Култура на Србија
Култура на Србија е поим кој се однесува на целокупното општествено наследство на Република Србија. Се однесува на српското материјално како и на нематеријално културно наследство. Покрај културата на српскиот народ, опфаќа и културни влијанија на останатите држави и народи кои влијаеле врз просторот на Србија. Културата на Србија можеме слободно да ја делиме по региони поради поинакво делување на различните етнички групи. Исто така, дел од културата се и српскиот јазик, народниот фолклор и преданијата. Посебен дел од културата се и народните празници и обичаи поврзани со нив.
Уметност и архитектура на територија на Србија низ историјата уреди
Уште во праисторијата наоѓаме наследство на полето на уметноста. Први форми на култура на овие простори се среќаваат во форма на археолошките наоѓалишта на Лепенски Вир. Во римскиот период постоеле импозантни царски палати и храмови, чии остатоци можат да се видат во Сирмиум, Гамзиград и Царичин Град (Justiniana Prima). Средновековните споменици кои се зачувани до денешни денови главно се цркви и манастири кои ги подигале српските владетели. Најпознати се Студеница и Грачаница. Овие манастири биле насликани со фрески. Веројатно најпозната српска средновековна фреска е приказот „Мироносници на гроб“ (или Бел ангел) од манастирот Милешева. Уште некои познати српски манастири се и Милешева, Сопоќани и Високи Дечани. Дел од српското културно наследство од овој период е и иконосликарството. По падот на Цариград во рацете на крстоносците доаѓа прилив на византиски уметници, па влијанието на византиската култура се одразува во српската уметност. По пример на византиски стил подигнати се манастирите Грачаница, Богородица Љевишка. Манастирот Високи Дечани изграден е во романичен стил. Изградбата ја надгледувал Фра Вита од Котор. Овој манастир е богат со различни фрески кои ги опишуваат настаните од Новиот завет. Уште еден стил на црквено градежништво се развил во Србија кон крајот на 14 век, и тоа во долината на реката Велика Морава (Моравска школа). Пример од овој стил е Манасија. По овој период Српското Царство паѓа под османлиска власт. Со оваа застанува развитокот на српската култура, која дури и назадува поради недостиг на школувани и писмени луѓе и рушење на културни споменици од страна на Турците. Многу млади уметници од ново воспоставената српска држава во 19 век се школувале во странство, посебно во Франција и Германија, и ги донеле со себе авангардните стилови. Покрај Париз и Минхен, Белград во првата половина на 20 век бил еден од центрите на импресионизмот. Надежда Петровиќ сликала во стилот фовизам, додека Сава Шумановиќ бил под влијание на кубизмот. Сепак во тој период српското сликарство го одбележил Паја Јовановиќ.
Српска литература уреди
По официјална теорија почетокот на српската литература се поврзува со времето на Кирил и Методиј кои го составиле првото словенско писмо. Постојат споменици од раната српска литература пишувани на глаголица која подоцна била заменета со кирилица. Значаен споменик од овој период е Мирослављево евангелие. За време на турското владеење, единствена форма на литература била епската и лирската народна поезија. Во 19 век Вук Стефановиќ Караџиќ го превел Новиот завет на српски јазик и го реформирал српското писмо и правопис. Најзначајни српски поети од 19 век биле Бранко Радичевиќ, Петар II Петровиќ Његош, Лаза Костиќ, Ѓура Јакшиќ и Јован Јовановиќ Змај. Во 20 век најпознати биле писателите Иво Андриќ, Милош Црњански, Данило Киш, Добрица Ќосиќ и Меша Селимовиќ.
Музика уреди
Српската музика има долга традиција и историја. Народни инструменти на Србите се гусли и фрула. Србите во Војводина ги користеле тамбурите. Најпознати српски народни ора се ужичко оро и моравац. Најзначаен српски композитор е Стеван Мокрањац. Тој бил и музиколог, собирач на народна музика и директор на првата музичка школа во Србија. Негово најпознато музичко дело се хорските песни Руковети. Трубачките оркестри се многу популарни во Србија. Сабор на трубачи во Гуча традиционално се организира секоја година. Периодот на турското владеење оставило ориентален траг и во музиката на целиот Балкан, па и во Србија. Забележливо е и влијанието на ромската музика. Во последните 20-тина години, развиен е тренд на комбинирање на народната музика, ориенталните влијанија и денс музиката под името турбо-фолк. Србија победила на натпреварот за Песна на Евровизија во 2007 година во Хелсинки со песната „Молитва“ во изведба на поп-пејачката Марија Шерифовиќ.
Српски пејачи уреди
Светско културно наследство на УНЕСКО во Србија уреди
- 1979 — Градот Стари Рас, манастир Сопоќани и Петрова црква (најстара црква во Србија)
- 1986 — Манастир Студеница
- 2006 — Манастир Грачаница, Пеќска патријаршија и црквата Богородица Љевишка
- 2007 — Царската палата Феликс Ромулијана кај Гамзиград
Традиција уреди
Традицијата на српскиот народ достигнува до далечното минато. Таа може да се види во начинот на прославување на некои народни и верски празници како што се крсна слава, Бадник и Божиќ. Корени на обичаите поврзани за овие празници потекнуваат ушто од времето пред примање на христијанството. Некои форми на традиција ќе влезат под заштита на УНЕСКО како нематеријални културни добра. Таков пример е начинот на изработка на опинци. Значајно културно добро се и делата од народното творештво: eпската народна песна и лирската народна песна како и многу други приказни, преданија, народни изреки кои ги собирал и запишувал Вук Стефановиќ Караџиќ. Епските народни песни ги опејуваат подвизите и славните јунаци од историјата на српскиот народ. Усмените преданија се пренесувале од колено на колено во текот на турското владение како една од формите на културно наследство.
Народни празници уреди
Надворешни културни влијанија и културни одлики на регионот уреди
Во текот на историјата различни освојувачи влијаеле на некои делови од Србија, менувале и донесувале нови културни влијанија. Додека на просторот на Јужна Србија, Шумадија и Косово и Метохија во најголема мера влијаело Османлиското Царство во текот на петовековното владение, на просторот на Војводина е највидливо влијанието на Австроунгарија. Влијанијата на големите сили се видливи во народниот фолклор, градежништвото, јазикот и исхраната.
Култура на Јужна и Централна Србија уреди
Оваа подрачје се одликува со најразновидна традиција поради мешање на различни влијанија. Начинот на градење на куќите потекнува уште од времето на српската средновековна држава со влијание на Турското царство кое оставило влијание и на јазикот. Добар показател на наследството од оваа регија е Сирогојно, етно село во близина на Златибор. Куќите се градени од дрво. Обично биле приземни иако не било реткост да се видат и куќи со подзена просторија во која се чувала стоката. Куќите на побогатите луѓе имале и еден спрат (чардак). Внатреашноста на куќата ја сочинувала една просторија со огниште во средината каде семејството се собирало навечер. Гастрономијата на овој крај ја одликуваат качамакот, сармите, мусаката, бурекот, баклавата, златиборската пршута и друго. Официјална српска народна носија е преземена од народната носија на овој крај.
Култура на Војводина уреди
Културата на Војводина е типична панонска култура и ја одликува влијанието на Германците. Хабсбуршка Монархија (подоцна Австроунгарија) врежала длабока трага во начинот на живот на овдешните жители. Германското влијание се гледа на градежништвото. Куќите се во швапски стил. За ваков вид на стил карактеристични се орнаменти кај вратите, прозорците и на ѕидовите. И зградите во поголемите градови како што се Белград, Нови Сад и Панчево се изградени во австриски стил. Гастрономијата на овој крај е многу разновидна. Карактеристични јадења за Војводина се: куленот, сомборското сирење, рибја чорба и друго.
Филмот во Србија уреди
Јоаким Вујиќ е основач на современиот српски театар. Тој го основал Књажеско-србскиот театар во Крагуевац во 1835 година. Значајни српски писатели на театарски дела биле Јован Стерија Поповиќ во 19 век, и Бранислав Нушиќ во 20 век. Во Белград од 1967 година се одржувал меѓународен фестивал на современиот театар БИТЕФ. Традиционално најквалитетните театарски сцени во Србија се Народен театар во Белград (српски јазик:Народно позориште у Белграду), Атеље 212, Југословенски драмски театар (српски јазик:Југословенско драмско позориште) и Српски народен театар (српски јазик:Српско народно позориште) во Нови Сад.
Помеѓу театарските работници кои го обележале српскиот театар во последните децении се издвојуваат Бојан Ступица, Мира Траиловиќ и Јован Ќирилов, а од писатели Александар Поповиќ, Душан Ковачевиќ, Љубомир Симовиќ и Биљана Србљановиќ.
Српската филмска уметност е една од водечките кинематографии во источна Европа. Пред Втората светска војна во Србија се произведени 12 филма. Во повоениот период, на меѓународната сцена се истакнале режисерите: Горан Марковиќ, Александар Петровиќ, Душан Макавејев, Слободан Шијан, Горан Паскаљевиќ и други. Најнаградуван српски филмски режисер е Емир Кустурица кој покрај другото е и добитник на две Златни палми на фестивалот во Кан.
Меѓу глумците, во првата половина на 20 век се истакнале Чича Илија Станојевиќ, Жанка Стокиќ и Добрица Милутиновиќ. Новиот период на српскиот театар и филмот го одбележале глумците: Миодраг Петровиќ Чкаља, Павле Вујисиќ, Радмила Савиќевиќ, Љубиша Јовановиќ, Зоран Радмиловиќ, Љуба Тадиќ, Данило Бата Стојковиќ, Драган Николиќ, Милена Дравиќ, Велимир Бата Живојиновиќ, Мира Ступица, Јелисавета Сека Саблиќ, Љубиша Самарџиќ, Мира Бањац, Бора Тодоровиќ, Мија Алексиќ, Оливера Марковиќ, Ружица Сокиќ, Мики Манојловиќ, Светлана Бојковиќ, и други.
Галерија уреди
 |
 |
 |
Литература уреди
- Димић, Љубодраг (1996). Културна политика у Краљевини Југославији 1918-1941. 1. Београд: Стубови културе.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Димић, Љубодраг (1997). Културна политика у Краљевини Југославији 1918-1941. 2. Београд: Стубови културе.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Димић, Љубодраг (1997). Културна политика у Краљевини Југославији 1918-1941. 3. Београд: Стубови културе.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Димић, Љубодраг; Тешић, Владета; Павловић-Лазаревић, Гордана (2000). Министарство просвете и министри Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца и Краљевине Југославије 1918-1941. Београд: Педагошки музеј.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Ивић, Павле; Кашић, Јован (1981). „Културна историја Срба у XIX веку (до седамдесетих година)“. Историја српског народа. књ. 5, св. 2. Београд: Српска књижевна задруга. стр. 309–380.CS1-одржување: ref=harv (link)