Мачка
домашно животно
| Мачка | |
|---|---|
| |
| Научна класификација | |
| Царство: | Животни (Animalia) |
| Колено: | `Рбетници (Vertebrata) |
| Класа: | Цицачи (Mammalia) |
| Ред: | Месојадци (Carnivora) |
| Подред: | Мачковидни (Feliformia) |
| Семејство: | Мачки (Felidae) |
| Потсемејство: | Felinae |
| Род: | Felis |
| Вид: | Felis silvestris |
| Подвид: | Мачка домашна |
| Научен назив | |
| Felis silvestris catus (Linnaeus, 1758) | |
Обична мачка (латински: Felis silvestris catus или латински: Felis catus) — најраспространетиот вид од семејството мачки (Felidae): како дива или домашна (Felis ocreata domestica) ја има насекаде. Иако е припитомена, мачката не го загубила својот инстинкт на ловец и кога лови на жртвата ѝ се приближува со бесшумно прикрадување. И таа, како другите мачки, преде кога е задоволна. Иако ловат сами, мачките се социјални суштества и користат разни вокализации, феромон и видови говор на тело за комуникација, како мјаукање, предење, `ржење и сл.
Анатомијата на мачката е слична со онаа на другите животни од родот Мачки, со силно, еластично тело, брзи рефлекси, остри канџи и заби прилагодени за убивање ситен плен. Како ноќни грабливци, мачките го користат нивниот остар слух и вештината да гледаат во темно за да го најдат својот плен. Не само што слушаат звуци што се преслаби за да ги регистрира човечкото уво, туку тие исто така слушаат и звуци со повисока честота. Мачките исто така имаат и многу подобро сетило за мирис од тоа на луѓето.
Со луѓето е од многу одамна. Во стариот Египет, мачката била дури свето животно. Бастет, на пример, била мачколика божица на музиката, на танцот и на мајчинството. За разлика од кучето, мачката е многу понезависна и приврзана им е само на оние што знаат да ја пленат. Се претпоставува дека домашната мачка потекнува од дивата мачка од Стариот Свет (Европа, Азија, Африка) која е малку поголема и има подолга опашка.
Весникот The New York Times во 2007 напишал дека иако до неодамна за мачката се верувало дека била припитомена во стариот Египет каде била култно животно", [1] една понова студија, од истата година, открива дека сите домашни мачки веројатно водат потекло од африканската дива мачка (Felis silvestris lybica), припитомени некаде околу 8000 п.н.е., на Блискиот Исток.[2] Најстариот директен доказ за припитомената мачка е маче закопано до човек, уште пред 9.500 години на Кипар.[3][4]
Таксономија
уредиНаучното име Felis catus е дадено од Карл Линеј во 1758 година за домашната мачка.[5][6] Felis catus domesticus е име предложено од Јохан Кристијан Поликарп Еркслебен во 1777 година.[7] Felis daemon е име предложено од Константин Сатунин во 1904 година за црна мачка од Закавказје, подоцна идентификувана како домашна мачка.[8][9]
Во 2003 година, Меѓународната комисија за зоолошка номенклатура одредила дека домашната мачка е посебен вид наречен Felis catus.[10][11]
Мачката како тема во уметноста и во популарната култура
уреди
Мачката се јавува како тема во бројни дела од уметноста и популарната култура.
Мачката како тема во книжевноста
уреди
- „Приказна за мачката“ – приказна на африканското племе Свахили.[12]
- „Кокошката и мачорот“ – приказна на африканското племе Басумбва.[13]
- „Куцото петле и мачорот“ - македонска народна приказна.[14]
- „Круг“ — кус расказ на македонскиот писател Андреј Ал-Асади.[15]
- „Ах, тоа маче“ - расказ за деца на македонскиот писател Генади Болиновски.[16]
- „Мачката и кралот“ - басна на американскиот писател Емброуз Бирс.[17]
- „Мачорот и птиците“ - басна на Емброуз Бирс.[18]
- „Жена и мачка“ - песна на францускиот поет Пол Верлен.[19]
- „Мачор на покривот“ — песна за деца на хрватскиот поет Григор Витез.[20]
- „Црн мачор“ - кус расказ на македонскиот писател Драган Георгиевски од 2013 година.[21]
- „Лисицата и мачката“ – сказна на браќата Грим.[22]
- „Јунаштво според јадењето“ — басна на Ристо Давчевски.[23]
- „Пријателство“ — расказ за деца на македонскиот писател Киро Донев од 2013 година.[24]
- „Мачиња — забавачиња“ — расказ за деца на Киро Донев од 2013 година.[25]
- „Папагалот и мачката“ - басна на старогрчкиот баснописец Езоп.[26]
- „Четирите мачки“ (српски: Четири мачке) - песна на српскиот поет Јован Јовановиќ-Змај.[27]
- „Ќе има игранка“ (српски: Биће игранка) - песна на Јован Јовановиќ-Змај.[28]
- „Концерт“ - песна на српскиот поет Јован Јовановиќ-Змај.[29]
- „Кукањето на мачката“ (српски: Мачково јадање) - песна на Јован Јовановиќ-Змај.[30]
- „Куќата на сивиот мачор“ - збирка раскази на бразилскиот писател Рибејро Коуто од 1922 година.[31]
- „Волкот и мачорот“ — басна на Иван Андреевич Крилов.[32]
- „Чуден мачор“ — песна на македонскиот поет Васил Куноски.[33]
- „Ева е во својот мачор“ - расказ на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес.[34]
- „Мачка во магла“ - книга на македонскиот писател Владимир Мартиновски.[35]
- „Големата авантура на Фигаро“ — расказ за деца на македонската писателка Оливера Николова.[36]
- „Мачето на Господ Бог“ - расказ на руската писателка Људмила Петрушевска.[37]
- „Петтоглава вечерна сказна за куклениот цар со тиква празна врз празните сандаци од мармалад, за црното маче Мау-Мау и за беззабиот пес од плоштад“ — песна на македонскиот писател Видое Подгорец.[38]
- „Мачор-астроном“ — песна на македонскиот поет Живко Ризовски од 1995 година.[39]
- „Црна мачка“ - песна на германскиот поет Рајнер Марија Рилке.[40]
- „Cat's Avanger“ - расказ на романскиот писател Алекс Точилеску.[41]
- „Мачка со исклучителна убавина“ - расказ на руската писателка Људмила Улицка.[42]
- „Мачка на дождот“ - расказ на американскиот писател Ернест Хемингвеј.[43]
- „Мачор“ - песна во проза на полскиот поет Збигњев Херберт.[44]
- „Мачорот Мур“ - роман на германскиот писател Е. Т. А. Хофман.[45]
- „Безимената мачка“ - расказ на рускиот писател Варлам Шаламов.[46]
- „Мачка во празен стан“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.[47]
Мачката како тема во филмот
уреди- „Мачка“ (Die Katze) - германски филм од 1988 година, во режија на Доминик Граф.
- „Мачорот во чизми“ (англиски: Puss in Boots) - американски анимиран филм од 2011 година, во режија на Крис Милер.[48]
- „Лошиот мачор“ (Kötü Kedi Şerafettin) - турски анимиран филм од 2016 година.[49]
- „Риба и мачка“ – ирански филм од 2013 година, во режија на Шарам Мокри.[50]
- „Мачка во вреќа“ - германски филм во режија на Флоријан Шварц.
Мачката како тема во музиката
уреди
- „Луѓе-мачки“ (англиски: Cat people) - песна на британскиот рок-музичар Дејвид Боуви од 1983 година.[51]
- „Мачки во чинија“ (англиски: Cats In A Bowl) - песна на американската рок-група Dinosaur од 1985 година.[52]
- „Храна за мачки“ (англиски: Cat Food) — песна на британската рок-група King Crimson од 1970 година.[53]
- „Љубовни мачки“ (англиски: Lovecats) - песна на британската рок-група Кјур (The Cure).[54]
- „Кога мачката е замината“ (англиски: When the Cat's Away) - песна на швајцарската панк-рок група Клинекс/ЛиЛиПУТ (Kleenex/LiLiPUT).[55]
- „Мачки и кучиња“ (англиски: Cats and Dogs) - албум на австралиската поп-рок група Mental As Anything од 1981 година.[56]
- „Блуз за мачките-скитници“ (англиски: Stray Cat Blues) - песна на британската рок-група Ролинг Стоунс (The Rolling Stones) од 1968 година.[57]
- „Дивите мачки од Килкени“ (англиски: Wild Cats of Kilkenny) - песна на ирската рок-група Поугс (The Pogues) од 1985 година.[58]
- „Мачката е во ормарот“ (англиски: Cat's in the Cupboard) - песна на британскиот рок-музичар Пит Таунсенд (Pete Townsend) од 1980 година.[59]
- „Мачка“ - песна на југословенската рок-група Фит од 1988 година.[60]
- „Како да одериш мачка“ (англиски: How To Skin A Cat) - песна на американската рок-група Хускер Ду (Hüsker Dü) од 1985 година.[61]
- „Мачор“ (англиски: Puss) - песна на американската рок-група The Jesus Lizard од 1992 година.[62]
- „Myau“ - песна на македонската рок-група The John од 2012 година.[63]
Наводи
уреди- ↑ http://www.nytimes.com/2007/06/29/science/29cat.html, Study Traces Cat's Ancestry to Middle EastNicholas Wade, The New York Times 29 June 2007
- ↑ Driscoll, C. A.; Menotti-Raymond, M.; Roca, A. L.; Hupe, K.; Johnson, W. E.; Geffen, E.; Harley, E. H.; Delibes, M.; Pontier, D.; Kitchener, A. C.; Yamaguchi, N.; O'Brien, S. J.; Macdonald, D. W. (2007). „The Near Eastern Origin of Cat Domestication“. Science (journal). 317 (5837): 519–523. Bibcode:2007Sci...317..519D. doi:10.1126/science.1139518. ISSN 0036-8075. PMC 5612713. PMID 17600185.
- ↑ „Meet Helen and Aphrodite, Cyprus's indigenous cats“. China Daily. Посетено на 3 November 2009.
- ↑ „Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus“.
- ↑ Linnaeus, C. (1758). „Felis Catus“. Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (латински). 1 (10th reformed. изд.). Holmiae: Laurentii Salvii. стр. 42.
- ↑ Возенкрафт, В. К. (16 ноември 2005). Вилсон, Д. Е., и Ридер, Д. М. (уред.). Mammal Species of the World (Трето издание. изд.). Johns Hopkins University Press. стр. 534–535. ISBN 0-801-88221-4.CS1-одржување: повеќе имиња: список на уредници (link)
- ↑ Erxleben, J. C. P. (1777). „Felis Catus domesticus“. Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Weygandt. стр. 520–521.
- ↑ Satunin, C. (1904). „The Black Wild Cat of Transcaucasia“. Proceedings of the Zoological Society of London. II: 162–163.
- ↑ Bukhnikashvili, A.; Yevlampiev, I. (уред.). Catalogue of the Specimens of Caucasian Large Mammalian Fauna in the Collection (PDF). Tbilisi: National Museum of Georgia. Архивирано (PDF) од изворникот 4 March 2016. Посетено на 19 January 2019.
- ↑ „Opinion 2027“. Bulletin of Zoological Nomenclature. International Commission on Zoological Nomenclature. 60: 81−82. 2003.
- ↑ Gentry, A.; Clutton-Brock, J.; Groves, C. P. (2004). „The naming of wild animal species and their domestic derivatives“ (PDF). Journal of Archaeological Science. 31 (5): 645–651. Bibcode:2004JArSc..31..645G. doi:10.1016/j.jas.2003.10.006. Архивирано (PDF) од изворникот 4 March 2016. Посетено на 19 January 2019.
- ↑ Бајке са југа Африке. Београд: Народна књига, 1964, стр. 122-123.
- ↑ Бајке са југа Африке. Београд: Народна књига, 1964, стр. 185-186.
- ↑ Македонски хумористични народни приказни. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 29-32.
- ↑ Андреј Ал-Асади, Утрото на бессоните. Скопје: Бегемот, 2021, стр. 16-21.
- ↑ Генади Болиновски, Игра на прозорец, Скопје: Култура, Наша книга, Мисла, Македонска книга, Детска радост, 1990, стр. 31-37.
- ↑ Емброуз Бирс, Басни. Скопје: Темплум, 2016, стр. 23.
- ↑ Емброуз Бирс, Басни. Скопје: Темплум, 2016, стр. 34.
- ↑ Pol Verlen, Pesme. Beograd: Rad, 1969, стр. 14-15.
- ↑ Григор Витез, Песни. Мисла, Македонска книга, Култура, Наша книга и Детска радост, Скопје, 1990, стр. 35.
- ↑ Драган Георгиевски, Метаморфузија, Темплум, Скопје, 2013.
- ↑ Браќа Грим, Храбриот кројач, Детска радост, Скопје, 1980.
- ↑ Басни (избор). Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2009, стр. 44.
- ↑ Киро Донев, Приказни од куќичката на дрво. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 41-42.
- ↑ Киро Донев, Приказни од куќичката на дрво. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 43-44.
- ↑ Езоп, Басне (по Доситеју Обрадовићу). Београд: Просвета, 1963, стр. 95.
- ↑ Јован Јовановиħ Змај, Краљевина Лаждишажди. Београд: Просвета, 1963, стр. 114.
- ↑ Јован Јовановиħ Змај, Краљевина Лаждишажди. Београд: Просвета, 1963, стр. 73-74.
- ↑ Јован Јовановиħ Змај, Краљевина Лаждишажди. Београд: Просвета, 1963, стр. 75.
- ↑ Јован Јовановиħ Змај, Краљевина Лаждишажди. Београд: Просвета, 1963, стр. 76-77.
- ↑ Антoлогија на бразилскиот расказ, Три, Скопје, 2012, стр. 286.
- ↑ Басни (избор). Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2009, стр. 25-26.
- ↑ Васил Куноски, Песни. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 40.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 183-194.
- ↑ Пандалф Вулкански, Текстилна поема. Темплум: Скопје, 2017.
- ↑ „Оливера Николова, Зоки Поки. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 22-24.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 311-315.
- ↑ Видое Подгорец, И сончогледите спијат. Скопје: Македонска книга, Детска радост, Култура, Мисла, Наша книга, 1990, стр. 80-83.
- ↑ Живко Ст. Ризовски, Дете и светулка. Скопје: Наша книга, 1995, стр. 11.
- ↑ Рајнер Марија Рилке, Искуство тишине. Београд: Paideia, 2014, стр. 36.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 365-373.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 65-78.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 37-41.
- ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 42.
- ↑ Влада Урошевиќ, „Хофман - писателот што го открил клучот на фантастиката“, во: Е. Т. А. Хофман, Фантастични раскази. Скопје: Македонска книга 2002, 2002, стр. 182.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 261-268.
- ↑ Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 275-276.
- ↑ „Возбудлива авантура на триото од бајките“, Антена, број 882, 22.5.2015, стр. 2.
- ↑ „ЛОШИОТ МАЧОР“. cinedays.mk. Архивирано од изворникот на 2016-11-14. Посетено на 2016-11-14.
- ↑ Кинотека на Македонија, Програма - февруари 2017
- ↑ YouTube, David Bowie - Cat People (пристапено на 8.5.2017)
- ↑ DISCOGS, Dinosaur* – Dinosaur (пристапено на 30.7.2020)
- ↑ King Crimson – In The Wake Of Poseidon (пристапено на 27.1.2023)
- ↑ YouTube, The Cure - The Lovecats (пристапено на 26.9.2019)
- ↑ YouTube, Kleenex/LiLiPUT - When The Cat's Away (from Kleenex/LiLiPUT) (пристапено на 1.7.2017)
- ↑ Mental As Anything, Cats & Dogs (пристапено на 6.7.2017)
- ↑ DISCOGS, The Rolling Stones – Get Your Ya-Yas Out (пристапено на 25.8.2019)
- ↑ YouTube, 03 Wild Cats of Kilkenny by The Pogues (пристапено на 22.8.2017)
- ↑ YouTube, Pete Townshend - Cat's in the Cupboard (пристапено на 11.9.2017)
- ↑ YouTube, Fit - 09 Mačka (Live Uz Rijeku) HQ (пристапено на 8.4.2017)
- ↑ Discogs, Hüsker Dü – New Day Rising (пристапено на 1.7.2020)
- ↑ Discogs, The Jesus Lizard – Liar (пристапено на 17.12.2020)
- ↑ The John, Waufvw!!!, PMG Recordings #76, 2012.