Мојсије Петровиќ

Мојсије (Петровиќ; Белград, 1677 - Белград, 27 јули 1730) бил митрополит белградско-карловачки и, според тоа, еден од значајните архиереи на Српската православна црква.

Портрет на митрополитот белградско-карловачки Мојсеј (Петрович). Авторот е непознат, не подоцна од XVIII век.

Биографија

Мојсије (Петровиќ) по раѓање бил белграѓанин. Роден е во 1677 година од отец Петар и мајка Јелисава, кои подоцна го добиле монашкиот чин. Бидејќи во тоа време во Белград имало многу Грци, Мојсије веројатно посетувал грчки училишта. Затоа, подоцна, како добар познавач на грчкиот јазик, бил испратен во делегациите во Константинопол.

Монашки живот

Студирал високи науки на дворот на патријархот Арсениј (Црнојевиќ) во Сантадреја. Таму, патријархот го ракоположил (пред монашкиот чин ) во ѓаконски чин, а потоа бил испратен во Пеќ, веројатно кај некоја делегација, кај новиот патријарх Калиник, каде што го добил монашкиот чин. На 20-годишна возраст монахот Мојсије (Петровиќ) заедно со Висарион подоцна станал митрополит дабробосански во 1697 година заминуваат во манастирот Света Троица во Пљевља. По враќањето, тој бил ракоположен во чин јеромонах од митрополитот Стефан (Метохијац), управител на Крушедолската митрополија. За време на неговиот повторен престој во Пеќ бил унапреден во чин протосингел.

Митрополит дабробосански

Бил ракоположен за митрополит дабробосански од страна на Пеќскиот патријарх Калиник, на 30 октомври 1709 година. Новиот митрополит пристигнал во Сараево околу 19 ноември, „но веднаш се вратил назад“. Во 1710 година дошол и митрополитот Мојсеј. а потоа донел писмо од патријархот Калиник. За време на неговото краткорочно управување со дабробосанската митрополија, Мојсије често бил надвор од неа на разни патувања, црковни работи, што може да се види и од неговите зачувани белешки.

По смртта на патријархот Калиник на 16 август 1710 година, тој со одлука на истиот собор отишол на заседанието на Архиерејскиот собор во Пеќ на 8 септември, а веќе на 28 септември во Константинопол. И по изборот на новиот српски патријарх Атанасиј, на 6 јануари 1711 година, тој бил во Сараево само два-три дена, а потоа во Темишвар, Белград и повторно во Сараево. Кога патријархот Атанасиј заминал на 25 февруари 1712 година во Белград, во Пеќ, на негово место го оставил митрополитот Мојсије. Во првата половина на 1712 г. тој во 2006 година официјално престојувал во Темишвар трипати и конечно, по враќањето во Белград бил затворен 46 дена.

Митрополит Белградски

Кога белградската митрополија останала празна, патријархот го префрлил Мојсија на престолот на митрополијата, оставајќи го тронот на дабробосанската митрополија на неговиот поранешен заменик Мелентија. Новиот митрополит веднаш заминал од Сараево, а во Белград пристигнал на 14 (25.11.) 1712 година.

Уште пред склучувањето на мирот во Пожаревац, Мојсије отпатувал во Виена и таму престојувал од февруари до ноември 1718 година, барајќи да биде потврден за архиепископ и митрополит белградски. Во исто време, тој побарал гаранција за сите права и слободи што ги имаат неговите сограѓани и племенски членови во Унгарија“.

Иако Мојсије сакал да биде потврден за митрополит на сите Срби во Австрија, а со оглед на болеста на митрополитот Карловачки Викентије, тој бил потврден само за архиепископ и митрополит во Кралството Србија, со тоа што Ваљевската, Темишварската и Себешката епархија потпаднале под негова владеење (Вршачка). Како таков, тој бил потврден и од Пеќскиот патријарх Мојсије за самостоен „архиепископ и митрополит на Кралството Србија и Банат Темишвар“.

Плашејќи се од обединувањето на белградската и карловачката митрополија, Судскиот воен совет му наредил на белградскиот командант, генерал Одиер, да го набљудува „митрополитот на никаков начин да не присвојува власт над целиот српски народ, туку само над свештенството на неговиот обред."

Кога во септември 1722 г. е одржано Српското народно собрание, царскиот записник од 23 јуни (4 јули) 1722 година им забранувал на пратениците од Србија и Банат да учествуваат во неговата работа. Белградскиот командант, полковник Корадо, му забранил на митрополитот Мојсије да оди во Собранието. Меѓутоа, Мојсеј не само што отишол на соборот, туку и активно учествувал во неговата работа. Парламентот едногласно е избран на 8 септември 1722 година на митрополитот Мојсеј како помошник на болниот митрополит карловачки Викентије, а „по смртта на еден од нив двете митрополии да се спојат во една“. Меѓутоа, австриските власти го известиле митрополитот Викентија дека нема да дозволи Мојсеј „да врши никакви архиепископски должности во неговата митрополија“. На крајот, бил издаден кралскиот декрет на Судскиот воен совет од 24 ноември (5. декември) дека не може да се дозволи поставување помошник, „а најмалку лицето на белградскиот митрополит Мојсије Петровиќ“. Иако претходно имало несогласувања меѓу двајцата митрополити Викентије и Мојсије, овојпат Викентије особено бил приврзан кон спроведувањето на одлуката за обединување на двете митрополии.

Митрополит Карловачко-белградски

Митрополитот Викентије починал на 23 октомври 1725 година., а Изборното собрание се состанало во 1726 година, а против волјата на државните органи го избрале Мојсеј „за архиепископ на српскиот народ кој живеел под власта на царот“. Во тоа време, дворскиот комесар добил инструкции од Виена да го устоличи Мојсеј само како архиепископ и митрополит Карловачки. Устоличувањето се случило на 27 февруари (10 март) 1726 година . На барање на Парламентот да се обединат двете митрополии, императорот му доверил на Мојсије да раководи со Белградската митрополија, а потоа Србија, Тамис Банат и Мала Влашка му биле отстапени на управа. И покрај сите забрани, народот овие две митрополии ги гледал како единствена митрополија на Белград и Карловачка, а оваа титула ќе ја преземе првиот српски патријарх на формираната Српска патријаршија во 1920 година.

Имајќи ги предвид забраните од Виена и другите нерешени тешкотии во областа на црковниот и народниот живот, митрополитот Мосије поминал речиси две години во Виена и работел на нивно поволно решавање. Гледајќи ја состојбата на Црквата и народот, Мојсеј, како голем организатор и храбар реформатор, почнал да работи на подобрување на состојбата во митрополијата што му била доверена. Тој многу добро знаел дека на Австрија „и требаат што е можно подиви српски војници, како сениште за заплашување на сите непријатели на Хабсбурговците, и воопшто како неуки Срби, кои лесно може да бидат понижени“. Затоа Србите морале да бараат помош од другата страна. Тие не сакале да ги испраќаат своите деца во туѓи училишта во Австрија поради реалната опасност од Унијата, но се обиделе да основаат свои, со помош на руски учители лојални на православието. Мудрата и упорна енергија на митрополитот Мојсије Петровиќ успеала во речиси невозможното - тој основал руски училишта меѓу австриските Срби, создал образовна држава во државата. Со заложбите на белградскиот митрополит Мојсије Петровиќ, за службените потреби на Српската православна црква бил преземен руско-словенскиот јазик. Овој јазик го заменил претходното (старо преку пет века) српско издание (извадок) на старословенскиот јазик (српскословенски), кое се користело паралелно со српскиот народен јазик.

Митрополитот Мојсеј започнал во 1725 година да се „изгради Новата управна белградска палата на архиепископската и митрополитската резиденција“, која била наменета да им служи на потребите на црквата и народот, па затоа била наречена и „Заедничка куќа“. Како љубител на книги, Мојсије основал библиотека во Белград. Подоцна, во Карловац, митрополитот Мојсије почнал да гради црква и митрополитски двор, во кои сакал да смести богословија и други училишта. Но, ниту тоа не успеал да заврши во текот на животот.

Митрополитот Мојсеј бил болен речиси цело време додека бил митрополит. Но, знаејќи за звањето и должноста на архиепископ, тој значаен дел од своето време го поминувал на пат, учејќи и бранејќи го стадото што му било доверено, поради што му се допаѓала занданата за време на турската власт, па страдал и имал разни прогони i од Австријците. Починал на 27 јули 1730 година во Белград и е погребан во белградската катедрала. Во 1739 година бил префрлен во Крушедолскиот манастир од неговиот надвојвода Петар Ненадовиќ, подоцнежниот митрополит Павле.

Заслуги

За да го регулира верскиот и општествениот живот на своите верници, митрополитот Мојсије го издал фамозниот декрет во 57 точки. Така тој наредил идните сопружници да се исповедаат и да се причестат пред брак, свештениците да се грижат за сиромашните, кои молеле од срам ноќе, да се склучуваат аманети во присуство на неколку сведоци, сведени на само два вида храна. Наместо да дава, тој советувал да им се дели храна на сиромашните и да се изврши за погребни литургии. Тој им наредил на татковците и газди редовно да ги праќаат децата на богослужба во црквата, а за тоа време да се затворат месарниците и бакалите, а во тоа време да не се зборува во општинските и градските куќи. Во однос на крштевањето на новороденчињата, тој наредил „ниедно дете да не остане некрстено повеќе од осум дена“, а крштевањето да се врши во цркви, а не во приватните домови.

Знаејќи дека папата Климент X барал сите расколнички манастири во Србија да им бидат одземени на православните и да им се отстапат на римокатолиците „чии што биле“, тој поднел на 10 октомври 1721 година до покраинската управа во Белград, барање да се обнови манастирот Лештани и околните ливади, кои некогаш биле сопственост на истиот манастир, да му бидат отстапени на истиот манастир“. Но, покраинската управа не само што не го одобрила обновувањето на споменатиот манастир, туку и изразила незадоволство „што монасите го обновуваат манастирот Винча, која обнова веднаш требало да биде забранета“. И покрај оваа забрана, манастирот бил реновиран.

Воведувањето на матични книги кај Србите е поврзано и со името на овој голем архиереј. Додека престојувал во Буда, митрополитот наредил на 7 јануари 1727 година. „Дека архангелот ги поучува свештениците во Карловац и во сите протоереји, од 1 јануари да ги запишуваат во посебни тефтери сите случаи на смрт, раѓање и брак, додека не им бидат испратени протоколи со детални упатства“.

Надворешни врски

• Митрополија Дабро-Босна: Мојсије Петровиќ
• [1], Татковински музеј на Плевља - Манастир Света Троица Сретен Петковиќ во Пљевља