Википедија

Стрелец (соѕвездие)

Стрелец (лат. Sagittarius) — едно од соѕвездијата на зодијакот и се наоѓа на јужната небесна полутопка. Тоа е едно од 48-те соѕвездија наведени од астрономот од II век Птоломеј и останува едно од 88-те современи соѕвездија. Нејзиниот стар астрономски симбол е (♐︎). Неговото име на латински е „Sagittarius“. Стрелец најчесто е претставен како кентаур кој црта лак. Се наоѓа помеѓу Скорпија и Змијоносец на запад и Јарец и Микроскоп на исток.

Стрелец
лат. Sagittarius
КратенкаSgr
ГенитивноSagittarii
Ректасцензија19 ч.
Деклинација−25°
Површина867 (°)² (15th)
Главни ѕвезди12, 8
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		68
Ѕвезди со планети14
Ѕвезди посјајни од 3,00m7
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)4
Најсјајна ѕвездаε Sgr (Kaus Australis) (1.9m)
Најблиска ѕвездаRoss 154
( сг,  пс)
Месјеови објекти15
Соседни
соѕвездија		Орел
Штит
Змија
Змијоносец
Скорпија
Јужна Круна
Телескоп
Индијанец (агол)
Микроскоп
Јарец
Видливо на ширина од +55° до −90°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец август.

Средиштето на Млечниот Пат се наоѓа во најзападниот дел на Стрелец.

Претставување

уреди
 
Астеризмот „Чајник“ е во Стрелец. Млечниот Пат е „пареата“ што доаѓа од изливот. Галактичкото средиште Стрелец А* се наоѓа надвор од врвот на изливот.

Како што се гледа од северната небесна полутопка, посветлите ѕвезди на соѕвездието формираат лесно препознатлив астеризам познат како „Чајник“. [1] [2] Ѕвездите δ Стрелец (Среден Каус), ε Стрелец (Јужен Каус), ζ Стрелец (Аскела) и φ Стрелец го формираат телото на садот; λ Стрелец (Северен Каус) е точката на капакот; γ 2 Стрелец (Алнасл) е врвот на изливот; и σ Стрелец (Нунки) и τ Стрелец, рачката. Истите овие ѕвезди првично ги формираа лакот и стрелата на Стрелец. [3]

Обележување на дното на „рачката“ на чајникот (или пределот на рамената на стрелецот) е светлата ѕвезда (2,59 светлинска величина) Зета Стрелец (ζ Стрелец), наречена Аскела, и побледата Тау Стрелец (τ Стрелец).

За да се комплетира метафората на „чајникот“, под темното небо може да се види особено густа област на Млечниот Пат (Големиот Ѕвезден Облак од Стрелец) како се издигнува во северозападен лак над изливот, како вдишување на пареа што се издига од котел што врие. [4]

Соѕвездието како целина често се прикажува како со груб изглед на стрелец со стап кој го црта својот лак, при што побледите ѕвезди го обезбедуваат линиите на телото на коњот. Стрелецот славно ја насочува својата стрелка во срцето на Скорпија, претставена со црвеникавата ѕвезда Антарес, додека двете соѕвездија се тркаат околу небото. Следејќи ја директната линија формирана од Делта Стрелец (δ Стрелец) и Гама 2 Стрелец (γ2 Стрелец) води речиси директно до Антарес. Соодветно, Гама 2 Стрелец е Алнасл, арапски збор за „глава од стрела“, а Делта Стрелец се нарекува Среден Каус, „средината на лакот“, од кој штрчи стрелата. Среден Каус ги преполовува Ламбда Стрелец (λ Стрелец) и Ипсилон Стрелец (ε Стрелец), чии имиња Северен Каус и Јужен Каус се однесуваат на северните и јужните делови на лакот, соодветно.

Поради својот астрономски интерес и неговиот статус како соѕвездие на Зодијакот, Стрелец е едно од најпознатите соѕвездија и се смета за истакната карактеристика на летното небо на северната полутопка. Меѓутоа, на места северно од 43°С, соѕвездието или се влече по јужниот хоризонт или воопшто не се издигнува. Спротивно на тоа, во поголемиот дел од јужната полутопка Стрелецот може да се појави над главата или речиси така. Се крие зад сончевиот сјај од средината на ноември до средината на јануари и е местоположбата на Сонцето на декемвриската краткоденица. До март, Стрелец се крева на полноќ. Во јуни постигнува спротивставување и може да се види цела ноќ. Јунската полна месечина се појавува во Стрелец.

Во класичната антика, соѕвездието Јарец бил местоположбата на Сонцето на декемвриската краткоденица, но поради прецесијата на рамнодениците, тоа се префрлило на Стрелец до времето на Римското Царство. Приближно до 2700 година од нашата ера, Сонцето ќе биде во Скорпија на декемвриската краткоденица.

 
Подрачјето на Стрелец во Млечниот Пат

Забележителни карактеристики

уреди

Ѕвезди

уреди
 
Соѕвездието Стрелец. Северот е лево. Линијата што оди надесно ги поврзува ζ со α и β Стрелец. Над оваа линија се гледа Јужна Круна.

α Стрелец (Рукбат, што значи „коленото на стрелецот“ [5] ) и покрај тоа што ја има ознаката „алфа“, не е најсветлата ѕвезда на соѕвездието, со светлинска величина од само 3,96. Тоа е кон долното средиште на картата како што е прикажано. Наместо тоа, најсветлата ѕвезда е Ипсолон Стрелец (ε Стрелец) („Северен Каус“, или „јужниот дел од лакот“), со светлинска величина 1,85, или околу седум пати посветла од α Стрелец. [6]

Сигма Скорпија (σ Sgr или „Нунки“) е втората најсветла ѕвезда на соѕвездието со светлинска величина 2,08. Нунки е B2V ѕвезда оддалечена приближно 260 светлосни години. „Нунки“ е вавилонско име со неизвесно потекло, но се смета дека го претставува светиот вавилонски град Ериду на Еуфрат, што би го направило Нунки најстарото име на ѕвезда што моментално се користи.

Зета Стрелец (ζ Sgr) („Аскела“), со привидна светлинска величина 2,61 од спектрите А2, всушност е двојна ѕвезда чии две компоненти имаат светлинска величина 3,3 и 3,5. [7]

Делта Стрелец (δ Sgr) („Среден Каус“), е ѕвезда со спектри К2 со светлинска величина 2,71 околу 350 светлосни години од Земјата.

Ета Стрелец (η Sgr) е двојна ѕвезда со компонентна величина од 3,18 и 10, додека Пи Стрелец (π Sgr) („Албалдах“) [8] е всушност троен систем чии компоненти имаат светлини 3,7, 3,8 и 6,0.

Бајеровата ознака Беѕа Стрелец (Beta Sgr, β Стрелец, β Sgr) ја делат два ѕвездени системи, β¹ Стрелец, со привидна светлинска величина 3,96 и β² Стрелец, светлинска величина 7,4. Двете ѕвезди се одвоени со 0,36° на небото и се оддалечени 378 светлосни години од Земјата. Бета Стрелец, која се наоѓа на позиција поврзана со предните нозе на кентаурот, го има традиционалното име „Аркаб“, што значи „ Ахилова тетива“.

Нова Стрелец 2015 No. 2 била откриена на 15 март 2015 година, од Џон Сич од островот Четсворт, Нов Јужен Велс, Австралија.[9] Се наоѓа во близина на средиштетп на соѕвездието. Достигнала максимум од 4,3 степени.

Длабоконебесни тела

уреди
 
Голем Ѕвезден облак од Стрелец со маглината Лагуна на врвот
 
Маглината Омега, позната и како Потковица или Лебедова Маглина

Млечниот Пат е најгуст во близина на Стрелец, бидејќи тука се наоѓа Галактичкото Средиште. Како резултат на тоа, Стрелец содржи многу ѕвездени јата и маглини.

Ѕвездени облаци

уреди

Стрелец содржи два добро познати ѕвездени облаци, и двата се сметаат за двогледни тела.

  • Големиот Ѕвезден облак во Стрелец е најсветлото видливо подрачје на Млечниот Пат. Тоа е дел од средишната испакнатост на галаксијата што се гледа околу густата прашина на Големиот Расед и е највнатрешната галактичка структура што може да се набљудува во видливи бранови должини. Има неколку вградени јата и надредени темни маглини. [10]
  • Малиот Ѕвезден облак во Стрелец, познат и како Месје 24, има привидна величина од 2,5. Облакот исполнува простор со значителен волумен до длабочина од 10.000 до 16.000 светлосни години. Вграден во M24 е NGC 6603, мало ѕвездено јато кое е многу густо. Во близина се и NGC 6567, слаба планетарна маглина и Барнард 92, глобула. [11]

Маглини

уреди

Стрелец содржи неколку добро познати маглини, вклучувајќи ја и маглината Лагуна (Месје 8), во близина на λ Стрелец; маглината Омега (Месје 17), во близина на границата со Штит; и Триделната Маглина (Месје 20), голема маглина која содржи неколку многу млади, жешки ѕвезди.

  • Маглината Лагуна (М8) — оддавна маглина која се наоѓа на 5.000 светлосни години од Земјата и е со димензии 140 светлосни години на 60 светлосни години (1,5°). Иако изгледа сиво во телескопите со голо око, фотографиите со долга експозиција ја откриваат нејзината розова нијанса, вообичаена за оддавните маглини.[12] Таа е прилично светла, со интегрирана величина од 3,0. [11] Маглината Лагуна била откриена независно од Џон Фламстид во 1680 година, [11] Гијом Лежентил во 1747 година, и Шарл Месје во 1764 година. [11] Средишната област на маглината Лагуна е позната и како маглина „Песочен Часовник“, наречена така поради нејзината карактеристична форма. Маглината има своја форма поради материјата што ја придвижува Хершел 36. Маглината Лагуна има и три темни маглини наведени во Барнардовиот каталог. Маглината Лагуна била инструментална во откривањето на глобулите, бидејќи глобулата Барт интензивно ги проучувала отпечатоците од маглината во 1947 година. Приближно 17.000 глобули биле откриени во маглината девет години подоцна како дел од Истражувањето на небото „Паломар“; студиите подоцна покажале дека хипотезата дека топчињата држат протоѕвезди е точна. [11]
  • Маглината Омега е прилично светла маглина, понекогаш наречена маглина потковица или маглина лебед. Има интегрирана светлинска величина од 6,0 и е оддалечена 4890 светлосни години од Земјата. Била откриена во 1746 година од Филип де Шезо; Набљудувачите од него многу се разликуваат во тоа како ја гледаат маглината, па оттука и нејзините безброј имиња. Најчесто гледано како знак за проверка, Џорџ Ф. Чемберс во 1889 година ја гледал како лебед, Рој Бишоп како ѓердан и Камил Фламарион како чад. [11]
  • Триделната маглина (M20, NGC 6514) е оддавна маглина во Стрелец која се наоѓа на помалку од два степени од маглината Лагуна. Била откриена од францускиот ловец на комети Шарл Месје, се наоѓа на оддалеченост од 2.000 до 9.000 светлосни години од Земјата и има пречник од приближно 50 светлосни години. Надворешната страна на Триделната маглина е синкава отсјајна маглина; внатрешноста е розова со два темни појаси кои ја делат на три области, понекогаш наречени „лобуси“. Водородот во маглината е јонизиран, создавајќи ја мегпвата карактеристична боја, со средишна тројна ѕвезда, која се формирала во пресекот на двете темни појаси. M20 е поврзана со јато кој има светлинска величина од 6,3. [11]
  • Маглината Црвен Пајак (NGC 6537) е планетарна маглина која се наоѓа на оддалеченост од околу 4000 светлосни години од Земјата.
  • NGC 6559 е подрачје кое формира ѕвезди кое се наоѓа на оддалеченост од околу 5000 светлосни години од Земјата, во соѕвездието Стрелец, покажувајќи ги и емисионите (црвено) и рефлексивните (сини) подрачја.

Покрај тоа, неколку други маглини се наоѓаат во рамките на Стрелец и се од интерес за астрономијата.

  • NGC 6445 е планетарна маглина со приближна величина од 11. Голема маглина со пречник од повеќе од една лачна минута, изгледа многу блиску до збиеното јато NGC 6440. [11]
  • NGC 6638 е потемно збиено јато со светлинска величина 9,2, иако е подалечена од М71 на растојание од 26.000 светлосни години. Тоа е јато од VI класа; класификацијата значи дека има средна концентрација во нејзиното јадро. Таа е приближно еден степен оддалечена од посветлите маглини M22 и M28; NGC 6638 е југоисточно и југозападно од јатата соодветно. [11]

Други тела

уреди
 
Месје 54 било првото збиено јато пронајдено надвор од Млечниот Пат.[13]

Во 1999 година се сметало дека насилен излив на V4641 Sgr ја открила местоположбата на најблиската позната црна дупка до Земјата, [14] но подоцнежната истрага го зголемила нејзиното проценето растојание за фактор 15.[15]Сложениот радиоизвор Стрелец А е исто така во Стрелец, во близина на нејзината западна граница со Змијоносец. Астрономите веруваат дека една од нејзините компоненти, позната како Стрелец А*, е поврзана со супермасивна црна дупка во Галактичкото Средиште, со маса од 2,6 милиони сончеви маси. [11] Иако не е видлива со голо око, Стрелец А* се наоѓа надвор од врвот на изливот на астеризмот на „Чајник“. Елиптичната Џуџеста галаксија Стрелец се наоѓа веднаш надвор од Млечниот Пат.

Баадеовиот Прозорец е област со многу малку заматена прашина која покажува тела поблиску до средиштето на Млечниот Пат отколку што вообичаено би биле видливи. NGC 6522, светлинска величина 8,6 и NGC 6528, светлинска величина 9,5, се обете збиени јата видливи преку Баадеовиот Прозорец. 20.000 и 24.000 светлосни години од Земјата, со Шеплиови класи од VI и V, соодветно, и двете се умерено концентрирани во нивните јадра. NGC 6528 е поблиску до галактичкото јадро на приближно растојание од 2.000 светлосни години. [11]

2MASS-GC02, познат и како Hurt 2, е збиено јато на оддалеченост од околу 16 илјади светлосни години од Земјата. Откриено е во 2000 година од Хоселино Васкез, а потврдено од тим астрономи под водство на Р.Џ. Харт на 2MASS. [16]

Истражување

уреди

Вселенската сонда „Нови Хоризонти“ се движи по траекторија надвор од Сончевиот Систем од 2016 година што ја поставува сондата пред Стрелец гледано од Земјата. [17] Новите хоризонти ќе го исцрпат својот радиоизотопски термоелектричен генератор долго пред да стигне до која било друга ѕвезда.

Wow-сигналот бил силен теснопојасен радио сигнал кој се смета дека доаѓа од насоката на Стрелец. [18]

Митологија

уреди
 
Стрелец како што е прикажан во Огледалото на Уранија, збир на картички со соѕвездија објавени во Лондон в. 1825 година.

Вавилонците го идентификувале Стрелец како богот Нергал, суштество слично на кентаур кое пука стрела од лак.[19]Генерално е прикажан со крилја, со две глави, една глава на пантер и една човечка глава, како и осило на скорпија издигнато над неговата поконвенционална коњска опашка. Сумерското име Пабилсаг е составено од два елементи – Пабил, што значи „постар роднина по татко“ и Саг, што значи „поглавар, глава“.[20] Така, името може да се преведе како „Предец“ или „Главен предок“. Фигурата потсетува на современите претстави на Стрелец.

Грчка митологија

уреди

Во грчката митологија, Стрелец обично се идентификува како кентаур: половина човек, половина коњ. Сепак, можеби поради прифаќањето на сумерското соѕвездие од страна на Грците, одредена збунетост го опкружува идентитетот на стрелецот. [21] Некои го идентификуваат Стрелец како кентаур Хирон, син на Филира и Крон, за кој се вели дека се преобразил во коњ за да ја избегне својата љубоморна сопруга Реја и учител на Јасон. Бидејќи на небото има два кентаури, некои го идентификуваат Хирон со другото соѕвездие, познато како Кентаур. Или, како што вели алтернативната традиција, Хирон ги смислил соѕвездијата Стрелец и Кентаур за да им помогне на аргонаутите да ги водат во нивната потрага по Златното руно. [22]

Конкурентната митолошка традиција, како што ја поддржува Ератостен, го идентификувал Стрелец не како кентаур, туку како сатирот Крот, син на Пан, кој Грците го сметале за заслужен за пронајдокот на стрелаштвото. [23] Според митот, Крот често одел на лов со коњ и живеел меѓу Музите, кои побарале Зевс да го постави на небото, каде што се гледа како демонстрира стрелаштво.

Стрелката на ова соѕвездие покажува кон ѕвездата Антарес, „срцето на скорпијата“, а Стрелец е подготвен да нападне доколку Скорпија некогаш го нападне блискиот Херкул или да се одмазди за убиството на Орион од страна на Скорпија. [24]

Теребелум

уреди
 
Теребелум астеризам

На западната страна на соѕвездието, Птоломеј го опишал астеризмот Теребелум кој се состои од четири ѕвезди со 4-та величина, вклучувајќи го најблискиот и најбрзо подвижниот член, Омега Стрелец. [25]

Астрологијата

уреди

Од 2002 годниа, Сонцето се појавува во соѕвездието Стрелец од 18 декември до 18 јануари. Во тропската астрологија, Сонцето се смета дека е во знакот Стрелец од 22 ноември до 21 декември, а во сиреалната астрологија, од 16 декември до 14 јануари.[26]

Наводи

уреди
  1. ↑ McClure, Bruce (19 Aug 2019). „Find the Teapot, and look toward the galaxy's center“. Earth Sky. Посетено на 14 January 2020.
  2. ↑ McClure, Bruce (1 Aug 2017). „Sagittarius? Here's your constellation“. Earth Sky. Посетено на 14 January 2020.
  3. ↑ „The bow and arrow of Sagittarius“. www.ianridpath.com.
  4. ↑ P.K. Chen (Sky Publishing 2007) A Constellation Album: Stars and Mythology of the Night Sky ISBN 978-1931559386.
  5. ↑ Chartrand III, Mark R. (1983). Skyguide: A Field Guide for Amateur Astronomers. New York: Golden Press. стр. 184. ISBN 0307136671.
  6. ↑ James B. Kaler, Prof. Emeritus of Astronomy, University of Illinois, http://stars.astro.illinois.edu/sow/sowlist.html
  7. ↑ Baker, David (1978). The Henry Holt Guide to Astronomy. New York: The Hamlyn Publishing Group, Ltd. стр. 132. ISBN 0805011978.
  8. ↑ „Naming Stars“. IAU.org. Посетено на 8 August 2018.
  9. ↑ „Transient Object Followup Reports“. cbat.eps.harvard.edu. Посетено на 24 March 2015.
  10. ↑ Crossen, Craig (July 2013). „Observing the Milky Way, part I: Sagittarius & Scorpius“. Sky & Telescope (англиски). 126 (1): 24. Bibcode:2013S&T...126a..24C.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 Levy 2005.
  12. ↑ Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006). 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe (1st. изд.). Buffalo, New York: Firefly Books. ISBN 978-1-55407-175-3.
  13. ↑ „First Globular Cluster Outside the Milky Way“. ESA/Hubble Photo of the Week. Архивирано од изворникот на 9 October 2019. Посетено на 9 November 2011.
  14. ↑ „Dramatic Outburst Reveals Nearest Black Hole“. National Radio Astronomy Observatory. Посетено на 30 August 2008.
  15. ↑ A Black Hole in the Superluminal Source SAX J1819.3-2525 (V4641 SGR), 2001: "Finally, we find a distance in the range 7.40 ≤ d ≤ 12.31 kpc (90% confidence), which is at least a factor of ≈ 15 larger than the initially assumed distance of ≈ 500 pc."
  16. ↑ „2MASS-GC02, Hurt 2“. Посетено на 15 January 2016.
  17. ↑ „Where will New Horizons Go After Pluto? – Science Mission Directorate“. science.nasa.gov. Архивирано од изворникот на 11 July 2023. Посетено на 12 July 2017.
  18. ↑ Mann, Adam (2022-05-24). „Famous 'alien' Wow! signal may have come from distant, sunlike star“. Space.com (англиски). Посетено на 2023-02-24.
  19. ↑ Page 15 of Origins of the ancient constellations: I. The Mesopotamian traditions, by J. H. Rogers
  20. ↑ White, Gavin (2008). Babylonian Star-lore. Solaria Pubs. стр. 155.
  21. ↑ Ridpath, Ian (2018). Star Tales. Lutterworth Press. стр. 154–156. ISBN 978-0718894788.Ridpath, Ian (2018). Star Tales. Lutterworth Press. pp. 154–156. ISBN 978-0718894788.
  22. ↑ Richard H. Allen (1899), Star Names: Their Lore and Meaning, G. E. Stechert, p. 353 OCLC 30773662
  23. ↑ Theony Condos, Ph.D. (Red Wheel/Weiser 1997) Star Myths of the Greeks and Romans: A Sourcebook, p. 186 ISBN 978-1609256784.
  24. ↑ Milton D. Heifetz (Cambridge University Press 2004) A Walk Through the Heavens: A Guide to Stars and Constellations and Their Legends, p. 66 ISBN 978-0521544153.
  25. ↑ Allen, Richard H. (1963). Star names: their lore and meaning (Dover. изд.). Dover Publications. ISBN 0486210790. Посетено на 13 October 2019.
  26. ↑ „Sagittarius - The Archer, The Ninth Zodiac Sign“ (англиски). Herong Yang. Посетено на 2022-12-22.

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стрелец_(соѕвездие)&oldid=5273994“