Песокот е природен зрнест материјал што се јавува како маса од ситни камчиња[1] од карпесто или минерално потекло. Составот на песокот во голема мера се разликува од место до место, зависно од релјефот и условите. Во нетропски брежни средени начест составен елемент е силициум диоксидот (SiO2), обично во облик на кварц.

Песочни дини во Мароко.

Втор облик на песок по застапеност е калциум карбонатот, као на пример арагонит, создаден во текот на изминатите половина милијарда години претежно од разни живи суштества како што се коралите и школките. Ова е главниот вид на песок во подрачја каде доминирале гребенски екосистеми со милиони години, како што се Карибите.

Состав

уреди
 
Портокалов песок од кварц со хематитна наслага, која му ја дава бојата.
 
Песок со разнообразен состав на плажа во Калифорнија. Составен е претежно од кварц, рожнец, магматски камчиња и парченца од школки.
 
Песокот

Според гранулометријата што ја користат геолозите, зрната песок можат да имаат пречник од 0,0625 мм (116 мм) до 2 мм. За „зрно песок“ се смета сето она што е покрупно од чакал (2-64 мм), а поситно од мил (0,062-0,004 мм).

Стандардот ISO 14688 го дели песокот на ситен, среден и крупен, во опсег од 0,063 мм - 0,2 мм - 0,63 мм - 2.0 мм. Оваа класификација ја следи Крумбајновата Φ-скала, каде Φ = -log2D; D е пречникот на зрното во милиметри. Според оваа скала, вредноста на Φ се движи од −1 до +4, со поткатегории помеѓу целите броеви.

 
Песок под електронски микроскоп

Составот на песокот е различен на различни места. Покрај силициум диоксидот во облик на кварц, тропските и суптропските брегови се одликуваат со светлобели песоци, кои се составени од сронет варовник и може да содржи парченца од корали и школки, покрај други органски или органски изведени материјали, што значи дека образувањето на песокот може да зависи од живите колку и од неживите материи.[2] Споменикот на природата „Бели Песоци“ во Ново Мексико (САД) е познат по својата силна белина, поради тоа што е составен од гипс. Аркозата е песок или песочен камен со значителни примеси на фелдспат, добиени со абење или ерозија на блиските гранитни карпести изданоци. Некои песоци содржат магнетит, хлорит, глауконит и гипс. Песоците кои се богати со магнетит имаат темна до црна боја, а истото важи и за песоците добиени од вулкански базалт и опсидијан. Со карактеристична зелена боја се одликуваат хлоритно-глауконосните песоци со базалтно потекло (од лава), кои се богати со оливин. Многу видови песоци, особено оние во јужна Европа имаат кварцните кристали со примеси од железо и силна темножолта боја. Песочните наноси во некои подрачја содржат отпорни материјали, вклучувајќи и извесни драги камења.

Песокливи средини

уреди

Песокот се носи со ветерот и водата и налегнува во облик на плажи, дини, спрудови, насипи и слични образби. Во проточните средини како ситнокаменестите корита на реките и ледничките морени, песокот е присутен заедно со разни други поедри зрнести материјали. Постојат и реки чиишто корита имаа само песок, кога реката нема други покрупе материјал за разнесување. Во пустините се обликуваат дини бидејќи единствено песокот е доволно ситен за да се движи со ветерот, натрупувајќи се врз другите неподвижни релјефни елементи. Песокот се среќава и како составен дел од почвата.

Употреба на песокот

уреди
 
Кула за двоење на песок во коп.
  • аквариуми: како дно наместо камчиња, и како неопходност кај оние со солена вода.
  • анимација во песок: изедбена ликовна уметност каде уметникот црта во песок.
  • бетон: песокот е главна состојка на оваа значајна градежна смеса.
  • вештачки гребени: песок ставен во вреќи од геоткаенини како основа за создавање на нов гребен.
  • експлоатација на земен гас: по еден од методите, земјиштето се расцепува со хидраулични направи и де потура округол песок за да ги држи процепите отворени
  • земјоделство: песокливите почви се најпогодни за растителни култури како лубеницата, праската и кикириките, како и за интензивно испаша.
  • леарство: на посебниот леарски песок му се додава вода или масло и од него се обликуваат калапи во кои се тура течен материјал за леење. Овој вид на песок е издржлив на висока температура и притисок, ги испушта гасовите, и има еднообразни мали зрнца и реагира на метали.
  • малтер: песокот се меша со цемент и, понекогаш вар.
  • молерисување и бојадисување: песокот се меша со бои за да се добие текстура на ѕидовите и таваните, како и за нелизгавост на подовите.
  • наполнети вреќи: песок во вреќи се користи како заштита од поплави и огнено оружје. Вреќите се носат празни онаму кајшто има потреба, и можат набрзина да се наполнат со локалниот песок.
  • одржување на плажите - кога водата и временските прилики го носат песокот и ги соголуваат бреговите.
  • патишта: песокот се фрла на патиштата за да се спречи лизгање на возилата кога ќе се јават голомразици.
  • пејзажно уредување: ритчиња и косини (на пр. кај терените за голф).
  • песочни замоци: обликувањето на замоци и други градби е популарна разонода на плажа.
  • пруги: железничарите ставаат песок на шините за да го подобрат фатот на тркалата.
  • стакло: песокот е главна состојка на стаклото.
  • филтрирање на водата: песокот се користи како филтер за пречистување и добивање на питка вода
  • цигли: се изработуваат со додавање на песок во глина и други материјали.
  • шмирлање и пескарење: зрна песок во разни големини се користат како абразив во чистењето, рамнењето и мазнењето на материјалите. Кај шмирглите, песокот има еднообразна големина и рамномерно се налепува на хартија.

Песокот како тема во уметноста и во популарната култура

уреди

Понекогаш, песокот се јавува како тема во дела од уметноста и популарната култура, како:

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. „песок“ - Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. Во образувањето на песокот играат улога и морските треви Архивирано на 1 јули 2017 г. - Susanscott.net, 1 март 2012 (англиски)
  3. Вук Караџић, Српске народне приповијетке. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 368.
  4. Хорхе Луис Борхес, Книга од песок. Скопје: Бегемот, 2015.
  5. Драган Георгиевски, Метаморфузија, Темплум, Скопје, 2013.
  6. Viktor Igo, Pesme. Beograd: Rad, 1969, стр. 65-66.
  7. Лилјана Узуновиќ, „Читателот во земјата на романите или за нишката на Шехерезада“, во: Итало Калвино, Ако една зимска ноќ некој патник. Скопје: Магор, 2012, стр. 226.
  8. „Белешка за авторот и делото“, во: Џон Фанте, Прашај ја правта. Скопје: Темплум, 2008, стр. 248-249.
  9. Магор, Каталог 2015. Скопје, 2015, стр. 18.
  10. Arapska poezija. Beograd: Rad, 1977, стр. 95.
  11. Vislava Šimborska, Svaki slučaj. Beograd: Narodna knjiga, 1983, стр. 121-122.
  12. Bei the Fish, At the End of the Sand, PMG Recordings CD 081, 2012.
  13. DISCOGS, Nancy & Lee* ‎– Nancy & Lee (пристапено на 1.3.2020)
  14. The Jimi Hendrix Experience, Axis: Bold as Love, SomeWax Recordings, SW043-2, 2001.

Надворешни врски

уреди