Средна Европа

Средна Европа — географски регион на континентот Европа. Средна (Централна) Европа ја опфаќа територијата меѓу Алпите и Балтичкото Море. Се одликува со централна географска положба во Европа. Овде се преплетуваат многубројни природни и општествени влијанија и комуникации меѓу Јужна, Западна, Северна и Источна Европа. Се одликува со многу просторни разлики. Во јужните делови се наоѓаат Алпите, кои се највисоките планини во Европа, а кон исток нешто пониските Карпати. Јужно од Карпатите се наоѓа Панонската Низина преку која Средна Европа се поврзува со Јужна Европа. Средишните делови на Средна Европа се одликуваат со средновисоки и ниски планини и котлини, а на север се простира територијата на големата Германско-полската Низина. Територијата е испресечена со голем број реки и канали кои ја надополнуваат сообраќајно-коммуникациската мрежа. Дел од државите од Средна Европа излегуваат на море и претставуваат приморски земји. Такви се Германија и Полска. Другите се котинентални држави без излез на море. Такви се: Швајцарија, Лихтенштајн, Австрија, Чешка, Словачка и Унгарија. Овој недостиг на географската положба се надополнува со комуникации преку големиот број пловни реки и канали.

Држави во Средна Европа

Држава	Главен град	Површина км²	Население (ООН 2009)
Австрија	Виена	83 859	8 356 707
Чешка	Прага	78 866	10 474 600
Лихтенштајн	Вадуц	160	35 593
Унгарија	Будимпешта	93 030	10 029 900
Германија	Берлин	366 978	82 062 200
Полска	Варшава	312 685	38 130 300
Словачка	Братислава	49 036	5 413 548
Швајцарија	Берн	41 285	7 719 100

Државно уредување на земјите

Република Австрија е парламентарна и федеративна република на чело со претседател, а законодавната власт е во рацете на дводомен парламент.

Федерална Република Германија е федерална држава во која секоја од земјите има свој устав, парламент и влада. Највисок орган во државата е федерален претседател. Извршната власт ја врши федералната влада на чело со федерален канцелар.

Кнежевство Лихтенштајн е уставна моархија на чело со кнез.

Република Полска е парламентарно-претседателска република. Извршаната власт ја спроведува претседателот, кој се избира на 5 години.

Словачка е република на чело со претседател. Законодавната власт ја врши Нацинален совет, за извршната власт ја врши владата.

Република Унгарија е парламентарна република на чело со претседател. Законодавната влас ја има дводомен парламент, а извршната ја има владата.

Швајцарска Конфедерација е федеративна парламентарна република. Секој кантон има устав, парламент и влада. Законодавната власт е Федералното собрание од два дома. На чело на државата и на владата е претседателот на Конфедерацијата.

Чешка според уредувањето е република на чело со претседател. Законодавната власт ја сочинуваат дводелен парламент, а извршната ја сочинува владата.

Географија

Рејлефот во Средна Европа се состои од стари и млади планини. Реките што течат се многу важни за нивното стопанско искористување.

Средна Европа е подрачје од Балтичкото Море до високите планини кој сè до северната граница на јужна Европа.Освен тоа, може да се смета дека: Северна, Јужна и Југоисточна Европа во одредена мера се граничат и поклопуваат со Средна Европа. Положбата на овој регион е многу значаен зошто ги поврзува сите региони во Европа. Сите главни патишта кои ги поврзуваат :западна, источна, северна и јужна Европа поминуваат преку територијата на средна Европа.Овој регион опфаќа девет земји: Унгарија, Чешка, Словачка, Романија, Швајцарија, Австрија, Лихтенштајн, Германија и Полска. На основата на географската положба може да се подели на: Дунавски земји (Унгарија, Чешка, Словачка и Романија), Алпски земји (Швајцарија,Австрија и Лихтенштајн) и Балтички земји (Германија и Полска). Од овие земји само три излегуваат на море,така што во овој европски регион преовладуваат континенталните земји. Со оглед на тоа дека средноевропските земји немаат море кое би ги поврзувало, таа улога ја имаат Рајна и Дунав.

Релјеф

Рејефот во Средна Европа е претставен со вискои планини, средновискои и ниски планини и низини. Високопланинскиот релјеф го прават Алпите, кои се простираат во јужните делови на Средна Европа. Главно ги зафаќаат териториите на Швајцарија, Лихтенштајн и Австрија. Се одлкикуваат со височини над 3000м, така што на нив е присутен леднички релјеф со многубројни и разновидни леднички форми со постојан снег и мраз. Средновисоки се Западните Карпати и Судетите, кои се протегаат претечжно во Словачка, во Јужна Полска и во Чешка. Највисок врв е Гелаховски штит (2655м) на Татрите. Ниските планини зафаќаат значително поголеми површини. Претежно се присутни во Чешка и во централните и југозападните делови на Германија. Такви се средноевропските Херцински Планини (Шварцвалд, Херц, Тириншка Шума, Швапска Јура, Шумава, Рудни Планини и др.). Низините заваќаат најголем дел од територијата на Средна Европа. Претставени се со две големи низински целини и тоа: Германско-полската Низина во северните делови на Средна Европа и Панонската Низина во југоисточните делови на Средна Европа.

Клима

Климатските прилики во Средна Европа се предодредени од географската положба и релјефната структура на просторот. Овде се преплетуваат влијанијата на океанското поднебје на Атлантикот од запад и кониненталните влијанија од исток. Од Атлантскиот Океан дуваат западни ветрови, кои носат влажна и благопријатна клима, а од исток е присутна сува и студена континентална клима. Во формирањето на климата во Средна Европа свои модификации вршат и Алпите и Карпатите по јужните делови. Поради ваквиот сплет на климатските влијанија, во северните делови на Средна Европа е присутна приморска клима, во поголемиот дел од низините и ниските планини превладува типична континентална клима, а на повисоките планини и на Алпите е присутна типична планинска клима.. Во поголемиот дел од територијата просечните месечни темепратури се движат од околу 0°С до околу 20°С, а врнежите се околу 700 мм. Интензитетот на врнежите е нешто поголем во западните делови и на планинските масиви, особено на Алпите, каде што достигнува и до 3000 мм, годишно. Ваквите климатски прилики условиле појава на просторни тревни површини во низините, испресечени со листопадна и мешана шумска вегетација по планинските простори, иглолисна вегетација на повисоките планински простори над кои има планински тревни заедници, кои на Алпите продолжуваат како камeњари и територии под постојан снег и мраз.

Хидрографија

Хидрографијата на Средна Европа ја претставуваат голем број реки, канали, езера и мочуришта. Речната мрежа во Средна Европа, според државите во оваа регија, во основа им припаѓа на сливовите на Балтичкото и на Северното Море, каде што реките течат кон север, и Средоземното Море, каде што реките течат кон југоисток. Водоразделната линија главно води преку Алпите, планината Шварцвалд, Шпанската Јура, Шумава, Чешко-моравската висорамнина, Судетите и Карпатите. Поголемиот дел од реките во Средна Европа припаат на сливовите на Балтичкото и Северното Море. Присуството на постојаниот снег и мраз на Алпите од една страна, климатските влијанија од Атлантскиот Океан и релативно нискиот релјеф од друга страна - придонеле во Средна Европа да се развие густа речна мрежа со мошне благ пад на реките. Тоа овозможува големо сообраќајно значење. Во Германија најпозната е реката Рајна, која, собирајќи ги водите од Боденското и Циришкото Езеро и од поголем број алпски реки, е пловна уште од градот Базел. Таа ги поврзува и пловните притоки Мозел и Мајна која, пак, преку канал е поврзана со реката Дунав. Така е создаден речен пловен пат од Северното до Црното Море. Реката Рајна понатаму преку канали е поврзана со пловните реки Везер и Лаба. Преку реката Лаба со пловен пат се поврзани Чешка (реката В’лтава), Балтичкото Море и реката Одра во Полска. Понатаму, реката Одра преку реките Варта и Нотеш каналски е поврзана со реката Висла во Полска, така што влевајќи се во Балтичкото Море прават мошне важна пловна комуникација со внатрешноста на државите, а преку морињата и со други држави. Во рамките на Средоземниот слик како главна пловна река е Дунав, кој, слично како Рајна, собирајќи ги водите од Алпите многу брзо, уште од Баварија станува пловен. Во рамките на Средна Европа позначајни притоки на Дунас се реките Бах, Драва со Мура, Сава и Тиса, каде што, исто така, во рамната Панонска Низина има повеќе канали како што се каналот кој го поврзува Дунас со езерото Балатон, каналот Дунав - Тиса - Дунав и други. Речната мрежа е надополнета со голем бброј помали реки, ракавци и мртваи, кои покрај големото сообраќајно значење многу важни за земјоделското производство. Токму затоа во Германско-полската Низина и во Панонската Низина се произведуваат големи количества житни култури(пченица, пченка, јачмен), индустриски култури(шеќерна репка, маслодајна репка, сончоглед и хмељ), градинарски култури(компир, зелка, пиперки, домати и друго.) и големи количества фуражни култури, врз кои се заснова високоразвиено интензивно сточарско производство. БОгатството со вода и пловноста на реките овозможуваат развој на индустријата во голем врој градови, која главно се потпира на суровини од земјоделско и од сточарско производство, како што е прехранбената индустрија. Токму затоа, меѓу другото, голем број од Средна Европа претставуваат и речни патишта. Такви се: Келн, Диселдорф, Дисбург, Франкфурт, Виена, Прага, Братислава, Вроцлав, Варшава, Будимпешта и многу други, во кои се увезуваат и суровини за металската индустрија. Реките во Средна Европа, покрај големите предности за населението, поради релативно нискиот релјеф во периоди на пообемни врнежи често се излеваат и предизвикуваат поплави. Поради тоа се вршат разни мелиоративни зафати, со изградба на канали и одбранбени насипи и слично

Население

Средна Европа е една од најгусто населението територии во Европа, меѓутоа, слично како и во другите делови на Европа, густината на населеност е нарамномерна. Значително погусто се населени западните делови на Германија, особено овласите Рур (градовите: Келн, Диселдорф, Дисбург, Есен, Дортмунд, Вохум и други.) и Сар (Франкфурт, Мајнс, Висбаден, Манхајм, Дармаштат и други.), потоа териториите околу градовите Верлин и Михен, Прага во Чешка, областа Шлеска во Полска (Катовице, Сосновјец, Гливице, Хожув и други.), Виена во Австрија, Вратислава во Словачка и Будимпешта во Унгарија. Според јазична, верска и културна припадност, населението во Средна Европа е различно.

Јазици

Според јазичната припадност, во Средна Европа се застапени германската и словенската група јазици, а нешто помалку италската/романската и унгаро-финската група јазици. Во германската група јазици спаѓа германскиот јазик кој се зборува во Германија, Австрија и во поголем дел од Швајцарија. Во словенската група јазици спаѓаат полскиот, чешкиот и словачкиот јазик кои се зборуваат во Полска, во Чешка и во Словачка, а во групата спаѓа и лужичко српскиот јазик кој се зворува во Германија. Дел од населението во Швајцарија припаѓа на италската група јазици како што се францускиот, инталијанскиот и ретроманскиот (карактеристични за Фурланците), а во унгарија се зборува унгарскиот кој спаѓа во унгаро-финското јазично семејство.

Религија

Населението во Средна Европа припаѓа на христијанската религија. Во Полска, во Чешка (40% без верска определеност), во Словачка, Унгарија, Австрија, поголем дел од Швајцарија и во јужните и западнте делови на Германија, населението е со католичка вероисповед, а во поголемиот дел од средна и североисточна Германија населението е со протестанска веросиповед.

Култура

Средна Европа се одликува со високо ниво на развиеност на образованието и културата. Неписмено население практично не постои, така што во комбинација со високоразвиеното стопанство овде се изградени голем број градежни и архитектонски објекти. Типични примери се градовите Виена, Прага, Будимпешта, Краков, Хамбург, Минхен, а со понова архитектура се: Франкфурт, Диселдорф, Варшава и многу други. Во Средна Европа на високо ниво се уметничките дејности Поради стопанските разлики меѓу западниот и источниот и источниот дел на Средна Европа, постојат одредени разлики и во начинот на живеење, на работење и на исхрана. Така, на пример, Унгарија е позната по многу разновидни и вкусни јадења, Чешка и Германија се познати по најквалитетното пиво во светот, а Швајцарија по најдобрите чоколади.

Стопанство

Основа за стопанскиот развој на Средна Европа се големите резерви на железо и на јаглен во регионите на ниските планини во Германија, Чешка , Полска и Словачка. Како резултат на тоа најпрво е развиена тешката индустрија, а потоа електротехничката, машинската, автомобилската и хемиската индустрија. Така се формирани поголем број индустриски региони: како што се, Рур и Сар во Германија, Шлеска во Полска, Средна Чешка и Моравија. Во Германија главни центри се: Дортмунд, Келн, Хановер, Франкфурт, [Штутгарт], Минхен, Јена, Магдебург, Берлин, Дрезден и други. Во Чешка се: Прага, Либерец, Брно, Острава итн. Во Полска: Варшава, Бидгошч, а во Словачка: Братислава и Жилина. Поради поголемата влажност во посеверните делови, Германско-полската Низина се одликува со присуство на одредени простори под мочуришта, така што стопанскит повеќе е ориентирана кон сточарството. Во нешто посувите делови на низината на југ е развиено полјоделството. Најзастапени култури се компирот, шеќерната репка и житните култури. Поради различниот општествено-економски развој и природните разлики на регионите, државите во Средна Европа денес се одликуваат со посебна стопанска ориентација. Германија е високо развиена индустриска земја во која се развиени сите стопански гранки. Таа е меѓу најголемите производители на комири, житарици, индустриски и крмни растенија, млечни и месни артикли. Индустријата е разновидна, а водечки се автомобилската, машинската, авионската, хемиската, електротехничката и прехранбената инднустрија. Тие се одликуваат со високоавтоматизирана технологија и примена на работи. Има многу развиен терцијален сектор, како што се банкарството и трговијата. Германија увезува енергетски горива, а извезува вредни индустриски производи. Швајцарија се одликува со високо развиено планинско сточарство, со најпознати млечни производи и чоколади во светот. Во недостиг на суровини, ориентирана е кон производство на прецизна механика(часовници и разни мерни уреди), машини, лекови, накит и друго. Има високоразвиен туризам и светски познато банкарство. Швајцарија е меѓу најразвиените и најбогатите земји во Европа и во светот. Лихтенштајн е мала држава, стопански ориентирана и поврзана со Швајцарија. Австрија се одликува со развиено земјоделство и прехранбена индустрија, развиено шумарство со дрвна и индустрија за хартија. Поседува разни природни вогатства и хидроенергија, така што се развиени машинската, електотехничката и разни други индустриски гранки. Има високоразвиен туризам и трговија. Главен индустриски регион е Виенската Котлина. Другите земји од Средна Европа, како што се Полска, Чешка, Словачка и Унгарија, кои произлегоа од социјалистичкиот блок, се послабо развиени. Полска се одликува со земјоделско стопанисување на север и со развиена тешка индустрија во јужните и во југозападните делови. Главни индустриски региони се Шлеска и околината на Варшава. Чешкото стопанство е главно, вазирано на индустријата и тоа на автомобилската и електротехничката индустрија, развиени во северните и во средни делови на Чешка. Во Моравија е поразвиено земјоделството. Главни центри се Прага, Брно, Острава и други. Чешка има развиен туризам во Прага и во Карлови Вари. Во светот е познато чешкото пиво. Словаачка е најслабо развиена земја во Средна Европа^{[се бара извор]}, и таа е претежно планинска земја со голема пошуменост. Во долините е развиено земјоделството. Најразвен иднустриски регион е Кошице - како металургиски центар, и Братислава - со повеќе индустриски гранки. На Татрите е развиен туризмот. Унгарија се одликува со големо земјоделстко прозиводствои развиена прехранбена индустрија. Главни центри се регионите околу Будимпешта и езерото Балатон, во кои освен индустријата е развиен и туризмот. Во поново време сè повеќе се развиваат услижните дејности.