Википедија

Скадарски Санџак

Скадарски Санџак (албански: Sanxhaku i Shkodrës; српски: Скадарски санџак; турски: İskenderiye Sancağı или İşkodra Sancağı) ― еден од санџаците на Отоманската Империја. Бил основан откако Отоманската Империја го освоила Скадар по Опсадата на Скадар во 1478–99 година. Бил дел од Румелискиот Ејалет до 1867 година, кога станал дел, заедно со Скопскиот Санџак, од новосоздадениот Скадарски Вилает. Во 1912 и почетокот на 1913 година бил заземен од членовите на Балканскиот сојуз за време на Првата балканска војна. Во 1914 година, територијата на Скадарскиот Санџак станала дел од Кнежевството Албанија, основано врз основа на мировниот договор потпишан за време на Лондонската конференција во 1913 година.

Скадарски Санџак
İşkodra Sancağı  (турски)
Sanxhaku i Shkodrës  (албански)
Скадарски Санџак  (српски)
Санџак на Османлиската Империја
←
 
←
 
←
1479–1913 →
Знаме Грб
Знаме Грб
Местоположба на Скадар
Местоположба на Скадар
Санџакот истакнат во рамките на Скадарскиот Вилает (ок. 1900)
Главен град Скадар
Историја
 -  Османлиската Империја го зазема Скадар од Венецијанската Република 1479
 -  Османлиската Империја го потпишува Лондонскиот договор
 -  Укината 30 May
Денес во

Историја

уреди

Позадина и создавање

уреди

Со кратки прекини, територијата на северна Албанија, вклучувајќи го и она што ќе стане Скадарскиот Санџак, со векови останала под власта на феудалците на државите Дукља и Рашка.[1]

По падот на Српското Царство во средината на 14 век, месното благородништво дошло до израз, како што е благородничкото семејство Балшиќи.[2] На крајот на 14 век градот потпаднал под контрола на Република Венеција и откако Отоманската Империја го освоила Скадар од Венеција по Опсадата на Скадар во 1478–99,[3] станал средиште на Скадарскиот Санџак.

Заземање на Зета

уреди
 
Скадарскиот Санџак во 1829 година, сместен во долниот лев агол.

Откако бил назначен на функцијата санџак-бег на Скадар во 1496 година, Фируз-бег имал намера да ја припои Зета кон Отоманската Империја. Ѓураѓ Црнојевиќ, кој го контролирал соседното Кнежество Зета, одржувал честа кореспонденција со другите христијански феудални држави со намера да воспостави противосманлиска коалиција. Кога неговиот брат, Стефан, го предал на Османлиите во 1496 година,[4] Ѓураѓ предложил да го прифати сузеренството на Отоманската Империја доколку Фируз-бег прифати да го признае за управник во Зета. Фируз-бег го одбил овој предлог и го поканил Ѓураѓ или да дојде во Скутар за да ги разјасни своите антиосманлиски активности или да побегне од Зета. Кога Фируз-бег ја нападнал Зета со силни сили во 1496 година, Ѓураѓ решил да побегне во Венеција.[5] Во 1497 година, Фируз-бег го зазел Грбаљ и ја ставил Зета под негова ефективна воена контрола, иако таа сè уште била дел од Зета управувана од Стефан II Црнојевиќ.[6] Во 1499 година Фируз-бег формално ја припоил Зета на територијата на неговиот Скадарски Санџак, а Зета го изгубил статусот на независна држава.[6][5][7] Во 1514 година, оваа територија била одвоена од Скадарскиот Санџак и основана како посебен санџак, Црногорски Санџак, под власта на Скендербег Црнојевиќ. Кога умрел во 1528 година, Црногорскиот Санџак бил повторно вкучен во Скадарскиот Санџак како единствена административна единица (вилает) со одреден степен на автономија.[8]

Кон крајот на 16 и почетокот на 17 век

уреди

Пописот од 1582-1583 година го регистрирал Црногорскиот Вилает (vilayet-i Kara Dağ) како посебна административна единица во рамките на Скадарскиот Санџак. Вилаетот го сочинувале следните нахии и села: Грбавци со 13 села, Жупа 11, Малоншиќи 7, Пљешивци 14, Цетиње 16, Риека 31, Црмница 11, Паштровиќи 36 и Грбаљ 9 села; вкупно 148 села.[9]

Марино Бици, архиепископот од Бар (Антивари), во својот извештај од 1610 година, навел дека името на санџак-бегот на Скадарскиот Санџак е Али-паша.[10]

Скадарски Ејалет/Пашалак

уреди
Главна статија: Скадарски Пашалак
 
Скадарскиот Вилает под семејството Бушати.

Во периодот помеѓу 1757 и 1831 година, Скадарскиот Санџак бил издигнат во Скадарски Пашалак, полуавтономен[11] пашалак под Отоманската империја, создаден од албанското семејство Бушати. Неговата територија опфаќала делови од денешна северна Албанија и Црна Гора, со средиште во градот Скадар. Слабеењето на османлиската централна власт и тимарскиот систем на сопственост на земјиштето донеле анархија во регионот на Западен Балкан на Отоманската Империја. Кон крајот на 18 век, во овој регион се појавиле два центри на моќ: Скадар, под семејството Бушати; и Јанина, под Али-паша Јанински. Двата региони соработувале и и пркоселе на Високота порта, како што барале нивните интереси.[12]

Скадарски Вилает

уреди
Главна статија: Скадарски Вилает

Пред 1867 година, Скадарскиот Санџак бил санџак во Румелискиот Пашалак/Ејалет. Во 1867 година, Скадарскиот Санџак бил споен со Скопскиот Санџак, образувајќи го Скадарскиот Вилает. Вилаетот потоа бил поделен на три санџаци: Скадарски, Призренски и Дебарски Санџак. Во 1877 година, Призренскиот Санџак бил префрлен на Косовскиот Вилает, а Дебарскиот Санџак бил префрлен во Битолскиот Вилает. По територијалните префрлања, од Скадарскиот Санџак потоа бил издвоен и создаден Драчкиот Санџак.

По инвазијата на црногорските сили за време на Црногорско-османлиската војна помеѓу 1876 и 1878 година, сопственоста на градовите Бар, Подгорица и Улцињ била пренесена од Скадарскиот Санџак на Кнежеството Црна Гора.

 
Скадарскиот Санџак (1907).

Во 1900 година, Скадарскиот Вилает бил распаднат.

Распаѓање

уреди
Главни статии: Опсада на Скадар (1912–1913) и Лондонски договор (1913)

Во 1912 година и почетокот на 1913 година бил заземен од членовите на Балканскиот сојуз за време на Првата балканска војна. Во 1914 година, територијата на Скадарскиот Санџак стана дел од Кнежевството Албанија, основана врз основа на мировниот договор потпишан за време на Лондонската конференција во 1913 година.[13]

Демографска и општествена организација

уреди

Мнозинството религиозно население во Скадарскиот Санџак биле католици.[14]

Албанските жители во Малесија живееле во три географски региони во Скадарскиот Санџак.[15] Голема Малесија со своите религиозно мешани католичко-муслимански пет големи племиња (Хоти, Кељменди, Шкрели, Кастрати и Груда) и седум мали племиња; Мала Малесија со седумте католички племиња како Шала, Шоши, Топлана, Никај; и Мирдита, која исто така била големо моќно племе кое можело да мобилизира 5.000 нередовни војници.[15] Отоманската власт ја проценила воената сила на Малесијците во Скадарскиот Санџак дека броела преку 30.000 племенски членови, а османлиските функционери мислеле дека овие горјани можат сами да ја поразат Црна Гора со ограничена државна помош.[16] Османлиската контрола над планинските области на Скадарскиот Санџак била ограничена.[17] Во 1880-тите, од албанска гледна точка, Скадарскиот Санџак припаѓал на регионот Гегенија.[18]

Врз основа на имињата на луѓето запишани во пописот, може да биде заклучено дека населението на Скадарскиот Санџак главно било составено од Албанци и Срби/Црногорци (православни, католици и муслимани). Имало и одреден број Власи, Турци и други присутни, главно во градовите.[19]

Попис од 1485 година

уреди

Првиот османлиски попис на Скадарскиот Санџак бил организиран во 1485 година. Тоа бил третиот османлиски попис кој бил организиран на територијата во денешна Република Албанија. Првиот попис бил организиран во 1431 година на територијата на Албанскиот Санџак. Пописот од 1485 година покажува дека Скадарскиот Санџак се состоел од четири кази: Скадар, Депедоген (Подгорица), Пеќ и Бихор.[20] Казите биле поделени на помали административни единици, нахии.

Попис од 1582-1583 година 

уреди

Пописот организиран во периодот 1582-1583 година, покажува дека во Скадарскиот Санџак имало многу нахии со следниов број села:[21]

  • Скадар со 128 села
  • Душмен со 24 села; мнозинството имало лични имиња со албански одлики, малцинството со српски одлики.
    • Топонимите покажуваат одредено јужнословенско влијание
    • Исламизацијата полека била појавена во нахијата, врз основа на присуството на карактеристични муслимански имиња во нејзиното население
  • Забојана со 48 села; мнозинството имало лични имиња со албански одлики, малцинството со српски одлики.
  • Мрко со 9 села; мнозинството имало лични имиња со српски одлики, малцинството со албански одлики.
  • Краина со 18 села; мнозинството имало лични имиња со албански одлики
    • Топонимите покажуваат огромно јужнословенско влијание
  • Горје Шестан (Џебел-и Шестан) со 7 села; мнозинството имало лични имиња со српски одлики, малцинството со албански одлики.
  • Подгорица со 13 села; мнозинството имало лични имиња со српски карактер, малцинството со албански карактер.
  • Жабљак со 8 села; мнозинството имало лични имиња со српски одлики, малцинството со албански одлики.
  • Хоти со 8 села; мнозинството имало лични имиња со албански одлики, додека малцинството имало со српски одлики.
  • Бјелопавлиќи со 6 села; огромно мнозинство имаа лични имиња со српски одлики
  • Вражегрмци со 16 села; огромно мнозинство имаа лични имиња со српски одлики
  • Побор со 11 села; огромно мнозинство имаа лични имиња со српски одлики
  • Клементе со 2 села; мнозинството имало лични имиња со албански одлики, малцинството со српски карактер.
  • Кучи со 13 села; мнозинството имало лични имиња со српски карактер, малцинството со албански одлики.
  • Пеќ: 23 села во нахијата во Пеќ биле населени со албанско мнозинство; 85 села имале мешана албанско-словенска антропономија, а останатите содржеле речиси исклучиво словенска антропономија[22]
    • До дефтерот од 1582 година, самиот град Пеќ бил значително исламизиран - постојат неколку случаи каде муслиманските жители имаат спој на исламската и албанската антропономија (како што е широко распространето семејство Деда - Ризван Деда, Хаџи Деда, Али Деда...). Муслиманските населби вклучуваат Џамија Шериф, Синан Војвода, Пири беј, Ахмед Беј, Хисеин, Хасан Челеби, Мустафа беј, Махмуд Кади, Орман, Капишнича, Месџиди Хаџи Махмуд, Бали беј и Черибаш. Во христијанските маала спаѓаат Ѓура Папуџи, Никола (напуштена), Никола Вукман (напуштена), Андрија (напуштена) и Оливир. Жителите на двете христијански маала - Оливир и Ѓура Папуџи - имале спој на карактеристична албанска и словенска/православна антропономија. Дефтерот од 1582 година покажува дека градот Пеќ имал муслиманско мнозинство со мнозински муслимански имиња. Градот бил 90% исламизиран.[23]
  • Алтин (Алтун ли) со 41 село; Во повеќето села во нахијата Алтун-или преовладувале жители со албанска антропономија.[24] Во 1570 година, мнозинството жители на Ѓаковица како населба се евидентирани со албанска антропономија[25]
  • Петришпан со 33 села
  • Будимље со 31 село; огромно мнозинство имаа лични имиња со српски одлики
    • Присуство на муслимански жители е прикажано во едно село во рамките на нахија
  • Коморан со 20 села; огромно мнозинство имаа лични имиња со српски одлики
    • Присуство на муслимански жители е прикажано во две села во рамките на нахија
  • Плав со 18 села; сите жители имале лични имиња со српски карактер
    • Нема муслимански жители во нахија
  • Зла Риека со 12 села

Во Скадарскиот Санџак имало вкупно 709 села.

Дополнително, помал дел од османлискиот попис од 1582 до 1583 година се занимавал со Црногорскиот Вилает (Vilâyet-i Karaca-dağ) како посебна административна единица во Скадарскиот Санџак. Овој дел се состоел од следните нахија и села: Грбавци со 13 села, Жупа со 11 села, Малоншиќи со 7 села, Пљешивци со 14 села, Цетиње со 16 села, Риека со 31 село, Церница (Црмница) со 36 села. села, Грбаљ со 9 села. Имало вкупно 148 села кои припаѓаат на црногорската административна единица.

Пописот од 1582-1583 покажува 857 села и неколку градови, вклучувајќи ги Скадар, Пеќ, Подгорица (Депедоген), Бар и Улцињ.

Проценка од 1874 година

уреди

Според проценките на рускиот конзул Иван Јастребов, имало 80.000 католици, 20.000 православни и 9.500 муслимани. Мнозинството од населението зборувало на албански јазик. Тој тврди дека православните и голем број католици и муслимани зборуваат на српски јазик.[26]

Управници

уреди

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Luka, David. „Regjistri turk i vitit 1485*“ (албански). Архивирано од изворникот на 2021-09-19. Посетено на 1 април 2024. Për katër shekuj me radhë (XI-XIV) me pak ndërprerje krahinat e Shqipërisë Veriore (përafërsisht ato që në të ardhmen do të bëjnë pjesë në sanxhakun e Shkodrës), qëndruan nën sundimin e feudalëve serbë të shtetit të Dioklesë dhe të Rashës.
  2. ↑ „Bashkia Shkoder“ (албански). Shkoder official web site. 2008. Архивирано од изворникот на 13 мај 2011. Посетено на 1 април 2024. Me dyndjet sllave pushtohet dhe bëhet kryeqendër e shtetit të Zetës në shek. Xl. Më pas vjen pushtimi i shkurtër Bullgar. Në shekullin XIV bëhet qendër e rëndësishme autonome me institucione të zhvilluara dhe në vitin 1360 bëhet kryeqendër e Principatës së familjes Balshaj.
  3. ↑ „Bashkia Shkoder“ (албански). Shkoder official web site. 2008. Архивирано од изворникот на 13 мај 2011. Посетено на 1 април 2024. Më 1396 kalon nën sundimin e Republikës së Venedikut e cila rikonstrukton kalanë dhe qytetin e quan Scutari. ... në vitin 1479 Sulltan Mehmeti II rrethon përsëri Shkodrën me mbi 100'000 ushtarë...
  4. ↑ društvo 1935, стр. 194.
  5. ↑ 5,0 5,1 Jovanović 1947, стр. 52.
  6. ↑ 6,0 6,1 Pavle S. Radusinović 1978, стр. 44.
  7. ↑ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (српски). Beograd: Narodno Delo. Посетено на 1 април 2024. Год. 1499. припојена је била Црна Гора скадарском санџакату. Али, год. 1514. одвојио је султан поново и поставио јој за управника, као санџак-бега, потурченог Станишу, односно Скендер-бега Црнојевића.
  8. ↑ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (српски). Белград: Narodno Delo. Посетено на 1 април 2024. 1528... Црна Гора је потом поново припојена скадарском санџакату и остала је са извесним ... правима његов саставни део...
  9. ↑ Vasić, Milan (1991), „Etnički odnosi u jugoslovensko-albanskom graničnom području prema popisnom defteru sandžaka Skadar iz 1582/83. godine“, Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji : zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990 (српскохрватски), OCLC 29549273
  10. ↑ Bizzi, Marino (1610), Relatione della visita fatta da me, Marino Bizzi, Arcivescovo d'Antivari, nelle parti della Turchia, Antivari, Albania et Servia alla santità di nostro Signore papa Paolo V (Report of Marino Bizzi, Archbishop of Bar (Antivari), on his visit to Turkey, Bar, Albania and Serbia in the year 1610), Архивирано од изворникот на 25 September 2010, To Ali Pasha, the mighty Sanjak Bey of Shkodra...
  11. ↑ Elsie, Robert (2005). Albanian literature: a short history. London: I. B. Tauris: The Centre for Albanian Studies. ISBN 978-1-84511-031-4. Посетено на 1 април 2024.
  12. ↑ Zickel, Raymond; Iwaskiw, Walter R. (1994). Albania: A Country Study. Вашингтон: Владина издавачка канцеларија за Конгресната библиотека.
  13. ↑ Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. стр. 77, 78. ISBN 978-1-86064-541-9.
  14. ↑ Gawrych 2006, стр. 29
  15. ↑ 15,0 15,1 Gawrych 2006, стр. 31-32
  16. ↑ Gawrych 2006, стр. 33
  17. ↑ Gawrych 2006, стр. 30
  18. ↑ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. Лондон: IB Tauris. стр. 28. ISBN 9781845112875.
  19. ↑ Vasić, Milan (1991), „Etnički odnosi u jugoslovensko-albanskom graničnom području prema popisnom defteru sandžaka Skadar iz 1582/83. godine“, Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji : zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990 (српскохрватски), OCLC 29549273, Što se stanovništva tiče,... Njegovu osnovnu masu činili su Srbi i Arbanasi, pravoslavni, katolici i muslimani. Bilo je tamo i vlaško-cincarskih (aromunskih) grupa, pa turskog i drugog etničkog elementa, naročito u gradovima.
  20. ↑ Luka, David. „Regjistri turk i vitit 1485*“ (албански). kulturserver-hamburg.de. Архивирано од изворникот на 2021-09-19. Посетено на 1 април 2024. Ky sanxhak në vitin 1485 ndahej në katër kaza: të Shkodrës, të Podgoricës, të Pejës dhe të Bihorit.
  21. ↑ Vasić, Milan (1991), „Etnički odnosi u jugoslovensko-albanskom graničnom području prema popisnom defteru sandžaka Skadar iz 1582/83. godine“, Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji : zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990 (српскохрватски), OCLC 29549273
  22. ↑ Pulaha, Selami (1984). Popullsia Shqiptare e Kosoves Gjate Shekujve XV XVI. Tirana: 8 Nëntori. pp. 68–69, 71.
  23. ↑ Pulaha, Selami (1984). Popullsia Shqiptare e Kosoves Gjate Shekujve XV XVI. p. 658-659
  24. ↑ Pulaha, Selami (1984). Popullsia Shqiptare e Kosoves Gjate Shekujve XV XVI. Tirana: 8 Nëntori. pp. 93–94, 103.
  25. ↑ Pulaha, Selami (1984). Popullsia Shqiptare e Kosoves Gjate Shekujve XV XVI. Tirana: 8 Nëntori. pp. 93–94, 103.
  26. ↑ Folić, Milutin (1991), „Izveštaji ruskog konzula Ivana Stepanoviča Jastrebova iz Skadra o slovenskom življu i njihovim crkvama u Albaniji u drugoj polovini XIX veka“, Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji : zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990 (српски), Titograd: Istorijski institut SR Crne Gore ; Stručna knj., OCLC 29549273; Гласник Српског ученог друштва, књ. XL. стр. 182-183

Извори

уреди

Дополнителна книжевност

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Скадарски_Санџак&oldid=5272730“