Рана современа историја

уреди

Во 1521 година, 132 години по битката за Косово, тврдината, како и повеќето делови на српската држава, била освоена од Турците и останала под власта на Отоманското Царство до 1867 година, кога Турците се повлекле од Белград и Србија. За време на краткиот период на австриското владеење (1718–1738), тврдината во била обновена и модернизирана. Ова сведочеше за Големата српска преселба во 17 век и двете српски востанија во 19 век, за време на турскиот период.

 
Внатрешна порта на Стамбол

За време на австриската окупација на северна Србија 1717–39 година, во Белград биле основани неколку болници. Градската болница Свети Јован била изградена во ѕидините на тврдината, но нејзината точна локација не е позната. Царот Карло VI го потпишал градскиот статут на Белград во 1724 година („Проглас за организирање на германски Белград“), во кој се споменуваат градската болница и градската аптека. Германската општина имала ниски приходи, па морала да бара помош и добродетел од државата. Болницата се споменува во Пописот од 1728 година. Таа била болница до 1719 година, подоцна станала резиденција на Томас Бергер, шеф на болницата. По неговата смрт, неговата ќерка продолжила да живее во зградата. Болницата била преместена на друга локација, во новоизградена зграда во 1724 година. До неа била изградена мала црква. Оваа нова болница била прилично мала, со само 2 соби, кујна и подрум, и воопшто не личела на старата градска болница.[9]

Лазарет или карантинската болница не е спомената во документите, но може да се претпостави дека таа морала да биде изградена за време на вирусните епидемии, како што било вообичаено во тоа време. Постапката во случај на епидемии веројатно била слична на процедурата во Будим, главниот град на Унгарија. Неидентификувана болест го опустошила Белград во 1730 година. Вирусната епидемија била причина за смрт на многу луѓе. Во периодот на две недели, само Језуитите закопале 220 луѓе и самите изгубиле 3 мисионери. Исклучително масовната епидемија на чума го погодила градот во октомври 1738 година. Додека австриската војска се повлекувала пред Турците, бројни цивили побегнале во тврдината, многу од нив биле заразени. Многу луѓе биле заробени во тесен простор, тријажата не била можна, па чумата брзо се проширила. Според некои извештаи мртвите лежеле по улиците со денови бидејќи немало кој да ги погреба. Австрискиот гарнизон бил десеткуван, а телата на војниците кои загинале од чума биле запалени со нивните лични предмети.[9]

 
Јакшиќовата кула

Откако Австрија ја изгубила Австро-турската војна од 1737–1739 година, северна Србија, вклучувајќи го и Белград, била вратена на Турците. Во една од одредбите на Белградскиот договор од 1739 година било наведено дека Австрија морала да ги урне сите утврдувања и воени и цивилни згради што ги изградила за време на окупацијата. Многу барокни згради биле урнати во рамките на тврдината. Меѓутоа, Австрија не ги урнала зградите надвор од ѕидините на тврдината. На тој начин преживеала куќата на улицата Цар Душан бр. 10, изградена 1724–1727 година, во населбата Дорчол, која денес е најстарата куќа во Белград.[9]

Со избувнувањето на чумата во 1837 година за малку ќе дојдело до војна меѓу владејачкиот кнез Милош Обреновиќ и Османлиите.Чумата започнала во Отоманската империја во 1836 година, која во тоа време немала никакви медицински протоколи, а принцот Милош ги блокирал границите веднаш воведувајќи задолжителен карантин. Група инфицирани од чума на пат кон Белград биле запрени на границата во Алексинац и ставени во карантин, но поголемиот дел од нив избегале и продолжиле за Белград, кон ширењето на епидемијата и на крајот стигнале до тврдината во пролетта 1837 година. Кнезот наредил целосна и силна опсада на тврдината.Опсадата била успешна бидејќи чумата никогаш не се проширила во Белград.[10]

Четири надворешни градски порти, со соседните ѕидови и бедеми биле урнати од 1862 година (портите Сава, Видин и Варош) до 1866 година (Стамболска порта). Откако Османлиите целосно ја евакуирале внатрешната тврдина во 1867 година, српските трупи ја презеле власта,Србија требало само да „управува со неа“ и не била призната како сопственик на тврдина од соседна Австроунгарија .[11] Првиот одред српски војници, под команда на полковникот Светозар Гарашанин, церемонијално ги заменил отоманските гардисти на 18 април 1867 година.[12] Првата акција на српските власти, само 5 дена по заминувањето на Османлиите во април 1867 година, била да ја обноват црквата Ружица.[13][14]

По повлекувањето на Османлиите, весниците во Австроунгарија континуирано објавувале стории, поддржани од воени експерти, дека тврдината е стратешки застарена и дека, немајќи никаква вредност, австриската војска можела да ја уништи за 24 часа. Во есента 1867 година граѓаните биле разбудени од силниот артилериски оган. Владејачкиот принц Михајло Обреновиќ испратил два баталјони до тврдината и им наредил да пукаат кон ѕидот на тврдината каде што се наоѓал стариот дрвен мост. 300 топови Де Банге ја гранатирале тврдината во текот на целиот ден. Останало нејасно зошто принцот го наредил тоа: решил целосно да ја урне тврдината, бидејќи таквите приказни се рашириле меѓу граѓаните; сакал да им покаже на Австријците дека тврдината имала свои вредности и важност и дека не можела да се уништи за еден ден (и покрај сите гранатирања, само 15 метри на бедемот се уништени); или едноставно го направиле тоа за инает на Австријците. Гранатирањето ги вознемирило и граѓаните на Земун, преку Сава, која во тоа време била дел од Австроунгарија, а некои од гранатите кои ја промашиле целта погодиле австроунгарска почва, па царската влада испратила официјална дипломатска нота до Србија., протестирајќи против гранатирањето и потсетувајќи го принцот дека е само „чувар“ на тврдината.[11]

По преземањето на тврдината, српските сили постојано наоѓале бесилки, синџири, куки и колци во занданите, кои претходно ги користеле Османлиите за мачење на затворениците. Армијата издала наредба дека, и покрај тоа што веќе немало непријател, сите стражари морале да внимаваат „барем во парови“. Наследникот на Михаило, принцот и подоцна крал Милан Обреновиќ, наредил израмнување на теренот во источните делови на тврдината и засадување зеленило и дрвја, кои со текот на времето се развиле во паркот Калемегдан.[11]

Современа историја

уреди

Тврдината за административни цели била наречена Град , а на странските јазици продолжила да се преведува како „тврдина“. Според пописите, имало население од 2.219 во 1890 година, 2.281 во 1895 година, 2.777 во 1900 година, 2.396 во 1905 година и 454 во 1910 година [15]

Калемегдан бил локацијата на вториот аеродром во Србија, по примерот на аеродромот во Бањица од 1910 година. Полето во Долен Град било приспособено за авиони во јануари 1911 година. Се наоѓало покрај брегот на реката Сава, од старата турска бања до устието на Сава во Дунав. Еден од пионерите на летот, Едвард Русјан, загинал во авионска несреќа на 9 јануари 1911 година. Остатоците од авионот на Русјан првично биле изложени во Долен Град и биле дел од првата изложба на воздухопловно-музеј во Белград . Денес, областа ја користат падобранците и параглајдеристите и како локација на воздухопловните шоуа за спортска и ултра-лесна авијација.[16][17][18] Во јуни 2021 година беше објавено дека спомен-клупата посветена на Русјан ќе биде поставена под тврдината и дека околната зелена површина ќе го носи името Парк Едвард Русјан.[19]

Тврдината и паркот биле оштетени за време на Првата светска војна. Српската војска немала соодветно оружје за борба против австроунгарските чамци, па слободно пукала кон градот од Сава. Градот бил особено оштетен за време на силното бомбардирање во 1914-1915 година.Тешки борби се случиле во Долниот град во 1915 година, кога српските сили, предводени од мајорот Драгутин Гавриловиќ, упорно, но на крајот неуспешно, се бореле против освојувачката австроунгарска војска.[20]

Во 1928 година, градежната компанија „Шумадија“ предложила изградба на жичарница, која ја нарекле „воздушен трамвај“. Проектот бил планиран да го поврзе Земун со Белградската тврдина, преку островот Голема војна. Интервалот на кабините бил поставен на 2 минути, а целата рута требало да трае 5 минути. Проектот никогаш не бил реализиран, но идејата за жичарницата била оживеана во 21 век.[21]

За време на посетата на Олимписките игри во Берлин во 1936 година,на југословенскиот премиер Милан Стојадиновиќ бил фасциниран од објектите изградени за игрите, особено од грандиозниот Олимписки стадион. Тој го поттикнал Југословенскиот олимписки комитет да го номинира Белград за домаќин на Олимпијадата во 1948 година и го поканил Вернер Марч, архитект на стадионот во Берлин, да го посети Белград и да дизајнира предмети за игрите. Марч дошол во Белград во мај 1938 година и го предложил Долниот град на тврдината како локација за олимпискиот комплекс. Проектот бил завршен во 1939 година, а архитектонскиот модел бил изложен во октомври 1940 година на „Изложбата на новата германска архитектура“.

Во почетокот на 1940 година, Марч планирал и делумно преуредување на тврдината и надвор од спортскиот комплекс. Тој го поттикнал археолошкото истражување и го поканил германскиот историчар Даниел Кренкер да ги проучува ископувањата. Кренкер го пофалил проектот на Март како „уметнички сон, кој претставувал редок германски културен чин кој ќе придонесе за старата германска слава на Белград. Само неколку дена откако германските научници ја напуштиле тврдината, Германија ја нападнала Југославија на 6 април 1941 година. Олимпискиот комплекс бил тргнат настрана, префрлајќи го фокусот на Германците на археолошкото истражување на тврдината за време на војната.[22]

Тврдината претрпела дополнителни оштетувања за време на двете светски војни. По речиси два милениуми континуирани опсади, битки и освојувања, тврдината денес е позната како Белградска тврдина. Денешното име на паркот Калемегдан потекнува од два турски збора, кале (тврдина) и мегдан (поле), што буквално значи „поле на тврдината“.

По Втората светска војна, пред да се изградат скијачки објекти на планините подалеку од Белград, падините на Калемегдан белграѓани ги користеле за скијање.[23] Во некои делови била стационирана новата ЈНА, додека други биле затворени поради оставена муниција.[24]

Археологија

уреди

Втора светска војна

уреди
 
Портата на Карло VI .

Веќе во април 1941 година, професорот и мајор Јохан Вон Реисвиц бил назначен во Рефератот за заштита на културните вредности во Србија. Тој спасил бројни културни предмети во Србија, што му донело пофалби дури и од некои српски историчари по војната. На 20 октомври 1941 година Долниот град бил ограден по негова наредба да ја чува и заштити тврдината. Започнал и со археолошко копање. Сепак, правото да се копа во тврдината било побарано и од псевдонаучната организација Аненербе и од Главната работна група југоисточно од Работната група Рајхслајтер Розенберг . Под притисок на финансиски и политички план, фон Рајсвиц почувствувал дека мора да застане на страната на еден од нив, па го договорил учеството на Аненербе со раководителот на организацијата Валтер Вуст во октомври 1941 година. Врз основа на ова, колаборационистичкиот министер за образование и религија Велибор Јониќ му издал „дозвола за монопол“ на генералниот секретар на Аненербе, Волфрам Сиверс, во февруари 1942 година.[22]

Австрискиот праисторичар Фридрих Холсте бил избран да го спроведе истражувањето, но тој бил убиен во мај 1942 година во близина на Харков, Украина, пред да стигне до Белград. Тој бил заменет со Вилхелм Унверзагт, директор на Берлинскиот музеј за праисторија и рана историја . Придружуван од Сиверс и Херберт Јанкун, близок соработник на Хајнрих Химлер, Унверзагт започнал целно копање, барајќи материјален доказ за да ја потврди германската идеја за трансформирање на Белград во Принцеугенштад. Тој конкретно ја барал монументалната порта на влезот во Долниот град, изградена за време на обновата на Белград на Никола Доксат под наредба на принцот Јуџин од Савој во 1720-тите и 1730-тите. Портата го добила името по светиот римски цар од тој период, Карло VI. Веќе на 15 јули 1941 година, секретарот во Министерството за внатрешни работи на Рајхот Вилхелм Штукарт испратил меморандум, барајќи Белград да се трансформира во „Тврдина на Рајх“. Таа требало да биде поврзана воено со рудниците за бакар и злато Бор и Ѓердапската Клисура на Дунав, за да се создаде заштитна зона Банат. Оваа зона требало да стане Евгенија, или округ на Принц Еуген, каде што Дунавските Шваби требало да се населат и да се прошират.[22]

Копањето траело во текот на 1942 и 1943 година, кога било прекинато по започнувањето на сојузничките бомбардирања на Белград. До 1943 година, Германците целосно ја обновиле Портата на Карло VI, со најголеми детали. Реконструкцијата го вклучила картушот со иницијалите на императорот на главниот град од надворешната страна, и наводниот грб на никогаш постоечката Трибалија, на внатрешната страна (вепар со стрела прободена низ главата). Бидејќи мотивот на овој грб се појавил во средновековните српски печати и бил прифатен како дел од српскиот грб по Првото српско востание во 1804 година, тој требало да го прикаже инкорпорирањето на Србија во западната империја. Портата била оштетена веќе за време на тешкото бомбардирање за Велигден во Април 1944.

Не е познато дали Аненербе барал нешто конкретно или само сакал да ја фалсификува рутата по која Аријците стигнале до Германија од Блискиот Исток. Некои сочувани документи покажуваат дека тие откриле остатоци од келтски и готски населби, ров од римскиот период и реликвии од австриското владеење по освојувањето на Јуџин Савојски. Некои извори тврдат дека по почетокот на бомбардирањето, документацијата и дел од артефактите биле пренесени во Лебус, во Германија и се сметаат за изгубени. Други тврдат дека целиот материјал бил чуван во белградскиот градски музеј. Она што со сигурност се знае е дека за време на „чистењето на теренот“ во 1941-1942 година, Германците целосно ги уништиле темелите на австриската артилериска касарна изградена во периодот 1723-1736 година.[22]

По војната

уреди

На 29 февруари 1952 година градот ја усвоил „Одлуката за заштита, адаптација и одржување на народниот парк Калемегдан“ со која се определуваат границите на заштитените подрачја како реките Дунав и Сава и улиците Тадеуш Кошќушко и Париска. Во 1962 година, белградскиот Институт за заштита на спомениците на културата ја проширил зоната на неколку блокови преку улиците. Деталниот план на Калемегдан од 1965 година предвидувал дека, и покрај огромната археолошка вредност што се наоѓала под земјата на тврдината, во основа само она што било откриено до тоа време можело да се истражи, обнови или заштити. Тоа предизвикало проблем и за проширувањето на паркот, но уште повеќе за понатамошното истражување на подземјето на тврдината. Најдобар пример е Долниот град каде не се видливи ниту паркот целосно, ниту остатоците од поранешното пристаниште, кое се наоѓало таму.[25]

Површината на тврдината е 66 хектари. До 2000 година, само 5% од таа област беше археолошки истражувана, а до 2010 година тој број се искачи на 12% или 8 хектари . Врз основа на досегашните наоди, се проценува дека за време на владеењето на деспотот Стефан Лазаревиќ во првата половина на 15 век, кога Белград станал главен град на Србија, градот во рамките на тврдината имал од 5.600 до 12.000 жители. Направени се археолошки испитувања на следните локации:[26]

  • Горниот град во внатрешната тврдина; анкетирани 1948–2009 година; пронајдените остатоци припаѓаат на праисторијата, антика, среден век и турско-австрискиот период
  • бедем на брегот во Долниот град 1963–2010 година; среден век и турско-австрискиот период
  • Парк Калемегдан 1973–2010; антиката, среден век и турско-австрискиот период
  • Зоолошката градина во Белград 1988 година; антика, среден век и турско-австрискиот период

Во септември 1969 година биле објавени големи откритија. Изгледот на Долниот град бил речиси целосно променет по ископувањето. Била откриена средновековната калдрма, како и старите бедеми и порти. Притоа, Долниот град бил попристапен за посетителите, вклучително и новото скалило и реконструкција на делот од средновековниот бедем. Во Горниот град се откриени четири големи, масивни столбови од периодот на деспотот Стефан Лазаревиќ (15 век). Тие се остатоци од средновековниот мост кој се наоѓал пред главниот влез во внатрешната тврдина на градот. Тврдината била опкружена со длабок ров. Претходно било познато дека внатре во тврдината постоел внатрешен, баскулен мост, кој опстанал до 17 век, но неговата точна локација и видот на градба не биле познати.[27]

Истражуваните делови по 2000 година ја вклучуваат пристапната патека на спуст до Малите скалила во паркот Калемегдан, бастионот на падината Сава, портите на Кинг, Сава, Темно и Караѓорѓе, Големиот Равелин итн.[6] За време на реконструкцијата на фонтаната на Мехмед Паша Соколовиќ во 2017 година, покрај портата Дефтердар во Горњи Град, беа направени неколку археолошки откритија. Откриени се остатоци од римскиот каструм, две урни од бронзеното време и остатоци од неолитскиот објект. Наодите беа конзервирани и повторно закопани.[28]

Одлики

уреди

Белградската тврдина генерално е поделена на четири дела. Четирите делници, од кои две ја прават самата тврдина (Долен и Горен Град) и два го прават паркот Калемегдан денес, беа поделени со патот Цариград, на локацијата на модерната пешачка патека до уметничкиот павилјон Цвијета Зузориќ.[6]

Долниот град

уреди
 
црква Ружица

Долен Град (Долен Град); го зазема наклонот кон бреговите на реките, од врвот (гребенот каде што е „Победникот“). Помеѓу најнискиот дел и Дунав се наоѓа Кула Небојша („Непробојна, бестрашна или смело кула“), која била претворена во музеј на грчкиот револуционер Ригас Фераиос, кој Турците го задавиле во оваа кула, а неговиот труп го фрлиле во Дунав. Доњи Град, како и соседната Савамала, често страда од поплави, а Кула Небојша претрпела голема штета за време на големите поплави во 2006 година . Православните цркви Ружица (поранешно австриско складиште за оружје) и Света Петка исто така се наоѓале во оваа област, како и белградскиот планетариум .

Современата црква Света Петка е проектирана од архитектот Момир Коруновиќ. Изградбата започнала во првата половина на 1930-тите, на локацијата на стара капела. Била осветена на 27 октомври 1937 година, на празникот Света Петка.[29]

За време на мандатот на градоначалникот Драган Ѓилас (2008–13), идејата за проширување на зоолошката градина до Долни Град, која ја окупирале пред Втората светска војна, повторно се појавила, но експертите биле против тоа. Урбанистичкиот план за тврдината од 1965 година веќе предвидувал целосно преместување на зоолошката градина надвор од тврдината, на некои приградски локации, кои во подоцнежните планови ги вклучиле Велико Блато, Степин Луг или Јелезовац . Проширувањето на зоолошката градина ја прекинала пешачката комуникација помеѓу Дунав и Сава делови на тврдината, која веќе била пресечена во 1949 година, но била обновена во 2009 година со реконструкција и отворање на Сава порта. Исто така, тоа би го спречило истражувањето на Долен Град, кое сè уште е главно неистражено и ќе ја остави Портата на Карло VI, ремек-дело на Балтасар Нојман, во самата зоолошка градина. Од 2017 година, зоолошката градина не била преместена, но била отфрлена и идејата за проширување.[6]

Покрај заштитата на тврдината како споменик на културата, делови на Долниот град, и наклонот што го одделува од Горен град се заштитени како споменик на природата. Областа била вклучена во првата заштита на тврдината во 1946 година. Во 1968 година биле посебно заштитени две области: „Поморски неогенски гребен - профил под споменикот Победник во Калемегдан“ и „Геолошко-географски слоеви кај локалитетот Калемегдан, кај споменикот Победник“. Српската агенција за животна средина подготви студија за областа и ја достави до Владата во 2017 година. Во февруари 2021 година, владата се приклучи на две претходно заштитени подрачја и го прошири заштитеното подрачје на 14,07 хектари, со што се воспоставува природен споменик на Калемегдановата порта. Областа е единствена геолошка одлика во Србија, бидејќи остатоците од морскиот гребен од најстарата етапа во историјата на Панонското Море. Тие вклучуваат седименти кои потекнуваат од средната, баденска фаза од миоценот.[30]

Црква Успение на Пресвета Богородица

уреди

Црквата Успение на Пресвета Богородица, која служела и како катедрална црква, била изградена понекогаш во 12 век, за време на обновеното византиско владеење. Во црквата имало чудотворна икона на Богородица. Забележано било дека византиската принцеза и српската кралица Симонида се поклонила на иконата во 1315 година кога го посетила Белград. Самата градба била голема, трикорабна црква со голема купола. Бидејќи Белград бил генерално запоставен во втората половина на 14 век, црквата исто така многу се влошила.[31]

Кога Унгарците му го предале градот на српскиот деспот Стефан Лазаревиќ, тој започнал со масовна реконструкција на тврдината, вклучувајќи ја и црквата, која била обновена и проширена. Хроничарот Константин Филозоф ја опишал црквата, вклучувајќи ја познатата икона на Богородица, моштите на Света Петка и света царица Теофана (била преселена во Белград по падот на Бугарија под Османлиите), икони на дванаесетте апостоли (шест од двете страни ), и реликвијарот кој содржи рака. Деспот ги додал хорите и манастирскиот комплекс околу него. Црквата станала седиште на белградскиот митрополит, овој пат на Српската православна црква, а тој бил прогласен за „ егзарх на сите српски земји“.[31]

Повеќе од две децении подоцна, кога Белград им бил вратен на Унгарците, до него била изградена зградата на Митрополитот. Истиот ден кога Османлиите го освоиле Белград, 29 август 1521 година, црквата ја претвориле во џамија. Крстот бил отстранет од врвот на покривот, иконите биле насликани и црковните ѕвона повторно биле стопени. Османлискиот султан Сулејман Величествениот ја одржал главната исламска петочна молитва, џума намазот, во поранешната црква. Кога Сулејман ги преселил белградските христијани во Цариград, тие со себе ја понеле иконата на Богородица и моштите на Света Петка и Свети Теофан. Дел од нив биле населени во истанбулската населба денес позната како Белградкапи, или Белградска порта, каде што ја изградиле црквата Богородица, а се претпоставува дека ги чувале иконите и моштите.[31] Ентериерите и сите мошти во оваа црква биле уништени за време на погромот во Истанбул во 1955 година.[32]

Во близина на црквата, Османлиите ископале во земјата голем барут. За време на австрискиот напад под Евгениј од Савој, австриската армија директно го погодила списанието на 17 август 1717 година, предизвикувајќи експлозија која ги уништила речиси сите структури во Долниот град, вклучувајќи ја и црквата. За време на нивната масовна реконструкција на тврдината и изградбата на барокниот Белград што следела во 1720-1739 година, Австријците никогаш не ја реконструирале црквата. Понатаму, за да го израмнат теренот во Долниот град, целосно ги урнале црковните урнатини. Денеска не се знае ниту каде точно се наоѓала црквата, ниту како изгледала нејзината надворешност.[31]

Единствениот сочуван дел од црквата се остатоци од мермерната надвратница со нецелосниот кеторски натпис од деспотот Стефан Лазаревиќ: В Христа Бога благоверни деспот Стеф. . . Београдске обнови место сие и призидах певнице и. . . придржеш. . . Случајно е откриен во 1967 година. Поголеми остатоци од седиштето на Митрополитот биле откриени во 1977 година. Тие вклучуваат заоблени отворени ѕидови на поранешниот трем. Во февруари 2021 година, градот објави дека ќе ги финансира археолошките истражувања на локациите каде можеби била изградена црквата, со надеж дека барем темелите на црквата се зачувани и закопани под земја.[31]

Јапонска фонтана

Една од најсвежите градби е посветена на нашата благодарност до пријателскиот народ на Јапонија, во чиј дел е изградена фонтана, каде што „намерните патници“ можат да се опорават и да се запознаат со добротворните цели на овој народ на Далечниот Исток. Јапонската фонтана е зграда на крајот од големото шеталиште на Калемегдан. Подигнат е во 2010 година на иницијатива на еден од локалните дневни весници, како знак на благодарност до народот на Јапонија за донациите што претходните години ги проследуваа до Белград. Ви препорачуваме после ова да одите подолу кон Дунав по некои од многуте скриени патеки низ ѕидините на Калемегдан кои ве водат до шеталиштето на Дунав.

Горниот Град

уреди
 
Деспот Стефанска кула

Горен Град, горниот дел од тврдината, бил претворен во парк, со прекрасни шеталишта и статуата на „Победникот“, таканаречениот „римски бунар“. всушност изграден од Австријците, Народната опсерваторија (од 1963 година) во Деспот Стефанската кула, турбето (гробот) на Дамад Али Паша, Фонтаната на Мехмед Паша Соколовиќ, тениските и кошаркарските терени итн.

Надворешна порта на Истанбул

Изградена е помеѓу 1750 и 1760 година од ситно делкан камен. Засводена е со полукружен свод, со масивна двокрилна врата засилена однадвор со масивни хоризонтални плочи од ковано железо. Внатре во портата има ниши, каземати и простории за наредниците. Преминот низ Стамболската порта, всушност, е приод пресечен во парапет и зајакнат со позадина од тули, со две странични столбови со тркалезни отвори за топовите на бранителите на преминот. Ја изградиле Австријците во 18 век.

Внатрешна порта на Истанбул

Оваа порта се наоѓа спроти зградата на стражата на Големиот Равелин (Галерија на Природонаучниот музеј), во средината на висок ѕид од тули. Изграден е во 18 век (1750) од ситно делкан камени блокови, засводен со полукружен свод, со исти масивни врати како надворешната Стамболска порта, со бројни простории, каземати, складишта и комуникации во масивот на ѕидот. До портата се пристапува преку насип што го замени поранешниот подвижен мост. Приодот го бранат два моќни испакнати бастиони од левата, односно западната страна (под зградата на Воениот музеј) и од десната, односно источната страна.

Портата на Караѓорѓе

Се наоѓа на западниот крај на Равелин и е пандан на портата Стабмол, преку која се влегува од страната на големиот Калемегдан (од Споменикот на благодарноста кон Франција). Изградена е во 18 век. Името го добило по водачот на Првото српско востание, кој преку неа влегол во тврдината во 1806 година. Турците ја заѕидале оваа порта во 1813 година и го урнале мостот до неа, за да ја закопаат трагата од овој за нив непријатен настан. портата била отворена дури по Втората светска војна.

Саат порта и Саат кула

Изградени се за време на австриската окупација во 18 век и се потпираат на средновековниот ѕид на Горниот град. Октогоналната барокна кула има часовник по кој и портата и кулата го добиле своето име. Портата на часовникот има слични елементи како и претходните порти од 18 век - каземати за складирање на стражари, оружје и разни други воени материјали.

Склад за барут (околу 1720-ти години)

уреди

Исто така, било прилагодено за посети големото австриско складиште за барут, создадено за време на австриската окупација на Белград 1718–1739, откако го уништиле старото за време на опсадата на Белград во 1717 година. Тие директно го погодиле спкладиштето со топовско ѓуле и експлозијата што следела им овозможила на Австријците да го заземат градот.[5] Објектот се наоѓал под 7 метри висок бедем.[33] Складиштето денес е украсено со артефакти од римскиот период кои биле откриени околу тврдината: надгробни стели, споменици, олтари и саркофагот на Јона, кои потекнуваат од 3 век од нашата ера.[5] Тој бил уреден и отворен за посетители во 2014 година.[6]

Еден од римски мермерни споменици, изложени од 2012 година, бил т.н. Херкуланка (по Херкуланеум, каде што прво како скулптури биле откриени во 18 век). Тие обично биле почесни претстави на важни жени. Се проценува дека е дело на некој локален вајар кој претставувал една од позначајните женски жители на Сингидунум, направен е во околу 300 година и е пронајден во близина на Воениот музеј. Претставената жена е богата, со силно обложен хитон, со химатионска мантија обвиткана преку раката и главата. Во мај 2020 година Херкуланка била вандализирана и скршена.[33]

Римски бунар (околу 1720-тите)

уреди

Сегашниот објект, наречен Римски бунар, не е ниту римски ниту (воден) бунар. Се наоѓа покрај југозападниот бедем на Горниот град, во близина на споменикот Победник и „Кралската порта“. Подземениот објект постоел во средновековниот период и се споменува од Константин Костенец за време на владеењето на деспотот Стефан Лазаревиќ, во првата половина на 15 век. Очигледно е зандана, како што било споменато за време на опсадата на Белград во 1456 година, кога во неа загинале 30 унгарски заговорници, откако била спречена нивната шема да ги пуштат Турците во тврдината и да им го предадат градот. Тие требало да ги платат Турците, но биле откриени и со јажиња фрлени во јамата. Таму биле оставени без храна и откако почнале да се губат од глад, им биле фрлени ножеви за да се убијат. Турскиот патник Евлија Челебија во 1660 година пишувал за објектот како силос за жито.[34][35]

 
Влез во римскиот бунар

Откако Австријците ја окупирале северна Србија во 1717 година, било очигледно дека во рамките на тврдината имало проблем да се обезбеди вода за градот. Главните извори биле двете големи реки, Дунав и Сава, но бидејќи Белград бил доста често под опсада или бојно поле, тоа не било практично бидејќи реките ќе станувале недостапни за време на опсадите, па затоа барал алтернатива. Во рамките на масовната изградба и реконструкција на Белград на барокен начин, од 1717 до 1731 година бил ископан сегашниот објект и инсталиран сложен дрвен механизам за подигање на водата од јамата од 50 метри. Дизајниран е од Балтазар Нојман. Австријците првично имале намера да ископаат соодветен бунар за вода. Тие се спуштиле на 54 метри, кој бил под нивото на водата во Сава, но не нашле вода и всушност удриле во непропустливиот карпест слој. Потоа решиле да го прилагодат во цистерната и да ја спроведат целата површинска вода во неа. Механизмот бил рачно управуван, работел на принципот на лост и имал 12 сегменти, или клипови, кои сите работеа во исто време кога биле уклучени. Водата тогаш се „качувала“ и се истурала од еден сад во друг. Со оглед на тоа што бил направен од дрво, со текот на времето се расипал и целосно исчезнал, но понекогаш се споменувал како почеток на „индустрискиот период“ во Белград. Копијата од шемата сè уште се чува во библиотеката на Матица Српска во Нови Сад. Нојман конструирал и двојно спирално скалило кое се спуштало 35 метри надолу по вратилото и направено според скалите во бунарот Свети Петар во Орвјето, Италија.[34] Пречникот на вратилото е 3,4 метри. Скалите имале 212 скалила, а на дното имало мал коридор кој поврзувал два дела од скалите, но најчесто бил поплавен. На австриските карти, тој го носи името Големиот бунар, но кога српските бунтовници го ослободиле Белград од Османлиите на почетокот на 19 век, тие постепено го нарекле Римски бунар бидејќи вообичаеното верување во тоа време било дека сите стари градби се римски.[35]

Во 1940 година Југословенската кралска армија го испразнила бунарот, го измерила и го исчистила.[35] Поради тоа, во текот на Втората светска војна низ Белград се проширил урбан мит во кој се тврдело дека во бунарот е скриено златото од Народната банка на Кралството Југославија. Германските окупациски сили испратиле тројца нуркачи да го проверат дното на бунарот, но сите тројца исчезнале.[34] Некои од југословенските војници очигледно издлабиле број „1940“ во близина на дното на бунарот.[36]

 
Римски бунар

Во 1954 година еден човек ја фрлил љубовницата во бунарот. Полицијата сакала да докаже дека ја убил, па нуркачите биле испратени да го пронајдат телото, но не успеале. Сепак, нејзиното тело повторно се појавило десет дена подоцна. Оваа приказна послужила како инспирација за Душан Макавејев кога го напишал и режирал филмот Љубовна врска или случајот со исчезнатиот оператор на табла во 1967 година. Во 1964 година Алфред Хичкок го посетил бунарот и го пофалил „амбиентот“. Во 1967-1968 година, било спроведено ново истражување на објектот. Нуркачите откриле дека дното е полно со тиња и извлекле голем број скелети, неколку животински и два човечки. Во 1987 година нуркачите истражувале дали има врска помеѓу бунарот и Сава, но не пронашле тунел. Дното било рамно, имало една парковска клупа во водата и огромен број монети. Римскиот бунар послужил како инспирација за уште еден филм, кој бил номиниран од Србија за Оскар во 2002 година. За време на нуркањето во 2006 година, пронајдена е амфипода, претходно неоткриена во Србија. Затворен е во 2007 година, реконструиран и повторно отворен во март 2014 година, но од 2017 година горниот дел е отворен за посетители, а спуштањето е забрането поради безбедносни причини.[6][34][35][36]

Нуркачите повторно го истражуваа во ноември 2017 година. Дното повеќе не беше рамно бидејќи клупата и монетите беа покриени со дебел слој од околу 15 кубни метри градежен отпад, железни шипки, рефлекторски светла, жичени корпи за отпадоци, итн, кои сите го направиле бунарот 1,5 метри поплиток. Конзерви, пластични шишиња и капаци лебделе по водата, како и купишта од монети. Нуркачите предложиле бунарот да се чисти најмалку еднаш годишно. Сепак, водата е невообичаено чиста, со вештачка светлина од рефлектор проѕирна е сè до дното, или 14 метри и има температура од 12 степени Целзиусови. По 300 години, почнале да се формираат капници во близина на дното на бунарот.[36]

Постои друг бунар за вода, еден вид „близнак“ на римскиот бунар, изграден на истиот принцип и со иста длабочина, кој се наоѓа подалеку од тврдината, под современиот споменик на Вук Караџиќ во населбата Вуков Споменик.[37]

Турбето на Дамад Али Паша (1784)

уреди
 
Турбето на Дамад Али Паша

Турбето се наоѓа на централното плато на Горниот град и е еден од ретките преостанати споменици на исламската архитектура во Белград. Името го добило по Дамад Али Паша, голем везир на Отоманското Царство 1713–1716 година, за време на владеењето на султанот Ахмед III. Мавзолејот, сепак, е помлад. Изграден е во 1784 година над гробот на Изет Мехмед-паша, друг голем везир и мухафиз, или гувернер на Белград. Турбето било тешко оштетено за време на Првото српско востание, па османлискиот гувернер на Србија, Марашли Али Паша, го реконструирал во 1818–1919 година и му го посветил на Дамад Али Паша. Други двајца мухафисти, овојпат управувајќи само со тврдината бидејќи Србија доби автономија, биле погребани во турбето: Селим Сири Паша во 1847 година и Хасан Паша во 1850 година.[38]

Мавзолејот е од камен, со правилна шестаголна основа. Страните се 4 метарs (13 ст) долго, тоа е 7 метарs (23 ст) висок со пречник од 8 метри. Темелното реновирање започнало во мај 2017 година и требало да заврши до октомври. Сменети се жиците и покривот, подот е исцеден и направена е внатрешна и надворешна конзервација. Искршени се старите ќерамиди, па водата се излева внатре. Ќерамидите, кои не беа првобитната покривка, беа заменети со оловниот капак и нови, модерни ќерамиди, скапаниот дрвен под беше заменет со тули, а беше заменета и дрвената покривка на гробницата.[38]

Природонаучен музеј (1830-1840)

уреди

Местото се наоѓа на Големиот Равелин. Изграден е во 1830-тите или 1840-тите. Првично служел за сместување на отомански гардисти, па затоа не е простран објект, кој опфаќа 100 метри квадратни. Во 1957 година, Музејот за шумарство и лов беше преместен од резиденцијата на принцот Милош во Топчидер во зградата. Во 1973 година, музејот бил припоен кон Природонаучниот музеј. Откако Музејот за шумарство и лов беше официјално укинат во 1994 година, зградата стана галерија на Природонаучниот музеј. Годишно има 35.000 посетители.[39]

Завод за заштита на спомениците на културата (1904)

уреди

Оригиналната зграда била изградена од 1902 до 1904 година, за да служи како штаб на српскиот Генералштаб. Беше урнат за време на австроунгарското бомбардирање на Белград преку Сава во октомври 1915 година. На истата локација беше одлучено да се изгради новото седиште. Во повоената ситуација, кога средствата биле мали и била потребна итност за санирање на штетите, било одлучено да се подигнат две времени објекти. Едната зграда била изградена на локацијата на бастионот на Првиот југозападен бедем, додека другата била изградена на темелите на зградата од 1904 година.[40]

Обновената зграда е дизајнирана од Јанко Шафарик, на типичен начин на српската урбана архитектура од 19 век. Фасадните и околните одлики вклучуваат ѓон од природен камен, странични скали од вештачки камен и ограда и канделабри од леано железо. Кога генералштабот бил преместен во новата зграда на улицата Кнежа Милоша во 1928 година, зградата во тврдината била претворена во Воен музеј. Во 1956 година, музејот бил преместен во блиската, многу поголема зграда на Воено-географскиот завод, помошната зграда на бедемот била урната, а Заводот за заштита на спомениците на културата бил преместен во преостанатиот објект во 1961 година. Фасадата на зградата била целосно реновирана есента 2021 година.[40]

Бункер (1948-1949)

уреди

Во 1948 година, по резолуцијата на Информбиро и понатамошната поделба Тито-Сталин, започнала изградбата на одбранбениот бункер на тврдината. Во тој процес, 5 m дебел бедем на првобитната кула бил уништен, и до 1949 година бил завршен бункерот кој опфаќа 200 метри квадратни. Највисоката точка на бункерот е топовската купола која се користела за артилериски и воени единици. Подоцна напуштен, адаптиран за туристите и отворен во декември 2012 година. Има делови од автентичниот инвентар од 1950-тите: сигурносни врати, кревети, вентилација, резервоари за вода итн.[5]

Споменик на кошарката (2018)

уреди

На 12 декември 2018 година официјално беше посветен споменикот наречен „Споменик на татковците-основачи на српската и југословенската кошаркарска школа“. Датумот беше симболичен, бидејќи беа одбележани и 95 години од доаѓањето на првата кошарка во Србија и 70 години од основањето на кошаркарскиот сојуз. Споменикот се наоѓа во мал парк, помеѓу кошаркарските терени на „Партизан“ и „Црвена Ѕвезда“.[41]

Како што е напишано на натписот, споменикот е посветен на членовите на кошаркарската репрезентација на Југославија која се квалификуваше за Светското првенство на ФИБА во Аргентина во 1950 година. Четворица играчи од овој тим станаа членови на Куќата на славните на ФИБА: Небојша Поповиќ, Александар Николиќ, Радомир Шапер и Борислав Станковиќ . Скулптурата е изградена на иницијатива на поранешната кошаркарка Наташа Ковачевиќ . Споменикот е дизајниран од вајарот Радош Раденковиќ, симболизира „борба за глобална афирмација“ и претставува три стилизирани раце кои посегнуваат по кошарка.[41]

Голем парк Калемегдан

уреди
 
Воен музеј

Паркот Голем Калемегдански Парк го зазема јужниот агол на тврдината, со геометриски шеталишта, Воениот музеј, Музејот за шумарство и лов и Споменикот на благодарноста кон Франција. На локацијата на Споменикот на благодарноста на Франција имало споменик на Караѓорѓе кој бил посветен на 21 август 1913 година, дело на Пашко Вучетиќ. На страните на пиедесталот имало релјеф со различни фигури, а на посветата присуствуваше и внукот на Караѓорѓе, српскиот крал Петар I. За време на австроунгарската окупација на Белград во Првата светска војна, Австријците планирале да го подигнат бронзениот споменик на нивниот цар Франц Јосиф I токму на тоа место, па го стопиле споменикот на Караѓорѓе за повторно да ја искористат бронзата. Кога споменикот на Франц Џозеф бил испорачан во Белград во 1918 година, српските сили го зазеле бродот и ја конфискувале статуата. Подоцна бил претопен во три црковни ѕвона, од кои најголемите и денес се слушаат од камбанаријата на црквата Ружица.[5][42]

Гондола лифт

уреди

Во август 2017 година, градската власт ја најави изградбата на гондола-лифтот, кој ќе го поврзе Калемегдан со Ушче за 2018 година.[43] Изградбата беше потврдена во март 2018 година, кога идејата за пешачки мост беше отфрлена откако беше опишан како „комплициран“ и „нестабилен“. На страната Калемегдан, станицата ќе биде вкопана во ридот, 1 метар под шеталиштето на тврдината Сава. Има 7 метарска пештера под проектираната станица, така што постои можност пештерата да биде приспособена за посети и да се поврзе со идната гондола со лифт. На страната Ушќе, почетната точка ќе биде веднаш до Скејт паркот, преку кулата Ушче. Целата рута е 1 километар долга, од кои 300 метри ќе биде над самата река Сава. Проценетата цена е 10 милиони евра и времетраењето на работите 18 месеци.[44] Веќе постоечката критика на проектот продолжи, од официјално користеното име (гондола наместо традиционална српска жичара) и избраната локација, до трасата, особено станицата Калемегдан која е склоплив локалитет над пештерата, во областа веќе подложна на масовност. трошење . Како подобро решение беше предложен Паркот на неврзаните земји во населбата Косанчиќев Венац.[45]

Сечењето на 47 дрвја во паркот поради гондола-лифтот започна во март 2019 година. Боровите биле стари од 50 до 60 години. Со зголемена цена од 15 милиони евра и обединето противење на проектот од страна на екологистите, архитектите и урбанистите, со дополнително сечење на над 100 дрвја во паркот Ушќе преку реката, ова поттикна народни протести. Граѓаните се организираа и додека градот ги сечеше дрвјата, тие садеа нови садници. Започна и дупчењето и беше најавено дека делумно ќе се урне и камениот ѕид. Општина Стари Град, исто така, организираше протести, уривајќи огради на градилиштето, поднесувајќи жалби и казни против градските и владините функционери и најави 24-часовна стража на терен и уривање на која било градба изградена во меѓувреме.[46][47][48][49] Изградбата на гондола лифтот е забранета со актуелниот Генерален регулаторен план на Белград од 2016 година, кој предвидува дека изградбата на „кабли за алтернативен превоз и рекреација“ е забранета во областа на Белградската тврдина.[50]

Во март 2020 година, тврдината беше избрана за една од 7-те најзагрозени места на наследство во Европа, особено поради планираната изградба на гондола-лифт.[51][52]

Малиот парк Калемегдан

уреди

Паркот Мал Калемегдан (Мали Калемегдански парк) го зафаќа просторот во источниот дел, кој се граничи со урбаниот дел на Белград. Северниот дел од паркот Мал Калемегдан е окупиран од белградската зоолошка градина, отворена во 1936 година. Тука се наоѓа и уметничкиот павилјон Цвијета Зузориќ.

Преглед

уреди

Калемегдан е најпопуларниот парк меѓу белграѓаните и за многу туристи кои го посетуваат Белград поради бројните кривулести пешачки патеки во паркот, засенчените клупи, живописните фонтани, статуите, историската архитектура и живописните погледи на реката (Сахат кула - саат кулата; затворена во 2007 година за реконструкција, повторно отворена во април 2014 година,[6] Зиндан капија – Зиндан порта, итн.). Поранешниот канал кој се користел за снабдување на градот во средниот век е целосно покриен со земја, но идејата за негово повторно создавање повторно се појавила во раните 2000-ти. Белградската тврдина е позната по километарските тунели, подземните коридори и катакомбите, кои сè уште се главно неистражени. Во вистинска смисла, тврдината денес е зелена оаза во градското подрачје на Белград.

Како комбинација од неколку живеалишта (парк со стари дрвја, тврдина, пејзажен поглед на реките и шумското Велико Воено Острово), Калемегдан може да биде интересен за странските туристи-набљудувачи на птици бидејќи дава слика од локалната птичја фауна. Исто така, важно е како место за одмор за малите птици минувачи кои се преселуваат, пред или по преминувањето на реките Сава и Дунав.

Белградската трка низ историјата, годишната 6 км пешачка трка, се одржува во паркот и тврдината како начин за истакнување на историјата и културата на областа.

Тврдината Белград била номинирана од страна на српската влада за УНЕСКО како светско културно наследство. Архитектите и урбанистите сметаат дека евентуалното вклучување на списокот ќе ја заштити тврдината од „агресивна преодна градба“. Во тој случај ќе треба да се зачуваат контурите на тврдината и панорамскиот поглед на неа. Вооченото визуелно загадување опфаќа неколку објекти. Гигантски објект, проект од крајот на 2000-тите на студиото на Заха Хадид, на северната страна на тврдината, по падината на Дунав. Проектот, и покрај некои подготвителни работи, сепак не започна. Другиот беше спиралниот проект „Облак“ на Соу Фуџимото, кој требаше да го поврзе пристаништето Сава со тврдината, но проектот беше укинат по 2013 година кога заврши градоначалничкиот мандат на Ѓилас.[6] Третиот проект е контроверзниот проект Белградскиот брег.

 
Белградската Тврдина - панорамски поглед од реката

Тврдината воопшто функционира како голема археолошка, уметничка и историска ризница. Почнувајќи од 2014 година, таа содржеше:[6]

  • 19 спомен-бисти на значајни личности од српската историја, наука и уметност (Јован Скерлиќ, Милош Црњански, Јован Дучиќ, Ѓура Даничиќ, Стеван Мокрањац)
  • 18 регистрирани археолошки ископувања (кули со потковица, остатоци од палатата на Митрополитот, Римски Каструм, зграда на главната стража)
  • 6 споменици и споменици (Победник, Споменик на благодарноста на Франција, Споменик на деспотот Стефан Лазаревиќ)
  • 4 ресторани и кафулиња
  • 4 спортски терени
  • 3 скулптури („Гениј на смртта“, „Уморен борец“, „Партизан со деца“)
  • 2 фонтани („Будење“, „Рибар“)
  • 2 фонтани за пиење („Јапонски“, „ Мехмед Паша Соколовиќ “)
  • 2 цркви (Ружица, Света Петка)
  • 2 галерии (на Природниот музеј, Внатрешна порта Стамбол)
  • 2 музеи (Воен музеј, кула Небојша )
  • Уметнички павилјон Цвијета Зузориќ, Градски институт за заштита на спомениците на културата, белградски планетариум, Луна парк, белградска зоолошка градина, народна опсерваторија, музички павилјон, научно-истражувачки центар на Српската академија на науките и уметностите за тврдината, Спомен костурница за бранителите на Белград од 1914–1915 година
  • Гробница на народните херои, со посмртните останки на членовите на Комунистичката партија и воените херои Иван Милутиновиќ, Ѓуро Ѓаковиќ, Иво Лола Рибар и Моша Пијаде . Гробницата е изградена за првите три во 1948 година, со употреба на гранитни плочи наменети за изградба на црквата Свети Сава . Стеван Боднаров ги извајал нивните бисти во 1949 година. По неговата смрт во 1957 година, во гробницата бил погребан и Пијаде, а неговата биста, дело на Славољуб Станковиќ, била додадена во 1959 година. Комплексот е прогласен за споменик на културата во 1983 година. Од 1990-тите, гробницата често била вандализирана.[53][54] Откако беа вандализирани трипати во една година, членовите на организациите кои тврдат дека е комунистичко наследство организираа граѓански стражи за да ги чуваат гробниците во декември 2020 година,[55] но сквернавењето продолжило.[56]

Концерти и емисии

уреди

Рамниот терен под тврдината повремено се користи како локација за концерти на отворено во доцна пролет и лето:

Понатаму, за концерти се користени кошаркарските терени на КК Партизан и Црвена звезда на тврдината:

  • 26 јуни 2009: Simply Red
  • 11 јули 2011: МТВ бесплатен концерт
  • 26 мај 2018: Хладно Пиво

Дополнително, мал заграден дел од тврдината близу до нејзиното дно е познат како Барутана. Функционира како клуб на отворено за време на доцна пролет, лето и рана есен. Меѓу настаните одржани во Барутана се:

  • 31 јули 2016: Таламаска
  • 8 јуни 2018: Ернан Катанео и Ник Ворен

Галерија

уреди

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ An official site of Belgrade Fortress
  2. ↑ 2,0 2,1 „Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog dru tva - Kulturno nasle e - Spomenici kulture“. Архивирано од изворникот на 2011-07-27.
  3. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-10-09. Посетено на 2011-08-21.
  4. ↑ Daliborka Mučibabić (21 January 2010). „Skadarlija vraća izgubljeni boemski duh“ [Skadarlija recalls the Lost Bohemian Spirit] (српски). Politika.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Dimitrije Bukvić (29 December 2011), „Kameni "mesojedi" ispod Kalemegdana“, Politika (српски)
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 Daliborka Mučibabić (13 April 2014), „Od vrha Sahat kule do dna Rimskog bunara“, Politika (српски)
  7. ↑ „Discover Belgrade - Ancient period“ (српски). City of Belgrade. 2018.
  8. ↑ Goran Vesić (18 December 2020). Наш град у доба деспота Стефана [Depo has been sold]. Politika (српски). стр. 18.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Dr. Ana Milošević, D.Stevanović (13 August 2017), „Beogradske bolnice kojih vise nema“, Politika-Magazin, No. 1037 (српски): 27–29
  10. ↑ Radoš Ljušić (12 March 2020). „Kako se knez Miloš borio protiv kolere i kuge“ [How prince Miloš battled cholera and plague]. Politika (српски). стр. 14.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Goran Vesić (3 January 2019). Београдска тврђава [Belgrade Fortress]. Politika (српски). стр. 16.
  12. ↑ Radomir J. Popović (2018). Dragan Stanić (уред.). Српска енциклопедија, том III, књига I (чланак: Светозар Гарашанин) [Serbian encyclopedia, vol, III, book I (article: Svetozar Garašanin)]. Matica Srpska, Serbian Academy of Sciences and Arts, Zavod za udžbenike. стр. 120. ISBN 978-86-7946-232-9.
  13. ↑ Aleksandar Božović (2010). „Crkva Ružica u istočnom podgrađu Beogradske tvrđave“ [Ružica Church in the eastern outer bailey of the Belgrade Fortress]. Nasleđe, No. 11. стр. 11–28.
  14. ↑ Goran Vesić (22 November 2019). Црква Ружица [Ružica Church]. Politika (српски). стр. 14.
  15. ↑ Претходни резултати пописа становништва и домаће стоке у Краљевини Србији 31 декембра 1910 године, Књига V, стр. 10 [Preliminary results of the census of population and husbandry in Kingdom of Serbia on 31 December 1910, Vol. V, page 10]. Управа државне статистике, Београд (Administration of the state statistics, Belgrade). 1911.
  16. ↑ Slobodan Kljakić (1 September 2012), „Aeromiting nad Dojnim poljem“, Politika (српски)
  17. ↑ „Istorija: Kalemgdan-Donji Grad (1911)“ (српски). Belgrade Nikola Tesla Airport. Архивирано од изворникот на 2017-06-06. Посетено на 2017-04-22.
  18. ↑ Goran Vesić (1 November 2019). Музеј ваздухопловства [Aeronautical Museum]. Politika (српски). стр. 13.
  19. ↑ Едварду Русјану спомен-клупа [Memorial bench for Edvard Rusjan]. Politika (српски). 7 June 2021. стр. 15.
  20. ↑ Ljubodrag Dimić, Radivoje Bojović (2018). Dragan Stanić (уред.). Српска енциклопедија, том III, књига I (чланак: Гавриловић, Драгутин) [Serbian encyclopedia, vol, III, book I (article: Gavrilović, Dragutin)]. Matica Srpska, Serbian Academy of Sciences and Arts, Zavod za udžbenike. стр. 55. ISBN 978-86-7946-232-9.
  21. ↑ Dejan Spalović (27 August 2012), „San o žičari od Bloka 44 do Košutnjaka“, Politika (српски)
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Branko Bogdanović (29 March 2020). Шта је Аненербе тражио у Београду [What Ahnenerbe searched for in Belgrade]. Politika-Magazin, No. 1174 (српски). стр. 26–27.
  23. ↑ Ana Vuković (14 October 2018). „Avala izlazi na crtu Kopaoniku“ [Avala dares Kopaonik]. Politika (српски). стр. 15.
  24. ↑ Dušan Milenković (27 November 2021). Сећање на стари Калемегдан [Memories of old Kalemegdan]. Politika (српски).
  25. ↑ Vladimir Bjelikov (September 2011), „U prilog Čodbrani beogradske tvrđave“, Politika (српски)
  26. ↑ Daliborka Mučibabić (5 December 2010), „Mapa zakopanog blaga Beogradske tvrđave“, Politika (српски)
  27. ↑ Vera Cvijić (21 September 1969), Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help); Отсутно или празно |title= (help)
  28. ↑ Milan Janković (23 October 2017), „Od jedan do pet – Nova otkrića“, Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  29. ↑ Dejan Aleksić (22 April 2018). „Zaboravljeni srpski Gaudi“ [Forgotten Serbian Gaudi]. Politika (српски).
  30. ↑ Slavica Stuparušić (23 March 2021). „Kalemegdanski rt“ [Kalemegdan's Promontory]. Politika (српски). стр. 30.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Goran Vesić (19 February 2021). Црква Успења Пресвете Богородице [Church of the Dormition of the Most Holy Mother of God]. Politika (српски). стр. 18.
  32. ↑ Višnja Aranđelović, Vladimir Božinović (19 June 2020). „Beograđani su nekada živeli u Carigradu“ [Belgraders used to live in Constantinople]. Politika (српски). стр. 8.
  33. ↑ 33,0 33,1 Branka Vasiljević (12 May 2020). „Oštećena skulptura Herkulanke predata restauratorima“ [Damaged Herkulanka sculpture handed over to the restorers]. Politika (српски). стр. 14.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Aleksandra Mijalković, Miroslav Knežević (27 August 2017), „Tajna rimskog bunara u tri dimenzije“, Politika-Magazin, No. 1039 (српски): 26–27
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Daliborka Mučibabić (18 September 2013), „Rimski bunar više neće biti zabranjeni grad“, Politika (српски): 16 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Dragan Perić (10 December 2017), „Rimski bunar kao trezor Baje Patka“, Politika-Magazin, No. 1054 (српски): 23 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  37. ↑ Nada Kovačević (2014), „Beograd ispod Beograda“, Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  38. ↑ 38,0 38,1 Branka Vasiljević (2 October 2017), „Pri kraju radovi na česmi i turbetu“, Politika (српски): 19 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  39. ↑ Branka Vasiljević (20 December 2020). Природњачки музеј - 125 година рада беѕ предаха [Museum of Natural History - 125 years of non-stop work]. Politika (српски).
  40. ↑ 40,0 40,1 Branka Vasiljević (25 September 2021). Освежава се изглед зграде Завода на Калемегдану [Appearance of the Institute's building in Kalemegdan is bein refreshed]. Politika (српски). стр. 15.
  41. ↑ 41,0 41,1 S.M. (13 December 2018). „Откривен споменик очевима српске кошарке“ [Dedicated monument to the founding fathers of Serbian basketball]. Politika (српски). стр. 12.
  42. ↑ Dragan Perić (18 February 2018). „Политикин времеплов: Калемегдански цветњак за Карађорђа“ [Politika's chronicle: Kalemegdan's flower garden for Karađorđe]. Politika-Magazin, No. 1064 (српски). стр. 28.
  43. ↑ Daliborka Mučibabić (25 August 2017), „Srpski Central park na Ušću“, Politika (српски): 16 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  44. ↑ Daliborka Mučibabić (10 March 2018). „Gondolom od skejt parka do Kalemegdana“ [From Skate Park to Kalemegdan by gondola lift]. Politika (српски).
  45. ↑ Vlastimir Matić, architect (16 March 2018). „Žičara gde joj mesto nije“ [Cable car out of place]. Politika (српски). стр. 10.
  46. ↑ Branka Vasiljević, Daliborka Mučibabić (13 March 2019). „Zbog gondola Kalemegdan – Ušće seku 155 stabala“ [Because of the Kalemegdan-Ušće gondola lift, they are cutting 155 trees]. Politika (српски). стр. 16.
  47. ↑ Dejan Aleksić (14 March 2019). „Seča stabala na Ušću i Kalemegdana“ [Cutting of the trees in Ušće and Kalemegdan]. Politika (српски). стр. 15.
  48. ↑ Jelena D. Petrović (14 March 2019). „Sećanje Nakon seče zbog gondole, niču nova stabla i opravdanja“ [After cutting because of the gondola, new trees and justifications] (српски). N1. Архивирано од изворникот на 2020-01-27. Посетено на 2022-01-24.
  49. ↑ FoNet (16 March 2019). „Građani sadili drveće na mestu posečenog u parku Ušće“ [Citizens were planting trees on the places of the cut ones in the Ušće Park] (српски). N1. Архивирано од изворникот на 2020-02-21. Посетено на 2022-01-24.
  50. ↑ Jelena Mirković (15 March 2019). „Rekonstrukcija Velikog stepeništa na Kalemegdanu počela njegovim razbijanjem“ [Reconstruction of the Great Staircase began with its smashing] (српски). N1. Архивирано од изворникот на 2020-01-16. Посетено на 2022-01-24.
  51. ↑ „Kalemegdan među 14 ugroženih lokaliteta kulturnog nasleđa Evrope“ [Kalemegdan among the 14 endangered cultural heritage localities in Europe]. Politika (српски). 11 December 2019.
  52. ↑ „Europe's 7 Most Endangered heritage sites 2020 announced“. Europa Nostra. 24 March 2020.
  53. ↑ Branka Vasiljević (10 December 2019). „Krivična prijava zbog skrnavljenja Grobnice narodnih heroja“ [Criminal charges for the vandalization of the Tomb of People's Heroes]. Politika (српски). стр. 14.
  54. ↑ Branka Vasiljević (11 December 2019). Гробница народних хероја на Калемегдану поново чиста [Tomb of People's Heroes in Kalemegdan is clean again]. Politika (српски). стр. 14.
  55. ↑ Branka Vasiljević (18 December 2020). „"Narodne straže" čuvaju Grobnicu narodnih heroja“ ["People's watches" guard Tomb of National heroes]. Politika (српски). стр. 19.
  56. ↑ Branka Vasiljević (30 November 2021). „Opet oskrnavljena Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu“ [Tomb of People's Heroes in Kalemegdan desecrated again]. Politika (српски). стр. 17.

 

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Белградска_тврдина&oldid=5240234“