Михајло Пупин

Михајло Пупин (Идвор, 4 октомври 1858 - Њујорк, 12 март 1935) бил знаменит великан во областа на физиката и електрониката, научник и пронаоѓач од светски глас, кој дал особен придонес во областа на телекомуникациите, радиотехниката и радиологијата.

Михајло Пупин
Роден	4 октомври 1858 Идвор, Србија
Починал	12 март 1935(1935-03-12) (возр. 76) Њујорк, Њујорк, Соединетите Држави
Познат	физичар, електротехничар, пронаоѓач

Бил професор по физика и математика на Колумбија во САД, го пронашол системот на повеќекратна фотографија и ги открил секундарните рендгенски зраци. Човештвото најмногу го задолжил со решението на проблемот на телеграфски и телефонски пренос на далечина. За своето автобиографско дело „Од имигрант до пронаоѓач“ посмртно ја добил Пулицеровата награда во 1924 година, како и многу други награди со светско значење за својата научна работа.

Животопис

Во родното место завршил oсновно училиште, а потоа 5 класа гимназија во Панчево на германски јазик, бидејќи тој крај се наоѓал под австроунгарска власт. Бунтовен, со немирен дух, поради учеството во демонстрациите против австроунгарските власти, бил принуден да ја напушти гимназијата во Панчево и по совет на својата мајка, заминал да се школува во Прага. Но тука, разочаран од наставниците и поради недостиг на материјални средства, на полугодието од седмиот клас, го напуштил училиштето и во 1874 година, преку Хамбург, кога имал само 20 години, заминал за Америка, во САД.

Во САД, Михајло Пупин 5 години работел како чувар на магацин, физички работник, како бојаџија на коли, молер, и како ложач во една фабрика за бисквити во Њујорк. Во исто време започнал да посетува и вечерно училиште, како подготовка за приемниот испит на колеџот Колумбија, што потоа есента 1879 година го положил со одличен успех. Дипломирал за 4 години како најдобар студент, примил американско државјанство, и како професор по уметност, пак продолжил да студира. Семејните корени му се од с.Вевчани.

Професионална кариера

Студирал првин со стипендија на студии по математика и теориска физика во Кембриџ, Англија. Потоа, откако добро ги проучил делото на Максвел, продолжил да студира физика во Берлин. Соработката со Херман Хелмхолц, кај него уште повеќе ги развила желбите и способностите за експериментирање. Под негово менторство докторирал со одличен успех, на тема „Осмотскиот притисок и неговиот однос кон слободната енергија“.

Како доктор на науки, во 1889 година Михајло Пупин се вратил во Њујорк и станал професор по математичка физика на Катедрата за електротехника и управник на Електротехничкиот институт на универзитетот Колумбија. Во таа лабораторија тој реализирал 25 извонредно значајни патенти, кои денес сè уште се фундаменти во соодветната технологија.

Од неговиот особено значен придонес во областа на физиката, доволно е ако се споменат само енциклопедиските единици именувани според неговото име, како што се Пупиновата теорија, Пупиновите калеми, пупинизацијата.

Признанија

Во текот на својот работен и животен век д-р Пупин добил многу почести, награди и признанија. Бил претседател на Американскиот институт на радиоинженерите и претседател на АИЕЕ (Американски институт на електроинженери), прв човек на Американската асоцијација за унапредување на науката и на Њујоршката академија на науки, како и член на Француската и на Српската академија на науки.

Во 1920 година го доби Едисоновиот медал на АИЕЕ за својата работа во математичката физика и нејзината примена во електричната трансмисија. Една сала во универзитетот во Колумбија и многу лаборатории во другите универзитети во САД го носат неговото име. Во негова чест на Месечината е именуван кратерот Пупин. Во 1946 година во тогашна Југославија е основан институтот за инженерство и технолошки истражувања „Михајло Пупин“.

Покрај разните одликувања, му биле доделени дури 18 почесни докторати на разни универзитети. Пупин бил член на повеќе академии на науки и претседател на Академијата на науките во Њујорк. Со светска слава се здобил и со неговото автобиографско дело „Од имигрант до пронаоѓач“ за која ја добил најугледната американска награда за книжевност, Пулицеровата награда. Во знак на признание на Михајло Пупин, голем број угледни институции во светот и на поранешните југословенски простори го носат неговото име.

Патенти

Пупин има објавено околу 70 технички статии и извештаи и 34 патенти.

Патенти објавени во САД

Број на патент	Назив на патент	Назив на англиски јазик]]	Датум на објавување
519.346	Апарат за телеграфски и телефонски пренос	Apparatus for telegraphic or telephonic transmission	8 мај 1894.
519.347	Трансформатор за телеграфски, телефонски или други електрични системи	Transformer for telegraphic, telephonic or other electrical systems	8 мај 1894.
640.515	Техника на дистрибуција на електрична енергија со помош на наизменични кола	Art of distributing electrical energy by alternating currents	2 јануари 1900.
640.516	Електричен пренос со резонантни кола	Electrical transmission by resonance circuits	2 јануари 1900.
652.230	Техника на намалување на слабеењето на електричните бранови и апарати за тоа	Art of reducing attenuation of electrical waves and apparatus therefore	19 јуни 1900.
652.231	Метод на намалување на слабеењето на електричните бранови и апарати за тоа	Method of reducing attenuation of electrical waves and apparatus therefore	19 јуни 1900.
697.660	Машина за намотување	Winding-machine	15 април 1902.
707.007	Повеќекратна телеграфија	Multiple telegraphy	12 август 1902.
707.008	Повеќекратна телеграфија	Multiple telegraphy	12 август 1902.
713.044	Производство на асиметрични струи во симетричен наизменичен електричен процес	Producing asymmetrical currents from symmetrical alternating electromotive process	4 ноември 1902.
768.301	Безжичен пренос на електрични сигнали	Wireless electrical signalling	23 август 1904.
761.995	Апарат за намалување на слабеењето на електричните бранови	Apparatus for reducing attenuation of electric waves	7 јуни 1904.
1.334.165	Пренос на електрични бранови	Electric wave transmission	16 март 1920.
1.336.378	Антена со дистрибуиран позитивен отпор	Antenna with distributed positive resistance	6 април 1920.
1.388.877	Звучен генератор	Sound generator	3 декември 1921.
1.388.441	Повеќекратна антена за пренос на електробранови	Multiple antenna for electrical wave transmission	23 декември 1921.
1.415.845	Селективна спротивна импеданција на примените електрични осцилации	Selective opposing impedance to received electrical oscillation	9 мај 1922.
1.416.061	Радиоприемен систем со висока селективност	Radio receiving system having high selectivity	10 мај 1922.
1.456.909	Бранов проводник	Wave conductor	29 мај 1922.
1.452.833	Апарат за селективно засилување	Selective amplifying apparatus	24 април 1923.
1.446.769	Апериодичен пилотен проводник	Aperiodic pilot conductor	23 февруари 1923.
1.488.514	Апарат за селективно засилување	Selective amplifying apparatus	1 април 1923.
1.494.803	Електрично нагодување	Electrical tuning	29 мај 1923.
1.503.875	Тонски радиоприемник	Tone producing radio receiver	29 април 1923.

Пупин и Македонија

Биста на Михајло Пупин, во Вевчани.

Семејните корени на Пупин се во село Нича, Москополе, денешна Албанија. Семејството, со јасно изразени влашки чувства, во потрага по подобар живот се преселило во Вевчани, а од таму повеќето членови од големото сточарско семејство, меѓу кои и неговите родители Константин и Олимпијада, заминале во банатското село Идвор во Србија. По смртта на неговата мајка, за време на неговиот престој во Германија, Михајло Пупин основал фондација која била наменета за помагање при школувањето на деца од Србија и Македонија. Таа фондација била наменета да го зачува споменот на неговата мајка.

Во неговата политичка активност на Париската мировна конференција (1919) Михајло Пупин се залагал и дал придонес за создавање на Југославија како заедничка држава на Јужните Словени во тогашните воспоставени граници (границите на Кралството СХС). Во меѓувреме, тој лично пратил писмо до американскиот претседател Вудро Вилсон, каде ги објаснил границите и етничките одлики на Далмација, Словенија, Истра, Банат, Меѓимурје, Барање и Македонија.

Михајло Пупин имал особена љубов кон Македонија и Охрид, каде давал црковни ѕвона како поклони на охридските цркви, основал фонд за помош на сиромашното население и сл. Во 1913 година била основана фондацијата „Олимпијада Пупин“ во рамките Српската академија на науки и уметности, која давала помош при образованието на децата од Србија и Македонија. Во чест на Пупин, уште во 1930-те години една улица го носела неговото име. Според кажувањето на неговите потомци, тој ја афирмирал посебноста на Македонија и на македонскиот народ и се залагал за автономија на Македонија. Освен тоа, особено значајно било и неговото донаторство и добротворство во Македонија.

Во негова чест во Вевчани е отворен спомен-дом на Михајло Пупин. Семејната куќа на родот Пупин, изградена во средината на 19 век, е целосно обновена и сега е сместувачко-угостителски објект со музејска поставка за животот и делото на Пупин.

Литература

• С. Бокшан, Михајло Пупин и његово дело, Научна издања Матице српске, Нови Сад, 1951 (српски)
• С. Гвозденовић, Чикаго, Америка и Видовдан, Савез Срба у Румунији-Српска Народна Одбрана, Темишвар-Чикаго, 2003 (српски)
• Ј. Николић, Фељтон Вечерњих новости, галерија српских добротвора, 2004 (српски)
• П. Радосављевић, Идворски за сва времена, НИН, Бр. 2828, 2005 (српски)
• Р. Смиљанић, Михајло Пупин-Србин за цео свет, Едиција – Срби за цео свет, Нова Европа, Београд, 2005 (српски)
• Саво Б. Јовић, Христов светосавац Михајло Пупин, Издавачка установа Св. арх. синода, Београд, 2004 (српски)
• Edward Davis, "Michael Idvorsky Pupin: Cosmic Beauty, Created Order, and the Divine Word." In Eminent Lives in Twentieth-Century Science & Religion, ed. Nicolaas Rupke (Frankfurt: Peter Lang, 2007), pp. 197–217. (англиски)
• Michael Pupin, "From Immigrant to Inventor" (Charles Scribner's Sons, 1924) (англиски)

Надворешни врски

• Аутобиографија „Са пашњака до научењака“ Архивирано на 9 декември 2008 г. (српски)
• Дневник, 09.10.2008: Споменот за Пупин се врати во Вевчани (македонски)
• МИМ, 19.2.2008: Михајло Пупин се враќа во Вевчани Архивирано на 14 април 2020 г. (македонски)