Википедија

Диктатор

Диктатор е политички лидер кој поседува апсолутна моќ. Диктатура е држава во која владее еден диктатор или мала клика.[2] Зборот потекнува од титулата римски диктатор кој бил избиран од Римскиот сенат за да управува со републиката во вонредни околности.[2]

Водачите најчесто опишувани како диктатори, од лево кон десно и прво горе па долу: Јосиф Сталин, генерален секретар на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз; Адолф Хитлер, фирер од Германија; Аугусто Пиноче, претседател на воената диктатура од Чиле;[1] Мао Це Тунг, претседател на Кинеската комунистичка партија; Бенито Мусолини, поранешен Дуче и премиер на Италија ; Ким Ил-сунг, врховен лидер на Северна Кореја

Денес, терминот диктатор обично се користи за да се опише водач кој поседува или злоупотребува прекумерна лична моќ. Диктатурите најчесто ги имаат следниве одлики: суспендирање на изборите и граѓанските слободи; прогласување на вонредна состојба; владее со декрет; репресија на политичките противници; непочитување на процедурите на владеење на правото и постоење на култ на личноста насочена кон лидерот. Диктатурите најчесто се еднопартиски или се доминантно-партиски држави.[3][4]

Јулиј Цезар ги надитрил своите противници во Стар Рим и се поставил како доживотен диктатор.

Етимологија уреди

Зборот диктатор потекнува од латинскиот збор dictātor (dictāt- , минато време од глаголот dictāre или dictate).[5] Диктатор бил судија во Римската Република и привремено добивал апсолутна моќ.

Традиционално како законски службеник во итни состојби во Римската Република и во етрурската култура, терминот диктатор немал негативно значење кое го има денес.[6] Диктатор бил магистрат кому му била давана врховна моќ на одредено време.

Терминот почнал да го добива своето современо негативно значење откако Корнелиј Сула воспоставил диктатура по Граѓанската војна на Сула, со што станал првиот диктатор во Рим по повеќе од еден век (претходниот век функцијата наводно била укината), како и поради тоа што де факто го укинал временското ограничување на функцијата и потребата за акламација од Сенатот. Јулиј Цезар го следел примерот на Сула во 49 п.н.е. и во февруари 44 п.н.е. бил прогласен за диктатор перпетуо, („диктатор во вечност“), и официјално ги укинал сите ограничувања на неговата моќ, кои ги задржал до неговиот атентат следниот месец.

По убиството на Цезар, на неговиот наследник Август му била понудена титулата диктатор, но тој ја одбил. Подоцнежните наследници, исто така, ја одбиле титулата диктатор, а употребата на оваа титула набрзо исчезнала кај римските владетели.

 
Теодоро Обианг Нгуема Мбасого од Екваторијална Гвинеја е диктатор кој е најдолго на власт во Африка.[7][8]

Современа ера уреди

Во втората половина на 19 век, терминот диктатор сѐ уште имал повремени позитивни импликации. На пример, за време на Унгарската револуција од 1848 година, националниот водач Лајош Кошут од неговите поддржувачи честопати бил нарекуван диктатор, без негативни конотации, иако неговата официјална титула била регент-претседател.[9] По создавањето на привремената извршна власт на Сицилија во 1860 година, Џузепе Гарибалди официјално ја презел титулата „Диктатор“. Исто така, за време на Јануарското востание во 1863 година во Полска, официјална титула на четворицата водачи била „диктатор“.

По тоа време, терминот диктатор постепено добивал негативна конотација. Кај народот, диктатурата често се поврзувала со бруталност и угнетување. Терминот често се поврзува и со мегаломанија. Многу диктатори околу себе создаваат култ на личноста и исто себе си си доделуваат сè пограндиозни титули и почести. На пример, Иди Амин Дада, кој бил поручник во британската армија пред Уганда да стекне независност од Велика Британија (октомври 1962 година) себе си се нарекол „Неговата екселенција, доживотен претседател, фелдмаршал Ал Хаџи доктор Иди Амин Дада, В.Ц., DSO, MC, Освојувач на Британската империја во Африка воопшто и Уганда особено “.[10] Во филмот Големиот диктатор (1940), Чарли Чаплин се потсмевал не само на Адолф Хитлер туку и на самата институција диктатор.

Добронамерна диктатура уреди

Добронамерната диктатура се однесува на влада во која авторитарниот лидер поседува апсолутна политичка моќ врз државата, но се смета дека тоа го прави за доброто на населението како целина. Добронамерниот диктатор може да дозволи постоење одредена економска либерализација или демократско одлучување, како на пример преку јавни референдуми или избрани претставници со ограничена моќ, и често врши подготовки за транзиција кон вистинска демократија за време или по неговиот мандат. Добронамерни диктатори најчесто се користи за: Јоанис Метаксас од Грција (1936–41), Мустафа Кемал Ататурк од Турција (1923–38), Јосип Броз Тито од СФР Југославија (1953–80),[11] и Ли Куан Ју од Сингапур (1959–90).[12]

Манипулација со народот уреди

Некои диктатори биле мајстори за манипулација со народот, како на пример Мусолини и Хитлер. Други пак биле попрозаични говорници, како Сталин и Франко. Типично, луѓе од доверба на диктаторот ја преземаат контролата врз сите медиуми, ја цензурираат или ја уништуваат опозицијата и секојдневно на народот му сервираат силни дози на пропаганда, честопати вдахновена со култот на личноста.[13]

Мусолини и Хитлер користеле слични, скромни титули кои означуваат „Водач“. Мусолини користел „Il Duce “, а Хитлер генерално се нарекувал „der Führer “, што значи „Водач“ на италијански и германски соодветно. Франко користел сличен наслов „Ел Каудило “ („Главата“, „поглаварот“) [14] а за Сталин името што го усвоил значи „Човек од челик“ и станало синоним за неговата улога на апсолутен водач.

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ Controversial legacy of former Chilean dictator
  2. ↑ 2,0 2,1 „Lessons in On-Line Reference PublishingMerriam-Webster's Collegiate Dictionary. Merriam-WebsterMerriam-Webster's Collegiate Thesaurus. Merriam-WebsterMerriam-Webster's Collegiate Encyclopedia. Merriam-Webster“. The Library Quarterly. 71 (3): 392–399. July 2001. doi:10.1086/603287. ISSN 0024-2519.
  3. ↑ Papaioannou, Kostadis; vanZanden, Jan Luiten (2015). „The Dictator Effect: How long years in office affect economic development“. Journal of Institutional Economics. 11 (1): 111–139. doi:10.1017/S1744137414000356.
  4. ↑ Olson, Mancur (1993). „Dictatorship, Democracy, and Development“. American Political Science Review. 87 (3): 567–576. doi:10.2307/2938736. JSTOR 2938736.
  5. ↑ „Oxford English Dictionary, (the definitive record of the English language)“.
  6. ↑ Le Glay, Marcel. (2009). A history of Rome. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-8327-7. OCLC 760889060. Архивирано од изворникот на 2020-07-25. Посетено на 2020-05-21.
  7. ↑ "The brutal central African dictator whose playboy son faces French corruption trial". The Independent. 12 September 2016.
  8. ↑ "The Five Worst Leaders In Africa". Forbes. 9 February 2012.
  9. ↑ Празен навод (help)
  10. ↑ Keatley, Patrick (18 August 2003). „Obituary: Idi Amin“. The Guardian. London. Архивирано од изворникот на 2013-12-05. Посетено на 2008-03-18.
  11. ↑ Shapiro, Susan; Shapiro, Ronald (2004). The Curtain Rises: Oral Histories of the Fall of Communism in Eastern Europe. McFarland. ISBN 978-0-7864-1672-1. Архивирано од изворникот на 2021-05-12. Посетено на 2019-01-19.

    "...All Yugoslavs had educational opportunities, jobs, food, and housing regardless of nationality. Tito, seen by most as a benevolent dictator, brought peaceful co-existence to the Balkan region, a region historically synonymous with factionalism."
  12. ↑ Miller, Matt (2012-05-02). „What Singapore can teach us“. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Архивирано од изворникот на 2016-03-11. Посетено на 2015-11-25.
  13. ↑ Morstein, Marx Fritz; и др. (March 2007). Propaganda and Dictatorship. Princeton UP. ISBN 978-1-4067-4724-9.
  14. ↑ Hamil, Hugh M., уред. (1992). „Introduction“. Caudillos: Dictators in Spanish America. University of Oklahoma Press. стр. 5–6. ISBN 978-0-8061-2428-5.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Диктатор&oldid=5010497“