Гај Јулиј Цезар

Гај Јулиј Цезар (латински: C•IVLIVS•C•F•C•N•CAESAR; 12 или 13 јули 100 п.н.е. — 15 март 44 п.н.е.) — римски воен и политички водач чие освојување на Галија Комата го проширила римскиот свет сè до Атлантскиот Океан, успех чии последици се видливи и денес. Според многумина, Цезар е еден од најголемите луѓе во Стариот Свет. Тој е можеби најпознатата историска личност како резултат на комбинација на човековите таленти: од командување во битка, државништво, говорништво, пишување, право, владеење, сексуалност, пријателство и разговор — тој бил одличен во сите. Имал огромна волја, храброст и целосно отсуство на омраза од кој било вид. Тој бил обожуван од страна на луѓето во Рим и прогласен за бог.

Гај Јулиј Цезар C•IVLIVS•C•F•C•N•CAESAR
Конзул/Диктатор на Римската Република
Статуа на Цезар во Уметничкоисторискиот музеј во Виена
На престол	49 п.н.е. — 15 март 44 п.н.е.
Деца	Јулија 85/84 — 54 п.н.е. Птоломеј XV Цезарион 47 — 30 п.н.е. Октавијан Август 63 п.н.е. — 14
Полно име Гај Јулиј Цезар
Династија	Јулијанско-клаудиска династија
Татко	Гај Јулиј Цезар
Мајка	Аврелија Кота

Достигнувањата на Цезар не се само воените походи и освојувањата. Тој всушност бил голем реформатор и основач на Римското Царство, иако за прв император се смета неговиот внук од сестра, посинок и наследник Гај Октавијан. Подоцнежните императори во Рим биле ословувани со титулата „цезар“ (од која е изведен зборот „цар“ во многу европски јазици).

Што се однесува до воените походи на Цезар, тој кога дошол на власт во рамките на Првиот триумвират, Рим била само средоземна држава, но тој освоил и ги присоединил Франција, Белгија, делови од Шпанија, со други зборови ја направил европска држава и бил основоположник на западна Европа каква што денес ние ја знаеме. Потоа, под власта на Цезар потпаднале делови од Германија, а се обидел да ја освои и Британија.

По враќањето од западна Европа ја започнал граѓанската војна против неговиот партнер во власта, Помпеј. Клучен елемент во оваа борба било што Цезар остварил контрола врз Египет, главниот снабдител на Рим со жито, преку марионетскиот режим на кралицата Клеопатра, последниот претставник на македонската Птоломејска династија.

Цезар е значаен и по реформите кои ги спровел во 44 година п.н.е. Тоа биле: преобликување на календарот, организирање локална управа, основање колонии, зголемување на Сенатот, спречување на инцидентите на исток и сл. Меѓутоа во екот на овие реформи тој бил убиен во заговор на многумина сенатори кои му должеле многу, меѓу кои и неговиот посинок Брут. Нивното мислење било дека Цезар, колку и да е добар за државата, не би бил прифатлив како владетел. Монархијата која била цел на Цезар, била неприфатлива за конзервативните римски сенатори, кои претпочитале опстојување на републиканскиот систем на владеење, заснован на заедничка доминација на повеќе аристократски семејства, наместо на само едно од нив.

Гај Јулиј Цезар се смета за исклучително важна историска личност, без која не ќе го знаевме светот каков што е денес.

Гај Јулиј Цезар е една од најпознатите личности во класичната историја, а во последните години од животот диктатор во моќната Римско Царство. Неговите записи од Галските војни спаѓаат меѓу ремек-делата на старата римска литература.

Група републикански заговорници го убиле во Рим, на 15 март 44 г. пред н.е.

Ран живот и кариера

Главна статија: Ран живот и кариера на Јулиј Цезар

Гај Мариј, чичкото на Цезар

Луциј Корнелиј Сула

Цезар е роден во патрициско семејство, родот на Јулии, и тврдел дека потекнува од Аскании како син на легендарниот тројански принц Енеја кој наводно бил син на божицата Венера. Когноменот „Цезар“ потекнува, според Плиниј Постариот, од предокот кој е роден со царски рез (од латинскиот глагол „да се сече“, caedere). Августовата историја предлага три алтернативни објаснувања: тоа дека првиот Цезар имал дебели влакна на косата (латински - caesaries); дека имал светли сиви очи (латински - oculis caesiis); или дека убил слон во борба (латински - caesai). Цезар издавал монети на кои имало слика на слон со што сугерирал на оваа интерпретација на неговото име. И покрај нивното античко педигре ова семејство не била посебно политички влијателна. Таткото на Цезар, исто така именуван Гај Јулиј Цезар, бил проконзул во провинцијата Азија, додека пак неговата мајка, Аврелија Кота, била дете на влијателно семејство. Многу малку е запишано од Цезаровото детство. Раните години од животот на Цезар се одвивале во време на криза. Имало неколку војни од 91 г. п.н.е до 82 п.н.е, исто така, од 82 п.н.е до 80 п.н.е диктаторот Луциј Корнелиј Сула го прочистувал Рим од неговите политички непријатели бидејќи во земјата, домашната политика била жестоко раздвоена. Во 85 п.н.е таткото на Цезар ненадејно умрел, па на шеснаесет години Цезар станал глава на семејството. Следната година тој бил номиниран за да биде новиот висок свештеник на Јупитер. Како свештеник на таа позиција не само што морал да биде патрицијанин туку и морал да се ожени за партицијанка, па поради тоа тој ја оставил својата свршеница, плебијанка, со која бил свршен уште од детството, и се оженил со Корнелија, ќерка на Луција Корнелија Цина. Откако го поразил Митридат, Сула се вратил во Рим и самиот се назначил за диктатор. Проскрипцијата на Сула уништила стотина негови политички непријатели. Цезар, како внук на Марија и законски син на Цина, бил цел на напади од страна на Сула. Тој бил лишен од неговото наследство, од неговото свештенство и бил принудуван да се разведе од својата сопруга, но поради причината што Цезар го одбил тоа барање морал да побегне и да се крие. Заканата против него произлегла при интервенција на семејството на неговата мајка во кое биле вклучени голем број приврзаници на Сула.

Цезар го напуштил Рим и се придружил кон војската каде што ја добил граѓанската круна поради неговиот удел во битна борба. На мисија во Витинија за обезбедување помош на флотата на кралот Никомедиј, Цезар потрошил многу време во дворот на кралот поради што почнале да се шират гласини за нивна врска кои Цезар до крајот на својот живот силно ги негирал. Иронично, но губењето на титулата на висок свештеник му донела шанса да оформи воена кариера иако на високите свештеници не им било дозволено да допираат коњ, да спијат три ноќи надвор од нивниот кревет или една ноќ надвор од Рим или пак да се приклучат во армијата. Откако дознал за смртта на Сула во 78 г. п.н.е, Цезар се чувствувал доволно сигурно за да се врати во Рим. Немајќи средства по запленувањето на неговото наследство се стекнал со скромна куќа од пониска класа во предградието на Рим. По неговот враќање своето внимание го посветил на правното застапување. Станал познат по неговото исклучително ораторство придружено со страсни гестови и пискав глас во безмилосното гонење на поранешни гувернери за изнудување и корупција во териториите кои ги управувале.

На пат преку Егејското Море, Цезар бил киднапиран од страна на пирати и бил задржан како нивни затвореник. Во времето кога бил затворен го изјаснувал неговиот супериорен став. Кога пиратите сакале да побараат дваесет таланти сребро за неговиот откуп тој инсистирал за тие да побараат педесет. Откако пиратите биле исплатени за Цезаровиот откуп тој пуштил потерница по нив, ги фатил и ги затворил. За кратко време по затворањето Цезар го исполнил ветувањето кое им го дал како заробеник (дека ќе ги распне) и ги распнал пиратите. Како знак за попусливост, пред да ги распне им ги пресекол грлата. Набрзо бил повторно повикан за воена акција во Азија.

По враќањето во Рим бил избран за воен трибун што претставувало првиот негов чекор во политичката кариера. Во 69 г. п.н.е бил избран за квестор и во текот на истата година го одржал говорот на погребот на неговата тетка Јулија. Неговата жена Корнелија, исто така, умрела во 69 г. п.н.е. По погребот, во пролет или во почетокот на летото во истата година, Цезар заминал да служи како квестор во Шпанија. Додека престојувал таму се вели дека сретнал статуа на Александар Македонски и сфатил дека се наоѓа на возраст кога Александар го држел светот под негова власт, а тој постигнал релативно малку. По враќањето во 67 г. п.н.е се оженил за Помпеја, внука на Сула, од која подоцна се развел. Во 63 п.н.е се кандидирал на изборот за понтифекс максимус, главен свештеник на римската државна религија. Во трката учествувале уште двајца моќни сенатори. Имало голем број на обвинувања за примање мито од обете страни. Без поголеми напори, Цезар со големо водство ги победил останатите кандидати и покрај нивното големо искуство и слава во Рим. Кога Цицерон, кој бил конзул таа година, го обвинил Катилина за заговор за преземање на котролата на републиката, од страна на неколку сенатори Цезар бил обвинуван за учество во истиот заговор.

Биста на Цезар од Националниот археолошки музеј во Неапол

По неговото праеторство, Цезар се назначил за гувернер на Шпанија, но тој сè уште бил во големи долгови поради што му требале многу пари за да се оддолжи пред да ја напушти оваа област. Цезар се обратил кај Марко Луциниј Крас, еден од најбогатите луѓе во Рим. Во замена за политичка поддршка во борбата за власт со Помпеј, Крас исплатил голем дел од долговите на Цезар и гарантирал дека и останатите ќе бидат исплатени. И покрај тоа, за да го избегне постанувањето на обичен граѓанин кој потоа ќе биде гонет за неговите долгови, Цезар ја напуштил провинција пред да заврши неговото праеторство таму. Во Хиспанија победил две локални племиња, го променил законот за долгови и неговите трупи го сметале за император. Почитта како имепратор му донела на Цезар триумф. Цезар, исто така, сакал да се кандидира и за конзул, највисокиот магистрат во републиката. Доколку сакал да прослави триумф тогаш би морал да остане војник и да не влегува во Рим сè до церемонијата, но доколку сакал да се кандидира на изборите за конзул тогаш би морал да ја препушти својата команда и да дојде во Рим како обичен граѓанин. Во даденото време со кое располагал, не можел да ги направи двете работи. Тој побарал од сенатот дозвола за да остане во отсуство, но Като го блокирал неговото барање. Соочен со изборот помеѓу триумф и конзулство, Цезар го избрал конзулството.

Конзулство и воени походи

Главни статии: Воени походи на Јулиј Цезар и Првиот Триумвират

Во 60 г. п.н.е Цезар се кандидирал за изборите за конзул во 59 г. п.н.е. Уште двајца моќни кандидати се бореле за истата функица, па изборите биле многу нечесни. Дури и Като, со неговата репутација за некоруптивност, се вели дека бил поткупен од страна на еден од противниците на Цезар. Цезар победил заедно со конзервативецот Марко Калпурниј Бибул.

Цезар веќе бил политички должен на Крас, но се обидел истото да го направи и со Помпеј. Помпеј и Крас биле во лоши односи повеќе години, па Цезар се обидел да ги реобедини. Овие тројца имале доволно моќ и политичко влијание за да можат да го контролираат јавниот бизнис. Оваа неформална алијанса позната како првиот триумвират (владеење на тројца мажи) била зацвснатa со бракот помеѓу Помпеј и Цезаровата ќерка Јулија. Цезар, исто така, повторно се оженил, овој пат со Калпурнија која била ќерка на моќен сенатор. Цезар предложил закон за редистрибуција на јавното земјиште на сиромашните, предлот кој бил поддржан од Помпеј и Крас. Помпеј го наполнил градот со војници и противниците на триумвиратот биле често заплашувани. Бибул се обидел да ги презентира условите како неповолни и со тоа да го поништи предлог законот на Цезар, но сепак форумот бил управуван од страна на вооружени приврзаници на Цезар. Поради стравот да не го загуби својот живот, Бибул се повлекол во својата куќа каде што останал до крајот на годината, повремено издавајќи изјави за лоша иднина. Овие обиди биле насочени кон тоа да се прикаже новото законодавство на Цезар како неефикасно. Римјаните оваа година ја објаснувале со реченицата „конзулството на Јулиј и Цезар“.

Кога Цезар за првпат бил избран, аристократите се обиделе да му ги ограничат неговите идни моќи, не дозволувајќи му да биде проконзул на некој регион, но со помош на неговите политички пријатели Цезар успеал да ја добие Кисалпска Галија (северна Италија) и Илирик (југоисточна Европа) на кои потоа била додадена и Трансалпска Галија (јужна Франција). Мандатот на неговоот конзулство бил пет години, повеќе од вообичаениот. Кога конзулството му завршило Цезар одвај го избегнал судењето поради изнудување во неговите провинции каде што во бегство се вратил.

Освојување на Галија

Главна статија: Галски војни

Цезар сè уште се наоѓал во големи долгови, а парите можел да ги стекне со изнуда или пак со воен авантуризам. Под негова команда се наоѓале четири легии, две на границите на провинциите со непријателската територија и останатите во делови од Галија кои биле познати како несигурни. Некои од галските пријатели на Рим биле поразени од нивните противници со помош на контингент од германски племиња. Римјаните се плашеле дека овие племиња се спремаат да мигрираат на југ, поблиску до Италија, од каде што воено би интервенирале. Цезар обединил две нови легии и ги поразил овие племиња.

Во знак на поранешните активности на Цезар, североисточните племиња почнале да се наоружуваат. Цезар ова го третирал како агресивен потег и сите тие племиња ги покорил. Во меѓувреме една од неговите легии ги поразила племињата на далечниот север (Британија). Во пролетта, 56 г. п.н.е, триумвиратот одржал конференција поради тоа што Рим бил во криза, а политичката алијанса на Цезар имала несложувања. На конференцијата бил обновен триумвиратот и мандатот на Цезар бил продолжен во наредните пет години. Освојувањето на северот било при крај, додека во освоените територии имало неколку мали востанија. Во овој момент Цезар имал сигурна база од каде што можел да изврши инвазија на Британија.

Римската република во 40 г. п.н.е, по освојувањата на Цезар.

Во 55 г. п.н.е Цезар го одбил нападот во Галија на две германски племиња и следејќи ги изградил мост на реката Рајна со што стигнал на германската територија каде што ја покажал својата воена моќ. Кон крајот на летото, истата година, покорувајќу две други племиња преминал во Британија, тврдејќи дека Бритите претходната година му помагале на еден од неговите непријатели. Неговите разузнавачки информации биле сиромашни поради што не можел да напредува подалеку од брегот и бил принуден зимата да се врати во Галија. Следната година се вратил, подобро припремен и со поголема војска, и освоил поголема територија. Напреднал кон внатрешноста каде што склучил неколку алијанси. Сепак, слабата жетва довела до распространет револт во Галија и Цезар бил приморан да ја напушти Британија за последен пат.

Додека Цезар бил во Британија, неговата ќерка Јулија, жената на Помпеј, починала за време на пораѓањето. Тој се обдел да си обезбеди идна поддршка од Помпеј со тоа што му ја понудил неговата правнука за да се ожени со нејзе, но Помпеј одбил. Во 53 г. п.н.е Крас бил убиен водејќи една неуспешна инвазија на истокот. Рим бил на врвот на граѓанска војна. Помпеј бил назначен за самостоен конзул, односно конзул без замена, и се оженил за ќерка на политички непријател на Цезар. Триумвиратот бил уништен.

Во 52 г. п.н.е уште еден, голем револт, се појавил во Галија, воден од Веркингеторикс. Веркингеторикс успеал да ги обедини галските племиња и да се покаже како остроумен војсководец поразувајќи го Цезар во неколку битки, но опсадата на Цезар во Битката кај Алезија го принудила Веркингеторикс да се предаде. И покрај честите бунтови следната година, Галија останала освоена. Плутарх тврди дека војската се борела против вкупно три милиони мажи во сите галски војни од кои еден милион биле убиени, а уште еден милион биле поробени. 300 племиња биле покорени и 800 градови биле уништени.

Граѓанска војна

Главна статија: Граѓанската војна на Цезар

Во 50 г. п.н.е, сенатот воден од Помпеј, му наредил на Цезар да ја распушти својата војска и да се врати во Рим бидејќи неговиот мандат како гувернер завршил. Цезар милсел дека ќе биде погубен доколку се врати во Рим без неговиот имунитет како магистрат. Помпеј го обвинил Цезар за непослушност и предавство. Во јануари, 49 г. п.н.е, Цезар ја преминал реката Рубикон (границата на Италија со северните провинции) со само една легија и ја започнал граѓанската војна. При преминувањето на реката Рубикон Цезар го цитирал атинскиот драмски писател Менадер, велејќи „коцката е фрлена“ (или на латински јазик „alea iacta est“). Помпеј и поголемиот дел од сенатот се повлекле на југ каде што имале многу мала доверба во новите воени единици. И покрај тоа што Помпеј имал значително поголема војска, за разлика од Цезар кој ја имал само неговата тринаесетта легија, немал намера да војува со него. Цезар го гонел Помпеј надевајќи се дека ќе го фати пред неговите легии да избегаат, но тоа не се случило. По неуспешното гонење на Помпеј, Цезар решил да се упати кон Шпанија оставајќи ја Италија под раководство на Марко Антониј. Маршот до Шпанија траел неверојатни 27 дена и таму ги поразил генералите на Помпеј. Потоа се вратил на исток за да го предизвика Помпеј во Грција каде што во јули, 48 г. п.н.е, во Битката кај Диракиум Цезар избегнал катастрофален пораз. Малку подоцна, истата година, во Битката кај Фарсал, Цезар убедливо го победил Помпеј.

Биста на Клеопатра

Во Рим Цезар бил назначен за дикатор со Марко Антониј и неговиот начелник на коњаницата (втор по команда); Цезар претседаваше со неговиот избор за втор конзул и по единаесет дена ја напуштил диктаторската функција. Потоа Цезар го гонел Помпеј до Египет каде што наскоро Помпеј бил убиен. Тогаш Цезар се вмешал во египетксата граѓанска војна помеѓу синот фараон и неговата сестра, жена, Клеопатра. Како резултат на улогата во убиството на Помпеј, Цезар и се придружил на Клеопатра. Во секоја битка во 47 г. п.н.е Цезар ги поразил силите на фараонот и ја поставил Клеопатра како владетел. Својата победа, Цезар и Клеопатра, ја прославиле со прослава на Нил во пролетта во 47 г. п.н.е. Кралските кочии биле придружувани од дополнителни 400 бродови кои го вовеле Цезар во луксузниот начин на живот на фараоните во Египет. Цезар и Клепатра никогаш не се земале поради тоа што римскиот законик дозволувал брак само помеѓу двајца римски жители. Цезар ја продолжил врската со Клеопатра за време на неговиот последен брак, кој траел 14 години, и според некои римјани тој добил син именуван Цезарион. Клеопатра го посетила рим во повеќе прилики престојувајќи во вилата на Цезар во близина на Рим, преку реката Тибар.

Подоцна, во 48 г. п.н.е, Цезар бил повторно назначен за диктатор со мандат од една година. Откако првите месеци од 47 г. п.н.е ги поминал во Египет, заминал за среден исток каде што го поразил кралот на Понт за многу брзо време. Потоа заминал во Африка за да им се спротивстави на останатите сенаторски поддржувачи на Помпеј. Набрзо значително го победил Като кој тогаш извршил самоубиство. По победата Цезар бил назначен за диктатор на десет години. Сепак, синовите на Помпеј побегнале во Шпанија. Цезар издал потерница по нив и ги поразил остатанатите непријатели во Битката кај Мунда во март, 45 г. п.н.е. Во овој период бил избран при неговиот трет и четврт мандат како конзул во 46 г. п.н.е и во 45 г. п.н.е (последниот пат без колега).

Диктатура и атентатот

Додека тој сè уште бил на својата кампања во Шпанија, сенатот почнал да му доделува признанија на Цезар. Големи прослави и игри биле одржувани во април во чест на победата на Цезар кај Мунда. Плутарх напишал дека многу римјани победата на Цезар ја сметале за сиромашна, особено граѓанската војна каде што биле убиени многу сограѓани. Откога Цезар се вратил во Италија во 45 г. п.н.е, по своја волја, го иманувал неговиот внук Октавијан Август како наследник на сè, вклучувајќи го и неговото име. Цезар запишал и дека доколку Октавијан умре пред него, Марко Јуниј Брут би бил следниот наследник.

За време на раната кариера Цезар видел колку хаотична и нефункционална станала Римската република. Републиканската машинерија се срушила пред нозете на империјализмот, централната влада станала немоќна, провинциите се трансформирале во независни општини под апсолутна контрола на нивниот гувернер и војската го заменила уставот како средство за остварување на политички цели. Со слаба централна влада, политичката корупција излегла од контрола и состојбата на статус кво била одржувана од страна на корумпираната аристократија која не дозволувала промена на системот кој своите членови ги збогатил во големи размери.

Помеѓу неговото преминување на реката Рубикон во 49 г. п.н.е и атентатот во 44 г. п.н.е, Цезар воспоставил нов устав кој целел кон завршување на три основни мисии. Прво, тој сакал да го поттисне целиот вооружен отпор во провинциите и со тоа да ги врати под контрола на Рим. Второ, тој сакал да создаде силна централна влада во Рим. И конечно, Цезар сакал да ја обедини заедно цела Италија во една кохезивна единица. Првата цел била завршена кога Цезар го поразил Помпеј и неговите приврзаници. За остварување на останатите две замисли тој требал да се осигура дека неговата поддршка во владата била неспорна и така тој ги придобива своите моќи со тоа што го зголемил својот авторитет, а го намалил авторитетот на останатите институции во Рим. Конечно, тој донел серија од реформи која се сочинела од долго запоставени прашања меѓу кои била и неговата реформа на календарот.

Диктаторство

Главна статија: Уставни реформи на Јулиј Цезар

Кога Цезар се вратил во Рим сенатот ги одобрил неговите триумфи за победите, навидум повеќе победите над Галија, Египет, Понт и Нумидија однего на неговите римски противници. Сите работи не се одвивале по желба на Цезар. Често се одржувале триумфални игри со лов на животни вклучувајќи 400 лавови и гладијаторкси натпревари. Поморски битки биле одржувани во поплавени сливови на полето Марс. Во циркусот Максимус две армии на воени заробеници, секоја составена од 2,000 луѓе, 200 коњи и 20 слонови, се бореле до смрт.

Кога триумфот завршил, Цезар одобрил законодавната агенда да биде одобрувана без преседан. Исто така, наредил да се направи попис. Потоа, одредил дека поротниците можат да бидат само сенатори и луѓе од одредени јавачки одреди. По ова, Цезар одобрил закон кој ги наградувал семејствата кои имале многу деца со што го форсирал зголемувањето на популацијата во Италија. Тогаш тој донел закон со кој го забранил професионалното занаетчиство, освен тоа кое имало античка потпора, бидејќи мнгоу од тие станале субверзивни клубови. Исто така донел закон за ограничен мандат на гувернерите. Следниот закон бил за промена на структирата на долговите со што ултимативно елиминарал околу една четвртина од сите долгови. Форумот на Цезар, со неговиот храм на Венус Генетрикс, бил изграден во тоа време и покрај многуте јавни работи кои чекале да бидат завршени. Цезар, исто така, цврсто ги регулирал државните субвенции за жито и го намалил бројот на фиксни корисници кои биле запишани во посебен регистар. Од 47 до 44 г. п.н.е направил план за дистрибуција на земјиште на околу 15,000 негови ветерани. Најважната промена била реформата во каледарот. Во тоа време календарот бил регулиран од движењето на месечината што резултирало со големо безредие. Цезар го заменил овој каледар со египетскиот кој бил регулиран од сонцето. Траењето на годината го поставил на 365.25 дена поставувајќи престапен ден на крајот на февруари на секоја четврта година. За да го порамни календарот со сезоните, три екстра месеци биле додадени во 46 г. п.н.е (еден месец по февруари и два месеци по ноември). Така, јулијанскиот календар бил отворен на 1 јануари, 45 година п.н.е.

Кратко пред атентатот направил уште неколку реформи. Основал полициски сили, именувани функционери кои ќе ги регулираат неговите реформи и наредил изградба на Картагина и Коринт. Тој, исто така, ги проширил латинските права низ римскиот свет, а потоа го укинал даночниот систем и во функција го вратил стариот кој дозволувал градовите да ги собираат даноците без посредник. Неговиот атентат спречил повеќе поголеми промени. Тој сакал да изгради дотогаш невидено голем храм на Марс, огромен театар и библитека на ниво на александриската библиотека. Исто така, Цезар сакал да ја претвори Остија во поголемо пристаниште. На воен план сакал да ги освои Дакија, Партија и да се одмазди за изгубената битка кај Кара. Така, Цезар воспоставил масовна мобилизација. Кратко пред неговиот атентат, сенатот го именувал како татко на татковата земја и месецот квинтилис, во негова чест, бил преименуван во јули. Му била одобрена златна столица во сенаторската куќа, дозволено му било да носи трумфална облека кога и да посака и му бил понуден еден вид на полуофицијален популарен култ, со Марко Антониј како негов највисок свештеник.

Атентат

Главна статија: Атентатот на Јулиј Цезар

Сенаторите го заобиколуваат Цезар

На Мартовските иди (15 март) во 44 г. п.н.е, Цезар требал да се појави на седница во сенатот. Марко Антониј, ноќта пред 15 март, дознал за атентатот од страна на еден преплашен ослободител по име Сервилиј Каска и плашејќи се од најстрашното отишол да го предупреди Цезар. Заговорниците плашејќи се дека Антониј ќе му излезе в пресрет на Цезар се договориле со Требониј да го задржи Марко Антониј пред тој да се приближи до Помпејовиот театар каде што требало да се одржи седницата и заговорниците да го извршат атентатот. Кога ја слушнал мешаницата во сенатот, преплашен дека веќе атентатот бил извршен, Антониј побегнал.

Според Плутарх, кога Цезар пристигнал во сенатот, Трилиј Цимбер му ја презентирал петицијата за ослободување на неговиот брат од прогонството. Останатите заговорници стоеле наоколу давајќи му поддршка на Трилиј. И Плутарх и Светониј велат дека Цезар то турнал Трилиј на страна, но тој го фатил за рамената и неговата туника и го повлекол надолу. Тогаш Цезар му извикал на Цимбер: „зошто, ова е насилство“ (или на латински јазик „ista quidem vis est“). Во истиот момент, Каска се обидел да го прободе Цезар со нож во вратот, но Цезар брзо се свртел и ја фатил неговата рака. Според Плутарх, тој на латински рекол „Каска, селану, што правиш?“, а Каска, преплашен, извикал „помогнете браќа“ на грчки јазик („ἀδελφέ, βοήθει!“). За многу кратко време целата група, вклучувајќи го и Брут, го напраднала дикатоторот. Цезар се обидел да побегне, но заслепен од крвта паднал на подот. Додека беспомошно лежел долу, останатите луѓе продолжиле да го удираат и да го бодат. Според Еутропиј, околу 60 или повеќе мажи учествувале во атентатот. Цезар бил прободен 23 пати. Според Светониј, некој лекар подоцна утврдил дека само една рана, втората рана на неговите гради, била смртоносна. Последните зборови на диктаторот не се точно познати, но тие се тема на жестоки дискусии помеѓу историчарите. Светониј вели дека други рекле - последните зборови на Цезар била грчката фраза „καὶ σύ, τέκνον“ (преведено како „зар и ти, дете?“). Самиот Светониј велел дека Цезар не рекол ништо. Плутарх, исто така, изјавил дека Цезар не рекол ништо, само ја повлекол неговата туника врз главата кога го видел Брут помеѓу заговорниците. Како и да е, најдобро познатата реченица во светот за која се претпоставува дека ја рекол е латинската фраза „et tu, Brute?“ (или на македонски јазик „И ти ли Бруте?“). Ова произлегува од Шекспировиот „Јулиј Цезар“ каде што всушност ја формира првата половина од макронскиот јазик: „et tu, Brute? И потоа Цезар паѓа“. Ова не е поддржано од историски факти и употребата на Шекспир на латинскиот јазик не дава потпора дека Цезар повеќе го користел латинскиот јазик отколку грчкиот, како што наведува Светониј, но поради тоа што оваа фраза била веќе популарна, драмата била напишана. Според Плутарх, по атентатот, Брут истапил за нешто да им соопшти на своите колеги сенатори, но тие, сепак, ја напуштиле куќата. Брут и неговите придружници марширале до капитолот каде што изјавиле: „Римјани, ние сме повторно слободни!“. Таму ги причекала потполна тишина бидејќи римјаните се сместиле во своите домови веднаш откако гласините за убиството почнале да се шират. Телото на Цезар останало на истото место уште три саати, а потоа дошле неколку мажи кои го тргнале.

Восочна фигура во облик висок колку и Цезар била изградена на местото и на неа биле прикажани 23. убоди. Толпата која се собрала на местото подметнала пожар кој сериозно го оштетил објектот и соседните куќи. Текстот кој следува е посмртниот говор на Брут:

„

Римјани, земјаци и другари, чујте што имам да кажам и смирете се за да ме чуете. Верувајте и на мојата чест за да ми верувате. Просудете ме по своја мудрост и разбудете си го раумот за подобро да судите. Ако има некој драг пријател на Цезар на овој собир, јас нему му велам дека љубовта на Брут кон Цезара беше не помала од неговата. Ако тогаш тој пријател праша зошто Брут се крена против Цезара, еве му го одговорот: не затоа што јас помалку го сакав Цезара, туку затоа што ја повеќе го сакав Рим. Дали би сакале повеќе Цезар да е жив, а вие да умрете како робови, отколку Цезар да е мртов за сите да живеете како луѓе слободни? Штом Цезар ме сакаше јас плачев за него; штом тој беше среќен, јас се радував на тоа; штом тој беше смел, јас го почитував, но штом тој стана славољубив, јас го убив. Еве солзи за неговата љубов, радост за неговата среќа, почит за неговата смелост и смрт за неговата славољубивост. Кој е овде толку низок што би сакал да биде роб? Ако има некој нека каже зошто јас него сум го навредил. Кој е овде толку гад да не си ја сака сопствената земја? Ако има некој нека каже зошто јас него сум го навредил. Тогаш никого и не сум навредил. Јас не му сторив ништо повеќе на Цезара од она што вие би му го сториле на Брута. Побудите за неговата смрт се забележани во капитолот, заслужената слава не му е намалена, ниту пак грешките му се пренагласени, за кои тој беше погубен. Еве го неговото тело што ќе го оплакува Марко Антониј, кој иако немаше удел во неговата смрт ќе биде привилегиран што тој е мртов, со место во нашата заедница. Како што го убив најдобриот другар за доброто на Рим, така ја чувам истава кама и за мене, кога мојата земја ќе ја посака за потребна и мојата смрт. Добри земјаци, останете тука со Антониј. Дајте му почит на трупот на Цезара и почит кон говорот за славата на Цезар што Марко Антониј ќе го одржи со наша дозвола. Ве молам ниеден да не оди дури не заврши Антониј.

“

Последиците од атентатот

Непредвидениот резултат од страна на атентаторите бил тоа што пропаѓањето на републиката се забрзало. Римската средна и ниска класа кај која Цезар бил многу популарен по освојувањето на Галија се разгорела поради фактот што група на аристократи го убила нивниот водач. Антониј, кој најчесто бил покрај Цезар, се засновал на тагата на римскиот народ и се заканил дека истиот ќе го ослободи од оптиматите, можеби и со намерата да ја преземе контролата на Рим во свои раце. Но, на негово разочарување и изненадување, Цезар го именувал неговиот внук Гај Октавијан како свој наследник со што го направил еден од најбогатите луѓе во републиката. Разгорената толпа на погребот почнала да фрла суви гранки, мебел, па дури и облека со што предизвикала големи оштетувања во форумот. Мобилизираната група ги нападнала домовите на Брут и Касиј од каде што „ја исфрлиле правата искра“ во ослободителната граѓанска војна исполнувајќи дел од заканата на Антониј кон аристократите. Сепак, Антониј не го предвидел крајниот исход од последователните граѓански војни, особено во одлуката на Цезар каде што неговиот внук бил назначен како наследник. Октавијан, кој имал само 18 години кога бил Цезар убиен, се докажал како способен политички водич со особени вештини и додека Антониј се договрил со Децим Јуниј Брут во првата рунда на граѓански војни, Октавијан ја засилил својата позиција. Со цел да се бори против Касиј и Брут, кој собрале голема војска во Грција, на Антониј му биле потребни повеќе војници кои ги собирал со готовината од Цезаровите освојувања и со легитимитетот на Цезаровото име со тоа што е одобрена секоја акција против нив. На 27 ноември, 43 г. п.н.е, вториот триумвират бил официјално формиран, составен од Антониј, Октавијан и лојалниот командир на Цезаровата коњаница, Лепид. Сфаќајќи дека помилувањата на Цезар резултирале со негова смрт, вториот триумвират во практика ја вратил проскрипцијата, напуштена по смртта на Сула. Таа ангажирала законски санкционирани убиства на голем број од опозиционерите со цел да обезбеди средства за неговите четириесет и пет легии во втората граѓанска војна со кои се борел против Брут и Касиј. Антониј и Окравијан ги поразиле Брут и Касиј во Битката кај Филипи.

Гај Јулиј Цезар Октавијан, посвоениот наследник на Цезар

Потоа Марко Антониј се оженил со љубовницата на Цезар, Клеопатра, со намера да ги користи богатите ресурси на Египет со кои би управувал во Рим. Третата граѓанска војна се водела помеѓу Окравијан, на едната срана, и Антониј и Клеоптара на другата страна. Финалната граѓанска војна кулминирала во Битката кај Актиум каде што Октавијан ги поразил своите противници и станал првиот Римски цар под името Цезар Августус, името кое го издигнало до статусот на божество.

Јулиј Цезар се подготвувал да ги нападне Партија, Кавказ и Скитија и потоа да се врати во Германија преку источна Европа. Овие планови биле спречени од атентаторите. Неговите наследници се обиделе да ја освојат Партија и Германија, но обидот бил без трајни резултати.

Јулиј Цезар бил првиот историски римјанин кој бил официјално обожуван. Ја добил титулата „Divus Iulis“ или „Divus Julius“ (божествениот Јулиј или обожуваниот Јулиј) од Римскиот сенат на 1 јануари, 42 г. п.н.е. Иако неговиот храм не е посветен никому сè до неговата смрт, тој добивал божествени почести за време на неговиот живот и кратко пред атентатот, Марко Антониј бил назначен за фламен (свештеник). Култот на „Divus Iulius“ бил промовиран од Окравијан и од Марко Антониј. По смртта на Антониј, Октавијан, како посвоен син, ја преземал титулата „Divi Filius“ (син на бог).

Личен живот

Здравствена состојба и физички изглед

Засновано на забелешки на Плутарх се мисли дека Цезар некогаш страдал од епилепсија. Модерното изучување е поделено на оваа тема и повеќе е важно тоа што имал маларија, особено во текот на проскрипцијата на Сула во 80-тите.

Цезар имал четири документирани напади кои биле делумно сложени. Во текот на својата младост имал напади на отсуство. Првите забелешки од овие напади биле направени од биографот Светониј кој е роден по смртта на Цезар. Тврдењето за епилепсијата е произлезено од некои историски медицинари кој тврделе за хипогликемија, болест која можела да предизвика епилептички напади.

Во 2003 физичарот Харбор Ф. Ходер го изјавил неговиот став за т.н теорија на „Цезаров комплекс“, тврдејќи дека Цезар страдал од повремена епилепсија и болните симптоми на неговата состојба биле фактор во одлуката на Цезар да се откаже од личната безбедност неколку дена пред атентатот.

Некои реченици на Шекспир понекогаш се преземаат за да се назначи дека тој бил глув на едното уво: „Дојди кај мојата десна рака, ова уво е глуво“. Нема класичен извор кој асоцира на оштетениот слух на Цезар. Писателот можеби се изразувал метафорички за преминот на Плутарх што може ни најмалку да не асоцира на глувост, туку на вообичаен гест практикуван од Александар Македонски. Покривајќи го увото, Александар иницирал дека своето внимание, посветено на обвинетиот, го свртел кон одбраната.

Римскиот историчар Светониј го опишува Цезар: „висок на раст со светол тен, снажни екстремитети, нешто како полно лице и црни очи“.

Име и семејство

Главна статија: Етимологија на името на Јулиј Цезар

Употребувајќи ја латинската азбука, името на Цезар ќе биде искажано како „GAIVS IVLIVS CAESAR“; формата „CAIVS“ е, исто така, посведочена користејќи ја старата Римска застапеност кај G од C, тоа е античка форма од „GAIVS“. Стандардната кратенка била, не архаична, „C. IVLIVS CAESAR“ (формата на буквата „Æ“ е лигатура која е често вклучувана во латинската епиграфика каде што била употребувана за да се заштеди на простор, а не значи ништо повеќе од буквите „ае“). Во деновите на подоцнежната Римска република, многу историски записи се на грчки, јазик на кои студирале повеќето Римјани. Младите и здрави момчиња биле често учени од страна на грчки робови и понекогаш биле испраќани во Атина на усовршување, како и главниот убиец на Цезар, Брут. Во Стара Грција, во времето на Цезар, името на неговото семејство се пишувало „Καίσαρ“ одразувајќи го неговиот современ говор. Така, неговото име се изговара на сличен начин како и изговарањето на германското кајзер.

Податотека:Јулијево-Клавдијевско фамилијарно дрво.jpg

Јулијанско-клавдиско семејно дрво

Родители

• Татко – Гај Јулиј Цезар постариот
• Мајка – Аурелија (поврзана со родот Аурелиј Котаe)

Сестри

• Јулија Цезарис (постарата)
• Јулија Цезарис (помладата)

Жени

• Првиот брак му бил со Корнелија Цина, од 83 г. п.н.е до нејзината смрт на пораѓањето во 69 или 68 г. п.н.е
• Вториот брак бил со Помпеја, од 67 г. п.н.е до разводот во 61 г. п.н.е
• Третиот брат бил со Калпурнија Пизонис, од 59 г. п.н.е до смртта на Цезар

Деца

• Јулија, со Корнелија Цинила – родена во 83 или 82 г. п.н.е
• Цезарион, со Клеопатра – родена во 47 г. п.н.е. Била убиена на седумнаесет годишна возраст Октавијам, посвоениот син на Цезар.
• Посвоен: Гај Јулиј Цезар Октавијан, неговиот правнук кој подоцна станал импраторот Август
• Марко Јуниј Брут. Историчарот Плутарх запишал дека Цезар верувал во тоа дека Брут можеби е негов вонбрачен син, роден од Сервилија која му била љубовница во нивната младост.

Внуци

• Внукот од Јулија и Помпеј кој умрел по неколку дена, неименуван.

Љубовници

• Клеопатра, мајка на Цезарион
• Сервилија Цепионис, мајка на Брут
• Ијнои, кралица на Мавританија и жена на Богуд

Значајни роднини

• Гај Мариј, оженет со неговата тетка Јулија
• Марко Антониј
• Луциј Јулиј Цезар
• Јулиј Сабиниј, гал од племето Лингонци во времето на Бавтанската револуција од 69 г. н.е, тврдел дека е пра внук на Цезар засновајќи се на тоа што неговата пра баба била љубовница на Цезар во времето на Галската војна.

Хронологија на Цезаровиот живот

Цезар како мотив во уметноста и во популарната култура

• „Јулиј Цезар во Египет“ — опера на Георг Фридрих Хендл.
• „Работите на господинот Јулиј Цезар“ (германски: Die Geschäfte des Herrn Julius Caesar) - роман на германскиот писател Бертолт Брехт.
• „Julius Caesar (Memento Hodie)“ — песна на германската музичарка Нико (Nico) од 1968 година.

Галерија

• 
  Биста во Националниот археолошки музеј во Неапол, фотографот ја објавил во 192
• 
  Биста на Јулиј Цезар од Британскиот музеј
• 
  Модерна бронзена статуа на Јулиј Цезар, Римини, Италија

Поврзано

• „Зар и ти, сине Бруте?“

Наводи

Главни извори

C. Iulii Caesaris quae extant, 1678

Сопствени дела

• Интернет Индекс на Римскиот форум за работата на Цезар на латински и преведено
• omnia munda mundis Хипертекст од Цезаровата „De Bello Gallico“

Дела на антички историчари

• Апијан, книга 13 (Англиски превод)
• Касиј Дион, книги 37–44 (Англиски превод)
• Плутарх на Антониј (Англиски превод)
• Плутарх: „Животот на Јулиј Цезар“ (Англиски превод)
• Плутарх: „Животот на Марко Антониј“ (Англиски превод)
• Светониј: „Животот на Јулиј Цезар“. (Латински и Англиски превод)
• Светониј: „Животот на Јулиј Цезар“ (Англиски превод од Џ.К Ролфи, изменет)

Споредни извори

• Кенфора, Лучано (2006). Јулиј Цезар: „Народниот диктатор“. „Edinburgh University Press“. ISBN 0-748-61936-4.
• Фримен, Филип (2008). Јулиј Цезар. „Simon and Schuster“. ISBN 0-743-28953-6.
• Адријан Голдсворти (2006). Цезар: Живот на „Colossus“. „Yale University Press“. ISBN 0-300-12048-6.
• Холенд, Том (2003). Рубикон: Последната година од Римската Република. издавател „Anchor Books“. ISBN 1-4000-7897-0.
• Џиминез, Рамон Л. (2000). Цезар против Рим: Големата Римска граѓанска војна. издавател „Praeger“. ISBN 0-275-96620-8.
• Клеинер, Дијана И. И. (2005). Клеопатра и Рим. „Harvard University Press“. ISBN 0-674-01905-9.
• Меиер, Кристијан (1996). Цезар: Биографија. „Fontana Press“. ISBN 0-006-86349-3.
• Винсток, Стефан (1971). Божествениот Јулиј. „Oxford University Press“. ISBN 978-0198142874.

Надворешни врски

• Јулиј Цезар Архивирано на 4 ноември 2015 г. Продлабочената историја на Цезар на Јона Линдринг
• Водич до онлајн ресурси Архивирано на 29 ноември 2010 г.
• Историја на Јулиј Цезар
• Јулиј Цезар на „BBC“ Историја
• Д. Греи, Атентатот на Цезар Архивирано на 1 јуни 2013 г., 2009.

Табела на успеси

Политички функции
Претходник Луциј Афраниј и Квинт Цецилиј Метел Целер	Конзул на Римската Република со Марко Калпурник Бибул 59 г. п.н.е	Наследник Луциј Калпурниј Писо Цезониј и Ауло Габиниј
Претходник нема последен на оваа функција бил Сула во 81г. п.н.е	Диктатор 49 г. п.н.е (единаесет дена)	Наследник нема повторно тој ја извршувал оваа функција во 48г. п.н.е
Претходник Луциј Корнелиј Лентул Крус и Гај Клавдиј Марцел Стариот	Конзул на Римската Република со Публиј Сервилиј Ватиа Исарициј 48 г. п.н.е	Наследник Квинт Фуфиј Кален и Публиј Ватиниј
Претходник нема служабата била последен пат во негови раце во 49 г. п.н.е	Диктатор 48 – 47 г. п.н.е	Наследник нема повторно тој ја извршувал оваа функција во 46г. п.н.е
Претходник Квинт Фуфиј Кален и Публиј Ватиниј	Конзул на Римската Република со Марко Емилиј Лепид 46 г. п.н.е	Наследник Гај Јулиј Цезар сам, без колега
Претходник нема служабата била последен пат во негови раце во 47 г. п.н.е	Диктатор за десет години 46–44 г. п.н.е	Наследник самиот тој како вечен диктатор
Претходник Гај Јулиј Цезар и Марко Емилиј Лепид	Конзул на Римската Република сам, без колега 45 г. п.н.е	Наследник Гај Јулиј Цезар и Марко Антониј
Претходник Гај Јулиј Цезар само, без колега'''	Конзул на Римската Република со Марко Антониј 44 г. п.н.е	Наследник Публиј Корнелиј Долабела (со Марко Антониј)
Претходник самиот како диктатор на десет години	Вечен диктатор и конзул за десет години 44 г. п.н.е	Наследник нема, функцијата е укината
Духовни титули
Претходник Квинт Цецилиј Метел Пиј	Понтифекс максимус 63–44 г. п.н.е	Наследник Марко Емилиј Лепид

Статијата „Гај Јулиј Цезар“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).