Крушево (Валовишко)

село во Серско, Егејска Македонија

Крушево или Крушово (грчки: Αχλαδοχώρι, Ахладохори; до 1927 г. Κρούσοβο, Крусово[2]) — село во Валовишко, Егејска Македонија, денес во општината Синтика на Серскиот округ во областа Централна Македонија, Грција. Населението брои 458 жители (2021). Сè до 1920-тите било населено со Македонци, а денес е мешано, но со македонско мнозинство.[3]

Крушево
Αχλαδοχώρι
Поглед на селото
Поглед на селото
Крушево is located in Грција
Крушево
Крушево
Местоположба во областа
Крушево во рамките на Синтика (општина)
Крушево
Местоположба на Крушево во општината Синтика и областа Централна Македонија
Координати: 41°19′N 23°33′E / 41.317° СГШ; 23.550° ИГД / 41.317; 23.550
ЗемјаГрција
ОбластЦентрална Македонија
ОкругСерски
ОпштинаСинтика
Општ. единицаКрушево
Надм. вис.&10000000000000500000000500 м
Население (2021)[1]
 • Вкупно458
Час. појасEET (UTC+2)
 • Лето (ЛСВ)EEST (UTC+3)

Географија и местоположба

уреди

Селото се наоѓа во областа Мрвачко, на 20 км североисточно од градот Валовишта, на надморска височина од 500 м.[3] Се наоѓа во мала висорамнина меѓу планините Славјанка од север, Шарлија од југ, Сенгелска Планина од запад и Црна Гора од исток. Низ Крушево минува реката Белица (или Крушевска Река).

Историја

уреди
 
Пештерата Капе во јужните падини на Славјанка

Праисторија, антика и среден век

уреди

Крушево уште во минатото било важно село, за кое сведочат многу ископини од различни периоди кои се наоѓаат во неговата околина. Има праисториска населба од доцниот неолит во месноста Алцова Кула[4], средновековна населба на север од селото и остатоци од разрушено село во месноста Селене. На 5 км североисточно од Крушево, во месноста Градиште има остатоци од утврдена населба. Според старо месно предание првично Крушево се наоѓало на тоа место. Во минатото тука се откриени многу монети, сечила и други артефакти.[5][6]

На север од Градиште, во пештерата Капе се наоѓа пештерната црква „Св. Спас”, опишана од Пејо Јаворов во „Ајдучки копнежи“.[7] Според преданието, таа била изградена за време на прогонството против христијаните од некој си Трајче, кој се спасил тука од прогонот на иноверците. Локалниот управител заповедал да ја изгорат, но таа останала недопрена во пештерата.[8]

Селото се спомнува како Крушово во документ од 1319 - 1320 г. на попишувачот на темата Мелник Мануел Маглавит како село на капетанот на Горна Валавишта.[6]

Во Отоманското Царство

уреди

Во отоманскиот збирен даночен список на немуслиманското население од вилаетот Тимур Хисар од 1616-1617 година селото е наведено под името Куршова со 439 домаќинства, рудари. Според документ од 1625 г. селото имало 222 домаќинства.[9]

Населението на селото го носи името „Мрваци“ и традиционално се занимаваат со рударство и сточарство. Крушево во минатото било едно од најголемите центри за железо во областа Мрвачко. Печките биле сместени по долното течение на Рамњанска Река, десна притока на Белица. Последната печка престанала да работи во 1902 година, а последните две самокови, Галангушовиот и Караџовиот — во 1908 г.

Во XIX век Крушево било македонско гратче во Валовишката каза на Серскиот Санџак. Во селото имало три цркви, од кои нај-забележителна „Св. Илија“. Антон Поп Стоилов пишува за неа во 1916 година:

Егзархиската црква „Св. Пророк Илија“, изградена во 1870 г., е монументална градба со мермерни столбови и целосно со исечени камења. Во Источна Македонија, ниедна грчка црква, градска или селска, не е поголема.

Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. во Крушево (Krouchévo) имало 395 домаќинства и 1.200 жители Македонци и 25 муслимани.[10][11]

Во 1891 година Георги Стрезов за селото напишал:

Крушово, по истиот правец на 4 часа североисточно од Демир Хисар. Сместено на полјана близу Белица. Патот е задоволителен. Повеќето се земјоделци; почвата е доста плодна. Произведува најмногу и најквалитетна пченка. Тутун се сее, најдобриот во цело Демирхисарско; лозја, од кои се продава вино во Неврокопско. 3 цркви; богослужбата е на македонски. Во ова големо село засега нема училиште. 425 куќи, меѓу кои само 8 турски.[12]

Селото било под влијание на Бугарската егзархија и Цариградската патријаршија. Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 г., во селото Крушево имало 2.510 жители, од кои 2.450 Македонци, 30 Турци и 30 Власи.[10][13] По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. во Крушово имало 2.408 Македонци под Бугарската егзархија, 760 Македонци под Цариградската патријаршија и 54 Власи. Во него работеле двете пропаганди — имало и бугарско и грчко училиште.[10][14]

 
Црквата „Св. Илија

Селото прво од целата каза започнува борба против мелничкиот патријаршиски владика. Во 1860 г. во него е отворено егзархиско училиште, во кое предавал Иван Гологанов.[15] Крушево има силен допринос во борбите за црковно-национална независност на македонците во XIX век. По зборовите на Васил К’нчов:

Населението на планинските села околу Крушево е много разбудено. Во селата Крушево, Крчово и други некои, во црквите сѐ е по словенски (македонски) од постаро време. Кога се почна црковната борба, крушевчани први дигнаа глава во Демирхисарско...[16]

Во Првата балканска војна, 38 лица од селото се вклучиле во Македонско-одринските доброволни чети.[17] Во 1912 г. во Крушево имало околу 600 куќи, од кои 540 македонски (500 егзархиски и 40 патријаршиски), 30 турски и 30 влашки.[10][18]

Во Грција

уреди

За време на Првата балканска војна селото е окупирано од бугарска војска, а по Втората балканска војна во 1913 г. е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година Крушево броело 1.990 жители.[3] Селото тешко настрадало во Втората балканска војна, кога било опожарено[19] и принудно иселени 250 македонски семејства (официјално 1.082 лица) во внатрешноста на Пиринска Македонија и Бугарија, а на нивно место се населиле 204 бегалски семејства (вкупно 679 бегалци) од Мала Азија, така што селото станало мешана населба.[3] Македонците се преселиле во градовите Свети Врач, Неврокоп, Петрич и Пловдив.[20] Во 1927 година, името на селото било променето во Ахладохори (Αχλαδοχώρι), во превод „крушево село“.[2]

Во 1940 година, населението се зголемило на 3.045 жители, што укажува дека во бројот на жителите се пресметани и припадниците на полициската станица и војниците кои биле сместени во селото.[10] Следната 1941 г. селото е окупирано од бугарски единици, кои во него завеле 748 жители, претежно Македонци, бидејќи бегалците се иселиле пред Втората светска војна.[3]

Во текот на 1960-тите почнале да го напуштаат селото и да се иселуваат во поголемите градски центри голем број семејства и поединци, така што во 1971 година е евидентирано со 1.344 жители, а во 1981 г. со само 960.[3]

Стопанство

уреди

Иако е планинско, селото е мошне богато. Населението произведува компир, жито и други земјоделски производи. Бидејќи располага со големи планински пасишта, развиено е и сточарството — се одгледуваат кози и овци со крупен добиток.[3]

Население

уреди

Еве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:

Година 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2021
Население 3.045 1.961 1.787 1.344 960 853 814 596 458
Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија

Самоуправа и политика

уреди

Во 1919 година, селото станало самостојна општина, а атарот на општината опфаќал површина од 152 квадратни километри.[3] Општината Крушево во 2011 година станала дел од поголемата општина Синтика.

Селото припаѓа на општинската единица Крушево со седиште во истоименото село, која припаѓа на поголемата општина Сер, во истоимениот округ. Воедно, селото е дел од општинскиот оддел Крушево, во кој влегува и селото Крчово.

Општествени установи

уреди
  • Полициска станица

Културни и природни знаменитости

уреди
Цркви
  • Св. Спас“ — пештерна црква од средниот век, прогласена за споменик на културата
  • Св. Архангели“ од 1812 г.
  • Св. Илија“ од 1870 г. (главна селска црква), прогласена за споменик на културата
Археолошки наоѓалишта
  • Алцова Кула — населба од доцниот неолит
  • Градиште — остатоци од утврдена населба
  • Селене — остатоци од некогашно село
  • Населба од средниот век
Природни

Личности

уреди
 
Димитар Гуштанов
 
Ангел Тасев (во средина)

Родени во Крушево

Починати во Крушево

Литература

уреди
  • Манова, Цветана. Сълза вместо песен. Село Крушево – документи и материали. София, 2014.

Наводи

уреди
  1. „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
  2. 2,0 2,1 „Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας“. Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece. Посетено на 26 март 2024.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Симовски, Тодор (1998). Населените места во Егејска Македонија : географски, етнички и стопански одлики. II дел. Скопје: Институт за национална историја. стр. 198.
  4. Προϊστορικός οικισμός την περιοχή που φέρει το όνομα Altsoua Κούλα, Αχλαδοχωρίου Σερρών[мртва врска]
  5. Научна експедиция в Македония и Поморавието 1916, Военноиздателски комплекс „Св. Георги Победоносец“, Университетско издателство „Св. Климент Охридски“, София, 1993, стр. 313.
  6. 6,0 6,1 „Κάστρο Αχλαδοχωρίου“. Ελληνικά Κάστρα. Посетено на 26 март 2024.
  7. Яворов, Пейо. „Хайдушки копнения“.
  8. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 25–26.
  9. Турски извори за българската история, т. VII, София 1986, с. 228, 300.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
  11. Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 134–135. ISBN 954-8187-21-3.
  12. Стрезов, Георги (1891). „Два санджака отъ Источна Македония“ (PDF). Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ. Средѣцъ: Държавна печатница. Година Седма (XXXVI): 853.
  13. Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 184. ISBN 954430424X.
  14. Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 188–189.
  15. Кънчов, Васил. „Избрани произведения“, Том I, София 1970, стр.106.
  16. Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 106. ISBN 954430424X.
  17. Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. : Личен състав по документи на Дирекция „Централен военен архив“ (PDF). София: Главно управление на архивите, Дирекция „Централен военен архив“ В. Търново, Архивни справочници № 9. 2006. стр. 855. ISBN 954-9800-52-0.
  18. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 25.
  19. Карнегиева фондация за международен мир. „Доклад на международната комисия за разследване причините и провеждането на Балканските войни“, София 1995, с. 299.
  20. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 26.
  21. „Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 427. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 146): 1044. 1968. Занемарен непознатиот параметар |month= (help)
  22. По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
  23. Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. : Личен състав по документи на Дирекция „Централен военен архив“ (PDF). София: Главно управление на архивите, Дирекция „Централен военен архив“ В. Търново, Архивни справочници № 9. 2006. стр. 41. ISBN 954-9800-52-0.
  24. Николов, Борис Й (2001). Вътрешна македоно-одринска революционна организация: Войводи и ръководители (1893-1934): Биографично-библиографски справочник. София: Издателство „Звезди“. стр. 104. ISBN 954-9514-28-5.
  25. Николов, Борис Й (2001). Вътрешна македоно-одринска революционна организация: Войводи и ръководители (1893-1934): Биографично-библиографски справочник. София: Издателство „Звезди“. стр. 147. ISBN 954-9514-28-5.
  26. Енциклопедия. Българската възрожденска интелигенция. Учители, свещеници, монаси, висши духовници, художници, лекари, аптекари, писатели, издатели, книжари, търговци, военни... София: ДИ „Д-р Петър Берон“. 1988. стр. 612.
  27. Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. : Личен състав по документи на Дирекция „Централен военен архив“ (PDF). София: Главно управление на архивите, Дирекция „Централен военен архив“ В. Търново, Архивни справочници № 9. 2006. стр. 44. ISBN 954-9800-52-0.
  28. Николов, Борис Й (2001). Вътрешна македоно-одринска революционна организация: Войводи и ръководители (1893-1934): Биографично-библиографски справочник. София: Издателство „Звезди“. стр. 160. ISBN 954-9514-28-5.

Надворешни врски

уреди