Википедија

Марко Мурат

Марко Мурат (Шипанска Лука кај Дубровник, 30 декември 1864 - Дубровник, 14 октомври 1944) бил српски академски сликар и професор.[1]

Логото на Здружението на српските уметници Лада, 1904 година.
Марко Мурат

По уметничките студии во Минхен, Мурат работел во Белград, а потоа во Дубровник се посветил на грижата за спомениците на културата како конзерватор и ја продолжил педагошката работа како професор во средните училишта.

Создавал пејзажи (најчесто од областа Дубровник), портрети и историски композиции. Неговото најпознато дело е големата историска композиција „Влегување (пристигнување) на императорот Душан во Дубровник“, за кое добил бронзена плакета на Светскиот саем во Париз во 1900 година.

Тој е основоположник на пленеризмот и импресионизмот во српското и југословенското сликарство.

Биографија

уреди
 
„ Пристигнувањето на императорот Душан во Дубровник “

Роден е во селото Дубрава, во градот Лука на островот Шипан,[2] кој некогаш и припаѓал на Република Дубровник. Основно училиште и гимназија завршил во Дубровник во 1883 година, а по три години студирал теологија во Задар. За време на студиите, еднаш неделно му било дозволено да оди во студиото на францисканскиот сликар Џозеф Роси, кој го учел на основите на цртањето и сликањето.[2] Неговиот талент за цртање бил забележан од неговиот вујко Дума Вице Палунка (подоцна епископ),[2] кој со неговото влијание му овозможил еднаш неделно да го посетува ателјето на задарскиот фрањевец Јосип Роси како свештеник. Училишниот другар Франо Иванишевиќ го поттикнал да го нацрта „Село кај Цвета Зизориќ. Тоа рано дело на самоук го објавил загрепското списание „Венец“, а убаво одекнало меѓу читателската публика. Хрватскиот уметнички покровител баронот Људевит Враничан, на кого му се допаднал цртежот, му понудил на младиот човек стипендија за Академијата во Минхен. Кон крајот на октомври 1887 година отишол да студира на Академијата за ликовни уметности во Минхен, Германија и дипломирал во 1893 година со сликата „Цвеќе во Дубровник“, работена според постулатите на реализмот кои тогаш бил доминантен на академијата.[2] Сликата била изложена и забележана на годишниот уметнички фестивал во Палатата Гласпала.[2] Во Германија имал голема корист од неговото запознавање со Србинот, големиот добротвор Велимир М. Теодоровиќ.[3] доделувајќи му четиригодишна стипендија.[2] Оттогаш започнале неговите врски со Србија, каде што се населил со покана. Тој бил поканет од неговиот пријател Миленко Весниќ, тогашен министер за финансии во Србија, да дојде во Белград и да прифати да биде професор по цртање во гимназијата. Во исто време, тој добил едногодишно отсуство да го осоврши цртањето во Париз. Бидејќи владата набрзо паднала, патот до Франција пропаднал, па Мурат станал предавач. Кога по неколку месеци повеќе не сакал да работи на училиште, дал отказ и започнал независна уметничка кариера. Со своето сликарство учествувал на меѓународната изложба во Минхен во 1893 година.[4] Во последните денови од јуни 1894 година организирал изложба на своите дела во Белград, во Граѓанското казино.[5] Успешно изложувал на истиот простор и во 1898 година. Мурат во овој период од животот престојувал на релација Белград-Дубровник.[2]

Постојат три етапи или фази во работата на Мурат:

  1. Планирање (период на школување, работа во Дубровник и Белград до 1914 г.)[2]
  2. Повоена (тематскиот опсег и боја стануваат позатворени, акцентот е ментален, мистичен, повремено меланхоличен)[2]
  3. Од триесеттите до крајот на животот (дисциплина и хармонија во делата, пошироки и похрабри потези)[2]

Живот во Белград

уреди

Затоа, привремено се населил во Белград во 1894 година, каде на 9 јануари бил назначен за привремен учител по цртање и убаво пишување во Третата белградска гимназија.[6] Престојот во српската престолнина го искористил за сликарски нарачки. Тој во тоа време го толкувал д-р Миленко Весниќ; тоа ќе биде еден во низата бројни портрети на познати Срби. Поради смртта на татко му извесно време отсуствувал од Дубровник, а по наредба се вратил. Во првата половина на 1895 година, тој го портретирал српскиот владетел Александар Обреновиќ на кралскиот двор во Белград. Тој направил портрет на младиот крал во генерална униформа во природна големина за Министерството за финансии на Кралството Србија.[4] Потоа отпатувал и останал да студира во Рим и Париз. Од 1897 година се населил подолго во Белград, а таму учителствувал најпрво од октомври 1897 година во Реалка,[7] како учител по цртање. Кариерата на средношколски предаавач ја продолжил во Третата (1907), потоа Втората белградска гимназија [8] и Училиштето за уметност и занаетчиство, а извесно време (една година 1904-1905) бил и учител по цртање на Принцот Александар Караѓорѓевиќ. Во мај 1898 година имал изложба во Граѓанското казино во Белград. Тој организирал самостојна изложба на уметнички дела, трета по ред, во јуни 1904 година во холот на белградската голема школа.[9] Тој бил еден од основачите и главните учители на белградската уметничка школа во 1906 година.[10] Тој бил ко-основач на здружението „Лада“, со кое редовно изложувал слики како и на Училиштето за уметност и занаетчиство во Белград. Поради недоразбирање во здружението, тој се повлекол и се приклучил на групата „Медулиќ“, каде доминирал вајарот Иван Мештровиќ. Учествувал на југословенски изложби до Првата светска војна и бил секретар на Комитетот за организација на уметничките работи во Србија и Југославија.

Како дел од делегацијата што го претставувала Кралството Србија на Светската изложба во Париз во 1900 година, Марко Мурат се претставил со историската композиција „Влегување (пристигнување) на царот Душан во Дубровник“, за што му била доделена бронзена плакета.[11] Покрај него, во делегацијата учествувал и Паја Јовановиќ со монументалната композиција „Прогласување на Душановиот законик“, за што добил златна плакета. Сликата на свадбата на цар Душан уметникот му ја подарил на српскиот крал Петар I кога дошол на престолот во 1904 година. Сите тројца српски уметници Ѓока и Паја Јовановиќ и Мурат ги примиле во 1901 години од претседателот на Француската Република титула: „Officier d'Academie“.[12] Насликал неколку српски национално-историски мотиви и со тоа го збогатил своето уметничко наследство.

Во 1895 година Мурат го нацртал „Споменикот на Воислав“, кој бил нарачан од Белградскиот комитет за подигање на споменикот на поетот Воислав Илиќ. Тој ја направил во 1900 година повелбата на Српското книжевно друштво во Белград, која потоа била отпечатена и репродуцирана во Лајпциг.[13]

Своите дела ги изложил во павилјонот на Кралството Србија на меѓународната изложба во Рим во 1911 година.[14]

Чувар на Дубровник

уреди
 
Ракопис на Марко Мурат од неговата автобиографија, дел од наследството на Никола Кусовац во Здружението Адлигат

За време на војната, тој бил во Дубровник, каде што бил уапсен и прогонет (како Србин, со католичка вероисповед) од австриските власти. Тоа време го поминал во неколку затворски логори. Бил интерниран во 1915 година во Австрија, заедно со професорот Јован Туроман.[15] За време на окупацијата на Белград било ограбено неговото сликарско студио во Белград, од кое биле земени сликите. Еден од нив бил „Портретот на Иван Стојановиќ“, најистакнатиот српски католик во Дубровник. Во февруари 1919 година се вратил во Белград, каде што ја продолжил својата работа во училиштето. Со указ на министерот за образование од 19 април 1921 година.[16] На иницијатива на министерот Љубомир Давидовиќ, Мурат бил назначен за директор на Управата за уметност и споменици во Дубровник и главен конзерватор на уметнички и историски споменици во Дубровник, каде тој останал до неговото пензионирање во 1932 година.[2] Набрзо по негово барање бил префрлен во Учителската школа во Дубровник. Набргу по назначувањето, Мурат до надлежното министерство доставил предлог за „Законот за историски музеи“, кој бил изнесен на разгледување во Собранието, но никогаш не бил усвоен. Поради годините и нарушеното здравје, раководството на „супериорноста“ го префрлил на помладиот Коста Страјниќ.[2] Покрај неговите административни должности како главен конзерватор, тој стигнувал да слика.[2]

Тој бил еден од првите импресионисти на словенскиот југ кој постојано работел на отворено и на тој начин создал многу пејзажи од Дубровник и неговата околина, а работел и на историски композиции и портрети. Со текот на времето, неговата палета станала позатворена, а ликовите попластични.[17]

Излегувал на сите поголеми изложби во Југославија во Белград и Загреб, но и во странство во Софија, Минхен, Париз, Лиеж, Рим, Виена, Лондон итн. За него пишувал српско книжевно списание од Дубровник, Срѓ.[18] Во ноември 1922 година, тој го добил кралскиот орден на Белиот орел V степен, а во декември 1924 година, Кралскиот ред на Св. Саве III степен.[19] Орденот на југословенската круна од трет орден го добил во 1930 година.

Темата на неговото творештво, особено во третата творечка фаза, бил Дубровник, неговата историја, светецот на заштитниците (Свети Блез), пејзажите и истакнатите личности, како што се Цвета Зузориќ, Иван Гундулиќ и Руѓер Бошковиќ.[2]

Во преписка со критичарот д-р Милан Севиќ во 1932 година, Мурат се пожалил дека православните Срби не ги признавале католичките Срби како „вистински Срби“ поради нивната деноминација.[20]

Пред Втората светска војна постоела младинска уметничка група „Марко Мурат“, која во јануари 1937 година организирала изложба во машката гимназија во Ниш.

Почетокот на Втората светска војна го дочекал со болест и осаменост во родниот град. Починал во 1944 година.

Тој е основоположник на пленеризмот и импресионизмот во српското и југословенското сликарство од крајот на 19 век.[2]

Има неколку негови слики во Националниот музеј, вклучувајќи ја и помалку познатата слика, Архиепископот Бекадели ја подарува статуата на Микеланџело на Свети Влах[2]

Тој бил Србин од римокатоличка вероисповед.[21] Во 1940 година, белградското здружение на љубители на уметноста „Цвета Зузориќ“ свечено го одбележале неговиот 70-ти роденден со пригодна ликовна изложба на дела. Дубровчанецот станал вистински член на Српската кралска академија во Белград дури во март 1941 година.[22] На свечениот собир при запознавањето во редот на академиците ја прочитал воведната академска беседа: „Преку сликарството во Дубровник“.[23]

Галерија

уреди

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ "Дубровник", Дубровник 9. март 1940.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 Петровић, Петар (2010). „ЈЕДНО МАЛО ПОЗНАТО ДЕЛО МАРКА МУРАТА „АРХИБИСКУП БЕКАДЕЛИ ПРЕДАЈЕ СКОЧИБУХИ МИКЕЛАНЂЕЛОВУ СТАТУУ СВЕТОГ ВЛАХА"“. ЗБОРНИК НАРОДНОГ МУЗЕЈА У БЕОГРАДУ. XIX–2: 399–411. line feed character во |title= во положба 37 (help)
  3. ↑ "Време", Београд 19. фебруар 1937
  4. ↑ 4,0 4,1 "Дело", Београд 1895.
  5. ↑ "Застава", Нови Сад 1. јул 1894.
  6. ↑ "Просветни гласник", Београд 1894.
  7. ↑ "Државни календар Краљевине Србије", Београд 1898.
  8. ↑ Марко Мурат, учитељ прве класе у Другој београдској гимназији. У: Просветни гласник, 1. новембар 1911, стр. 905. Посетено на 28.1.2018.
  9. ↑ "Срђ", Дубровник 1904.
  10. ↑ "Политика"...
  11. ↑ Enciklopedija likovnih umjetnosti. Sv. 3, Inj-Portl. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1964. стр. 512.
  12. ↑ "Српски сион", Сремски Карловци 1901.
  13. ↑ "Зора", Мостар 1900.
  14. ↑ Elezović, Zvezdana (2009). „Kosovske teme paviljona Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine“. Baština. 27.
  15. ↑ "Правда", Београд 17. април 1915.
  16. ↑ "Просветни гласник", Београд 1921.
  17. ↑ "Политика", Београд 1932. године
  18. ↑ Srđ. Dubrovnik. 1902.
  19. ↑ "Просветни гласник", Београд 1924.
  20. ↑ Bozic, Sofija (2014-01-01). „Umetnost, politika, svakodnevica - tematski okviri prijateljstva Marka Murata i Milana Sevica“. Prilozi za knjizevnost i jezik, istoriju i folklor: 203–217. doi:10.2298/PKJIF1480203B.
  21. ↑ „Срби католици на Приморју од уједињења до Априлског рата“, Саша Недељковић Архивирано на 3 март 2012 г., Посетено на 12. 4. 2013.
  22. ↑ "Политика", 8. март 1941
  23. ↑ "Време", Београд 6. март 1941.

Литература

уреди
  • Enciklopedija likovnih umjetnosti. Sv. 3, Inj-Portl. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1964. стр. 512.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Народна енциклопедија - српско-хрватско-словенска, приреѓивач и уредник, д-р Св. Станојевиќ, Загреб ( 1925 - 1929 )
  • Марко Мурат: у част 150 година од рођења. Београд: Народни музеј. 2014. стр. 160.CS1-одржување: ref=harv (link)

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Марко_Мурат&oldid=5213387“