Теразије (Белград)
Плоштадот Теразије го опфаќа просторот од улицата Сремска до улицата Крал Милан.
Тој е најпознатиот белградски плоштад. Почнал да се формира во првата половина на 19 век, во 1840-тите, кнезот Милош Обреновиќ им наредил на српските занаетчии, особено на ковачите и грнчарите, да се иселат од градот во ровот, каде што биле измешани со турското население, и да ги изградат своите куќи и дуќани на местото на денешно Теразие. Илија Чарапиќ, синот на Васо Чарапиќ, кој извесно време бил и претседател на белградската општина, имал посебна задача да им подели парцели на Теразије на овие занаетчии; кој ќе се согласел да ја огради парцелата ја добивал бесплатно.
Плоштадот Теразије добил статус на културно богатство како просторна културно-историска целина.[1]
За потеклото на името уреди
За потеклото на името Теразије, историчарот и писател Милан Ѓ. Миличевиќ истакнал: „Воведувајќи вода во градот Белград, Турците изградиле кули покрај одредени клисури (ѕидарски водовод), кои земаат вода од изворите Мокролушка, на одредени растојанија, на кои користат водоводни цевки за да се добие поголем скок на водата пртокот на водата понатаму. „Една од таквите кули е поставена на местото каде што сега е чешмата Теразие. Бидејќи Турците овие кули ги нарекувале теразије за вода, овој плоштад го добил името Теразије.
До средината на 1960-тите, во Теразије се сместени претежно еднокатни и еднокатни згради. Во 1860 година водената кула била отстранета и на нејзино место била поставена чешмата Теразије во спомен на кнезот Милош. Низ улицата минувал дрворед од костени, бакалите од Земун и селата околу Белград продавале намирници во близина на фонтаната, сè до средината на 1870-тите, кога биле преместени во Зелен венец.[2] Фонтаната е изградена при првата реконструкција на плоштадот, во 1911 година, ја преселиле во Топчидер, а ја вратиле во Теразија во 1976 година. Во Теразије во 1911-1912 година се направени значајни промени, кога биле целосно реновирани под надзор на архитектката Јелисавета Начиќ. На средината на плоштадот биле поставени редовни цветни плоштади,[3] опкружени со ниска железна ограда, а на делот кон денешната улица Нушиќева била изградена голема фонтана.
Кон крајот на 19 и во првата половина на 20 век, Теразије е центар на општествениот живот на Белград. Тука се наоѓаат најпознатите хотели, кафулиња и продавници. Меѓу најважните градби, кои се наоѓале или се уште се наоѓаат на Теразије, треба да се споменат хотелот „Париз“ изграден околу 1870 година на местото каде што денес се наоѓа Безистан. Срушен е при реконструкцијата на плоштадот во 1948 година. На местото каде што е денес „Душанов град“ постоела меана „Кај златниот крст“ каде што на 6 јуни 1896 година се одржало првата кино претстава. До хотелот „Париз“ се наоѓал стариот хотел „Казино“, изграден околу 1860 година, каде во 1918 година кратко време заседавало Народното собрание на Србија. До 1920 година овде биле поставени претстави на Народниот театар. На истото место во 1922 година е изграден сегашниот хотел „Касина“. И денес хотелот „Москва“на Теразије кој е изграден во 1906 година во стилот на Југендстил. Најпознати кафулиња биле „Албанија“, „Балкан“, „Шишко“ и „Роднокраен“.[4]
Во 1938 година на темелите на стариот бил изграден нов хотел „Балкан“ - зад заедничката фасада подигнале две згради од Академијата на науките и индустријалецот Никола Д. Ѓорѓевиќ.[5] Зградата на новиот хотел била донација на трговецот Голуб Јаниќ, оставена на Српската академија на науките.[6] Хотелот бил осветен на 14 април 1939 година, а ресторанот бил отворен порано.[7]
Во 1938 година, на местото на малото кафуле „Албанија“ била изградена палатата Албанија.[8] Зградата на Прашката Кредитна банка била изградена околу 1921 година, на истото место каде што на крајот од 19 век, постоела еднокатна „жолта куќа“, зградата подоцна била реконструирана и денес во неа е сместен хотелот „Европа“. Пред Втората светска војна била завршена Палатата на пензискиот фонд, во која сега се наоѓа театарот Теразије, и каде порано била познатата „Шишкова кафана“.
Пред војната било предложено да се отстранат плоштадите и фонтаните, бидејќи и патиштата и тротоарите станале премногу тесни поради зголемениот сообраќај[9][10] - во тоа време Теразија била „центар на трамвајски сообраќај“. Во тоа време се замислувала изградба на подземни премини.[11] Фонтаната Теразије предизвикала спротивставени мислења, некои ја сметале за „застрашувачки пример“, „како нетреба да се градат фонтани“ во однос на просторот и уличниот сообраќај [12]
За време на бомбардирањето на Белград во 1941 година, Теразије бил сериозно оштетен. Теразије ја добил својата конечна форма при последната реконструкција во 1947 година според проектот на архитектот Никола Добровиќ, кога биле отстранети плоштадите, фонтаните и трамвајските шини.
Во 2012 година, во Нов Белград била поставена реплика на Теразије од 1930-тите. век.[13][14]
Објекти од културно-историска вредност на Теразије уреди
- Палатата на Албанија, првиот облакодер во Белград, завршен во 1939 години според проектите на Миладин Прљевиќ и конструкторот инж. Ѓорѓе Лазаревиќ.
- Фонтана Теразије, изградена во 1860 година по наредба на принцот Милош, што го означило неговото враќање на тронот. Тоа е дело на вајарот Франц Лоран.
- Хотел Москва, поранешен Палата на Русија е хотел и поранешна зграда на осигурителната компанија Русија во Белград. Се наоѓа на аголот на улиците Теразије и Балканска. Зградата е проектирана од архитектот Јован Илкиќ и група архитекти од Санкт Петербург. Изградбата на палатата започнала во пролетта 1905 година. Свечено била отворена на 14 јануари 1908година.
- Споменик на обесените на Теразије, подигнат во 1983 година, во спомен на петмина сограѓани и патриоти обесени од Гестапо на 17 август 1941 година. Дело е на вајарот Никола Јанковиќ.
- Палатата Игуманов, изградена во 1938 година според проектот на архитектите Петар и Бранко Крстиќ во стилот на модернизмот.
- Палатата Анкер, изградена во 1899година според проектот на архитектот Милан Антоновиќ. Оваа двокатна куќа со дуќани на приземје и деловен простор на катовите за свои потреби ја изградила Осигурителната компанија „Анкер“.
- Куќата на Крсмановиќ, изградена во 1885 година според плановите на архитектот Јован Илкиќ во стил на академизам, како станбена куќа за трговецот Марко О. Марковиќ. Браќата Крсмановиќ купиле куќа и парцела во 1898 година и по поделбата куќата му припаѓала на Алекса Крсмановиќ. Алексо живеел таму до неговата смрт во 1914 година, а зградата, како и целиот имот му ја оставил во аманет на српскиот народ.
- Зграда на Смедеревска банка, изградена во периодот од 1910 година до 1912 година според проектот на архитектите Милорад Рувидиќ и Исаил Фидановиќ, како куќата на трговецот Милан М. Стефановиќ Смедеревац.
- Палатата во Атина, како станбена и комерцијална зграда, дизајнирана од архитектот Димитрија Т. Лека ја изградил трговецот Ѓорѓе Вучо во 1902 година. На приземјето на зградата Антонио де Франко го отворил ресторанот „Атина“, па со текот на времето зградата станала позната како палата „Атина“.
- Зграда на Министерството за правда, подигната во 1883 година за потребите на Министерството за правда, според проектот на архитектот Светозара Ивачковиќ, во соработка со инженерот Јован Суботиќ.
- Фотографското студио на Милан Јовановиќ е изградено во 1903 година како прва и до денес единствена зграда изградена за фотографирање и фотографирање. Потребата да привлече угледна клиентела и статусот што тој го имал го условил Милан Јовановиќ, судски фотограф, да купи парцела во близина на судот од Џорџ Симиќ, српскиот амбасадор во Виена, и да го ангажира архитектот Милан Антоновиќ да ја дизајнира неговата студиска зграда.
- Палатата на пензискиот фонд на функционерите и вработените во Народната банка на Кралството Југославија, зградата во која сега се наоѓа популарниот „ Театар Теразије “, е подигнат во 1939 година според проектот на рускиот архитект Григориј Самоилов.
- Дом на Вуковата донација, изградена 1870 - 1871 година според проектот на архитектот Александар Бугарин. Истата ја покренал судијата Димитрија Мита Голубовиќ. Веднаш по изградбата на објектот станал седиште на рускиот царски конзулат во Белград, а по 1877 година бил адаптиран за потребите на Заводот за српски сираци, во зградата било сместено Министерството за образование, потоа други министерства. Од 1988 година, две години по првата ревитализација на фасадата, објектот е доделен на трајно користење и стопанисување на Дом на Вук донација.
Ужице уреди
Топоним на Теразије е и дел во градот Ужице, кој се наоѓа западно од центарот на градот, на рид што се граничи со стариот град т.е. Градот Ужице, тврдина, населбите Буар и Костица т.е. долината на Коштички поток, како и рамнината на населбата Турица. Како и во случајот со белградска Теразије, потеклото на името е исто, според турскиот уред за водоснабдување, што е логично со оглед на близината на турската тврдина.
Поврзано уреди
- Фонтана Теразије
- Кружна платформа со лавови на Теразије
- Зграда Б2 на улица Балканска
- Зградата на Хемпро
- Зградата на стоковната куќа „Белград“ во Теразије
- Хотел Касина (Белград)
- Тунел Теразије
Наводи уреди
- ↑ „Трг Теразије у Београду добио статус културног добра“. Политика. 21. 1. 2020. Посетено на 22. 1. 2020. Проверете ги датумските вредности во:
|access-date=, |date=(help) - ↑ "Политика", 9. јун 1938
- ↑ "Време", 23. апр. 1940, стр. 16. (фотографија)
- ↑ "Политика", 20. окт. 1937
- ↑ "Политика", 12. март 1938
- ↑ "Политика", 9. јул 1939
- ↑ "Политика", 15. април 1939
- ↑ „28. новембар 1936, pp. 9“. Архивирано од изворникот на 17. 07. 2020. Посетено на 04. 04. 2016. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ У Београдској општини студира се питање регулисања саобраћаја у центру града, Време, 31. мај 1940, стр. 7. digitalna.nb.rs
- ↑ Политика, 6. јул 1940, стр. 12[мртва врска]. digitalna.nb.rs
- ↑ „Политика”, 6. јул 1940
- ↑ "Време", 9. апр. 1938, стр. 10.
- ↑ Реплика старих Теразија на Новом Београду биће завршена у мају („Блиц“, 12. март 2012)
- ↑ Потемкинове теразије, бог те видео („Политика“, 4. новембар 2013)
Надворешни врски уреди
- Бранислав Нушиќ: Теразија
- Милано Ђ. Миличевиќ: Теразија
- Уништена фонтаната Теразие од повоената влада („Вечерње новости“, 21.02.2014)
- Живорад Јовановиќ: Потеклото на Теразије Архивирано на 17 април 2023 г., пристапено на 14 февруари 2016 година.
- Теразија - од мочуриштето до дамарот на Белград (17.07.2017)
- Што ќе биде со „терасата“ на Теразие? . „Време“, 8 февруари. 1938, стр. 5.
- Кругот, 13 февруари 1943 година, стр. 12 - Фотографија на Теразије од 1890-тите.
