Википедија

Бела Црква (Србија)

Бела Црква е градска населба во општина Јужнобанатскиот Округ, во Војводина, во Република Србија. Според пописот од 2011 година, имало 9080 жители (според пописот од 2002 година имало 10675 жители).

Главна улица.JPG
Бела Црква - главна улица

Имиња уреди

Бела Црква на другите јазици е позната по некои други имиња.

Историја уреди

 
Општинска зграда.
 
Национален музеј.
 
Шљункарско Езеро
 
Историски музеј.

Бела Црква е град со германско наследство. Има трагите од барокниот сјај на провинцискиот панонски град. Некогаш се фалел со четири имиња-покрај српското име, се наведува и со имиња на унгарски, германски, романски.

Фондација уреди

 
Бела црква на Џозефинскиот катастар 1769-1772 година.

Долго време седиште на долината на Бела црква и околните падини на планините Банат била тврдината Паланка, која се наоѓала на вливот на реките Караш и Нера во Дунав и се сметала за воен и административен центар на нахија или област. Тврдината Рам се наоѓа на спротивниот десен брег на Дунав. Двете тврдини се од времето на Римско Царство, чија главна цел била да ја одбранат границата од варварските народи, како и да го заштитат влезот во Банат, односно Ѓердапската клисура. Бела црква ја основал Грофот Флоримунд Мерси во 1717 година, како германско колонијално село по освојувањето на провинциската тврдина и нахија во 1716 година во Австро-турската војна (1716–1718). Било избрано ново место за колонизација на 10 километри низводно од устието на Нера и тврдината Паланка. Колонистите ја изградиле првата населба недалеку од десниот брег на Нера, на блискиот рид, на кој се наоѓале урнатините на српскиот манастир и село, старата црква Бјелија, која била уништена непосредно пред 1690 година за време на Големата турска војна, а чие бегалско население кога се вратило се населило во блиската Суваја. Србите веќе ја населувале долината Бела Црква и падините на Банатските планини, каде што формирале манастири, села и населби. Најверојатно се работи за автохтони Срби на деспотот Ѓураѓ Бранковиќ и неговиот син Јован. Денешната Бела Црква е помлада населба од околните села, како што се: Црвена Црква, Крушчица, Кусиќ, Соколовац, Златица и легендарниот Базијаш. Интересно е што денес, на почетокот на 21 век, меѓу двете месни погранични заедници, општина Бела Црква и општина Соколовац, не се воспоставени задоволителни социјални и културни врски. Новата населба била формирана како воена населба со цивилни имигранти. Нивното доселување било организирано и планирано, а транспортот се вршел преку Дунав со мали чамци до означената дестинација. Во 1735 година во Бела Црква живееле значителен број Германци и мал број Срби, а постојано била стационирана Втората чета на српската милиција. Најголемиот број имигранти се од далечните делови на Светото Римско Германско Царство. Грофот Мерсија наредил колонизација, така што во периодот од 1725 до 1727 година биле населени првите 200-300 Германци од Франкија и Хесен.

Градот Бела Црква бил населен во праисторијата. Во близина на тулината на Сигл биле ископани остатоци од поранешна населба, а кај гообот Дудара била ископана гробна урна од бронзеното време. Денешната Бела црква за прв пат се споменува на 7 ноември 1355 година во предикатот на нејзиниот сопственик.

Сепак, нивната упорност и храброст не останале незабележани, а за време на владеењето на Марија Терезија, Бела црква доживеала вистински подем, зад кој стои претприемништвото и трудољубивоста на германските трговци, занаетчии и лозари. Градот растел на падините на Карпатите, на малку брановидна рамнина, но со својата географска положба всушност бил наменет за одгледување винова лоза, која максимално била искористена од германските имигранти и изградила слика на лозарски регион каде доброто грозје и доброто вино напредуваат.

Период до Првата светска војна уреди

Првото стрелачко друштво во Србија било основано во 1777 година во Бела Црква. Првата пруга на подрачјето на денешна Србија била изградена во општина Бела Црква и била пуштена во употреба во 1856 година. Маршутата која ја користеле првите возови била: Оравица - Ракаждија - Џем - Јасеново - Бела Црква - Базијаш.

Областа на Бела Црква била политички одвоена од остатокот на Војводина. Вршац, Зрењанин и други места биле дел од српска Војводина, а подоцна се приклучиле на Кралството Унгарија (дел од Австроунгарија), додека областа Бела Црква била дел од воената граница. Дури по укинувањето на воената граница во 1872 година, Бела црква станала составен дел на Кралството Унгарија до 1918 година кога станала дел од Србија.

Меѓувоен период уреди

По распадот на австроунгарската монархија, повеќето Германци, чиј мајчин јазик бил германскиот, станале југословенски државјани, главно против нивна волја. Со доаѓањето на власт на Хитлер, нивната позиција особено се влошила. За време на Втората светска војна, повеќето Германци во Бела црква биле политички пасивни. Поделбата на Банат меѓу Србија и Романија сериозно ја осакатила општина Бела Црква, чиј најпросперитетен дел, со обработливо земјиште и овоштарници, останува во Романија. Тогаш започнала економската стагнација на градот и општината, а Вршац го презел приматот во јужен Банат. Се намалувал бројот на жители, како и цената на недвижностите, кои привлекле голем број на пензионери, најмногу од Германија.[1]

По победата на Октомвриската револуција во Русија, во Бела Црква дошле голем број „бели“ емигранти. Тие биле прифатени како државјани на Кралството Срби, Хрвати и Словенци и добивале сместување. Цели руски училишта биле преместени во овие области, особено Кадетскиот руски корпус, кој таму имале училиште до Втората светска војна.

Втората светска војна и злосторствата на Германците врз Србите и Евреите од Бела Црква уреди

Со доаѓањето на Адолф Хитлер на власт во Германија, германскиот национализам се будел и во Кралството Југославија. Најголемиот дел од германскиот народ застанале на страната на нацизмот, додека малцинството останале пасивно и неопределено. Априлската војна била исклучително кратка и Германците го окупирале градот. Бела Црква била дел од Банат припоен кон Србија на Недиќ, но германското национално малцинство ја имала целата моќ. Веднаш по пристигнувањето во Бела Црква, германските окупатори, потпомогнати од локалното германско население, извршиле геноцид врз Евреите од Бела Црква, од кои речиси никој не ја преживеал војната.

Германскиот окупатор,поддржан од локалните Германци од Бела Црква, извршил разни злосторства врз Србите и Евреите. Така, извесно време Србите и Евреите не смееле ниту да шетаат по градското шеталиште[2], кое било резервирано само за Германците. Грабежите и палењето на еврејскиот имот во Бела црква од страна на Германците биле исклучително чести.

Во Бела црква во март 1942 година, била основана германската 7-ма СС доброволна планинска дивизија Принц Еуген, позната по злосторствата врз српскиот народ во Југославија. За време на самата војна, германските окупатори извршиле злосторства против српскиот народ, особено масовни престрелки низ Банат, па дури и во Бела црква. Во 1943 година дошло до многу масовно убивање на српското население.[3] Со доаѓањето на ослободувањето, германското население, во страв од одмазда, главно избегало. Многумина од нив настрадале во воз кој бил кренат во воздух, а тие што успеале да побегнат се населиле во Австрија и Германија.

Германците, кои поради некоја причина не успеале да ја напуштат Бела Црква, биле испратени во концентрациони и работни логори во јужен и централен Банат, каде што многумина ги загубиле животите. Нивниот имот бил поделен на победниците, главно колонисти од Црна Гора, Босна и Херцеговина, Лика и Кордун.

Култура уреди

Најважните градби биле изградени на крајот на 18 век, и биле изградени во барокен стил. Најважните барокни градби се: Римокатоличките и Православните цркви, Oпштинската зграда, Домот на Армијата, Противпожарната станица и други згради. Главната физиономија на градот ја даваат градбите изградени и реконструирани во виенскиот стил, така што Бела црква е карактеристична по тоа.

Овој град некогаш бил населен од многу повеќе народи и зборувал многу повеќе јазици, па и денес можете да најдете презимиња кои недвосмислено кажуваат дека дошле во Панонската низина од различни делови на Европа-германски, француски, унгарски, италијански, еврејски, романски, Ромски, чешки, словачки, украински, руски области... Меѓутоа, голем број од овие презимиња денес припаѓаат на други народи само по нивното потекло и морфологија, додека нивните сопственици обично имаат различна националност. Спојот на историските околности го направил својот данок овде, и од мултинационален град, со неколку религии и уште повеќе јазици, Бела Црква станала мнозински српски град, со многу национални малцинства. Ако се погледне пописот спроведен во 1910 г. и 2002 година, врската е многу очигледна. На почетокот на 20 век, во град со 11.524 жители, имало 6.062 Германци, 1994 Срби, 1.206 Романци, 1.203 Унгарци и мал број Чеси, Словаци итн. Пописот од 2002 година покажал дека од 23.707 жители, околу 19.000 биле Срби, додека останатите се изјасниле како Романци, Унгарци, Словаци и Чеси. Меѓу нив имало само 10 Германци. Меѓутоа, Германците кои можеле да се препознаат по германски имиња и презимиња, бидејќи многу од граѓаните со православни германски имиња и презимиња, всушност, не зборувале германски и повеќе не се чувствувале како Германци.

Во традицијата и секојдневниот живот на градот и околните села, денес, за жал, многу посиромашен и помалку развиен од своите реални можности, овој град сè уште ги зачувувал остатоците од урбаната убавина на централноевропските градови и многу културни навики на Европејците, како што се традиција на украсување куќи или кујна со забележливо влијание на швапските јадења. Една од најатрактивните манифестации што Бела Црква и денес ја негува е надалеку познатиот карневал на цвеќе датира од 1852 година, традиција стара 150 години, чии почетоци датираат од германската доминација. Германските гробишта со прекрасни мермерни споменици донекаде зборуваат за некогашниот економски и културен просперитет на Бела црква. Бела Црква е еден од градовите во Војводина во кој до денес се зачувани голем број објекти од културно-историски вредности.[4]

Економија уреди

Градот Бела Црква како културен, економски и политички центар на оваа област бил основан во 1717 година. Пред сè, тој бил културен центар наменет за развој на лозарството. Во 1926 година, 70% од населението на Јужен Банат се занимавало со лозарство. Интензивно се развивале овоштарството и земјоделството. Вино, ракија, ликер и коњак биле производи кои се извезувале низ цела Европа. Токму структурата на климата создала услови Банат да стане најголемиот производител на свилени буби во 20 век.

На почетокот на 20 век во близина на градот биле засадени над десет илјади синџири лозови насади, а биле произведени од 50 до 60 илјади хектолитри вино. Повеќето од овие лозја биле расчистени по 1945 година, со доаѓањето на нови жители, а денес лозарството е само секундарна индустрија.

Во Бела Црква 1876 година имало пет фабрики за свила, фабрики за тули и ќерамиди, фабрики за коњак и ликер, превртувачи на пареа, фабрика за храна, фабрика за кожа, мелничарска индустрија, фабрика за копирање чакал, три фабрики за сода вода, печатници и вештачко градинарство. Цвеќарството се развило, а веќе во 1931 година во Бела Црква во 2006 година работеле 349 занаетчиски здруженија, а имало 392 дуќани.

Географија уреди

Долината на Белацрква се спушта помеѓу планините Вршац на север, до Дунав на југ и Карпатите на исток. Отворен е на запад-Панонската Низина, поради што нејзиниот поголем залив е во однос на него. Ветровите дуваат дрва и песок во долината. Шумата ги опфаќа сите пониски делови на долината, додека песокот е разнесен на западната страна во вид на долги дини во правец југоисток-северозапад. Овој песок ја дели Бела црква од Делиблатско Песочиште. Бела Црква се наоѓа во централниот дел на продолжетокот на реката Нера, потпирајќи се на нејзиниот северен, повисок раб, а појужно се спушта во влажната и пуста долина на Нера. Ова повисоко земјиште е многу погодно за лозарски култури, а останатото земјиште за земјоделство. Како почва на некогашното Панонско Море, оваа земја е од големо економско значење. Земјиштето околу Бела Црква обезбедува поволни услови за развој на лозарството и овоштарството. Поради ваквите поволни услови, котлината е густо населена. Бела Црква лежи во таа плодна и лозарска долина на надморска височина од 89,5.

Белоцрквинската општина зафаќа 353 области. Има околу 21.500 хектари обработливо земјиште. Остатокот од земјиштето го сочинуваат: ливади, пасишта, лозја, овоштарници, шуми и друго.

Низ долината Бела Црква течат реките Караш и Нера, а истата е пресечена со каналот Дунав-Тиса-Дунав. Нера е левата и најмалата притока на Дунав. Извира во Романија и навлегува во Србија кај селото Кусиќ. Од тоа место до вливот во Дунав, Нера е гранична река со Романија веќе 27 години.

Општината, покрај Бела Црква, ги опфаќа следните населени места и села:

  1. Банатска Паланка
  2. Стара Паланка
  3. Банатска Суботица
  4. Врачев Гај
  5. Гребенац
  6. Добричево
  7. Дупљаја
  8. Јасеново
  9. Кајтасово
  10. Калуѓерово
  11. Круша
  12. Кушиќ
  13. Црвена црква
  14. Чешко село

Клима уреди

Бела Црква и неговата околина имаат умереноконтинентална клима која се одликува со долги и топли лета и понекогаш студени и снежни зими, пократка пролет и потопла есен. Климата на овој регион и дава посебна специфичност на ветрот кошава. Тоа е силен, сув и воден ветер кој дува до три недели. Кошава е југоисточен ветер кој дува во северозападен правец. Покрај кошава често дува и северен и северозападен ветер. Северниот ветер е студен ветер и обично дува во зима, а северозападниот ветер носи дожд.

Туризам уреди

Во околината на Бела Црква има шест поголеми и неколку помали вештачки езера настанати со експлоатација на чакал. Езерата се со различни големини и длабочини, а од најголемите се уште се вади чакал, така што нивната површина се зголемува. Езерата претставуваат добра основа за развој на летните капалишта и спортско-рекреативниот туризам, како и спортскиот риболов. Во самиот град има „Градско езеро“ кое има плажа, камп за автомобили, ресторан, бунгалови... Во близина на Врачев Гај се наоѓа „Врачевгајско езеро“ кое е убаво уредено и погодно за кампување.

Покрај Карневалот на цвеќето, во Бела Црква се организира уште една културна манифестација „Лов на Бесија“ (лов на сом од главниот град).[5]

  •  
    Црква Св. Петар и Павле
  •  
    Руска црква
  •  
    Романска црква
  •  
    Римокатоличка црква Света Ана

Демографски податоци уреди

Во населбата Бела Црква има 8500 полнолетни жители, а просечната возраст на населението е 39,1 година (36,9 за мажи и 41,0 за жени). Во населбата има 3899 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,71 (попис 2002 година).

Оваа населба е претежно населена со Срби (според пописот од 2002 години), а во последните три пописи е забележан пад на населението.

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ "Политика", 9. април 1937
  2. ↑ Banatski Nemci I Jevreji — EL MUNDO SEFARADПредлошка:Ботовски наслов
  3. ↑ „Архивирана копија“. Архивирано од изворникот на 17. 06. 2013. Посетено на 27. 09. 2013.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  4. ↑ Литература „Летопис Банатских места“(Беч 1999) период 1812–2009. г. Летописа, по предању о Банатских места и обичаји настанак села ко су били Досељеници чиме се бавили мештани
  5. ↑ Бела Црква — банатски рај („Вечерње новости“, 17. август 2013)

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Бела_Црква_(Србија)&oldid=5103220“