Манастир Кувеждин
Манастирот Кувеждин припаѓа на сремската Српска Епархија и претставува културен споменик со големо значење.
Во 1650 година Синан-бег, сакал ги уништил целосно напуштените манастири Кувеждин и Петковица и материјаот сакал да го искористи да користи за некоја градба во Митровица. Тоа го слушнал белградско-сремскиот митрополит Пајсије и му рекол на игуменот Кирил од Шишатовац да ги купи напуштените манастири од Турците и да ги спаси од уништување со тоа што секоја година ќе му плаќа по 100 гроша на Синан-бег. Кога монасите се согласиле, митрополитот успешно посредувал и како гаранција го зел „писмото“ од бегот.
Манастирската црква е посветена на Свети Сава и Стефан Немања, и славата на манастирот Преображение (се слави на 19 август/ 6 август). Бидејќи Кувеждин е посветен на Свети Сава и Свети Симеон, манастирот одиграл многу важна улога во ширењето на култот на најстарите српски светци меѓу локалното српско население во Срем.[1]
Положба
уредиКувеждинскиот манастир се наоѓа во југозападниот дел на Фрушка Гора, на околу 2 километри северно од селото Дивош кај Сремска Митровица. Висината на манастирот е околу 150 м.
Манастирот се наоѓа во тесната долина на истоимениот поток, во внатрешноста на западниот дел на планината. Потокот тече по западниот раб на манастирскиот комплекс. Манастирот е оддалечен околу 2км од центарот на селото Дивош, а околу 500м од најблиските населени куќи. Манастирот од три страни е опкружен со ретка шума, а од јужната страна кон селото има манастирски имот и градина. Капелата се наоѓа на врвот на блискиот рид, југоисточно од манастирот. Пристапот до манастирот е од запад, преку мал асфалтиран пат, кој води од општинскиот пат Сремска Митровица - Илок - Бачка Паланка.
Историја
уреди
Според легендата, манастирот бил основан од последниот српски деспот, деспотот Стефан Стилјановиќ,во 1520 година. Според белградскиот митрополит и сремскиот Пајси, двата манастири Шишатовац и Кувеждин биле изградени од истото покровителство на Стефан Штиљановиќ и големиот жупан (војвода) Теодор. Манастирите ги граделе истите мајстори - „од крајбрежните страни“ Јован и Гаспар.[2] Првите сигурни податоци потекнуваат од турските записи од 1566 - 1569 година. Според турски извор од 1566 година, тоа е „манастирот Свети Сава, друго име Кувеждин, кај селото Ванџинац“. Во 1569 г. игуменот Стефан бил во манастирот кога таму бил напишан јунскиот ракопис. Пред крајот на турското владеење во Срем, манастирот најверојатно бил пуст.
Кога Турците беснееле за време на Големата војна, 1695 г. Монасите од манастирот Сланци во Србија, на чело со игуменот Анани, дошле и се населиле во напуштениот Кувеждински манастир. Пред монасите од Сланац, таму извесно време престојувале и монасите од Винча околу 1683 година. Двете братства со себе донеле во Срем многу вредни црковни предмети. Но, тогаш настанала расправија меѓу двете братства, бидејќи братството Шишат, на чело со игуменот Евсевиј и свештеникот Силоан, го барал Кувездин. Тие биле наследници на Кувеждин, затоа што го купиле и со години им плаќале на Турците. Патријархот Арсенија Чарнојевиќ ги убедил браќата од Шишатовац да ги остават дојденците на мира, бидејќи може да се вратат во Србија кога Турците ќе се смират. Тој ги советувал да го поправат манастирот Петковица, и да бидат трпеливи бидејќи нивниот ќе биде на крајот од двата манастира. Но монасите од Сланац дефинитивно останале таму, па во 1718 година бил решен спорот за земјата меѓу двете братства. Спорот го решил карловачкиот архиепископ Висентије Поповиќ со поделба на државата. Бидејќи и двата манастира имале исти господари и биле изградени од ист камен, монасите се помириле како браќа.[2] Според друг извор, монасите се вратиле во Сланац во 1717 година, кога избувнала австриско-турската војна во 1737 година, во Кувездин повторно дошле бегалците монаси од Сланац. Манастирот тогаш бил сиромашен и постоел до 1744 година.
Во 1753 година, кога Кувеждинскиот манастир го посетила црковната комисија, било напишано дека манастирската црква е стара, дека е камена градена („Церков каменозна древња“) и затоа надворешноста била бојосана и покриена со дабови ќерамиди.
Кога во 1883 г. година Лазар Томановиќ ги посетил манастирите на Фрушка Гора. Тогаш во Кувеждин архимандрит бил Сава Стојиниќ, кој оставил убав впечаток кај гостинот. Тој имал околу 70 години, бил добар економист и милостив.[3] Во 1923 година Светиот архиерејски синод на СПЦ го претворил Кувеждин во женски манастир.[4]
Манастирска црква
уредиСтарата манастирска црква со две куполи била заменета со нова зграда во 1816 година. Новата црква била додадена на трикатната барокна камбанарија, изградена во 1803 година. година, а тристраните манастирски конаци започнале во 1810 година. Иконостасот за старата црква е живописан од Јанко Халкозовиќ во 1722 година, а иконостасот за новата црква од Павле Симиќ помеѓу 1847 - 58 г. Претходно, 1834 - 36 год, копаничарот Георгије Девиќ додалкопаничарски елементи на иконостасот, хоровите и масите. Барокната капела, на манастирските гробишта, била изградена во 1788 година. Во првите децении на 19 век, изградени се големите конаци на манастирот со одлики на класицистичка архитектура. Тие го опкружиле манастирот од четири страни, создавајќи правоаголна основа на манастирот. Манастирот бил исклучително прекрасен, тој имал голем имот и исто така и други манастири - Метохија, Петковица и Дивша, кои се наоѓаат на неколку километри од Кувеждин.
Кувеждинскиот манастир го има за своја слава Преображение Господово. Во манастирот имало две помали капели. Првиот бил во конакот од јужната страна на големата црква и се служел само во зима во најстудените денови. Посветен е на Покровот на Пресвета Богородица. Втората мала капела била на еден рид јужно од манастирот. Таа била посветена на Вознесение Господово (Спасовден) и била изградена во 1788 година. Именувана е и гробишната капела бидејки околу неа било погребано монаштвото. Во неа се служела Литургија само двапати годишно, на Спасовден и на Велики вторник. Во капелата на гробиштата се пренесени икони од иконостасот на Симиќ.
Кувеждинскиот манастир тогаш бил прилично богат. Имал исполнета благајна во која што се чувале сите драгоцености и старини, пехар од чисто сребро внатре позлатен со староруски натпис. Потоа, златни лажици за причест од времето на витезите со 8 скапоцени камења и со икона на св. Георги. Се чувале и пет леба од 1758 година, потоа и бакарна плоча која ја изградил Захарија Орфелин во 1772 година. Во манастирската библиотека се чуваат 500 различни дела, а имало 19 литургиски книги, од кои 15 напишани и 4 штампани.
За време на Југославија
уредиПо Првата светска војна, манастирот се нашол во тешка состојба. Кувеждинскиот манастир од аграрната реформа зел 225 декари од најдобрата земја за орање.
За време на својот развој, манастирот првобитно бил машки, но, после Првата светска војна се променил во женски манастир. Тој бил еден од првите женски манастири со игуманијата на современата Српска православна црква - Меланија Кривокуќанин. Сестринството прво се состоело од 24 члена и поседувало 350 декари шума и околу 75 декари земја за орање поделена на 22 парцели.
Манастирот бил под добра управа и брзо се издигнал. Во 1930та година, Кувеждинскиот манастир вил еден од најголемите меѓу србите. Имал над 50 монархини и многу од нив биле русинки кои дошле во Србија после Октомвриската револуција. Манастирот тоа време бил богат и угледен, па во 1938 година негов сопственик настанал манастирот Ваведење во Белград
За време на Втората светска војна, манастирот тешко страдал. Тој во тоа време бил уништен, а богатството било украдено. Уништувањето било постапно. Во Мај 1941 година, за комесар на бил поставен усташот Стип Рукавина, а негов заменик бил Маријан Дебељак. Двајцата потекнувале од Сремската Митровица.
Идната монахиња Ангелина Радојчиќ и нејзините три сестри, како слугинки на игуменијата Меланија Кривокуќин во Кувеждин, биле бомбардирани за време на Благовештението во 1941 година. Тие биле уапсени од усташите, заедно со Русинката Ангелина Грачева (идната игуманија на Ваведење) и други Русинки и Србинки. 32 калуѓерки со игуманијата биле одведени во усташкиот логор Капраг кај Загреб. Откако Грацева како Русинка била ослободена, во Белград барала начин да си го спаси сестринството. Монахињите биле спасени од усташкиот логор и се сретнале на Денот на Крстот, 27 септември, 1941 година, во манастирирот Ваведење (Кувеждинскиот манастир). Таму го доживеале бомбардирањето на Белград.[5] Пред доаѓањето на комисијата на Загребскиот музеј во Куведин, на 6 септември 1941 година настанал грабеж на манастирските вредни предмети и имот. Калуѓерката Аугуста заедно со сирачињата заминале во Белград. По ослободувањето, другите руски монахињи се преселиле во Белград, во нивниот манастир, бидејќи се плашеле да останат на Фрушка Гора, која била под окупација на Независна држава Хрватска (НДХ).
Записникот за примопредавање на историско-уметничките дела на Кувеждинскиот манастир го потпишал на 15 септември д-р. Иван Бах, д-р. Стјепан Готвалд и комесарот Стипе Рукавина: „Пописот содржи 58 предмети, од кои 22 од црквата, 32 од ризницата и 4 од параклисот. Под точка бр. 50 има „околу 150 книги од библиотеката“. Утврдено е дека во манастирските конаци престојувала усташка единица од околу 120 војници. Во борбите со партизаните, во намерно предизвикани пожари биле уништени манастирските објекти. По повлекувањето на усташите, неизгорениот дел од конакот бил во рацете на партизаните и служел како команда. Во тоа време, манастирот Кувеждин бил дел од партизанските бази на Фрушка Гора Рохаљ, па во него имаше голема управа со работници.
Во пролетта 1944 година, германската војска и усташите минирале цркви и конаци, дури и економски згради. Подигнати биле куполите, столбовите што ги држат куполите, камбанаријата, сводовите. Во урнатините на црквата на иконостасот, делата на академскиот сликар Павле Симиќ, додека резбарството е целосно уништено. По уривањето на црквата во Кувеждин, монахињата Јелена се вратила и почнала да ја спасува иконата под дебели слоеви урната тула и шут. Преостанатото богатство, околу 20 икони, го сокрила во манастирската капела, кои подоцна го платила со својот живот. Усташите ја фатиле, ја убиле и ѝ фрлале икони. Во Кувеждин уништена е архивата, поголем дел од библиотеката, дел од ризницата со црковни садови.
По Втората светска војна, новата, комунистичка власт не слушнала за маките на манастирот. На Кувеждин му бил одземен огромен имот, па бил напуштен. Единствено сочувано е манастирската капела, каде што се наоѓаат зачуваните делови од иконостасот (околу 20 икони). Веднаш по војната, квалитетни цигли од урнатините на западниот и северниот конак се користи за изградба на културни центри во околните села Дивош и Чалми.
Денешната ситуација
уредиВо последните неколку години манастирот е повторно воспоставен како машки, а неговата обнова е сè уште во тек. Манастирот е ставен под заштита како културен споменик во 1990 година.
Обновата на манастирот трае од 1997 година под раководство на Заводот за заштита на спомениците на културата во Сремска Митровица. Главен покровител на реновирањето е Сремската епархија на Српската православна црква, со помош на Министерството за култура и други републички и покраински тела. Обновена е манастирската црква, како и јужната страна на конакот. Најновиот реновиран дел е влезната порта на манастирот со најблискиот конак. Исто така, асфалтиран е влезот накај манастирот и локалниот пат, и има пристапен паркинг за автомобили и автобуси. Ова им го олесни пристапот на многу верници.
Прњавор
уредиПод манастирот се наоѓа денешниот дел од селото Дивош познато како Прњавор, кое до пред неколку децении било посебна населба под целосното име Кувеждински Прњавор. Неговите жители во тоа време биле ангажирани работници на манастирскиот имот. Поради близината на остатокот од селото Дивош, оваа мала населба од само една улица била припоена кон селото по Втората светска војна.
Галерија
уреди
Наводи
уреди- ↑ О манастиру Кувеждин
- ↑ 2,0 2,1 „Србски народни лист”, Будим 1841. године
- ↑ Томановић 2007.
- ↑ Миљков, Доситеј (2020). Српске монахиње Ангелине, поглавље о игуманији Ангелини Грачевој. Манастир Гргетег.
- ↑ Миљков, Доситеј (2020). Српске монахиње Ангелине. Манастир Гргетег.
Литература
уреди- Слатинац., Ј. (2011) Кувеждинска црква - како бел гулаб. Политика : 18. декември.
- Томановић, Лазар (2007). Путописна проза. Градска библиотека и читаоница Херцег Нови.CS1-одржување: ref=harv (link)
