Вера Божичковиќ Поповиќ

Вера Божичковиќ Поповиќ (Брчко, 8 мај 1920 - Белград, 6 март 2002) била српска сликарка.

Биографија

Родена во 1920 година во Брчко, а од 1945 година живеeла во Белград. По Втората светска војна во 1949 година студиите за сликарство ги завршила на Академијата за ликовни уметности кај професорот Марко Челебоновиќ. Заедно со сликарот Миќо Поповиќ (сопруга од 1949 година) ги напуштила студиите и во 1947 година заминала во Задар, во која станала еден од основачите на Задарската група, во која биле Петар Омчикус, Косара Бокшан, Бата Михаиловиќ, Љубинка Јовановиќ. По шестмесечен престој во Задар, таа се вратила во Белград. По завршувањето на студиите кај Миќо Поповиќ, во 1951 година заминала во Париз во кој престојувала во неколку наврати и дефинитивно се вратила во Белград во 1957 година. Таа била една од српските најважни неформални сликари. Нејзините слики се наоѓаат во бројни јавни и приватни колекции во Србија и Југославија.

Сликарство

Студентите на повоената белградска академија кои учеле во мал број паралелки се соочиле со сериозна дилема дали да ја следат поетиката што нивните професори одамна ја формирале во својата работа или да слушаат упатства во нова естетика за која, со право, искрено се сомневале што им ја препорачуваат. Повеќето, освен најверните следбеници на комунизмот, отворено или тајно се определиле за онаа креативност што ги заобиколила пропишаните догми и барала различни патишта, потпирајќи се пред се на делото од доцната модернистичка ера, со обиди да се модернизира што е можно повеќе да се прилагодат на новото време и на вистинска нова, недогматска естетика. Една група веќе во 1947 година се издвоила, барем за кратко, дали ќе си дозволат себеси и сопствената креативност послободен израз, тогаш соодветен на нивните уметнички знаења, т.е. под влијание на професорите кои биле претежно француски студенти. Таа група одметници наречена „Задарски комуњари“ била првата навестување дека наскоро ќе се случат промени во уметничкото изразување.

Група сликари, новозапишани на Академијата за ликовни уметности, сите од класата на Иван Табаковиќ, меѓу кои и Вера Божичковиќ, незадоволни од училишната програма, решиле да излезат во природата и да ја проверат можноста за оние уметнички поетики кои не можат да ги истражат во прашливите паралелки на Академијата и правливите професорски студија, меѓу скелети и импровизирани мртви природи. Тие го избрале Задар како место за привремен престој и таму започнале нова авантура. Во тоа време, нивните примери биле стари, предимпресионистички мајстори кои биле усвоени како примери од првите модернисти. Нивниот начин на „искривување“ на реалистичната форма со интензивни пробивања на светлина, но и со нетипични, неакадемски теми, на овие сликари почетници им се чинела како најповолен начин да покажат отпор кон формалниот и суштински апсолутизам на социјалистичкиот реализам. Раниот портрет на Верина во масло на платно, како што бил „Автопортрет“ од 1950 година тие ја покажуваат оваа одлика на отстапување од тврдоста на реализмот кон омекнување на контурите и хроматскиот регистер на лицата, благи и сочни пастелни премини полни со светлина и некоја идентична, заедничка тага, саморефлексија и во себе и во сопственото дело.

За Вера Божичковиќ Поповиќ, речиси цела деценија поминала во потрага по сопствен пат помеѓу социјалистичкиот реализам, кој веднаш бил отфрлен како залудна сликарска идеологија и старата, исцрпена реалистична и интимна поетика на нејзините професори Младен Јосиќ, Зора Петровиќ, Јован Бијелиќ., Мило Милуновиќ, Иван Табаковиќ и Марко Челебоновиќ, конечно и нагло, целосно ослободување од традиционалното сликарство кон работа со материјата или неформелот. Како што привршувала шестата деценија, така на Вера Божичковиќ Поповиќ и здодеале старите, модернистички модели, макар и најдобри во нашето или европското сликарство. Таа заситеност кулминирала за време на нејзиниот втор престој во Франција од 1956 година со Миќо Поповиќ, прво во Париз, а потоа на атлантскиот остров Бреа, кога дефинитивно сфатила дека во тој момент го достигнала својот сликарски крај, крајот на уметноста на лапурлартизмот и неговите последни остатоци, и дека да се движи во нова насока. И ако тогаш предметот во нејзините ликови целосно не исчезнал, во следните години тој целосно ќе се изгуби во материјата, во структурните слоеви на сликата која и самата станала објект - предмет - дело, проекција на целосно изменет начин на размислување и гледање на сликарството и неговите новопоставени цели и барања наметнати од епохата со нејзината општа филозофија, духовна и интелектуална клима.

Во таа прва фаза, Вера барала материјал што и овозможил, по врзувањето за основата, да направи релјефи, кањони, сливови, патеки, засеци, острови, езера кои ја граделе основната „сцена“ на сликата. Паста направена од малку песок, гипс и терпентин и овозможи на сликата да се „случи“, но и да продолжи да „работи“, да се самодеградира со текот на времето (за што денес ги наоѓаме најдобрите докази, следејќи го незапирливото расејување песок од него работи). Оваа потреба за самоуништување на сликата, всушност уметнички објект воопшто, во првата фаза кај Вера траеше две години во 1959 година и 1960 година кога ги изработила најрадикалните дела во српското сликарство на структури. Во текот на подоцнежните децении, особено седмата и осмата, таа целосно ја изградила поетиката на енформелот, како што е сликата „Светлиот кањон“ од 1978 година што стои како знак на нејзината севкупна сликарска дејност. Последните, пост-формални слики би можеле да потсетуваат на претходното микро-пејзажно сликарство поради многу причини, од кои некои се: присуството на природни материјали во сликата, изгледот на неговата површина направена од песок, катран, минерали кои наликуваат на геолошки структури, па дури и нивните имиња нагласуваат таква пластична сцена.

Вера Божичковиќ Поповиќ поминала низ една интересна сликарска авантура која не ја засегала само неа и нејзиното творештво, туку ги предизвикало и критичките креативни размислувања за таа единствена појава во српското сликарство од втората половина на минатиот век.

Библиографија

Монографии и каталози (избор)

1956 година Борислав Михајловиќ Михиз, Вера Божичковиќ Поповиќ, галерија УЛУС, Белград
1969 година Радомир Константиновиќ, Салон на Музејот на современа уметност, Белград
1977 година Миќа Поповиќ, Преглед на енформелот, Уметничка галерија на Културниот центар на Белград, Белград
1984 година Јован Деспотовиќ, Слика од Вера Божичковиќ Поповиќ, Ликовен павилјон „Цвијета Зузориќ“, Белград
1984 година Јеша Денегри, неформален Вера Божичковиќ Поповиќ, Павилјон за уметност „Цвијета Зузориќ“, Белград
1994 година Јован Деспотовиќ, Поштенски пејзаж,, Белград
1994 година Група автори, Вера Божичковиќ Поповиќ, Белград
2009 година Јован Деспотовиќ, Вера Божичковиќ Поповиќ (електронско издание, 2011)^{[мртва врска]}

Литература (избор)

1958 година Миодраг Б. Протик , Изложба на Вера Божичковиќ-Поповиќ, НИН, Белград
1960 година Радомир Константиновиќ, Враќање на материјата, НИН, Белград
1970 година Миодраг Б. Протик , Српско сликарство на XX век, Нолит, Белград
1971 година Лазар Трифуновиќ, Вера Божичковиќ Поповиќ, Уметност, 21, Белград
1977 година Слободан Ристиќ, Обновени ставови, Политика, Белград
1983 година Лазар Трифуновиќ, Време задарски комунара, во „Сликарство Миќе Поповиќ“, САНУ, Белград
1994 Јован Деспотовиќ, Вера Божичковиќ Поповиќ - Пејзаж на плакати, галерија Цептер, Белград ,
2001 година Лидија Мереник, Идеолошки модели: српско сликарство 1945-1968, Беополис, Ремонт, Белград

Самостојни изложби (избор)

1956 година Галерија УЛУС, Белград
1969 година Салон на Музејот на современа уметност, Белград
1977 година Уметничка галерија на Културниот центар на Белград, Белград
1984 година Уметнички павилјон Цвијета Зузориќ, ретроспективна изложба, Белград
1994 година Галерија, Белград

Значајни награди

1962 година Награда Октомвриски салон на сликарството, Белград
1968 година Октомвриска награда на Град Белград

Извори

Документација на Музејот на современа уметност, Белград
1959 година Енциклопедија за ликовни уметности. стр. 475, Лексикографски институт на ФНРЈ, Загреб
1991 година Кој е кој во Србија, Библифон, Белград. стр. 53
1995 година Кој е кој во Србија, Библифон, Белград. стр. 63-64
2010 - {Цептер музеј} -, Белград. стр. 76-79