Уметнички павилјон „Цвијета Зузориќ“
Уметнички павилјон „Цвијета Зузориќ“ (српски: Уметнички павиљон "Цвијета Зузорић") — изложбена зграда во Белград, во Калемегдан, сместена во делот на паркот Мал Калемегдан, веднаш до југоисточната ѕидина на белградската тврдина. Изграден е меѓу 1927 и 1928 година по дизајнот на архитектот Бранислав Којиќ,[1] во архитектонски стил ар деко. Тоа беше првото место, изградено специјално како изложбен простор или уметничка галерија, во Србија.[2]
| Уметнички павиљон „Цвијета Зузируќ“ | |
|---|---|
 | |
 | |
| Општи податоци | |
| Статус | Културно наследство |
| Вид | уметнички павилјон |
| Место | Белград |
| Земја | Србија |
| Почната | 6 ноември 1927 |
| Отворена | 23 декември 1928 |
| Проектирање и изградба | |
| Архитект | Бранислав Којиќ |
| Портал | |
| beogradskonasledje.rs | |
Историја уреди
Потекло уреди
Областа на врвот на Малиот Калемегдан, каде што денес се наоѓа павилјонот, долго време било отворен саем. Биле поставени шатори, со бројни атракции: паноптикум или збирки куриозите, окуларни („смешни“ очни леќи), магионичари, гатачи, илузионисти итн. Илија Божиќ тука ја изведе првата српска претстава со кукли, Куку, Тодоре . Во средината на 1920те, саемот бил раселен во Вождовац, источно предградие во тоа време, поради претстојната изградба на уметничкиот павилјон. Бидејќи новата локација била премногу оддалечена за повеќето Белграѓани, панаѓурот наскоро бил распуштен.[3]
Бранислав Нушиќ, драмски писател и во тоа време шеф на Уметничката дивизија на Министерството за образование, поканил некои од најистакнатите белградски дами во февруари 1922 година на состанок во министерството. Придружувани од композиторот Милоје Милојевиќ, сликарот Бранко Поповиќ и писателот Тодор Манојловиќ, тој во разговорот фрли идеја за формирање уметничко женско општество и изградба на ликовен павилјон.[2][4] Наскоро било основано здружението на пријатели на уметноста „Цвијета Зузориќ“ чие име го чуваше споменот на Дубровничка поетеса и обожавателка на уметноста од 16 век. Здружението предложило изградба на павилјонот во Белград, исклучиво за изложба на уметнички дела.[1] До тоа време, овие беа изложени во сали за гимназија и гала сала во Дворецот на капетанот Миша, бидејќи просторот специјално наменет за ваков вид на концепт и содржина не постоеше. Со цел да се соберат донации за изградба на ликовниот павилјон, во февруари 1923 година, бил организиран балот наречен „Илјада и втора ноќ“ од Нучиќ во хотелот „Касина“.[5] Богатите поединци, како што се Ѓорѓе Вајферт, Лука Шеловиќ, Михајло Пупин и кралот на Југославија Александар I Караѓорѓевиќ, дале своја донација како и Народната банка, Јадранско-Подунавска банка и Винер банка.[6] Здружението продолжило со организација на добротворни топки, чајни забави и лотарии. Настаните продолжија да имаат теми од бајките како „Ноќен сон на Мидвинтер“, „Златно доба“, „Свадба во Скадарлија, итн.
Две години подоцна, на крајот на 1925 година, Уметничката дивизија на Министерството за образование го објавила конкурсот за изградба на новиот изложбен простор. Павилјонот требало да биде подигнат во непосредна близина на резиденцијата на принцезата Љубица.[7] Архитектот Бранислав Којиќ ја освоил првата награда на конкурсот, втората била за архитектот Милан Злоковиќ и третата за архитектот Михаило Радовановиќ.[8] По завршувањето на натпреварот, општина Белград одлучи да му ја отстапи градежната парцела на здружението, но не на местото покрај Конак, туку во Малиот Калемегдан.[4] Поради оваа промена, Бранислав Којиќ морал да го смени наградениот дизајн за да го усогласи со новите околности, бидејќи неговиот дизајн бил поврзан со Конакот. Нешто сосема поинакво, современо и модерно, се очекувало од Којиќ.
Изградба уреди
Камен-темелникот бил поставен на 6 ноември 1927 година. Во темелите беше вградена повелба напишана на црковнословенски јазик, со потписи на членовите на здружението (сите жени). Повелбата била ставена во шишето исполнето со масло кое потоа било ставено во лимена кутија. Темелите ги освети епископот во Тимок, Емилијан Пиперковиќ. Претставник на Министерството бил поетот Веjко Петровиќ.[2][4]
Павилјон уреди
Павилјонот бил отворен на 23 декември 1928 година во присуство на принцот Павле и неговата сопруга Олга, патријархот Димитрије и претставниците на Академијата, владата, општината Белград, универзитетот итн. На гостите им се обратил вајарот Сретен Стојановиќ, кој им се заблагодарил на сите за донациите.[1][2][4][9] Првата „Есенска изложба“ на белградски сликари и вајари била отворена на 30 декември 1928 година. Правилната изложбена сезона започна во 1929 година. Секоја изложба започнувала во недела, во 11:00 часот. Во просек, имало 18 изложби годишно.
На изложбата се појавиле некои од најважните имиња на белградската уметничка сцена, како Бета Вукановиќ, Милена Павловиќ-Барили, Васа Поморижац, Урош Предиќ, Петар Палавичини, Тома Росандиќ и други. Меѓу првите манифестации што се одржале во павилјонот бил Салонот на архитектурата, изложбата подготвена од новооснованата Група на архитекти на модерното движење. Во времето на издигнувањето, уметничкиот павилјон бил единствената културна зграда изградена намерно како изложбен простор[1] и имаше толку огромно влијание врз културниот живот на Белград, што се идентификувал со уметничкиот живот и уметничките настани од време. Исто така, таа играла важна улога во ширењето на уметничката култура и одржувањето на уметничкиот живот во Србија за време на меѓувоениот период. Во еден момент, општото правило во уметничкиот круг беше дека еден сликар не заслужува никакво внимание, освен ако некои од неговите дела не биле изложени во павилјонот, барем како дел од групна изложба.[4] Денес, зградата е место на Здружението на ликовните уметници на Србија.
Комбинирана уметничко-документарна изложба „Историски моменти од животот на уметничкиот павилјон Цвијета Зузориќ 1928-1945“, од декември 2018 до јануари 2019 година, ја одбележа 90-годишнината од постоењето на галеријата.[2]
Шест кинески палми биле засадени во зелената површина пред павилјонот на 23 септември 2020 година. Тие беа првите палми засадени во јавната зелена површина во Белград. Властите соопштиле дека дланките ќе го преживеат времето бидејќи климата во Белград станува потопла поради климатските промени.[10]
Реконструкција уреди
По дизајнот на архитектот Градимир Медаковиќ, во 1975 година била извршена голема реконструкција на ентериерот, била изградена нова галерија, а стариот стаклен покрив бил отстранет.[1]
Архитектура уреди
Во времето на изградбата на објектот, стилот на ар деко бил многу актуелен во европската архитектура, како одек на париската изложба одржана во 1925 година, наречена Exhibition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. Бранислав Којиќ ја посетил изложбата, заедно со другите членови на Клубот на архитектите. Одличниот впечаток што го имала изложбата врз него, лесно може да се забележи во архитектурата на павилјонот. Објектот е вовлечен во обем, со рамни површини на фасадите, без богата орнаментика. Беа потенцирани корнизите, но прозорците не се нагласени. Јонските колони на очекуваното место на влезот се некако необични. Елементите на класичната архитектура биле вметнати во комплетно нов архитектонски концепт. Сето тоа укажува на тоа дека авторот пронашол инспирација во популарната архитектонска архитектура. Во 1936 година, фонтаната е изградена пред павилјонот. Наречено „Будење“ и извајано од Драгомир Арамбашиќ, тоа е во форма на гола женска фигура, стоејќи на пиедесталот помеѓу гулабите, со потоци на вода што излеваат од клуновите.[1] До големата реконструкција на Павилјонот во 1930те, над главната врата имало алегорична претстава за уметноста, направена во витражната техника, дело на сликарката Васа Поморишац.[11]
Заштита уреди
Зградата е прогласена за споменик на културата во 1973 година.[1][12] (Одлука на Институтот за заштита на културното наследство на Град Белград бр. 68/3, од 22 февруари 1973 година)
Поврзано уреди
Наводи уреди
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 K.R. (8 June 2017), „Cvijeta Zuzorić" u decembru u starom sjaju“, Politika (српски): 14 Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот „Politika“ е зададен повеќепати со различна содржина. - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 B.L. (24 December 2018). „Devet decenija "Cvijete Zuzorić" u Ulusu“ [Nine decades of "Cvijeta Zuzorić"]. Politika (српски). стр. 11. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот „devet“ е зададен повеќепати со различна содржина. - ↑ Dragan Perić (25 March 2018). „Политикин времеплов - Било једном јеѕеро на Калемегдану“ [Politika's chronicles - Once upon a time there was a lake in Kalemegdan]. Politika-Magazin, No. 1069 (српски). стр. 28.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Miloš Lazić (16 December 2018). „Политикин времеплов - Јубилеј павиљона на Калемегдану“ [Politika chronicles - Jubilee of the Kalemegdnan pavilion]. Politika-Magazin, No. 1107 (српски). стр. 27–29. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот „magazin“ е зададен повеќепати со различна содржина. - ↑ Artistic pavilion, Politika, 14 December 1927. The archive of Politika
- ↑ For the Artistic Pavilion in Belgrade, Politika, 1 November 1925. The archive of Politika
- ↑ The Artisti Pavilion „Cvijeta Zuzorić“, Politika, 26 January 1925. The archive of Politika.
- ↑ „Politika“, feuilleton „My House“, page 3, Friday, 13 January 2012.
- ↑ "Politika", 24 December 1928. p. 6. digitalna.nb.rs (retrieved on 26 September 2015.)
- ↑ Branka Vasiljević (24 September 2020). „Šest palmi na Kalemegdanu“ [Six palms in Kalemegdan]. Politika (српски). стр. 15.
- ↑ The Artistic Pavilion is opening today, Politika, 23 December 1925. The archive of Politika
- ↑ Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd/Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“