Драчки Санџак
Драчки Санџакот (османски турски: سنجاق دراج, Sancağı-i Dıraç или Draç, или لواء دراج, Livâ-i Dıraç или Draç;[1] албански: Sanxhaku i Durrësit) ― еден од санџаците на Отоманската Империја. Именуван е поради главниот град Драч. Санџакот бил составен од казите Драч, Тирана, Шијак, Каваја и Кроја. Драчкиот Санџак ја образувал јужната половина на Скадарскиот Вилает. Северната половина бил Скадарскиот Санџак. Драчкиот Санџак, исто така, се граничел со Битолскиот и Дебарскиот на неговиот североисток и со Елбасанскиот Санџак на исток и југ. Неговата западна граница била Јадранското Море. Неговиот терен е воглавно рамен и низински. Само источните делови на територијата на поранешните кази Тирана и Каваја, биле планински.
| سنجاق دراج Sanxhaku i Durrësit | |||||
| Санџак на Османлиската Империја | |||||
| |||||
.svg) | |||||
| Главен град | Драч | ||||
| Историја | |||||
| - | Основана | Тука внесете почеток | |||
| - | Укината | Внесете завршеток | |||
| Управни единици | Скадарски Вилает | ||||
| Денес во | Албанија | ||||
Драчката тврдина била меѓу последните замоци на албанска територија што паднала во рацете на Османлиите во средината на 1501 година, а самиот град бил многу уништен од бројните судири во претходниот век. Под отоманска власт, градот никогаш нема да го врати поранешниот процут што го уживаше уште од антиката. Делумно заживување во однос на економската и стратешката важност е забележано во периодот на автономниот и де факто независен Скадарски Пашалак, управуван од Албанците.
Санџакот бил основан дури во 1880 година по реформата што следеше по Руско-османлиската војна и Берлинскиот конгрес. Како санџак би бил под јурисдикција на Скадарскиот Вилает. Како административен орган од трето ниво, првично имал четири кази, бидејќи Кроја потоа била префрлена во јурисдикцијата на Драчкиот санџак дури во 1903 година.
По Младотурската револуција од јули 1908 година, која го вратила на сила либералниот устав од 1876 година и повторното создавање на собрание кое било во сила само две години (1876-1878), на Драчкиот Санџак ќе му биде доделен само еден претставник. да бидат избрани во сите конститутивни кази. Есад-паша, член на угледното семејство Топтани, ќе биде избран за пратеник на двата избори одржани за време на постоењето на санџакот (1908 и 1912 година). Топтановци во текот на 19 век и почетокот на 20 век биле најважното семејство во однос на влијанието, богатството и моќта. Нејзините членови ќе бидат катализатори и учесници во многу важни настани и на Отоманската Империја и подоцна на независна Албанија.
Со почетокот на Првата балканска војна во 1912 година, сите конститутивни кази прогласиле независност, приклучувајќи се на новата албанска држава. До крајот на ноември 1912 година, српските сили без отпор го заземала поголемиот дел од Драчкиот Санџак под изговор дека заземаат османлиски територии. Меѓутоа, оваа инвазија не траела долго бидејќи Големите сили никогаш не го признале овој потег како важечки и подоцна интервенирале, принудувајќи ја српската војска да ги напушти албанските територии.
Историја
уредиЗаднина
уредиГрадот Драч бил една од последните тврдини во албанските населени земји што паднал во рацете на Османлиите. Уште од антиката, градот бил еден од најважните и најпознатите средишта во источниот дел на Јадранот и средишниот дел на Средоземјето. Градот бил дел од бојните полиња во римската Граѓанска војна помеѓу Јулиј Кесар и Помпеј, особено во Битката кај Дирахиум 48 п.н.е. Во близина на градот во 1081 година била истоимената битка помеѓу римскиот император Алексиј I Комнен и Норманите од јужна Италија.
Во последниот период на отпор, пристанишниот град бил дел од Венетска Албанија, поим кој се однесувал на поседите на Република Венеција покрај југоисточното Јадранско Море.[2] Пред Венецијанците, градот и околината биле дел од Кралството Албанија под власт на Анжевините и Кнежевството Албанија под власт на албанското благородничко семејство Топија. Градот паднал во рацете на Османлиите на 17 август 1501 година, откако бил постојано напаѓан и ограбуван во текот на неговиот последен период, но и затоа што Венецијанците постојано ги одбивале барањата на месните управители да ги зајакнат одбранбените ѕидови на тврдината и да испратат засилување.[3] Нападот го командувал елбасанскиот санџак-бег, потпомогнат од другите соседни санџаци, извесен Мехмед-бег, [б 1] кој прв влегол во градот со своите сили.[4] Градот според современите патници и хроничари бил во урнатини и добил апокалиптичен изглед.[5] Епидемиите како чума и маларија исто така одиграле важна улога во создавањето на таква катастрофална ситуација.[6] Во 1550-тите, Драч и околните области се чини дека се претвориле во средиште каде што почнале да цвета пиратството.[7] Нивните главни цели биле Дубровничката Република, Хабсбуршката Монархија, а особено венецијанските трговски бродови. По запленувањето и ограбувањето на патувањата, тие се упатувале кон Драчкото пристаниште, биле во замокот контролиран од Османлиите, под чија артилерија можеле да се засолнуваат кога ќе бидат гонети од венецијанските галии и да најдат поддршка од месните власти и населението.[7]
Градот делумно закрепнал откако биле реконструирани одбранбените ѕидини и обновувањето на трговијата со Венеција и Дубровник, но секако не до степенот на развој што го уживал во минатото.[8] Растот ќе добие нов поттик со воспоставувањето на наследните, автономни и де факто независни од таканаречените албански пашалаци во текот на крајот на 18 и почетокот на 19 век.[8] Во овој период се бореле семејствата на владетелите Бушати од Скадар, заедно со Алтуните кои го вршеле своето влијание околу казата Каваја, Барѓините во казата Тирана и Топтаните во Кроја, преку сојузи и вооружени судири меѓу нив, за контрола и влијание во средна Албанија и особено за драчкото пристаниште кое било едно од најважните средства на регионот.[9] Во 1771 година, Мехмед-паша Бушатија добил контрола над Пеќкиот (под Дукаќините), Елбасанскиот и Охридскиот Санџак, како награда за неговата активност за време на Руско-османлиската војна од 1768-1774 година. Така целата област, меѓу другите вклучувајќи ги и Драч, Каваја, Крује, Шијак и Тирана, биле ставени под апсолутна контрола на Скадарскиот Пашалак и на семејството Бушати во следните пет децении.[10] По смртта на Кара Махмуд-паша, наследниот систем што бил воспоставен дотогаш бил доведен во прашање бидејќи Махмуд-паша немал синови. Врховниот диван почнал да ја разгледува можноста пашалакот да биде поделен на три санџаци, од кои едниот Драчкиот Санџак, но поради загриженост за обновувањето на судирите меѓу месните водачи, тие биле принудени да одобрат префрлање на власта во рацете на Ибрахим-паша кој бил брат на Кара Махмуд-Паша.[11] Како таков, создавањето на Драчкиот Санџак во тоа време било ставено во мирување.[11]
Во 1831 година, Бушатите биле соборени од власт по воената интервенција на Високата порта. На 3 ноември 1839 година, беше прогласен период на реформи по Ѓулханскиот хатишериф кој траел околу 35 години. Тоа било познато како време на Танзиматот и неговата цел бил да ги осовремени и консолидира општествените и политичките основи на империјата, како и да создаде нова административна организација.[12] Една од првите реформи било службеното распуштање на феудално-воениот систем познат како Тимарски систем и негова замена со современо државна структура.[12]
Во меѓувреме, во текот на овој век семејството Топтани излегло посилно и според извештаите на странските конзули и документи, тие биле сметани за најбогато и најмоќно семејство во Драчкиот Санџак и пошироко.[13] Тие би поседувале околу три четвртини од употребливото земјиште и членовите на семејството би биле учесници во многу настани што би се случиле во последниот период на империјата на Балканскиот Полуостров, но и во создавањето и важните настани на независна Албанија.
Основање и администрација
уредиПо завршувањето на Руско-османлиската војна што резултирало со пораз на Отоманската Империја и обврските што ѝ биле наметнати за време на Берлинскиот конгрес, почнало да биде разгледувана нова административна реформа која ќе требала да ги задоволи тогашните општествено-економски потреби.[14] Со цел дополнително да ја зајакне и зголеми контролата на централната власт над покраините, Високата порта во 1864 година презела административна реформа позната како Закон за вилаети, која ќе трае неколку години пред да добие стабилен и конечен облик.[15] Реформата го заменила административниот систем на пашалаци/ејалети со новосоздадени вилаети. Вилаетите биле поделени на слични поделби како и нивните административни претходници (санџаци, кази и нахии).[15] Самиот санџак би бил на чело на мутасариф кој директно ќе зависи од валиите, кој бил началник на вилаетот.[15] Двете децении што следеле по спроведувањето на законот за вилаети биле и децениите што донесоа многу чести промени во однос на границите во Скадарскиот Вилает, како поради отстапените територии во корист на Црна Гора, така и поради реконфигурацијата на внатрешните граници. меѓу вилаетите и санџаците.[16]
Во 1869 година бил основан Скадарскиот Вилает, во кој меѓу другите биле вклучени Скадарскиот, Дебарскиот, Призренскиот и Пеќкиот Санџак.[15] Во 1873 година, обемот на Скадарскиот Вилает бил намален во корист на новиот и краткотраен Призренски Вилает, кој го опфаќал цело Косово и Метохија заедно со Дебарскиот, Скопскиот и Нишкиот Санџак.[15] Меѓутоа, најчестите и најдлабоки промени на картата на вилаетите се случиле во годините на Големата источна криза (1875-1878). Административната поделба на вилаетот била ревидирана до крајот на 1880 година со создавањето на два санџаци како второстепени административни единици.[17] Пеќката, Тиранската, Шијачката, и Кавајската Каза биле прикачени на Драчкиот Санџак, кој од каза бил надграден на ниво на санџак.[18] Во 1892 година, Пеќката каза преминала во Елбасанскиот Санџак кој припаѓал под Битолскиот Вилает. Така, административната поделба на вилаетот од 1893 година останала иста до 1908 година, со исклучок на некои промени во неговите граници.[19] Кројската Каза била пренесена во Драчкиот Санџак во 1903 година заедно со неговата околина. Овој потег ќе биде спроведен по интервенцијата на валиите на вилаетот, за да биде олеснета испораката на јавните услуги на жителите, земајќи го предвид најоддалеченото растојание на казата помеѓу седиштето Драч од оној на Скадар. До 1888 година, Скадарскиот Вилает се состоел од 2 санџаци, 8 кази, 6 нахии и 329 села, додека во 1893 година се состоел од 2 санџаци, 8 кази, 10 нахии и 470 села.[20]
Економија и инфраструктура
уредиЗа време на првиот период на османлиското владеење, кој се совпаѓа со почетокот на 16 век, градот Драч бил претворен во средиште на пиратството. Во текот на овие години, постоела врска помеѓу пиратството и градската економија, бидејќи често товарот што бил ограбен потоа бил продаван во градската чаршија.[7] Меѓутоа, кон крајот на векот, областа и особено пристаништето Драч станало едно од пристаништата од кои биле извезувани значителни количини жито.[7] Додека нешто подоцна имало пораст на производството и трговијата со производи од маслинка. Архивски показател за закрепнувањето на економијата на градот е извештајот на венецијанскиот конзул на 28 март 1769 година, кога тој известил дека богатото производство на маслинки од таа година во областите околу Тирана, Ндрок, Преже и Кроја дозволувало извоз на околу 2.600 тони само кон Венеција.[21]
Во 1797 година, Република Венеција, која била и најголемиот трговски партнер на Драч и другите албански покрани, била заземена без војна од војската на Наполеон Бонапарт. До 1803 година, двата града не би имале речиси никакви трговски односи меѓу нив.[11] Републиката била заменета со Австриската Империја која ќе игра клучна улога во следните два века и комерцијално преку пристаништето во Трст и културно со формирањето на културниот протекторат.[11] На 13 мај 1880 година, Високата порта ќе објави забрана за извоз на жито и тоа негативно ќе влијае на економијата на санџакот бидејќи Двојната монархија била главен трговски партнер. Според австрискиот заменик конзул во градот, всушност оваа забрана била проширема и на други земјоделски производи.[22] Меѓутоа, на 23 ноември 1881 година, Портата го објавила укинувањето на забраната за извоз на жито и тоа бочп добро прифатено од месното население. Во 1884 година, според финансиската евиденција на градот Драч, имало значителен пораст и во надворешната и во внатрешната трговија. Трговскиот биланс би надминал 6 милиони франци, а главен трговски партнер несомнено била Австроунгарија, преку поморска врска помеѓу пристаништето во Драч и Трст, тогаш дел од Двојната монархија. Меѓу другите трговски партнери биле Грција, Црна Гора, покраините во Османлиската Империја, Италија, Русија и Тунис.[22]
Иако земјата на Драч била плодна, но не била соодветно обработена, во неа главно биле одгледувани голем број житни култури како пченица, пченка, јачмен, ориз и секаков вид зеленчук и овошје. Тие биле извезувани во Трст и Италија преку драчкото пристаниште. Од средината на 19 век, пристаништето е дел од планот на бродскопревозното друштво Österreichischer Lloyd, кој го посетувал пристаништето на секои 15 дена.
Демографија
уредиПо османлиското освојување на Драч, градот изгубил најголем дел од населението поради преселбата. Градот бил уништен од неодамнешните борби и го изгубил христијанското население.[23] Покрај османлискиот гарнизон со неколку стотици војници, во градот останале само неколку десетици семејства.[24] Според истражувачот Михаел Кил, градот Драч веднаш по заземањето имал население од околу 1.000 жители, што укажува на масовни преселби.[25] Додека во 1610 година, според извештаите на епископот Марино Бици, градот имал околу 300 куќи што не покажува демографски раст иако поминал повеќе од еден век.[25] Додека Евлија Челебија, кој го посетил градот некаде околу 1670-71 година, во неговата „Сејахатна“ (патописна книга) вели дека населеното место имало 150 куќи. Податоците на Бици и Челебија, и покрај разликата во бројки, важат за да ја покажат деградацијата на градот.[25]
Во втората половина на 19 век, кога Драч станал санџак, бројките стануваат појасни бидејќи почнале да се запишуваат на салмето на Скадарскиот Вилает. Така, во салмето од 1310 година (според стариот хиџрански календар), што се совпаѓа со грегоријанскиот календар до 1892-1893 година, Драчкиот Санџак имал население од 87.373 жители од кои 78.601 биле муслимани, 5,913 православни, 2.797 католици, а 62 биле странци.[26] Во 1894 година, населението се чини дека останало горе-долу исто со многу мали промени. Додека во регистарот од 1898 година населението на Драчкиот Санџак, вклучувајќи ја и Кројската Каза, биле 78.300 муслимани, 5950 православни, 5950 католици и 41 странец со вкупно 90.241 жители.[27]
Во 1902 година, за прв пат, вистински попис бил спроведен од страна на централните власти, каде што религијата повторно била користена како одделна единица слично на регистрите што ги составувале месните власти. Во однос на Драчкиот Санџак,[б 2] населението се состоело од 75.518 муслимани и 6.883 немуслимани. На вториот попис одржан во 1906 година, Драчкиот Санџак, кој ја вклучува и Кројската Каза, ќе има распределба на населението од 81.572 муслимани, 6.098 православни и 2.178 католици. Овие бројки во споредба со неколку години пред тоа покажуваат постепено зголемување на секоја каза, зголемување што ќе продолжи и во следните години.[28]
Според историчарот Кристо Фрашери, во однос на етничката поделба, Драчкиот Санџак бил еден од најхомогените со албанско мнозинство. Така, во 1912 година, на пример, 80.700 жители биле етнички Албанци од вкупно околу 83.000 што изнесува 96,6%.[29]
| Каза | муслимани | православни | католици | странци | Вкупно |
|---|---|---|---|---|---|
| Драч | 3.018 | 1.514 | 201 | 48 | 4.781 |
| Каваја | 16.895 | 2.751 | - | 6 | 19.652 |
| Кроја[б 3] | 12.396 | - | 1.796 | - | 14.192 |
| Шијак | 14.766 | 761 | 750 | - | 16.277 |
| Тирана | 31.526 | 887 | 50 | 8 | 32.471 |
| Вкупно | 78.601 | 5.913 | 2.797 | 62 | 87.373 |
| Каза | муслимани | православни | католици | Вкупно |
|---|---|---|---|---|
| Драч | 3.112 | 1.489 | 199 | 4.800 |
| Каваја | 17.010 | 2.773 | - | 19.783 |
| Кроја[б 3] | 12.397 | - | 1.822 | 14.219 |
| Шијак | 14.896 | 750 | 732 | 16.378 |
| Тирана | 31.112 | 900 | 40 | 32.052 |
| Вкупно | 78.527 | 5.912 | 2.793 | 87.232 |
Управници
уредиУправниците или како што инаку ги нарекувале во османскои турски, мутасариф би биле највисоката власт на санџакот. Над нив ќе застане само валиите, кои биле управители на вилаетот, со седиште во Скадар. За прв мутасариф на санџакот бил назначен Раиф-ефенди, кој претходно ја извршувал функцијата управник на Скопје. Тој ќе остане на функцијата само неколку месеци бидејќи на 11 јули 1881 година ќе умре и ќе биде погребан во близина на градската џамија.[31]
| Име | Мандат
|
| Раиф-ефенди | 1881 - јули 1881 година |
| Хафиз Мехмед-паша | 1881 - мај 1887 година |
| Тефик-паша | 1887 – септември 1901 година[32] |
| Мехмед Хусни-бег | 1901 - ??? |
| Махмуд Махир-бег | октомври 1912 - ноември 1912 година |
Поврзано
уредиНаводи
уредиЗабелешки
уреди- ↑ Постои научна дебата меѓу многу историчари која трае од 20 век и трае до ден-денес за тоа кој бил точниот идентитет на освојувачот на Драч. Иако, речиси сите се согласуваат дека неговото име било Мехмед-бег, во тоа време Санџак-бег на Елбасанскиот Санџак. Некои од верзиите се Мехмед-бег Скура, потомок на албанското благородничко семејство Скурај. Мехмед-бег Евреносоглу, син на познатиот отомански командант Али-бег Евреносоглу. Друго тврдење е за извесен Мехмет-бег Челеби, син на Иса-бег. Последното се чини дека е најверодостојно со оглед на современите толкувања на османлиската документација и хроничари од тоа време.
- ↑ Со исклучок на Кројската Каза, која таа година била дел од Скадарскиот Санџак.
- ↑ 3,0 3,1 Кројската каза ќе биде префрлена од Скадарскиот Санџак во Драчкиот Санџак дури во 1903 година.
Фусноти
уреди- ↑ Caka 2020, стр. 66; Sezen 2017, стр. 217.
- ↑ Malcolm 2015, стр. 12; Malcolm 2020, стр. 7.
- ↑ Ruka, Caka & Shehi 2020, стр. 66; Caka 2020, стр. 66‒67; Malcolm 2015, стр. 12.
- ↑ Potter 1957, стр. 403‒404; Hatibi 2021, стр. 496‒497; Caka 2020, стр. 65.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 501; Malcolm 2015, стр. 13.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 501.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Malcolm 2015, стр. 13.
- ↑ 8,0 8,1 Hatibi 2021, стр. 604.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 591‒592.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 593‒594.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Hatibi 2021, стр. 603.
- ↑ 12,0 12,1 Frashëri 2004, стр. 273.
- ↑ Frashëri 2004, стр. 275.
- ↑ Gençoğlu 2015, стр. 259‒260; Erken 2014, стр. 29.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Pollo и др. 1984, стр. 46‒47.
- ↑ Erken 2014, стр. 29; 33.
- ↑ Erken 2014, стр. 29.
- ↑ Gençoğlu 2015, стр. 267‒268; Ruka, Caka & Shehi 2020, стр. 72; Erken 2014, стр. 29.
- ↑ Gençoğlu 2015, стр. 267‒268.
- ↑ Erken 2014, стр. 29; Gençoğlu 2015, стр. 267‒268.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 592.
- ↑ 22,0 22,1 Hatibi 2021, стр. 640‒641.
- ↑ Malcolm 2015, стр. 12‒13; Hatibi 2021, стр. 505‒506.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 505‒506.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 Caka 2020, стр. 70‒71.
- ↑ 26,0 26,1 Caka 2020, стр. 70‒71; Erken 2014, стр. 94‒96.
- ↑ Erken 2014, стр. 96; 99.
- ↑ Erken 2014, стр. 101‒102.
- ↑ Pollo и др. 1984, стр. 50‒51.
- ↑ Erken 2014, стр. 96.
- ↑ Hatibi 2021, стр. 638; 640.
- ↑ Frashëri 2004, стр. 314.
Општи извори
уреди- Hatibi, Dorian (2021), Historia e Durrësit – Nga prehistoria deri në vitin 1912 (албански), I, Botimet Jozef, ISBN 978-9928-317-97-1
- Frashëri, Kristo (2004), Historia e Tiranës (албански), Botimet Toena, ISBN 99927-1-897-8
- Malcolm, Noel (2015), Agents of Empire: Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in the Sixteenth-century Mediterranean World (англиски), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-026278-5
- Malcolm, Noel (2020), Rebels, Believers, Survivors: Studies in the History of the Albanians (англиски), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-885729-7
- Caka, Eduart (2020), „Tipologji të një qyteti bregdetar: Durrësi gjatë dy shekujve të parë të sundimit osman (Shek. XVI-XVII)“ [Characteristics of a bordering town: Durrës during the first two centuries of the Ottoman rule (16th-17th centuries)], Studime Historike (албански), Академија за албанолошки студии (1–2): 63‒85, ISSN 0563-5799
- Ruka, Rudenc; Caka, Eduart; Shehi, Eduard (2020), „Shënime mbi fortifikimet e Durrësit në periudhën osmane“ [Observations on Durrës fortifications in the Ottoman period], Studime Historike (албански), Академија за албанолошки студии (3–4): 61‒115, ISSN 0563-5799
- Gençoğlu, Mustafa (2015), „İşkodra vi̇layeti̇'ni̇n İdari̇ taksi̇mati ve yapisi (1867/1868-1908)“ [The Administrative Division and Structure of the Province of Shkodra (1867/1868-1908)], Manisa Celal Bayar University Journal of Social Sciences (турски), 13 (3): 259–290, doi:10.18026/cbusos.07372, ISSN 1304-4796
- Erken, İlkay (2014), İşkodra vilayetinin idari ve sosyal yapısı (1876-1912) [Administrative and Social Structure of the Shkodra Province (1876-1912)] (PhD) (турски), Универзитет „Деветнаесетти мај“[мртва врска]
- Pollo, Stefanaq; Buda, Aleks; Prifti, Kristaq; Frashëri, Kristo, уред. (1984), Historia e Shqipërise – Vitet 30 të shek. XIX-1912 [History of Albania: 30s of the 19th century-1912] (албански), II, Тирана: Албанска академија на науките
- Filipović, Nenad (2012), „Draç'in Fethi (1501), Oruç Bin-i Âdil Vakayinâmesi ve Isâbey-oğlu Mehmet Çelebi“, Prilozi Za Orijentalnu Filologiju (турски) (61): 369–418, ISSN 0555-1153
- Potter, George R. (1957), The New Cambridge Modern History: The Renaissance, 1493-1520, 1, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-04541-4
- Sezen, Tahir (2017), Osmanlı yer adları [Ottoman place names] (PDF) (турски) (2nd. изд.), Directorate of State Archives, ISBN 978-975-19-6682-7