Вулканизам во Македонија

Вулканизам во Македонија — вулканска дејност на територијата на Република Македонија која денес е згасната, но се одвивала во времето на протерозоикот, јурата и терцијарот.

Карта на вулканските области во Македонија.
(1) Осоговско-малешевска (2) Кратовско-злетовска (3) Кумановско-светиниколска (4) Бучимско-боровдолско-дамјанска (5) Кожуфска (6) Мариовско-кајмакчаланска (7) Охридско-коселска

Од протерозоиска старост вулканонаносната област претставува метагабро-дијабазен комплекс, образба од времето на рифејот и камбриумот, кој е распространет на Осоговско-малешевските Планини и Плачковица. Остатоци од една мошне широко распространета јурска вулканска област на просторот на Вардарската зона денес се сочувани во офиолитскиот масив Демир Капија–Гевгелија, кај Клепа (Велешко) и кај Липковско на Скопска Црна Гора. Карпестите маси се тип на океанска кора, изградена во долните нивоа од разновидни габрови, преку кои лежат масивни базалти и пилолави од спилит-базалти. Со терцијарната магматска активност се создадени Кратовско-злетовската вулканска област, во источните делови на Вардарската зона, појасот Тораница–Саса–Делчево–Пехчево и помалата Бучим-боровдолска вулканска област. Сите се од горноолигоценска до средномиоценска старост, и изградени се од андезити, латити, кварцлатити. Со овој вулканизам се создадени оловно-цинкови, златоносни, бакарни и неметални наоѓалишта (Злетово–Добрево, Саса, Тораница, Бучим). Кожуфската вулканска област е од миоценско-плиоценска старост, има андезит-латитски и кварцлатитски состав и во неа се јавуваат оруднувања на антимон, арсен, талиум, злато и вулкански стакла.

Вулкански области

Вулканските области во Македонија се подрачја со вулканска активност во далечното минато на Македонија, од олигоценот, миоценот, плиоценот, па сè до квартерот. Денес се издвојуваат седум области на згасната вулканска активност.

Осоговско-малешевска вулканска област

Осоговско-малешевската вулканска област се протега од селото Луке на север преку Деве Баир − Тораница – Саса − Делчево − Пехчево. Вулканите се одликувале со лава со преоден хемиски состав. Како последица на вулканската активност и ерозијата многу ретко се сочувани вистински вулкански купи. Како потипични во денешно време може да се споменат Буковик и Бело Брдо кај Пехчево. Староста на оваа вулканска активност е олиго-миоценска, а за оваа област е поврзана и минерализацијата на оловото и на цинкот во областите на Саса и на Тораница.

Кратовско-злетовска вулканска област

Поглед на Здравчи Камен.

Кратовско-злетовската вулканска област е најголемата згасната вулканска област на нашата територија. Се простира меѓу планината Козјак на север, реката Брегалница на југ, Овче Поле на запад и Осоговските Планини на исток. Вулканските избуви биле копнени и подводни и се одликувале со силна екпслозивна фаза со производство на голема количина на лава и пирокластични материјали. Во денешно време во релјефот се истакнуваат повеќе поранешни вулкански купи (Злетовска, Маричанска и Црн Врв). Од поствулканските појави се познати: мофети, фумароли и термоминерални извори (Кочанска Бања, Боровиќ и др.). За оваа вулканска активност се поврзани и минерализациите на олово и цинк.

Купи во Кратовско-злетовската вулканска област

Купа	Височина (м)	Истакнатост (м)		Пречник (км)	Вид врв	Местоположба
		Најг.	Најм.
Баба	908	150	70	0,5	грло	42°4′11″N 22°10′48″E
Буковец	1.423	250	110	1,0	грло	42°3′32″N 22°13′16″E
Голем Рид	1.532	400	200	1,4	грло	42°5′13″N 22°14′27″E
Градиште	993	200	120	0,8	грло	42°2′4″N 22°11′41″E
Живалевска Чука	723	200	60	0,7	грло	42°5′20″N 22°7′53″E
Здравчи Камен	844	300	50	0,6	грло	42°4′47″N 22°8′43″E
Кала	798	200	80	1,0	грло	42°1′4″N 22°10′11″E
Куновска Чука	1.347	600	100	0,8	грло	42°3′43″N 22°15′8″E
Лесновска Купа	1.127	500	300	3,2	калдера	42°1′10″N 22°13′44″E
Марчинска Купа	1.044	250	50	1,0	грло	42°2′3″N 22°11′0″E
Пантелејска Чука	825	100	60	0,5	грло	41°57′33″N 22°18′53″E
Плавичка Купа	1.297	500	400	3,0	калдера	42°2′58″N 22°10′44″E
Преслап	1.117	300	150	1,2	калдера	41°59′27″N 22°18′17″E
Рајчанска Купа	867	350	200	3,5	калдери (2)	41°56′36″N 22°15′32″E
Уво	1.472	300	160	1,2	грло	42°3′25″N 22°13′53″E

Кумановско-светиниколска вулканска област

Костоперска Карпа, Кумановско — остаток од голема вулканска плоча.

Кумановско-светиниколската вулканска област се наоѓа меѓу Нагоричане, Кумановско до Свети Николе. Вулканите биле од линеарен тип, кои се наоѓале на местата на длабоките структури и од нив се излевала базична лава, а вулканските избуви биле следени и со послаби експлозии. Лавата, која се продуцирала на површината на Земјата, градела сливови и плочи од базична лава што се наредени еден преку друг. Во одредени фази на работата на вулканите се произвела и одредена количина на пирокластични материјали што се наталожени преку сливовите на лави. Староста на оваа вулканска активност е на границата на олигоценот и на миоценот.

Бучимско-боровдолско-дамјанска вулканска област

Вулкански купи крај езерото Мантово, Радовишко.

Бучимско-боровдолско-дамјанската вулканска област е просторно сместена меѓу Штип и Радовиш. Како морфолошки облици се забележуваат вулканските купи и кратери: Пилав Тепе, Трескавичка Чука и др. За оваа вулканска активност е поврзано и оруднувањето на бакар во Бучим и во Боров Дол и одруднувањето на железо во Дамјан.

Мариовско-кајмакчаланска вулканска област

Мариовско-кајмакчаланската вулканска област се протега меѓу селото Витолиште на север и планината Ниџе со Кајмакчалан на југ. Вулканската активност била проследена со силна производство на пирокластични материјали. Ова условува овој дел од теренот да е препокриен со: туфови, бречи и агломерати. Во одделни фази имало и производство на поголема количина на лава, која денеска се манифестира со појава на вулкански карпи во определени месности како што се: Камила, Црна Тумба, Кравица и др.

Кожуфска вулканска област

Висорамнината Витачево, сочинета од туф.

Кожуфската вулканска област е најмладата вулканска област во Македонија. Нејзината старост е одредена како миоценско-плиоценска до квартерна. Се наоѓа меѓу Кавадарци на север и планината Кожуф на југ со продолжеток кон Егејска Македонија. Вулканската активност се одликувала со експлозивна работа на вулканите и производство на голема количина на пирокластични материјали, кои, во периодот од плиоцен до квартер го заполниле Тиквешкото Езеро. Денес во морфологијата на планината Кожуф се забележуваат бројни остатоци од некогашните вулкани како што се: Васов Град, Коприва, Прашник, Цврстец, Острец, Дудица и Момина Чука. Со оваа вулканска област се поврзани и минерализациите: на бакар, на олово и на цинк на Дудица, како и минерализациите на: арсен, антимон, злато и талиум во Алшар.

Охридско-коселска вулканска област

Вулканска образба кај Косел.

Охридско-коселската вулканска област се наоѓа северно од Охрид. Тука вулканската активност е поврзана за систем на раседи од кои најпознат е Коселскиот Расед. По должината на раседните структури кај селата: Песочани, Вапила, Косел, Велгошти се појавуваат поствулкански појави како што се мофетите. Најпозната е солфатарата-мофета кај селото Косел.

Поврзано

• Геологија на Македонија
• Географија на Македонија

Надворешни врски

• Тектонски еволуции и вулкански релјеф во Македонија Архивирано на 4 декември 2017 г. — Лоза
• Вулканите на Македонија — Балкон 3
• До пред „само“ 2 милиони години, на територијата на Македонија беснееле жестоки вулкани! — ИГЕО