Википедија

Цинцар Марко Костиќ

Марко Костиќ, „Цинцар-Марко“ (Долна Белица 1777 - Шабац, 10/22 февруари 1822) бил војвода на Соколската нахија и кнез на шабачка посавина. За време на Првото српско востание особено се истакнал во борбите на Дрина, кај Лозница и во борбите за Шабац. Учествувал во битката кај Мишара. Бил член на српската мисија под команда на руската дунавска војска во Букурешт во 1810 година и принцот Милошевиќ ополномоштен на Конгресот на Виена во 1815 година каде што се обратил за помош кај рускиот император Александар I. Бил ранет во битката кај Дубље во Второто српско востание. Принцот Милош го назначил за принц на шабачка посавина. Во многу борби бил повреден неколку пати. Починал во Шабац во февруари 1822 година.

Потекло детство и младост уреди

Цинцар-Марко го викале „Цинцар“, но неговото потекло е српско.[1] На почетокот на деветнаесеттиот век, кога Марко дошол во Србија, прекарите често биле составен дел од името.[2] Во населението на градот доминирала грчко-цинчарската култура, наречена „Цинцар“ Марко.

Марко е роден во 1777 година во Долна Белица од неговиот татко Константин, Коста, по кого го добил името Костиќ. Неговото семејство го празнувало Свети Димитрија - Солунски. И денес во Охридско - струшкиот регион во Македонија има неколку стотици староседелци кои го слават Неговото семејствоСвети Димитрија[3] како слава и се декларираат како Срби.

Од Долна Белица која се наоѓа во подножјето на источната страна на планината Јабланица.[4] во близина на Струга, братот на Цинцар-Марко од чичко Цинцар-Јанко Поповиќ (Охрид, 1779 - манастир Раваница, 1833), војвода од Пожаревац и предок на Цинцар-Јанковиќ.[5]

Поради еден инцидент, семејството на Марко е раселено од Долна Белица. Во Србија дошол околу 1800 година и живеел во Ваљево, се занимавал со трговија.[6]

Цинцар-Марко и Цинцар-Јанко поради нивните прекари често се сметаат за Цинцари, иако семејната традиција е експлицитно од српско потекло, па дури и во првите житија од 19 век не се споменуваат како Цинцари.[7] Класификацијата на Цинчар Јанко и Цинчар Марко во Цинкаре е последица на политички околности кои немаат врска со нив.

Почетокот на Првото српско востание и борбата во Западна Србија уреди

Од самиот почеток на востанието во Ваљевската област во 1804 до 1812 година, кога бил назначен за војвода во Сокол, Цинцар-Марко се борел на бојното поле Дрина, бранејќи ја западната граница на Србија. До 1806 година се борел со Ненадовиќ и често заедно со Цинцар-Јанко, а од битката кај Мишар во 1806 година бил со Караѓорѓе. Како командант на доброволците „беџари“, Марко учествувал во опсадата и нападот на Шабац на 14/26 јуни 1806 година.[8] Опишувајќи го овој напад на тврдината Шабац, отец Матеја Ненадовиќ зборува за Цинцар-Марко, кој со своите луѓе упаднал низ градската порта: „. . . Цинчар Марко (Костиќ) од Јалија, најдобриот јунак, решил да нападне на долната капија со сто бејари“.[9]

Марко командувал со Бејарите, кои, за разлика од поголемиот дел од српската војска врзани за нивните семејства и домови, биле млади „момчиња“, често со српско потекло, земале плата и како постојана војска постојано биле под оружје.

Битката кај Мишара, Лозница и битките во западна Србија уреди

Цинцар-Марко учествувал заедно со Цинчар-Јанко во битката кај Мишара на 1 август / 14 август 1806 година. Ноќта пред главната битка учествувал на состанокот на командата на српската војска во ровот на Мисара.

По битката кај Мисара Цинцар-Марко цело време бил со Караѓорѓе: „во сите битки бил со него.“[10]

Цинцар-Марко особено се истакнал во една од битките на Лозница. Милан Милиќевиќ велел дека Цинцар-Марко „во борбата со некој Турчин“. . . ) се зборувало како за некое чудо“.[11]

Нема информации кога бил со рударскиот војвода Милан Обреновиќ, во тоа време единствениот од најверните соработници на Караѓорѓе.[12] Цинцар-Марко умрел до смртта на Милан во 1810 година постојано со него.[13]

Дипломатска мисија во Букурешт 1810 година уреди

Цинцар-Марко бил заедно со Милан Обреновиќ во српската делегација која во 1810 г. во Букурешт под команда на руската Дунавска армија.[14]

Соборот одржан во Белград во ноември и декември 1809 година поминал на 2/14. Декември, со донесување на одлуката за испраќање делегација во Русија, во која како шеф на делегацијата се војводата Миленко Стојковиќ, односно „првиот заменик“, војводата Милан Обреновиќ, архимандритот Хаџи-Мелентије Стефановиќ и Младен Грујовиќ.[15] Меѓутоа, делегацијата не отишла во Санкт Петербург да ги прими рускиот цар Александар како што било планирано, туку останале прво во Крајова, а потоа во седиштето на Руската команда на Дунав во Букурешт, која ја замениле во текот на 1810 година. Тројцата команданти и генералот принц Петар Иванович Баграцијан (1809), генералниот гроф Николај Иванович Каменски (1810) и фелдмаршалот принцот Михаил Иларионович Голеншчев-Кутузов (1810-1812).

Едно од барањата на српската делегација во Букурешт била руските гарнизони да влезат во сите утврдувања во Србија.

Милан Обреновиќ од Букурешт, за време на руската офанзива во Србија, одржувал врска со епископот Петар I Петровиќ Његош во име на Караѓорѓе.

Цинцар-Марко бил погоден за заминување во странство, бидејќи, меѓу другото, зборувал и неколку странски јазици.

Во Букурешт 16/28. декември 1810 година. Починал војводата Милан Обреновиќ. По смртта на Милан, Марко се вратил во Србија.

Соколски војвода уреди

Во летото 1812 г. До Краѓорѓе пристигнале поплаки од соколските кметови против војводата од Соколската Нахија, Петар Николајевиќ Молер, кои Караѓорѓе ги препратил до Управниот совет за да се утврди дали постои негова вина. Големиот суд за време на пресметката со обвинителите утврдил неколку тешки прекршоци, поради што Молер бил приведен.[16]

Откако Караѓорѓе го разрешил Петар Николајевиќ Молер, тој го назначил за војвода на Соколската нахија на 17/28 јули 1812 година. Цинцар-Марко. Седиштето на нахијата и командно место бил ровот Бауриќ.[17]

Тешко достапно и добро укрепено седиште на Соколската Нахија, Србите не успеале да го освојат градот Соко, поради што го држеле под постојана опсада. Наместо Соко-град, изградено е утврдување за новото седиште на Соколскиот округ, Бауричкиот ров, кој се наоѓа на истиот рид (797), под каменот Немиќ. Ровот го изградил војводата Петар Николајевиќ Молер во 1806 година, а ги контролирал и долините Дрина и Љубовиџан. Седиштето на соколскиот судија, судот и менсуланата - пошта биле во ровот на Бауриќ. Имало и други згради и објекти и се споменува поголема кафана на првиот кат. Имало и затворска зграда.

Граничната соколска нахија била систем на утврдувања, ровови, за одбрана и напад на источна Босна. Во кругот опишан околу Сокол, со пречник од дваесет и пет километри, имало триесет и осум ровови, што најелоквентно говори за важноста на Сокол и овие области и секторот на Дринскиот фронт. Низ овој крај воделе патиштата на турските упади од Сребреница и Зворник до Сокол и понатаму кон Ваљево и Белград. Патиштата претежно воделе низ планинско земјиште каде што позициите биле погодни за одбрана.[18]

За време на турската офанзива од 1813 г. Цинцар-Марко се борел во месноста Сокол Нахија.

Пополномоштеник на принцот Милошевиќ на Конгресот во Виена уреди

По завршувањето на востанието од 1813 г. Марко, како и повеќето војводи, прво се преселил во Срем, каде што поминал извесно време во карантин.

Во времето на Виенскиот конгрес, кога Второто српско востание веќе многу напредувало, кнезот Милош преку својот адвокат Цинцар-Марко Костиќ се обратил за помош кај рускиот император Александар I.[19] Барањето на Милошевиќ било исполнето, а руската интервенција во голема мера придонела за поволниот крај на Второто востание при воспоставувањето на српската автономија, чиј водач бил кнезот Милош. Рускиот амбасадор Барон Строгонов вложил многу труд за да ги уреди работите во најдобар интерес на Србите и нивните лидери. Од преписката меѓу пратеникот и Милош и другите документи, јасно се гледа колку било внимателно и вредно да се земе Строгонов за Србите. Понатаму, посредник меѓу руската амбасада и Милош бил агентот на Милош, Михаило Герман. Од семејната традиција е познато дека Цинцар-Марко бил забележан како претставник на Србија.[20]

Второ српско востание уреди

Во Второто српско востание Цинцар-Марко учествувал во битката кај Дубље, каде што бил ранет. Раните биле потешки и долго време да закрепне од нив.

Принцот од Шабачка Посавина уреди

Во 1815 година, по склучувањето договор со Марашли-али-паша, кнезот Милош се вклучил во организацијата на управата во Србија. Тој го назначил Марко за кнез на Шабачка Посавина, со седиште во Шабац. Цинцар-Марко бил кнез на Шабац до неговата смрт во 1822 година на 45-годишна возраст.[10] Неколку пати бил ранет во бројни борби, на телото имал 17 рани.[21]

Цинчар-Марко е погребан на старите шабачки гробишта. Сто години по неговата смрт, неговиот правнук д-р Александар Цинцар-Марковиќ, амбасадор и министер, го преселил неговиот гроб на друго место во Шабац.

Цинцар-Марко починал млад. Не е зачуван ниту еден негов портрет. Неговото оружје и личните работи биле чувани во семејството до Првата светска војна, кога биле конфискувани од австроунгарските власти за време на окупацијата на Белград. Александар Цинцар-Марковиќ се обидувал да ги најде работите на Цинцар-Марко во Виена. Неговата надгробна плоча е од 1939 година, пренесен е од старите гробишта во музејот на читална.[22]

Семејство и потомство уреди

Бидејќи таткото на Цинцар-Марко се викал Константин-Коста, неговото презиме било Костиќ. Неговите деца подоцна го усвоиле презимето Цинцар-Марковиќ. Вујкото на Цинцар-Марко бил протоереј охридски, а вујко на неговиот брат бил Цинцар-Јанко, војводата од Пожаревац. И Марко и Јанко по пристигнувањето во Србија живееле во Ваљево. Цинцар-Марко е предок на Цинчар-Марковиќ, а Цинцар-Јанко Цинцар-Јанковиќ. Презимињата Цинцар-Марковиќ и Цинцар-Јанковиќ често се мешаат во написите во весниците, историските списи,[23] а понекогаш и во судските документи.

Цинцар-Марко имале три деца, два сина Коста и Милан и ќерката Елена. Својот син Коста го именувал по татко му, а Милан по рударскиот војвода Милан Обреновиќ. Марко со семејството живеел во Шабац, каде што бил шабачки кнез, односно Шабачка Посавина.

Внукот на Цинцар-Марко, полковникот Марко Цинцар-Марковиќ, бил командант на целата српска жандармерија.[24] Но, во тензична атмосфера во времето на бракот на кралот Александар Обреновиќ со Драга Машин, револтиран од одлуката на кралот, напишал неколку хумористични песни во кои ја критикувал кралицата Драга, што било откриено, па бил сменет од функцијата и приведен.

 
Внукот на Цинцар-Марко, генерал Димитрија Цинцар-Марковиќ, претседател на Советот на министри (Влада) на Србија 1902-1903 година.

Правнук на Цинцар-Марко, син на полковникот Марко Цинцар-Марковиќ, е д-р Александар Цинцар-Марковиќ, последниот министер за надворешни работи на Кралството Југославија. Александар Цинцар-Марковиќ бил оженет со Идалија Зервос, Грќинка, немале деца. Тој имал уште еден брат Љубомир Цинцар-Марковиќ, кој бил питомец на Воената академија, а починал од пад од коњ, како и сестрите Јелица и Зора.

Внук на војводата Цинцар-Марко, син на полковникот Коста Цинцар-Марковиќ, окружен началник, бил генерал Димитрија Цинцар-Марковиќ. Генерал Димитрије Цинчар-Марковиќ (Шабац, 25 август / 6 септември 1849 година - Белград, 29 мај / 11 јуни 1903 година) Претседател на Советот на министри (Владата) на Кралството Србија од 7/20 ноември 1902 година до 29/11 мај. Јуни 1903 година, командант на активната армија, началник на Генералштабот, началник на команда на активната армија, сенатор во тогашното дводомно собрание, професор по историја на воени вештини и стратегија на Воената академија. Генералот Цинцар-Марковиќ е убиен во мајскиот пуч на 29 мај / 11 јуни 1903 година.

Генералот Димитрије Цинцар-Марковиќ бил во брак со Марија Маргетиќ, ќерка на Илија Маргетиќ, министер за финансии на Кнежевството Србија 1879-1880 година.[25] и Анѓелија Новаковиќ, ќерка на протоереј-ставрофор Илија Новаковиќ (1813-1885), дворски свештеник, свештеник на кнезот Михаило, белградски округ и воен свештеник, член на соборот Свети Андреј[26], чија сестра била познатата добродетелката Марија Миливојевиќ.[27]

Свекорот на Цинцар-Марковиќ, Илија Маргетиќ (1820-1910), родум од Дубровник, бил син на последниот секретар на дубровничкиот кнез.[28]

Братот на вујкото на Цинцар-Марко Цинчар-Јанко синови му биле полковник Ѓорѓе Цинцар-Јанковиќ, окружен началник, потполковник Љубомир Цинцар-Јанковиќ, командант на Шабац, и внуците Тома Цинцар-Цинцар-Јанковиќ, градски совет, управител 1865 -1946) градие1, филантропот Велимир Тодоровиќ, кој е и правнук на принцот Теодосиј Орашачки, министер за внатрешни работи во последната влада на кралот Александар Обреновиќ и сенатор во тогашното дводомно Собрание, а ранет во мајскиот преврат во 1903 година. Босиљка Јаниќ, белградска милионерка и голема добротворка.

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ Драгиша Лапчевић, Цинцарство у Србији , Београд 1924, Одговори на посланичка питања у Трговинском гласнику, 1923, 1924, стр. 13.
  2. ↑ "Кара"-Ђорђе, „Коџа“ (велики) - Милош, „Чолак“ - Анта, „Узун“ (високи) - Мирко, Милутин „Турчин“, „Бакал“ (трговац) - Милосав, Петар - „Молер“ (сликар). Имена Турака скоро искључиво су двосложна Мула-Јусуф, Мехмед-ага, Кучук (мали) - Алија, Сали-ага, Кулин-капетан, Остроч-капетан, Хаџи-Мосто итд.
  3. ↑ Трифуновски, Јован Ф. „Породична слава и сличне славе у охридско-струшкој области “ (PDF) (српски). Гласник етнографског Института САСА, том XLV.
  4. ↑ Струшка нахија. близу границе са Албанијом. Данас у Доњој Белици, према попису из 2002. само један становник изјашњава се као Србин. Према попису из 1873. у Доњој Белици било је 109 домаћинстава, од којих 28 муслиманским (арнаутских), 40 словенских и 212 цинцарских. Вид. Ethnographie des Vilayets d'Adrianople, de Monastir et de Salonique , Цариград 1878.
  5. ↑ Р. Перовић, Грађа за историју Првог српског устанка , Живот Нићифора Нинковића , Београд 1954, стр. 117, Младен Т. Цинцар-Јанковић, Историјски подаци о Цинцар-Јанку Поповићу, војводи пожаревачком , Београд 1943, стр. 1. Јован Цвијић, Балканско полуосрво и Јужнословенске земље, стр. 126.
  6. ↑ Константин Н. Ненадовић, Живот и дела великог Ђорђа Петровића Кара-Ђорђа врховног вожда, ослободиоца и владара Србије и живот његови војвода и јунака, Беч, штампарија Јована Н. Вернаја, 1883, стр. 643, Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796, Андра Гавриловић, Знаменити Срби XIX века, Београд – Загреб, Српска штампарија 1901, 1903, 1904, I књ. Бр. 67, стр. 110, Младен Т. Цинцар-Јанковић, Историјски подаци о Цинцар-Јанку Поповићу, војводи пожаревачком, Београд 1943, стр. 1.
  7. ↑ Драгиша Лапчевић се у одговорима на посланичка питања супротставио олаком називању Цинцарима многих првака српског устанка родом из Македоније: „све до два сјајна јунака, такође чисте српске крви чији су потомци одлични грађани наши, до Цинцар-Јанка и Цинцар-Марка, који такве називе добише само зато што, иако чисти Срби из једне класичне области српске, имадоше нагласак мало друкчији од нагласка којим се говори у Тршићу, у Херцеговини и Црној Гори“. Драгиша Лапчевић, Цинцарство у Србији, Београд 1924, Одговори на посланичка питања у Трговинском гласнику, 1923, 1924, стр. 13.
  8. ↑ В. Стојанчевић, Шабац и Шабачка нахија од избијања Првог устанка до краја кнез-Милошеве владе, Шабац у прошлости 2, Шабац 1980, стр. 29. 14/26. јун 1806. као датум неуспелог напада на Шабац наводе Г. Исаковић у извештају митрополиту Ст. Стратимировићу (Р. Перовић, Први српски устанак, Акта и писма на српском језику , 1, 1804-1808, Београд, 1977, стр. 193) и немачке Франкфуртске новине , а преносе 14. августа Le Moniteur Universel 226 и Journal du Commerce 226, а 15. августа Le Publiciste, вид. Д. Јанковић, Француска штампа о Првом српском устанку , стр. 168.
  9. ↑ Прота Матеја Ненадовић, Мемоари, Југословенска књига, Београд 1951, стр. 153.
  10. ↑ 10,0 10,1 Константин Н. Ненадовић, Живот и дела великог Ђорђа Петровића Кара-Ђорђа врховног вожда, ослободиоца и владара Србије и живот његови војвода и јунака, Беч, штампарија Јована Н. Вернаја, 1883, стр. 643, Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796.
  11. ↑ Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796.
  12. ↑ Карађорђе је Милану поред јужног дела Шумадије, поверио управу над југозападом Србије и њеном границом, који је одатле потиснуо Ненадовиће Милан Обреновић био је најоданији сарадник Крађорђев до 1809. године, када почиње да се договора са другим обласним господарима Миленком Стојковићем, Јаковом Ненадовићем о другачијој расподели власти у Србији. Жеља обласних господара била је да задрже самосталност од Карађорђеве централе власти.
  13. ↑ Сима Милутиновић Сарајлија из данас непознатих разлога је био против поверења које је војвода Милан указивао Цинцар-Марку. У касније одбаченом нацрту дела Србијанке у записима који су сачувани, али нису ушли у завршну варијанту спева Милутиновић помиње Цинцар-Марка у стиховима: „И младога Цинцу, Милану љубимцу“
  14. ↑ Поједини чланови делегације, према потреби долазили су у Србију и враћали се поново у Букурешт. Војвода Милан Обреновић је из Букурешта у Србију накратко дошао јула 1810. и присуствовао је састанку са Јаковом Ненадовићем у Ваљеву
  15. ↑ Уместо Стојковића, на крају је отишао Петар Добрњац. Вид. Радош Љушић, Вожд Карађорђе, биографија , Београд, 2005, стр. 295.
  16. ↑ Међутим, Молер је заједно са притвореним Павлом Цукићем и Димитријем Кујунџићем побегао из затвора. Крађорђе је расписао потерницу за њима у којој је наглашено да ако не могу да буду ухваћени да буду убијени. Пошто се Молер покорио Карађорђу потерница је повучена, али је он разрешен своје дотадашње дужности војводе соколске нахије. Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба , Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796, 387, Радош Љушић, Вожд Карађорђе , биографија, Београд, 2005, стр. 405.
  17. ↑ Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796, Радош Љушић, Вожд Карађорђе, биографија , Београд, 2005, стр. 405.
  18. ↑ Миливоје Васиљевић, Соко-град , Шабац, 1998. Вид. www.rastko.rs/svecovek/ustrojstvo/manastiri/soko/mvasiljevic-soko/drugi deo.html - 130k
  19. ↑ Алексеј Јелачић, Марко је отишао у Бечу „ владаоцима и молио их за помоћ Србији“, Милан Ђ. Милићевић, Поменик знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр. 796.
  20. ↑ Према усменом породичном предању, Марково име је забележено у неку „црну књигу“ у коју је касније имао увид др Александар Цинцар-Марковић. Издата му је такође једна потврда да је представник Србије, која је имала посебан значај, који је тумачен чак и као право на власт у Србији. Кад је Марковог сина, Косту узела у кућу Томанија Обреновић, тај документ је нестао из његових личних ствари, што је још више појачало сумњу да је била реч о нечему што би била сметња Обреновићима
  21. ↑ Вид. Марија Цинцар-Марковић, Пред 29. мај 1903 , Политика, 21 – 30. октобра 1926.
  22. ↑ „Политика”, 28. јун 1939
  23. ↑ На пример погрешно Јелена Цинцар-Марковић као предак др Илије пл. Бајића, уместо Јелена Цинцар-Јанковић, вид. Д. Ј. Поповић, О Цинцарима, друго знатно допуњено издање, Београд 1937, стр. 322. На сајту храма Светог Саве Тома Цинцар-Марковић, а правилно би требало да буде Тома Цинцар-Јанковић вид. - 38k
  24. ↑ Вид. Вечерње новости, бр. 195, 1903, Поводом бележака госпође Цинцар-Марковић, Политика, 24. октобар 1926, стр. 2
  25. ↑ Вид. Устави и владе 1835-1941, Београд 1988, стр. 99.
  26. ↑ Познати прота Вазнесенске цркве у Београду. Предлагано је Димитрију Цинцар-Марковићу, унуку генераловом, да се комисијски прегледа породична гробница где је положен прота, јер је дуго његово тело било цело. Преко проте Илије Новаковића, Цинцар-Марковићи су у блиском сродству за Жујовићима. Постоји анегдота да је на помену кнезу Михаилу прота Илија разбеснео кнеза Милана Обреновића, јер је грешком уместо Михаиловог имена рекао Милан. На то је млади кнез Милан реаговао речима „Знам да то желиш, прото“.
  27. ↑ Милан Ђ. Милићевић, Додатак поменику знаменитих људи у српског народа новијег доба, Београд, Српска краљевска штампарија 1888, Књига Чупићеве задужбине, стр..
  28. ↑ На грбу Маргетића је био „анђео са трубом на мосту“. Према предању Цинцар-Марковића, Маргетићи су пореклом из Угарске, где је један предак изазвао на двобој и убио неког од млађих чланова владарске породице, због чега је морао да побегне у Далмацију. Илија Маргетић се, као и многи Дубровчани његове генерације, изјашњавао као Србин. Пошто је, због свог богатства био честа мета лопова, своју кућу на Врачару оградио је високом оградом са гвозденим шиљцима
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Цинцар_Марко_Костиќ&oldid=5038440“