Коста Кумануди
Константин Коста Кумануди (22 ноември 1874 – 27 ноември 1962 година)[1] ― српски и југословенски политичар. Бил член на Демократската партија, а подоцна и на Југословенската радикална селанска демократија, претходник на Југословенската национална партија.[2]
| Коста Кумануди | |
|---|---|
| |
| Градоначалник на Град Белград | |
| На должноста 22 август 1926 – 18 февруари 1929 | |
| Претходник | Добра Митровиќ |
| Наследник | Милош Савчиќ |
| Министер за финансии | |
| На должноста 17 јануари 1921 – 16 декември 1922 | |
| Премиер | Никола Пашиќ |
| Претходник | Милорад Драшковиќ |
| Наследник | Милан Стојадиновиќ |
| Претседател на Народното собрание на Кралството Југославија | |
| На должноста декември 1931 – февруари 1935 | |
| Монарх | Александар I (до 9 октомври 1934) Петар II (од 9 октомври 1934) |
| Лични податоци | |
| Роден(а) | 22 ноември 1874 Белград, Кнежевство Србија |
| Починал(а) | 27 ноември 1962 (возр. 88) Белград, НР Србија, ФНРЈ |
| Националност | Србин, Југословен |
| Народност | Србин-Грк |
| Партија | Демократска партија |
| Сопружник | Непознато |
| Роднини | Алекса „Леса“ Кумануди (брат) |
| Образование | Универзитет во Белград |
Кумануди докторирал на политички науки, а бил и професор по административно право на Правниот факултет на Универзитетот во Белград, резервен капетан во Балканските војни, Првата светска војна и Втората светска војна, заменик на Демократската партија, градоначалник на Град Белград, министерот за финансии, образование, шумарство и рударство, трговија и индустрија и претседател на Народното собрание. Тој бил писател и политички филозоф.
Ран живот и образование
уредиКумануди потекнувал од грчко семејство, кое потекнувало од Одрин. Неговите предци се населиле во Белград во 1823 или 1829 година.[3] Константин, со прекар Коста, е роден на 22 ноември 1874 година во Белград, во семејството на Хермина, моминско Грубер и Димитрије Кумануди. Некои извори погрешно го именуваат неговиот татко како Атанасије.[4]
Завршил гимназија во Белград и Правниот оддел на белградската Голема школа. Потоа се преселил во Париз, каде што дипломирал на Бесплатното училиште за политички науки, каде исто така докторирал таму во 1901 година.[4][5]
По враќањето во Белград, Кумануди првпат работел како цариник во 1902 година. Истата година е избран за доцент по управно право во Големата школа. Во 1904 година бил избран за вонреден професор, додека станал редовен професор по јавното право на Правниот факултет во 1920 година.[4][5][6]
Академски труд
уредиСвоите стручни прилози Кумануди ги објавил во Архивот за правни и општествени науки. Тој бил и уредник на Архивот за управно право. Тој и Слободан Јовановиќ ги објавиле „Основите на јавното право во Кралството Србија“, том I и II, во Белград во 1907 и 1909 година. Автор е на учебникот Управно право, објавен во Белград во 1921 година.[4]
Други негови правни дела се „Меѓународното право меѓу Јужните Словени“ (1896; проширен превод на долгата студија на Миленко Весниќ), „Сојузните договори во 19 век“ (1901), „Административно право“ (1909; 1920), „Нашата судска пракса“, „Тирго“, „Правната положба на министрите во оставка“, „Поглед кон австриската улога во Источното прашање“. Соработник на „Српскиот книжевен гласник“, „Нова Европа“, „Архив“, „Бранич“ и други весници и списанија.[6]
Политика
уредиКумануди првично бил член на Демократската партија. На 20 јули 1933 година тој преминал во Југословенската национална партија, која често се мешана со крајно десничарската Југословенска народна партија.[5]
По Првата светска војна бил член на српската, а подоцна и на делегацијата на Кралството СХС во Комисијата за репарации во Париз. Како делегат на Кралството СХС учествувал на седниците на Собранието на Друштвото на народите во 1924 и 1927 година. Тој, исто така, го претставувал југословенското собрание во Меѓусобранискиот сојуз во Женева.[5]
Имал бројни министерски мандати во новосоздаденото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците, кое подоцна било преименувано во Југославија. Тој ги водел министерствата за финансии (17 јануари 1921 - 16 декември 1922), за внатрешни работи (в.д.; 30 јули - 14 август 1922 година), за шумарство и рударство (17 април - 21 септември 1927 година), за подготовка за уставно собрание и за изедначување на законите (в.д. 17 април-16 јуни 1927 година), образование (21 септември 1927 - 23 февруари 1928 година), пошта и телеграфи (глума; 14 јануари-3 април 1929 година), без ресор (3 април 1929 година - 16 февруари 1931 година), градежништво (16 февруари 1931 година); -19 јуни 1931) и трговија и индустрија (19 април 1931 – 6 јануари 1932 година).[5][7]
Како министер за финансии, тој го подготвил првиот буџет усвоен во Собранието на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците. Масовниот внатрешен заем (тогаш 500 милиони динари) го склучил во 1921 година и го прогласил законот за изедначување на даноците во 1922 година.[6] Тој особено се здобил со добар углед за време на неговата функција како министер за финансии, поради многу поволниот Блеров заем направен во Соединетите Држави од 1922 година, вреден 100 милиони долари.[4]
Бил избран за пратеник на Уставотворното собрание во 1920 година, а како пратеник на Демократската партија на Собранието на Југославија на изборите во 1923 и 1925 година.[6] Бил претседател на Собранието од декември 1931 до февруари 1935 година. Во тоа својство тој лично ја придружувал вдовицата кралица Марија и младиот крал Петар II на погребот на убиениот крал Александар I.[5]
Кумануди се повлекол од политиката во 1938 година.[5]
Градоначалник на Град Белград
уреди
Кумануди бил градоначалник на Град Белград од 22 август 1926 до 18 февруари 1929 година.[8] Како градоначалник, тој значително го унапредил и го осовременил градот.[5]
Споменик „Победник“
уредиНеговиот мандат, сепак, го одбележал скандалот околу поставувањето на споменикот „Победник“. Изградбата на споменикот, првично наречен „Предвесник на победата“, била одолговлекувана од 1913 година кога градот одлучил да го подигне. Направени биле различни проекти, меѓу кои и поставувањето на споменикот во фонтаната на Теразије, средишниот градски плоштад. Веднаш штом стапил на функција, Кумануди се заложил за проект за конечно да го заврши. Кога започнала изградбата на темелите во мај 1927 година, избувнал скандалот. Поттикнати од авторот и правник Петар Одовиќ започнал кампањата против споменикот.[5]
Одавиќ објавил напис во списанието Време, напаѓајќи ја скулптурата, тврдејќи дека таа го навредува моралот на чесните белградски дами, па како споменот на српските војници што требал да ги претставува, со тоа што немало „симболи на српските војници“, како шајкачката или опинокот. Следеа дебати и критики, вклучително и разни женски организации, кои протестирале против скулптурата на целосно гол маж во средиштето на градот. „Победник“, извајан од Иван Мештровиќ, го бранеле бројни членови на српската академија, како Богдан Поповиќ, Стеван Христиќ, Бранислав Петронијевиќ, Ксенија Атанасијевиќ, Зора Петровиќ, Бета Вукановиќ или Станислав Краков, но и одредени женски организации и некои од црквата.[5]
Сепак, Комисијата за уметност, создадена од Град Белград, одлучила во септември 1927 година да го премести споменикот и да го постави „на сртот на Белградска тврдина, на устието на Сава и Дунав“. Бидејќи Кумануди имал други должности во државната власт, ваквата одлука ја потврдил неговиот заменик Коста Јовановиќ, а Кумануди ниту бил запознаен ниту известен за тоа. Одбележувајќи 10 години од Македонскиот фронт, споменикот бил посветен на 7 октомври 1928 година. Со текот на времето, „Победник“ станал симбол на градот.[5]
Втора светска војна
уредиГерманија ја нападнала Југославија на 6 април 1941 година, ја зазела и ја поделила. Во заземена Србија била поставена колаборационистичка влада, на чело со Милан Аќимовиќ. Иако бил во пензија неколку години, Кумануди го потпишал Апелот до српскиот народ. Апелот, објавен на 13 август 1941 година, иако се чинел дека го собира населението против болшевизмот и комунизмот, всушност повикува да не се спротивставува на германската окупација и да соработува со квислиншките влади на Аќимовиќ и неговиот наследник Милан Недиќ (Влада за национален спас).[5][9]
Кумануди, сепак, се воздржал од какво било понатамошно учество. За време на војната не учествувал во политичкиот или јавниот живот во Србија, ниту учествувал во создавањето на владата на Недиќ или во самата влада. Тој бил трипати приведен од Гестапото и извесно време поминал во концентрациониот логор „Бањица“ во Белград.[5] Меѓутоа, од управата честопати барале совет.[4]
По војната
уреди
По војната, тој бил фатен од новите комунистички власти. Нему му било судено како дел од Белградскиот процес и бил прогласен за „член на профашистичкиот Југословенски радикален сојуз, крајна фашистичка организација и потписник на Апелот на Недиќ“. Поради неговиот „отворен фашизам и предавство на својот народ и земја“ тој бил осуден на 18 месеци затвор. Но, тој никогаш не бил член на Југословенскиот радикален сојуз, ниту историографијата потврдува дека тој бил „краен фашист“.[5] Целиот негов имот бил конфискуван во 1946 година.[4]
Кумануди бил затворен во Затворот „Сремска Митровица“, од 2 март 1946 година до 3 ноември 1947 година. Една година подоцна, тој повторно бил уапсен и обвинет за „приклучување кон основање на нелегален одбор во август 1948 година во Белград, со цел да бидат собрани елементите непријателски настроени кон државата и општествената организација“. Воениот суд на 3 февруари 1951 година го осудил на 10 години тешка работа со задолжителна работа и му ги одзел граѓанските права во следните 2 години, освен родителското право. На 24 јуни 1950 година бил вратен во Сремска Митровица, но поради возраста и лошата здравствена состојба казната била намалена за 3 години во ноември 1953 година и бил ослободен на 6 ноември 1956 година.[5]
Кумануди бил измачуван во затвор, но со „умноста на стар политичар“ и покрај староста успеал да ја преживее затворската казна. Тој дури бил однесен од УДБА, тајната полиција, во нивниот посебен дел кој се занимавал со коментари на дневниот печат, коминике, проценки на политичката состојба во светот итн. Неговите извештаи биле забележани по нивниот „архаичен стил“, особено неговите преводи од француски јазик. Неговите претпоставени ја забележале неговата „работност“, но историчарите ја дефинираат како „мимикрија за опстанок“.[4]
Починал на 27 ноември 1962 година во Белград.[4]
Личен живот
уредиКумануди бил познат по тоа што имал „тактилен и исклучително убав“ пристап. Тој бил опишан како „личност на аристократски хабитус“. Кумануди бил масон.[4]
Се оженил со Милица, моминско Јовановиќ. Имале три деца, два сина и една ќерка. Нивниот постар син Станислав Кумануди, наречен Сашко, е роден во 1903 година и работел како адвокат. Нивниот помлад син, Иван Кумануди, бил службеник во Министерството за финансии, но бил попознат како спортист. Бил фудбалер во фудбалскиот клуб СК Југославија.[4]
Наводи
уреди- ↑ Српски биографски речник. 5. Нови Сад: Матица српска. 2011. стр. 441-442. ISBN 978-86-7946-085-1.
- ↑ The three Yugoslavias: state-building and legitimation, 1918-2005 by Sabrina P. Ramet (2006)
- ↑ Бачко, Александар (мај 2012). „Кумануди (Куманудис, Куманудић)“. Belgrade: Srpski despot. Архивирано од изворникот на 2018-08-18. Посетено на 2024-04-19.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 Simo C. Ćirković (2010). Ко је ко у Недићевој Србији [Кој е кој во Недиќева Србија]. Belgrade: IPS, Prosveta. ISBN 978-86-07-01889-5.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 Branko Bogdanović (16 септември 2018). „Градоначелник коме је пресео "Победник"“ [Градоначалникот кој беше трогнат од „Победник“]. Политика-Магазин, бр. 1094 (српски). стр. 28–29.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 D.Popović (1925). Stanoje Stanojević (уред.). Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, I-M [Народна енциклопедија српско-хрватско-словенечка, И-М]. II. Загреб: Bibliografski zavod. стр. 578.
- ↑ Dušan Mrđenović (1988). Устави и владе Кнежевине Србије, Краљевине Србије, Краљевине СХС и Краљевине Југославије (1835-1941) [Устави и влади на Кнежеството Србија, Кралството Србија, Кралството СХС и Кралството Југославија (1835-1941)]. Belgrade: Nova knjiga. стр. 203-268. ISBN 86-7335-066-2.
- ↑ Mayors of Belgrade from 1839 (in Serbian), City of Belgrade official site
- ↑ Cohen, Philip J. Serbia's secret war: propaganda and the deceit of history, Texas A&M University Press, 1996