Тероризам

Тероризмот — незаконско користење на сила и насилство од страна на поединци или групи кои имаат директна врска со странските сили или пак, чии активности ги преминуваат националните граници, насочени против лица или објекти со цел да ги заплаши или да го принуди населениетo или било кој сегмент од општеството во остварување на своите политички или општествени цели. Во денешно време, најголем број на меѓународни терористички организации се спонзорирани од една или повеќе држави. Терористичките организации добиваат целосно поодршка од владите на државите- спонзори односно за своите активности имаат охрабрување во вид на финансиска помош, обука и заштита од една или повеќе влади.

Летот 175 на UA кој ја погоди јужната кула на WTC во 9-11 нападите

Почетоци на тероризмот

Тероризмот со меѓународно значење своите зачетоци ги има уште во далечната 1930 година, кога беше извршено првото грабнување на авион, за денес да прерасне во глобална закана и сериозен акт на современата цивилизација. Современиот меѓународен тероризам не се однесува само на едно изолирано општество, односно не е насочен само против интересите на една држава. Неговата деструктивна моќ подеднакво ја чувствува целокупната меѓународна заедница што значи дека е неопходна да се познаваат сите видови на поврзаност меѓу терористичките акти и севкупните односи и состојби во меѓународната политика. Голем број на меѓународни конвенции го инкриминираат терористичкото однесување и ги обврзуваат сите земји да се борат со сите средства на правната држава против сите видови на тероризам. Од тој аспект, можеме да константираме дека меѓународниот тероризам претставува збир на активности забранети со меѓународното право, насочени против поединци, групи, држави и нејзини институции.

Со меѓународниот тероризам исто така се кршшат сите конвенции за заштита на човековите права и слободи во национални и меѓународни рамки, со што во голема мера се загрозува хуманата, поединечната безбедност на луѓето кои сè повеќе постануваат жртви на ова современо зло. Во извршувањето на терористичките активности важна улога имаат и државите, кои условно можеме да ги поделиме во три групи:

1. Држави кои не го поддржуваат тероризмот, меѓутоа тој се спроведува на нивна територија;
2. Држави кои не го спроведуваат тероризмот, меѓутоа го поддржуваат;
3. Држави кои го поддржуваат тероризмот или од кои доаѓаат програмите и силите кои го спроведуваат.

Држави кои го спонзорираат тероризмот се: Куба, Иран, Ирак, Либија, Северна Кореја, Судан и Сирија.

Најновата етапа во развојот на тероризмот, претставува глобална закана и го отвора патот за создавање на нова “Империја на насилство” односно светот го внесува во новото “Царство на стравот и ужасот”. Пречекорувањето на последниот праг на тероризам ќе значи отворање на нова “Цивилизациска врата” во пеколот, иако за утеха ќе констатираме дека шансите за успешен супертерористички акт сѐ уште се минимални, но до кога…?

Остварувањето и реализацијата на овој “Терористички сон” е можно, говори и податокот дека денес во светот има преку 3000 терористички организации со вкупно 200 000 терористи. За големината и јачината на терористичките организации илустративно говорат за извршените 73 785 терористички инциденти од 1970 до 1997 година. Исто така, мошне значајно е и тоа што тероризмот се става и во функција на интернационализација на војна. Всушност тероризмот во поново време се дефинира и како “војување”- војување со ниско ниво, конфликт од мали размери, односно војување со низок интензитет на употреба на насилство за остварување на определени политички цели. Но, во исто време, неговите активности сè повеќе се ставаат и во функција на интернационализација на војната, посебно на граѓанските конфликти. Создавањето на сè поголем број меѓународни терористички организации и сериозноста на тероризмот како јадрена, биолошка и хемиска закана претставува Ахилова петица на нашата цивилизација- смртна опасност за иднината на човештвото. Глобалните закани во целост претставуваат закани на новото време- сериозна опасност за меѓународниот мир и безбедност. Современиот тероризам само ја зголемува таа опасност, кој зајакнува сè повеќе од ден на ден. Светот повторно е изложен на нови големи и опасни терористички провокации.

Терористички дејства како облик на специјална војна

Специјална војна претставува збир на организирани и координирани политички, економски, психолошки- пропаганди, обавештајно- субверзивни, а често и воени акции, мерки и постапки кои ги презема една или повеќе држави против други земји( група држави) народноослободителни или револуционерни движења, пред сè поради наметнување на хегемонија, мешање во постоечките политички, економски и општествени односи, остварувања на одредени цели и интереси.

Преку специлалната војна пред сè се остваруваат целите и интересите на големите сили во светот. Целите на големите сили пред сè се одредуваат од страна на највисоките државни раководства, врз основа на проценките од моменталната меѓународна ситуација. За остварување на зацртаните цели големите сили (држави) ангажираат обавештајни и други служби и институции, потоа разни здруженија и организации, а по потреба и вооружени сили.

Терористичките дејства претставуваат битен облик на специјална војна. Трминот тероризам покрива мноштво различни и контрадикторни толкувања. Денес доминираат три типа и тоа: анахистичкиот, неофашистичкиот и државниот тероризам. Така “Црвени бригади”, “Фракцијата на црвената армија”, “Дирекната акција” се мотивирани од малограѓанска псевдореволуционерност, “Нов напредок”, “Нова сила”, ”Национален фронт” се профашистички групи, а во некои земји од парламентарните демократи до јужноамериканските диктатури, Израел и Јужна Африка, со различни мотиви и образложенија се развива државниот тероризам. Без оглед на тоа како се декларира, секој вид на тероризам ги загрозува демократските процеси и објективно им оди по рака на десничарско- реакционерните сили.

Експанзијата на насилство од сите бои и видови, во поново време предизвикува аларм за опасност дури и од јадрен тероризам. Бранот на злото со “Работно име” Меѓународен тероризам започна во 1968 година, односно по низата значајни настани што беа карактеристични за тој период (поразот на Арапите во војната со Израел), создавањето на селските герила во Латинска Америка. Кога во затворската ќелија во 1977 година, водачите на „Фракцијата црвена армија“ Урлике Мајнхоф и Андреас Бадер извршија самоубиство, четири години подоцна „Црвените бригади“ беа практично уништени. За западноевропските земји настапи затишје и уверување дека тероризмот конечно е задушен или во најмала мерка обезглавен. Меѓутоа се покажа дека и покрај сите удари што му се задаваат, тероризмот опстојува и јакне како стоглава хидра на која на местото на отсечената глава израснуваат две. Сведоци сме на повторно насилство и провокации. Повторна реафирмација за овој феномен почна спроти католичките празници во 1984 година кога Италијанските неофашисти предизвикаа експлозија на воз во тунел при што загинаа 17 лица, а повеќе од сто беа ранети. Во 1985 година во Атинскиот кварт Глифида летна во воздух ноќен клуб во кој беа ранети 79 лица од кои 39 американски војници стационирани во најблиската воена база. Во едно Париско предградие беше убиен еден висок воен Француски стручњак во Министерството за одбрана, а одговорноста за ова убиство ја презеде организацијата „Директна акција“.

На 11 септември 2001 година беше урнат Светскиот трговски центар во Њујорк, во кој загинаа околу 3.100 цивили. За овој напад одговорноста ја презеде авганистанскиот терорист Осама Бин Ладен. Во 2002 година во снајперските тринеделни напади во САД беа убиени 10 цивили, а тројца беа потешко ранети. За овој терористички напад беше обвинет 41 годишниот терорист Џон Ален Мухамед и 17 годишниот Џон Ли Молво. Основно обележје на тероризмот е неговата континуираност (непрекинатост). Дефинирањето на тероризмот сѐ уште не е завршено главно поради две основни причини: според едни теоретичари е невозможно да се дефинира поради неговите разни облици, а според други, поради политичката обоеност на самиот термин што исклучува секаква објективност.

Етимолошки терминот тероризам непосредно произлегува од латинскиот израз “терор” и означува психичка состојба на страв, ужас од определена опасност што постои или пак во секој момент се очекува. Тероризмот се јавува се јавува со различни идејно- политички сфаќања и вредности, односно неговото толкување е условено класно и идеолошки. Освен ова, се јавуваат и двојни мерила при толкувањето. Така тероризмот кој и одговара на политиката на владеачките кругови се дефинира како политички акт, при што убиство на лојален граѓанин или на дипломатски претставник се прикажува на пример како политички, односно како дело на демократската опозиција или како борба за политички права, а истите форми на тероризам што ги загрозуваат интересите на тие земји се кваликификуваат како криминал и злосторство.

Тероризмот претставува метод на политичка борба заради здружувања на власта, но истовремено и метод за борба против постојаната власт, што значи дека тероризмот како средство на политичка борба подеднакво го користат и оние што се на власт, но и подчинетите. Во повеќе наврати тероризмот е поистоветуван со герилата( германските акуи). Меѓутоа постојат значителни разлики меѓу тероризмот и герилата. Пред сè грилските акуи се одликуваат по тоа што се вршат во рурални средини, а не во градски како тероризмот.

Герилците за разлика од терористите, оперираат во релативно броен состав и на ослободените територии спроведуваат и организираат сопствена власт. ЦИА располага со сопствен центар за обучување во методите за задушување на востаничките движења ( базите Келт Пирг и Форд Браг во Северна Каролина, базата Форд Амаларг во зоната на Панамскиот Канал), а покрај ова илјадници офицери и подофицери на латиноамериканските армии се обучувани во други воени логори во армијата на САД за пресметка со востаничките движења. На овој начин, меѓународниот тероризам претставува средство за остварување на блоковската политика, при што не престануваат обвиненијата меѓу големите сили.

Во минатото тероризмот бил ексклузивност на мажите, а во поново време се ангажираат и значителен број на жени како на пример, легендарниот лик на палестинката Леига Калед која на 20 години возраст поточно во 1969 г. Го принудила пилотот на авионот на компанијата ТИА наместо за Сан Франциско да лета за Дамаск. После ова грабнување извршува пластична операција и учествува во уште неколку акции, а потоа станува пратеник на Националниот совет на Палестина. Потоа следуваат Урлике Мајнкоф која била мозок на јадрото на “Фракцијата на Црвената армија”, потоа Барбара Мајер наречена “Ангел на смртта” и еден од основачите и идеолозите на “Црвените бригади”, Маргарита Кагол. Ова се само неколку од големата галерија на женски терористи, така што тезата дека тероризмот е ексклузивност само на мажите се прави неодржлива и неоснована.

Социјалната структура на терористите исто така е различна и во истата влегуваат личности од сите слоеви. Кога зборуваме за личноста на терористот, не можеме да ги прифатиме теориите според кои тие се главно ментално растроени личности, криминалци, садисти, односно неморални личности. Тоа би било апсурдно, затоа што досегашните откриени водачи, идеолози и членови на некои терористички организации, биле претежно млади образовани луѓе со инзвнодредни интелектуални способности, па дури и со највисок степен на универзитетска наобразба.

Објекти на нападот

Објекти на нападот, односно жртви на терористите можат да бидат разни политички личности, функционери, судии и јавни обвинители, високи воени и дипломатски претставници, банки, полициски станици, претставништа, складишта и други јавни објекти, Кога се избираат жртвите, односно објектите се врши таканаречен селективен терор. Овие напади терористите ги вршат со атентати, грабнувања или земање на заложници, киднапирање на авиони, уривања со експлозии, подметнување пожари и други диверзии.

Битен елемент кај сите облици на тероризам е насилството, кое претставува средство заради постигнување на одредена политичка цел. Гледано објективно, терористичките акции ги изведуваат мали групи при што употребените средства се огромна неусогласеност со целта. Општ заклучок е дека со примена на тероризмот не може да дојде до целосна промена во системот и глобалните политики на одредени земји. Историски гледано не постои пример каде што тероризмот довел до општонароден бунт туку тој е успешен само во специфични случаи и услови кога настапуваат со јасно дефинирани цели како на пример, киднапирање, со кое сакаат да ослободат затворени терористи.

Цели на терористичките акции

Целите на тероризмот се секогаш политички обоени и можат да бидат различни, почнувајќи од изнудување на одредени отстапки, преку промена на дел од внатрешната и надворешната политика па сè до јасно манифестирана желба за соборување на поредокот односно освојување на власта. Условно политичките цели на терористичката активност можеме да ги групираме во посредни и непосредни. Непосредни цели се давање публицитет на своите дела и идеи, потоа нанесување штета на меѓународниот углед на една земја, предизвикување принуди, разни изненадувања, обезбедување на симпатии на одредени слоеви и маси, вршење притисок врз оние кои ја поддржуваат антитерористичката активност.

Конечните цели можат да бидат конкретни (преземање и консолидирање на политичка власт во одредено општество) или неодредени ( покренување светска револуција во интерпретација на оние терористички групи чии цели ги надминуваат националните граници, а кои ги нарекуваат анархисти), а такви се црвените бригади, црвената армија, раф, директна акција и други. Меѓународниот тероризам како историска категорија претставува екстремен метод на насилство со кое организира група или здружение, организација или држава односно нејзин орган, кој имаат своја идеологија, цел и план, континуирано се обидуваат преку најкраток пат да ги остварат своите цели, и тоа преку напади на претставници на власта, симболи на државата, но и неселектирање на жртви, а примарна цел е да се предизвика застрашување.

Денес не постои општо прифатена дефиниција за меѓународниот тероризам, а нема ниту согласност за неговата појава. Се наметнува констатацијата дека причините и условите за појавата на меѓународниот тероризам се општо специфични и разновидни за одредени региони и земји, времиња и околности во кои се појавуваат. Со тоа се покажа целокупната сложеност и разликите во толкувањата на причините за тероризам, а особено разновидни се толкувањата за причините на најновиот бран меѓународен тероризам. Тезата што ја лансираат Соединетите Американски Држави се сведува на тоа дека овој вид на насилство води директно потекло од Блискиот Исток и е во функција на палестинското прашање и исламскиот фундаментализам.

За реакционите сили на десницата меѓународниот тероризам е составен дел на разните мировни движења. Според одредени согледувања во меѓународната заедница причините за појава на меѓународниот тероризам се поделени на внатрешни и надворешни. Внатрешните причини се резултат на општествено- политичката и економската состојба во одредена земја, каде што се репродуцира тероризмот. Тие можат да се манифестираат:

1. Во услови на терор од страна на државата чиј режим е најчесто диктаторски, на кој терор најчесто се одговара со против удар (режимите во латиноамериканските земји).
2. Во криза на системот и неговите вредности иако се постигнува успех во економскиот развој ( развиените земји на запад) при што поради низа околности и значајни политички, економски и општествени процеси се јавува тероризам.
3. Од името на револуцијата, со цел да се воспостави тероризам како облик на владеење ( германскиот национален социјализам и фашизмот во Италија).

Надворешните причини за појавата на тероризмот се производ на политиката и техничко- технолошкиот развој.

Како побитни фактори( причини) за појавата на експанзијата на меѓународниот тероризам во светски рамки како внатрешни така и надворешни можеме да ги наброиме следниве: релативниот неуспех на руралните герила на латиноамериканските земји, народноослободителните движења во извесни случаи, кршење на основните правила на човекот, толерантна политичка клима, промените во вкупната стопанска ситуација што доведе до миграциони движења и концентрирање на странски работници од кои некои им обезбедуваат засолништа, помош и поддршка на терористите, ерозија на постојаните институции на власта, национализмот и шовинизмот, сепаратистичките и етничките групи кои сакаат поголема автономија и сопствена земја, техничко- технолошкиот развој како процес, улогата на средствата за масовно комуницирање односно големиот публицитет на секоја изведена терористичка акција.

Механизмот на терористичкото дејствување

Мораме да истакнеме дека современите терористички организации меѓусебно значително се разликуваат во поглед на нивната големина, организациона поставеност,географски простор на дејствување, идеолошка платформа, меѓутоа сите тие одредени слични организациони и тактички обележја пред сè во нивната конспиративност, дисциплинираност, фантастичност, максимално користење на изненадување.

Со цел да видиме како функционира една типична терористичка организација, како пример ќе ја прикажеме организацијата на “Марсар Барајев“ кој беше убиен во самата терористичка акција пред една година. Во организационата структура на “Марсар Барајев“ се наоѓал извршен комитет во кој влегуваат раководители на организацијата. Тие се шефови на организацијата кои даваат дефинитивна согласност, наредби и интервенираат како врховно заповедништво. Инаку во извршниот комитет постојат три секции: политичка, воена и информативна. Највисоко воено политичко тело на организацијата претставува стратегиската дирекција.

Тероризмот во светот

Според Институтот за економија и мир од Сиднеј, земји со најголем ризик од терористички напади во 2015 година биле: Ирак, Авганистан, Нигерија, Пакистан и Сирија, во кои се случиле дури 72% од сите смртни случаи предизвикани од теориризам во светот. Според ризикот од тероризам, Македонија била рангирана на 78. место во светот, Косово на 70. место, Босна и Херцеговина на 62. место, Албанија на 92. место, Бугарија на 82. место, Црна Гора била рангирана на 117. место, Србија на 121. место, Хрватска на 126. место, Словенија на 130. место итн.

Преглед на позначајни терористички организации

• Во Европа, позначајни терористички организации се: „Црвената армија“ во Германија, „ИРА“ во Северна Ирска, „ЕТА“ во Шпанија, „Директна акција“ во Велика Британија итн.
• Во Латинска Америка постојат различни терористички организации: „Тумпамаросите“ во Уругвај, „АЛН“ во Бразил, „Монтонеросите“ во Аргентина, „ЕМ-19“ во Колумбија, „Сандеро Луминосо“ во Перу итн.
• Во Северна Америка најпознати терористички организации се: „Метереолозите“ во САД, „Фронтот за ослободување на Квебек“ во Канада.
• На Блискиот Исток се активни повеќе терористички организации: екстремните Палестински терористички организации, проиранскиот „Хезболах“, „Исламска држава“, тероризмот на Сиките во Индија, „Ал Каеда“ во Авганистан, Чеченските организации итн.

Преглед на поголеми терористички акции

• Во 2002 година, во експлозија на бомба во синагогата во Џерба биле убиени 19 луѓе.
• Во март 2015 година, во напад на музејот „Бардо“ во Тунис, напаѓачи облечени во воени униформи убиле 23, а повредиле околу 40 луѓе.
• Во саудискиот град Абха, во јужната провинција Асир, бомбаш-самоубиец се разнесол во џамија убивајќи најмалку 17 луѓе.
• На 24 септември 2015 година, во една шиитска џамија во Сана, Јемен, бомбаши-самоубијци активирале две експлозии, при што погинале најмалку 25 луѓе, а околу 30 биле ранети.
• На 17 февруари 2016 година, во центарот на Анкара експлодирал автомобил-бомба, при што загинале 28 лица, а било повредено 61 лице.
• На 22 март 2016 година, во бомбашки напади во Брисел биле убиени повеќе од 30 лица, а над 200 биле повредени. Одговорноста за нападите ја презела организацијата „Исламска држава“.
• На 10 декември 2016 година, во двоен бомбашки напад во Истанбул загинале 44 лица, а 150 биле ранети. Одговорноста за нападите ги презела групата „Курдистански соколи на слободата“.
• На 19 декември 2016 година, во Берлин, камион што го возел тунискиот државјанин Анис Амри, упаднал на божиќниот пазар при што загинале 12 лица, а 48 биле повредени.

Последици од тероризмот

Секој облик на тероризам е неприфатлив, претставува општествена негативна појава и е неспоив со хуманистичките цели. Бидејќи тероризмот е појава која датира и опстојува уште многу одамна жртвите и последиците од истиот се многу големи. Во најново време со појавата и примената на најсовремените борбени средства последиците од постоењето на овој вид на тероризам се несразмерно поголеми во споредба од порано. Стравувањето од меѓународниот тероризам денес е стигнато и до таа мерка што се очекува и примена и на јадрените борбени средства со помал интензитет само за да се остварат поставените цели, не обрнувајќи внимание на поголемиот број човечки жртви и материјални штети.

Според Институтот за економија и мир од Синдеј, бројот на смртни случаи предизвикани од терористички напади пораснал од 3.329 во 2000 година на 32.685 во 2014 година. Од вкупните жртви, дури 78% отпаѓале на пет земји: Ирак, Нигерија, Авганистан, Пакистан и Сирија, а речиси 50% од жртвите биле дело на две терористички организации – „Боко Харам“ и „ИСИС“. Притоа, во 2014 година се случиле терористички напади во дури 93 земји. Според анализите на Институтот за економија и мир, од 2000 до 2015 година, во светот се случиле 73.000 терористички напади (еден напад на секои 12,5 дена), во кои загинале 170.000 луѓе. Притоа, со текот на времето растел бројот на загинатите цивили: во 2000 година загинале речиси 2.000 цивили, тој број се искачил на над 12.500 во 2015 година. Над половина од нападите врз цивилите биле извршени со експлозивни направи и со бомби, а околу 20% со автоматско или друго огнено оружје. Во 2015 година, во светот загинале 29.376 лица, со што таа била втора најкрвава година во историјата (веднаш по 2014). Вкупната материјална штета направена од терористичките напади во светот изнесувала 89,6 милијарди долари.

Напори за сузбивање и елиминирање на тероризмот

Покрај постоењето на несогласување околу дефинирањето на тероризамот, меѓународната заедница сепак успева да согласи некои категории на насилство да се сметаат за меѓународен тероризам ( Хашката, Монтреалската, Њујоршката конвенција), како и другите политичко правни инструменти изготвени во ООН ( декларации), дирекно или индирекно зборуваат за тероризмот како глобален проблем и негово елиминирање (сузбивање).

Соочени со предизвиците и ескалацијата на меѓународниот тероризам државите настојуваат да го спречат и начелно сите се согласуваат за неопходноста за безкомпромисна борба. Меѓутоа идеолошката и блоковската конфронтација оневозможуваат да се спроведат таквите декларативни заложби пред сè и поради тоа што одредени земји преку тероризмот остваруваат сопствени цели. Досегашните одбранбени средства и механизми преку тероризмот не се покажаа доволно ефикасни односно не ги спречија и уништија неговите корени, што значи дека научно не се доволно испитани сите причини за негово настанување па е невозможно да се примени соодветна терапија.

Но сепак постојат доста познати антитерористички единици во светот кои успешно изведуваат операции против тероризмот како на пример западно германската антитерористичка “ ГСГ-9”; “САС”; и “ СБС” во Велика Британија; единиците на “НОСК”-Италија; Египедската антитерористичка единица” САИКА”; “Зелените бајретки” и” Ренџерите” како и “ДЕЛТА” одредите во САД; Руските специјални антитерористички единици “СПЕНЦАЗ”. Поранешниот шеф на Американската дипломатија Џорџ Шулц создаде доктрина за борба против тероризмот според која секоја терористичка акција мора да биде одмаздена односно САД ќе употреби воена сила.

Тероризмот како тема во уметноста и во популарната култура

• „Терористот, гледа“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.
• „Атентатори“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.
• „Терорист на умот“ (Mind Terrorist) - песна на американската рап-група „Паблик енеми“ (Public Enemy) од 1988 година.