Антибирократска револуција

Анти-бирократската револуција, позната и како Јогурт револуција — период од историјата на СФРЈ кој започнал на 8-та седница на Централниот комитет на Сојузот на комунистите на Србија во 1987 година и завршил кон почетокот на 1989 година со кадровски просени што овозможиле ограничување на автономијата на српските провинции и доминација на Србија во сојузните власти. Овој период бил одбележан со низа митинзи во текот на летото и есента 1988 година со кој претседателот на ЦК на Србија, Слободан Милошевиќ ги соборил провинциските власти на Војводина и на Косово и републичките власти во Црна Гора, заменувајќи ги со негови приврзаници. До 1989 година, Србија добила контрола над 4 од 8 гласови во Сојузното претседателство и контролата врз Сојузот на комунистите на Југославија.

Антибирократска револуција
Датум 28 мај 1986 — 28 септември 1990 Место Белград, Нови Сад, Ниш, Косово Исход Победа на Слободан Милошевиќ Промена на режимот на КПЈ и распаѓање на СФРЈ Одржани првите повеќепартиски избори во Србија по 45 години Слободан Милошевиќ станал претседател на Србија Укинување на Уставот од 1974 година Демонстрации во Белград, Југословенски војни Територијални промени СФРЈ

Основни одлики на анти-бирократската револуција биле организирањето на масовни собири кои биле прикажани како спонтани, со слогани кои најавуваат последователни активности на политичкото раководство, и инструментализирани медиуми, пред сè на дневниот весник „Политика“. Анти-бирократската револуција претставувала раскинување со комунистичкиот поглед на политиката, и бил ставен поголем акцент кон национализмот. Веќе на крајот на 1988 година, Милошевиќ ја заменил социјалната терминологија со национална терминологија, а наместо работничката класа, нацијата влегла на политичката сцена.

Позадина

Според југословенскиот Устав од 1974 година, автономните провинции Војводина и Косово биле во голема мерка независни од владата на Сојузна Република Србија и секоја имала едно место во Претседателството на СФРЈ, кое сè уште опфаќало шест републики на СФРЈ. Како резултат на тоа, нивниот статус бил речиси идентичен со оној на републиките, што им овозможувало на провинциските влади на Косово и Војводина да спроведуваат практично независни политики.

Подигнувањето на власта на Милошевиќ се совпаднало со тензиите на Косово, каде Србите се жалеле дека биле угнетувани од Албанците и раководството на провинцијата доминирана од Албанците.

Во услови на растечки етнички тензии меѓу Албанците и Србите, тогашниот претседател на Сојузот на комунистите на Србија, Слободан Милошевиќ, во април 1987 година отпатувал за Косово за да посредува во спорот. Наместо тоа, тој се сретнал со Србите, а потоа дал изјава „Никој не смее на вас да ве тепа!„ што ја влошило ситуацијата. По убиството на војниците на ЈНА: Сафет Дудаковиќ, Хазим Џемановиќ, Горан Бегиќ и Срѓан Симиќ во касарната во Параќин, кои убства биле извршени од страна на Азиз Кељменди, српските медиуми почнале кампања против Албанците, и тврделе дека тоа е кривично дело насочено против Југославија. Тогашниот претседател на партијата во Белград, Драгиша Павловиќ, на 11 септември рекол дека ситуацијата во Косово не може да се подобри со „лесно ветена брзина“ ниту со „вонредна состојба“. На 17 септември, на седницата на партијата, Павловиќ ги критикувал националистичките феномени.

По овие говори, дневниот весник „Политика експрес“ го нападнал Павловиќ и го поставил прашањето: „На кого се однесува критиката на Павловиќ за „лесно ветената брзина“? Во образложението се наведува дека ветувањето е дадено од самиот ЦК на СК Србија и е заклучено дека Павловиќ го напаѓал Централниот комитет. Осмата седница на ЦК СКС се одржала на 23 и 24 септември 1987 година. Седницата била водена од Слободан Милошевиќ, тогашниот претседател на Претседателството на ЦК на СКС и Иван Стамболиќ, тогашниот претседател на Претседателството на Србија. На таа седница, со огромно мнозинство гласови, Драгиша Павловиќ бил разрешен од членството во ЦК на СК Србија.

Оваа седница го претставува последното разминување на идеите на Слободан Милошевиќ и Иван Стамболиќ, кој бил разрешен во декември истата година.

На крајот на 1987 година и во првата половина на агодина, во Србија започна кампања во која се опишувала тогашната состојба како неподнослива. Раководството на провинцијата било обвинето за бирократска неефикасност и отуѓеност од народот. Имало пароли како „Ув Србијо, од три дела повторно ќе бидеш цела“. Атмосферата дополнително се влошувала со бројни написи и писма од српски весници, особено во „Политика“.

Главните точки на кампањата биле следниве:

• Србите на Косово се загрозени од Албанците и се угнетувани од страна на албанскиот Извршен совет на Косово;
• поради Уставот од 1974 година, Србија нема реална контрола над своите провинции, чии раководства се бирократски и отуѓени;
• Наведувајќи дека овој устав е создаден под влијание на другите југословенски републики, особено Словенија и Хрватска, со цел да се намали моќта на Србија и да се создаде средина за искористување на природните ресурси на Србија;
• дека уставот создал конфедерација, бидејќи не може да се донесе одлука без консензус на сите 6 републики во сојузното собрание, и се бара систем што подобро би го претставувал мнозинството од населението ( еден човек, еден глас беше едно од најпопуларните)
• и затоа е неопходна ревизија на федералниот устав и зајакнување на контролата на Србија врз нејзините провинции.

Митинзи

Во 1985 година, членовите на „Српското движење на отпорот“ од Косово испратиле петиција до државните власти, помогнати од Атанасије Јевтиќ и Добрица Косиќ, тврдејќи дека со покраината управувале албански шовинисти кои окупирале дел од Југославија и извршиле геноцид против Србите. Масовните протести започнале во февруари 1986 година со неколку собири на Косовските Срби во Белград и на Косово, барајќи порешително решавање на проблематичната состојба на Косово. Во текот на тие години Косовските Срби протестирале во српските градови, а на 26 февруари 1986 година , стотици од нив влегле во Сојузното собрание, барајќи воведување вонредна состојба и укинување на автономијата на Косово. Овие биле релативно мали протести, со 100-5000 учесници и главно биле реакции на поединечни меѓуетнички инциденти. Најголемиот ваков собир се одржал на Косово Поле во април 1987 година, каде се собрале околу 20,000 луѓе.

Но, избувнувањето на големи протести започнало во средината на 1988 година. Во јуни протестот на работниците во фабриката Змај собрал околу 5.000 луѓе. Во јули се одржувале собири во седум градови со десетици илјади учесници, а во август во десет градови со 80.000 учесници. До декември митинзите се прошириле во 39 градови со над 400.000 учесници.

Војводина

Митинзите во Војводина започнале на 9 јули со протест на косовските Срби во Нови Сад против „албанскиот геноцид“ што го изложл на Косово . Милошевиќ преку својот гнев кон водачите на провинцијата Војводина, кои одбиле да застанат покрај него. Демонстрантите барале разрешување на врвните водачи на Социјалистичката автономна покраина Војводина и Сојузот на комунисти од Војводина . Претседателството на СФРЈ и СКЈ побарало Милошевиќ да го покаже својот авторитет за да ги прекине митинзите и да го канализира гневот на луѓето преку институциите, што тој, сепак, го одбил тоа. На заедничката седница на Претседателството на Сојузна Република Србија и Централниот комитет на СК на Србија, на 5 септември 1988 година тој рекол дека митинзите се „фер, демократска и очекувана реакција“ - „На крајот на краиштата, луѓето можат да се соберат само врз основа на која се чувствуваат нападнати и загрозени. Напаѓани се бидејќи се Срби и Црногорци, тие ги напуштаат своите домови како Срби и Црногорци и, според тоа, се бранат како Срби и Црногорци. “- извадок од говорот на Слободан Милошевиќ на таа седница.

По тримесечни митинзи на улиците, на 5 октомври 1988 година, околу 150.000 луѓе се собраа во Нови Сад на протест против провинциската влада на Војводина. Демонстрациите започнале во близина на Бачка Паланка ипродолжиле во Нови Сад. Протестите во Бачка Паланка биле организирани од Михал Кертес, службеник на средно ниво на Сојузотна комунистите и унгарски државјанин, кој останал запаметен по неговата проценка „Како можете вие Србите да се плашите од Србија, кога јас, Унгарец, не се плашам од Србија?“ Демонстрантите од Нови Сад и другите делови на Србија се собрале во голем број пред Бановина, седиштето на Собранието на Војводина. Водачите на Војводина биле заробени во зградата. Тогашниот претседател на СФРЈ, Лазар Мојсов, веднаш побарал интервенција на армијата, но била спречена од следбениците на Милошевиќ.

Провинциската влада, која се состоела од Милован Шогоров, Бошко Круниќ и Живан Берисавлевиќ, биле изненадени со постапките. Пред демонстрациите, тие се обиделе да преговараат и да постигнат компромис со Милошевиќ, изразувајќи претпазлива поддршка за измените во уставот, а во исто време се обиделе да ги задржат своите ставови и ставот на Војводина непроменети. Сепак, голем број медиумски кампањи од еден белградски весник ги поткопале нивните ставови; а тие биле наречени „автономисти“ и „фотелјаши“ желни за моќ.

Раководството на провинцијата тогаш издало наредба да им се спречи на демонстрантите снабдување со електрична енергија и вода, што дополнително ги налутило демонстрантите и предизвикало уште повеќе луѓе од Нови Сад и околината да се приклучат на демонстрациите. Кога напојувањето било обновено, раководството на покраината ја променило тактиката; за да ги смират демонстрантите, им било наредено да им дадат леб и јогурт на демонстрантите. Сепак, наскоро лутите демонстранти започнале да ги фрлаат илјадниците јогуртни кон зградата на провинцискиот парламент и кон официјалните лица кои се обиделе да им се обратат. Опишувајќи ги овие настани во Нови Сад во својот ТВ-извештај за ТВБ, известувачот Миодраг Попов го нарекол протестот „јогуртска револуција“ и од тогаш терминот влегол во политичката историја, така што и другите револуции биле наречени со иронични имиња „Балва револуција“, „Кадифена револуција “,„ Нежна револуција “итн. Терминот е опишан како последица на инцидентот кога демонстрантите фрлале јогурт кон зградата на владата.

По една ноќ под опсада, утрото на 6 октомври, целокупното колективно раководство на Војводина поднело оставка и било заменето со членови лојални на Милошевиќ: Недеjко Шиповац, Радован Панков и Радоман Божовиќ. Некои историчари проценуваат дека „револуцијата јогурт“, која започнала со процесот на централизација на Србија, го означила почетокот на распадот на Југославија и крвавите конфликти што следувале.

Митинг во Ушќе

Митингот во Белград на Ушќе, наречен митинг „Братство и единство“, се одржал на 19 ноември 1988 година. Според државниот печат, на митингот присуствувале околу еден милион луѓе, а според други, неколку стотици луѓе. Митингот бил замислен како најголем од сите собири, при што големи групи луѓе доаѓаат од цела Србија со фабрички и јавни автобуси изнајмени за оваа пригода. Милошевиќ ја повторил целта на Србија за слобода и еднаквост во рамките на Србија во Југославија:

Битката за Косово ние ќе ја добиеме без оглед на пречките со кои се соочуваме во земјата и пошироко. Затоа, ќе победиме, без оглед на фактот што денес нашите непријатели однадвор од земјата ги здружуваат силите со оние во земјата. А да Битката за слобода на овој народ се добива, знаат и германските и турските освојувачи

Црна Гора

Јавните собири и медиуми исто така биле искористени и во Црна Гора, каде што првите митинзи за поддршка на Косовските Срби и Црногорци се одржале во Титоград на 20 август 1988 година. Раководството на Сојузот на комунистите на Црна Гора бил во дефанзива во тој момент, тврдејќи дека исто така го брани Косово, но нивното воздржување во директна поддршка на Милошевиќ не била волја на демонстрантите.

По пучот во Војводина, дошло до „извозна револуција“ во другите републики. Само два дена по падот на раководството на Војводина, митинзите во Црна Гора започнале на 7 октомври . Црногорската милиција интервенирала против демонстрантите во Жута Греда, кои побарале оставка од црногорското раководство, составено од Милјан Радовиќ, Марко Орландиќ и Видоје Зарковиќ. За да се поправи ситуацијата, црногорското раководство прогласило вонредна состојба. Вонредната состојба не траела долго, бидејќи била разбрана во медиумите контролирани од Милошевиќ и меѓу приврзаниците на Милошевиќ како чин на непријателство кон Србија. Протестите траеле три месеци, со масовни инциденти со полицијата. Друг значаен настан бил заедничкиот митинг на работниците од државната фабрика Радое Дакиќ, предводена од Павле Милиќ и студенти на Универзитетот во Веjко Влаховиќ . Околу 10.000 демонстранти се собраа во Титоград на 10 јануари 1989 година. Старото раководство, збунето и неорганизирано, наскоро се предало и поднело оставка на 11 јануари, а ниту еден од нив подоцна немал значајна политичка функција. Нови млади сили на Црна Гора биле избрани во новото раководство: Момир Булатовиќ, Мило Ѓукановиќ и Светозар Маровиќ, кој бил цврсто приврзан на официјален Белград во наредниот период. Сојузотна комунисти од Црна Гора подоцна се трансформирал со целосна контрола врз (Социјалистичката) Република Црна Гора.

Реакција на Федералната партија

Соборувањето на Војводина и црногорското раководство, како и експлицитната употреба на српскиот национализам, претставувало шок за југословенската јавност и предизвикало лавина реакции низ цела Југославија кои не можеле да бидат запрени или игнорирани од тогашната партија и државниот врв. Најострите осуди дошле од Словенија, чие партиско раководство беше најважно во осудата на настаните во Нови Сад и Титоград, нарекувајќи ги државен удар, или модел со кој ќе се воспостави репресивен поредок во остатокот од земјата. Другите републики исто така ја осудиле анти-бирократската револуција и го обвиниле Милошевиќ за национализам и популизам, додека официјалните државни и партиски органи биле многу повоздржани во тоа. Сепак, освен вербална осуда, имало неколку иницијативи да се стави крај на анти-бирократската револуција, дури и со симболични мерки.

Единствениот што во тоа време сериозно се обидел да го запре Милошевиќ бил Стипе Шувар, претседател на претседателството на ЦК СКЈ. За време на опсадата на партиското седиште во Нови Сад, тој го замолил тогашниот Федерален секретар за внатрешни работи, Петар Грачанин, да го сруши со употреба на контингенти на сојузната милиција, што Грачанин го одбил тој предлог. Кога тоа не успеало, Шувар се обидел да добие поддршка на седницата на ЦК на СКЈ за планот недвосмислено да го осуди Милошевиќ и неговите политики, или да ги исклучи него и неговите поддржувачи од партијата. Планот, сепак, пропаднал заради нејасниот став на Организацијата на СКЈ во ЈНА, непопуларноста на самиот Шувар, кој уживал углед како догматски комунист и непријател на демократските реформи, како и двоумењето и недостатокот на единство во одредени партиски организации. За време на маратонската седница, која, како 8-ма седница на ЦК на Србија се емитувала на телевизија, Шувар успеал само го спречи поддржувачот на Милошевиќ, Душан Чкребиќ, да влезе во Претседателството, и тоа преку тајно гласање на членовите на партијата. Тој резултат, сепак, го натерал македонскиот претставник Тупурковски да го изрази своето незадоволство од неизборот на Чкребиќ, користејќи го терминот „ непринципиелна коалиција “ за првпат.

Милошевиќ одговорил на овие настани со претходно невидена пропагандна кампања против Шувар, која траела до мај 1989 година. кога ја напуштил функцијата за да го преземе како хрватски член Претседателството на СФРЈ.

Косово

Косовските Албанци, кога виделе дека се обидуваат да ја ограничат автономијата на Косово, решиле да се спротивстават на тоа. На 20 февруари 1989 година, во скоро сите институции на системот во покраината, бил прогласен генерален штрајк .Најважниот бил штрајкот на рударите во рудникот „Стари Трг“ во близина на Приштина. Рударите се барикадирале во шахтите, барајќи прекинување на најавените политички и уставни измени, како и најавеното разрешување на претставниците на провинцијата. Поради тежината на ситуацијата, Милошевиќ и тогашниот претседател на Претседателството на СКЈ Стипе Шувар, заминале за Косово. Говорот на Милошевиќ не ги убедил Албанците да го прекинат штрајкот. На 27 февруари ситуацијата започнала да ескалира. Словенечкото државно раководство, предводено од Милан Кучан, водач на Сојузот на комунисти на Словенија, ги поддржал косовските рудари во нивниот штрајк. Следниот ден, на 28 февруари, стотици илјади луѓе демонстрирале пред Сојузното собрание во Белград, барајќи итно решавање на ситуацијата во Косово и апсење на Азем Власи, водач на Сојузот на комунистите на Косово и претседател на Косово. Милошевиќ разговарал со толпата истиот ден и ветил дека ќе биде уапсен. Само три дена подоцна, Азем Власи веќе бил во затвор.

По митингот во Белград, Слободан Милошевиќ на крајот побарал југословенската држава и водачите на партиите да одобрат употреба на сила за да се задуши бунтот во Косово. Истиот ден, на 28 февруари,претседателството на СФРЈ ја одобрило употребата на војската и прогласило вонредна состојба во Косово. Скоро во исто време, српските специјални сили упаднале во рудниците и го задушиле штрајкот на албанските рудари. Стотици од нив биле уапсени, а раководството на покраината било разрешено.

На 23 март 1989 година, косовскиот парламент усвоил уставни измени. На 28.март српскиот парламент усвоил измени на републичкиот устав. Овие измени значително ги намалиле правата и овластувањата на провинциите Војводина и Косово, кои дотогаш биле скоро изедначени со републиките.

На 28 јуни 1989 година, на српскиот празник Видовден, Милошевиќ им се обратил на присутните на Косово Поjeе за 600. годишнина од битката на Косово. Неговиот говор го карактеризираат многу аналитичари како официјален почеток на националистичката кампања на Србија.

Словенија

По пучот во Србија, Милошевиќ планирал да ја „извезе револуцијата“ во другите југословенски републики, каде наишол на сериозен отпор, особено од Словенија и Хрватска, кои тврделе дека земјата треба да биде регулирана за односите на Конфедерацијата.

На 1 декември 1989 година (денот кога се формирало Кралството Срби, Хрвати и Словенци ), во Љубљана бил најавен голем српски „митинг на вистината“. Сепак, Словенија го забранила митингот и тој не се одржал. Во градот, тој завршил со апсење на триесет српски демонстранти за нарушување на законот и редот. Следниот ден, во Србија започнал бојкотот на словенечките производи, а многу компании ги прекршиле деловните договори со словенечките партнери.

Епилог

По Бирократската револуција, започнала сериозна политичка криза, која кулминирала со распаѓање на Сојузот на комунистите на Југославија и вооружени судири на територијата на СФРЈ.

Литература

• Silber, Laura (1997). Yugoslavia: Death of a Nation. Penguin Books. стр. 60. ISBN 978-0-14-026263-6.
• Димић, Љубодраг (2001). Историја српске државности. 3. Нови Сад: Огранак САНУ.
• Rogel, Carole (2004). The Breakup of Yugoslavia and Its Aftermath. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32357-7.
• Kerenji, Emil (2005). Ramet, Sabrina Petra (уред.). Serbia Since 1989: Politics And Society Under Milosevic And After. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98538-1.
• Милосављевић, Оливера. Антибирократска револуција 1987—1989. године (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 7 март 2012. Посетено на 13 август 2013.