Википедија

Станислав Краков

Станислав Краков (Крагуевац, 28 март 1895 - Сен-Жулиен, 15 декември 1968) бил српски и југословенски офицер, новинар, писател, филмски режисер, библиофил, поранешен библиотекар и нумизматичар, од семејство на полски Евреи.[1] Бил уредник на весникот Време. Бил доброволец во четата на Војин Поповиќ -Вук во Балканските војни, а учествувал и во Првата светска војна и борбите на Солунскиот фронт, за што е одликуван со Орден бел орел, Орден на Југославија Круна, Орден на Свети Сава, Медал за храброст, Албански споменик и Крст на милосрдието. За време на германската окупација во Втората светска војна, тој ја поддржувал Владата на националниот спас под претседателство на неговиот вујко, генералот Милан Недиќ, и бил уредник на весникот Ново време и Обнова.

Поручник Станислав Краков со одликувања
Поручник Станислав Краков со одликувања

Биографија уреди

Семејство и образование уреди

Роден е на 28 март 1895 година во Крагуевац од таткото д-р Александар (Сигисмунд или Зигмунд), полски еврејски лекар и мајка Персида, внука на Никола Станојевиќ, принцот од Зеока, и сестра на генералот Милан Недиќ. Учел во четиригодишното основно училиште во Књажевац[2] и завршил во 1905 година во Заечар.[1] После тоа, во 1913 г. Дипломирал во Втората машка гимназија во Белград.

 
Станислав Краков како доброволец во четата на војводата Вук во 1912 година. години; зад појасот има сабја што ја добил од командантот на турската Вардарска војска

Воени денови уреди

Како средношколец во седмо одделение, Краков доброволно се пријавил во четничката чета на мајор Воин Поповиќ-Вук во Првата балканска војна во 1912 година. На седумнаесет години не можел да биде примен во редовна војска.

Следната година учествувал во Втората балканска војна против Бугарија . Тој е ранет кај Крива Паланка.

По завршувањето на гимназијата се запишал на Воената академија, па како новодипломиран питомец од 46класа на Долната школа на Воената академија во 1914 година започнала Првата светска војна. Учествувал во многу битки, ја преживеал Албанската голгота. Бил ранет во 1915 година кога бил во чин командант на вод.[1] Меѓу првите го освоил Кајмакчалан и влегол во Велес.[2] Во текот на 1916 го уредувал списанието Рововац. Тој бил ранет вкупно 17 пати, а добил девет различни одликувања.[3]

Се пензионирал на 21 јуни 1921 година во чин поручник.[2]

Меѓувоена кариера уреди

По Првата светска војна се запишал и дипломирал право.[2] Од 1921 година почнал да работи како новинар во весникот Време. Бил уредник на авијациското списание „Нашите крилја“ (1924-1939) и на списанието „Телеграма“ (1939).[1] Тој од 1932 година е главен и одговорен уредник на весникот „Време“, а потоа и директор на тој весник, како и политички уредник на „Политика“. За време на посетата на кралот Александар I Караѓорѓевиќ на Франција во октомври 1934 година, тој бил во елитната група новинари кои го придружувале кралот. Атентатот во Марсеј кога се случил тој напишал дека е организиран од усташки терористи поддржани од Италија, што предизвикало дипломатски инцидент со Италија. Од функцијата директор на весникот „Време“ бил сменет со одлука на Милан Стојадиновиќ на 1 јануари 1936 година.[2] Работел како помошник уредник во списанието „Ратник“ до 1939 година.

 
Краков меѓу двете војни

Во 1937 година, Краков се приклучил на движењето „Збор“, каде што бил раководител на одделот за пропаганда при Генералниот секретаријат. За време на Втората светска војна, тој во неколку наврати бил апсен од Гестапо под сомнение дека е Евреин. Бил директор на Радио Белград од 9 јули 1940 до 1941 година.[2][4]

Првиот расказ „Смртта на поручникот Ранѓиќ“ го објавил во списанието „Мисао“ во 1919 година.[2] Ги напишал романите „Низ бура“ (1921) и „Крилја“ (1922), патописот „Низ Јужна Србија“ (1926), мемоарите „Нашата последна победа“ (1928) и книгата кратки раскази „Црвениот Пјеро“ (1992). Меѓу историските и новинарските дела ги напишал „Пламенот на четниците“ (1930), „Престолонаследникот Петар“ (1933) и „Генерал Милан Недиќ“ (1963-1968). Неговото автобиографско дело е „Човечкиот живот на Балканот“ (1997).[5]

Како новинар на магазинот Време, Краков отпатувал во куќата на режисерот Фриц Ланг за да направи интервју со него. Во таа прилика Ланг изјавил дека Југославија го привлекува и дека се надева дека ќе ја посети.[6]

Неговите новинарски патувачки извештаи реализирани меѓу двете светски војни содржат естетски намери во жанрот.[7]

Се занимавал и со кинематографија. Во 1932 година го сними документарниот филм „Низ земјата на нашите цареви и кралеви“. Режисер е на филмот „За честа на татковината“, чија премиера била на 25 март 1930 година. Првата верзија на тој филм била без звук, па била финализирана и во 1938 година и била добиена нова верзија со конечниот наслов „Голгота на Србија“.[1] Филмот бил прикажан во ноември 1940 година.

За време на Втората светска војна го поддржувал генералот Милан Недиќ, кој му бил вујко. Бил уредник на весниците „Ново време“ (1943-1944), „Обнова“ и „Записи“. Заминал во Австрија во септември 1944 година. а по војната главно живеел во Париз. Тој бил осуден во Југославија за соработка за време на војната.[1]

Бил библиофил, книжар и собирач на стари пари. Бил оженет со Иванка Михајловиќ (1898), ќерка на Милица Михајловиќ.[3]

Во својата автобиографија тој забележал дека жителите на две места во Југославија го прогласиле за почесен граѓанин, „а еден дури и го даде моето име на една од нејзините главни улици“. Потоа изјавува: „Добив осумнаесет одликувања, од кои половината беа воени, а добив три смртни казни“. Тој наведува дека во една енциклопедија пред војната бил наведен како „голем херој на војните“, додека по Втората светска војна станал „непријател на народот“.[5]

Одликувања уреди

  • Орден на белиот орел со мечеви 4. степен
  • Орден на југословенската круна V ред
  • Орден на Свети Сава
  • Медал за храброст
  • Осветен споменик Косово
  • Споменик на војната од 1913 година. години
  • Споменик на војната за ослободување и обединување 1914-1918 година. години
  • Албански споменик
  • Крстот на милосрдието .
  • Орден на (романската) круна[1]

Дела уреди

  • Човечкиот живот на Балканот
  • Низ бура, роман, 1921 година.
  • Крилја, роман, 1922 година.
  • Низ Јужна Србија, 1926 г
  • Нашите последни победи, 1928 година.
  • Човек кој го изгубил своето минато, роман (ракопис не е зачуван).
  • Пламенот на четниците, 1930 година
  • Милан Недиќ, во два тома - првиот 1963 година, вториот 1968 година.

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Српски биографски речник, том 5, Матица српска, Нови Сад 2011. године, одредница „Краков, Станислав“. стр. 325-326.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Ћирковић 2009.
  3. ↑ 3,0 3,1 Политикин забавник (број: 3275) „Случај зубарке Краља Петра“. Аутор: В. Јовановић
  4. ↑ „Политика”, 10. јул 1940
  5. ↑ 5,0 5,1 Станислав Краков: „Живот човека на Балкану“, Наш дом - Београд
  6. ↑ Đerić, Zoran (2009). Poetika srpskog filma. Banja Luka: Besjeda. стр. 39–42.
  7. ↑ Дувњак Радић, Жаклина (2018). Естетика новинарске путописне репортаже у међуратној српској књижевности. Нови Сад: Филозофски факултет, Универзитет у Новом Саду. стр. 8.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Станислав_Краков&oldid=4986040“