Википедија

Вила (градба)

Вила[1][2] (латински: villa-„селска куќа“; деминутив од — „село“) — вид староримска станбена куќа изградена во приградска област или во природа. Вилата првично била куќа за одмор од повисока класа во Стар Рим. Од нејзините почетоци како римска вила, идејата и функцијата на вилата еволуирале во значителна мера. По падот на Римската Република, вилите станале мали фармерски објекти, кои во сè поголема мерка се утврдувале за време на доцната антика, а понекогаш биле префрлани на црковен имот, каде што биле користени како манастири. Потоа почнале постепено да се развиваат понатаму во текот на средниот век во елегантни селски куќи од висока класа. Од 19 век, поимот „вила“ се користи како општо име за самостојни станбени куќи во приградската област.[3] Во современиот јазик, „вила“ може да се однесува на различни видови и големини на станбени градби, кои се движат од приградски полуодвоени двојни вили до резиденции на спојот на дивината и урбаната средина.

Вила Медичи во Фјезоле со терасовидни падини
Остатоците од Адријановата вила во Тиволи

Римска вила

уреди

Во Римското Царство, вилите служеле како куќи за одмор во кои повремено живееле сопствениците, припадниците на повисоките општествени класи.[4] Станува збор за репрезентативни градби со раскошен ентериер (ѕидни слики, во плиток релјеф ѕидна декорација од штуко, камени облоги, скулптури, мозаични подови), опкружени со уреден двор и градина со базени, фонтани, колонади, скулптури и бујна вегетација, како како и помошни објекти.[5][6] Таквите комплекси би можеле да зафаќаат површина од неколку квадратни километри. Бидејќи служеле како засолниште од летните горештини, римските вили често биле градени на ридски терен (ридовите околу Рим и во Неаполскиот Залив[7]), што ја наложувало поставеноста на зградите во комплексот и начинот на уредување на градината [8] давајќи и на целината живописен нарав (на пр. Вилата на Јупитер, една од дванаесетте вили што царот Тибериј ги изградил на островот Капри, 1 век).[9]

Според пишаните извори и археолошките истражувања, постоеле два основни вида римски вили: villa urbana,[10] викендичка која се наоѓала недалеку од поголемиот урбано средиште и по својата внатрешна организација и функција соодветствувала на градска куќа, и villa rustica,[11] земјоделски имот кој покрај репрезентативна станбена зграда опфаќал и штали, винарски визби, складишта и други придружни објекти, лозја и овоштарници. На имотот трајно биле сместени слугите кои се занимавале со земјоделска работа, додека неговиот сопственик престојувал таму само повремено.

Вили биле изградени низ целата територија на Римското Царство – од Британија[12] и Шпанија[12] до Блискиот Исток[12], а царевите и богатите римски патриции поседувале неколку вили на различни места. Најголема и најлуксузна римска вила била онаа што во 2 век (118–130) ја изградил царот Адријан во Тиволи (недалеку од Рим). Сместен на пространа рамнина во подножјето на ридот, комплексот вклучува дворци, згради за сместување гости, библиотека, терми и два театри.[13] Од малку порано раздобје се раскошните вили на Плиниј Помладиот, Лаурентин и Тусци.

  •  
    Макета на римска вила
  •  
    Вила урбана
  •  
    Вила рустика
  •  
    Остатоци од Јупитеровата вила Капри
  •  
    Реконструкција на Јупитеровата вила на Капри
  •  
    Остатоците од Тибериевата вила во Сперлонга
  •  
    Остатоци од Адријановата вила во Тиволи
  •  
    Реконструкција на римска вила во Алменара, Шпанија
  •  
    Остатоци од римска вила во Армира, Бугарија
  •  
    Реконструкција на римска вила во Армира, Бугарија

Средновековна вила

уреди

Со наездата на варварите во 4 и 5 век, вилите главно биле напуштени, ограбени и уништени. Околу оние што опстанале во следните векови се развиле утврдувања или манастири.

Ренесансна вила

уреди

Концептот на римската вила како место кое преку хармонијата на архитектонските квалитети на изградените предмети и естетските вредности на природната средина треба да овозможи пријатен одмор, заживеал во Италија во 15, и особено, во 16 век. Ренесансната вила е резултат на свесен обид да се реконструира и реинтерпретира римската вила врз основа на податоците оставени од Плиниј Помладиот и Витрувиј и зачувани (Нероновата Domus aurea) и ископани остатоци од древни градби (почнале археолошките ископувања на Адријановата вила во Тиволи во 16 век) со подражување на архитектонски структури и внатрешни украси (гротески и штуко).[14] Вилата Мадама (Рафаел, Џулио Романо и Антонио да Сангало, околу 1520 година ) во Рим е карактеристичен пример за таков обид за реконструкција.[15] Од друга страна, поради погрешните толкувања кои неминовно произлегуваат од недоволно јасните книжевни описи на одамна исчезнатите објекти, недоволното истражување на археолошките остатоци, но и поради автентичните креативни потенцијали што ги носи секоја епоха, сите слични обиди на крајот резултирале со сосема нови решенија. - како што е влезниот трем во облик на фасада на антички храм на фасадите на вилите проектирани од Андреа Паладио (Вила Ротонда, 1550; Вила Фоскари, 1560 година).[16]

Ренесансната вила се стреми кон построга симетрија, а овој стремеж е забележлив како во основата на градбата така и на нејзините фасади. Повеќе внимание се посветува на уредувањето на градината, додека во украсувањето на ентериерот сè поважна улога игра современиот концепт на илузионистичко сликарство (Балтазаре Перуци, Сала на погледи, Вила Фарнезина во Рим, 1515 година; Џулио Романо, Сала на гигантите, Палацо дел Те во Мантова, 1525-1534) .

Ренесансните вили, исто така, може да се поделат во два основни вида: репрезентативни вили со градини, кои во околината на Рим[17] (Тиволи и Фраскати) и други градови се изградени од богати црковни достоинственици (Џакомо Бароци да Вињола, Бартоломео Аманати, Вила Џулија - вилата на папата Јулиј II, околу 1551 – 1555 г.), или благородници; и вили во големи земјоделски имоти, кои ја спојуваат функцијата на место за одмор и независно рурално домаќинство (Џулијано да Сангало, Вила Медичи, Поџо а Кајано, 1490).

  •  
    Џулијано да Сангало, Вича Медичи, Поџо а Кајано
  •  
    Балтазаре Перуци, Сала на погледи, Вила Фарнесина, Рим
  •  
    Рафаел, Џулио Романо и Антонио да Сангало, Вила Мадама, Рим[18]
  •  
    Вила Мадама, Рим
  •  
    Вила Медичи, Рим (1544)
  •  
    Џакомо да Вињола, Бартоломео Аманати, Вила Џулија, Рим
  •  
    Вила Џулија, Рим
  •  
    Андреа Паладио, Вила Годи, Венето
  •  
    Андреа Паладио, Вила Ротонда, Виченца
  •  
    Андреа Паладио, Вила Фоскари, околина на Венеција

Вила на 17 и 18 век

уреди

Благодарение на четирите книги за архитектурата на Паладио (I quattro libri dell'architettura, 1570), паладискиот концепт на вила, кој подразбира зграда со средиштен план (понекогаш поврзана со колонади со симетрично поставени помошни згради), јасна поделеност на три нивоа (подрум или ниско приземје, пијано нобиле до кој се стигнува со надворешно скалило и долен мезанин) и чардак со три заоблени отвори или трем со столбови и триаголен калкан како преовладувачки мотив на фасадата, добиле голема популарност низ Европа, и во Англија и САД, благодарение на работата на Иниго Џонс[19] (Краличината куќа, Гринич, 1616) и живиот интерес за паладијанската архитектура во 18 век, усвоен како прототип на самостојна куќа во имот надвор од урбаната област.

  •  
    Иниго Џонс, Краличината куќа, Гринич
  •  
    Краличината куќа, Гринич
  •  
    Краличината куќа, Гринич
  •  
    Ричард Бојл, ерл од Берлингтон, Чисик Хаус, Лондон (1729)
  •  
    План на градината околу Чисик Хаус

Вила на 19 и 20 век

уреди

Од 19 век, поимот вила се користи како општо име за самостојни станбени куќи во приградската област или куќи за одмор.[20]

Во втората половина на 19 век во Германија, т.н. вили колонии (Villenkolonien), односно станбени области кои сочинуваат големи куќи и дворци (Lichterfelde West во Берлин). Во тоа време, богатите индустријалци почнале да градат резиденции чија архитектура била вдахновена од стиловите на претходните епохи (Вила на семејството Ротшилд во Кенигштајн). Во текот на 20 век, богатите индустријалци ангажирале познати архитекти модернисти да проектираат такви вили за нив (Вила Савоја, Ле Корбизје[21]; Вила Маиреа, Алвар Алто[22]; Вила Тугендхат, Лудвиг Мис ван дер Рое[23]).

На крајот на 19 и на почетокот на 20 век, со развојот на туризмот, развиен бил посебен вид туристички капацитети во вид на луксузни самостојни куќи (бањски и приморски вили).

  •  
    Вила Хигел, резиденција на семејството Круп во Есен (1873)
  •  
    Вила Ротшилд во Кенигштајн, Германија (1888)
  •  
    Вила во Лихтерфелде Запад, Берлин, Германија
  •  
    Приморска вила во балтичкото одморалиште Бинц, Германија
  •  
    Лудвиг Мис ван дер Рое, Вила Тугендхат, Брно, Чешка (1928-1930)
  •  
    Алвар Алто, Вила Маиреа, Нормарк, Финска (1938-1939)

Наводи

уреди
  1. ↑ „вила“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „вила“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ Curl & Wilson 2015.
  4. ↑ Percival 1976.
  5. ↑ Painter 1890.
  6. ↑ Reutti, Fridolin (1990). Die Römische Villa. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. ISBN 978-3-534-07810-3.
  7. ↑ Zarmakoupi, Mantha (2013). Designing for Luxury on the Bay of Naples: Villas and Landscapes (c. 100 BCE - 79 CE). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-967838-9.
  8. ↑ Ancient Roman villa gardens. Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture. Elisabeth B MacDougall (ed.). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. 1987. ISBN 978-0-88402-162-9.CS1-одржување: друго (link)
  9. ↑ Weichardt, Carl Friedrich Wilhelm; Brett, Harry (1900). Tiberius's Villa and Other Roman Buildings on the Ile of Capri. K.F. Koehler.
  10. ↑ Frazer, Alfred (1998). The Roman Villa: Villa Urbana. UPenn Museum of Archaeology. ISBN 978-0-924171-59-8.
  11. ↑ Skydsgaard, Jens Erik (1961). Den romerske Villa Rustica. København: G.E.C. Gads Forlag.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Lavan, Özgenel & Sarantis 2007.
  13. ↑ MacDonald, William Lloyd; Pinto, John A. (1995). Hadrian's Villa and Its Legacy. Yale University Press. ISBN 978-0-300-05381-4.
  14. ↑ Carunchio, Tancredi (1974). Origini della villa rinascimentale: la ricerca di una tipologia. Bulzoni.
  15. ↑ Napoleone, Caterina (2007). Villa Madama. Antique Collectors Club Limited.
  16. ↑ Holberton, Paul (1990). Palladio's Villas: Life in the Renaissance Countryside. Murray. ISBN 978-0-7195-4782-9.
  17. ↑ Coffin, David R. (1988). The Villa in the Life of Renaissance Rome. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00279-8.
  18. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Greenwood.
  19. ↑ Summerson, John; Harris, John (1966). Inigo Jones. Penguin.
  20. ↑ Archer, John (2005). Architecture and Suburbia: From English Villa to American Dream House, 1690-2000. U of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-4303-5.
  21. ↑ Cohen 2004.
  22. ↑ A Study on Alvar Aalto and His Experimentation in Villa Mairea. University of Sheffield, School of Architecture. 2005.
  23. ↑ Hammer-Tugendhat, Daniela; Tegethoff, Wolf (2000). Ludwig Mies Van Der Rohe: The Tugendhat House. Springer. ISBN 978-3-211-83065-9.

Литература

уреди
  • Painter, K. S (1980). Roman villas in Italy: recent excavations and research. London: British Museum [Department of Greek and Roman Antiquities]. ISBN 978-0-86159-023-0.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Lavan, Luke; Özgenel, Lale; Sarantis, Alexander (2007). Housing in Late Antiquity - Volume 3.2: From Palaces to Shops. BRILL. ISBN 978-90-474-2327-0.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Percival, John (1976). The Roman villa: An historical introduction. London: Batsford. ISBN 978-0-7134-3238-1.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Cohen, Jean-Louis (2004). Le Corbusier, 1887-1965: The Lyricism of Architecture in the Machine Age. Taschen. стр. 43–48. ISBN 978-3-8228-3535-7.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Curl, James Stevens; Wilson, Susan (2015). The Oxford Dictionary of Architecture. Oxford University Press. стр. 811. ISBN 978-0-19-967498-5.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Attlee, Helena (2006). Italian Gardens - A Cultural History (paperback). London: Frances Lincoln. стр. 240 pages. ISBN 978-0-7112-3392-8.CS1-одржување: ref=harv (link)
  • Becker, Jeffrey; Terrenato, Nicola (2012). Roman Republican Villas: Architecture, Context, and Ideology. Ann Arbor: University of Michigan Press. стр. 152. ISBN 978-0-472-11770-3. Архивирано од изворникот на 14. 09. 2012. Посетено на 08. 10. 2023. Проверете ги датумските вредности во: |access-date=, |archive-date= (help)
  • Marzano, Annalisa. 2007. Roman Villas in Central Italy: A Social and Economic History. Leiden and Boston: Brill.
  • Potter, Timothy W.. Roman Italy. London, British Museum Publications, 1987.
  • Branigan, Keith (1977). The Roman villa in South-West England.
  • Hodges, Riccardo; Francovich, Riccardo (2003). Villa to Village: The Transformation of the Roman Countryside. Duck worth Debates in Archaeology.
  • Frazer, Alfred, уред. (1990), The Roman Villa: Villa Urbana, Williams Symposium on Classical Architecture, University of Pennsylvania
  • Johnston, David E. (2004). Roman Villas.
  • McKay, Alexander G. (1998). Houses, Villas, and Palaces in the Roman World.
  • Percival, John (1981). The Roman Villa: A Historical Introduction.
  • du Prey, Pierre de la Ruffiniere (1995). The Villas of Pliny from Antiquity to Posterity.
  • Rivert, A. L. F. (1969), The Roman villa in Britain, Studies in ancient history and archaeology
  • Shuter, Jane (2004). Life in a Roman Villa. Picture the Past.
  • Smith, J.T. (1998). Roman Villas.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Вила_(градба)&oldid=5288137“