Википедија

Лудвиг ван Бетовен

Лудвиг ван Бетовен (правилен изговор: Бетховен германски: Ludwig van Beethoven; роден на 17 декември 1770 во Бон – починал на 26 март 1827 во Виена[1]) — германски композитор на класична музика и пијанист со фламанско потекло. Тој е еден од најзначајните претставници на транзициониот период помеѓу класицистичката и романтичарската ера во западната класична музика и се смета за еден од најпочитуваните, најпопуларните и највлијателните композитори на сите времиња. Неговиот музички опус вклучува: девет симфонии, пет концерти за пијано, еден концерт за виолина, 32 концерти за сонати, 16 гудачки квартети, неговата голема миса (Missa solemnis) и операта „Фиделио“.

Лудвиг Ван Бетовен

Портрет на Бетовен. Ј. К. Штилер, 1820 г.
Информации
Датум на раѓање 16 декември 1770
Место на раѓање Бон
Датум на смртта 26 март 1827
Место на смртта
Период класицизам
рани романтизам
Дело
Попознати дела Ода на радоста
За Елиза
Месечева соната
V симфонија
Соработници Јозеф Хајдн
Антонио Салијери
Лудвиг ван Бетовен
Лудвиг ван Бетовен
Лудвиг ван Бетовен

Биографија

уреди

Рани години

уреди

Бетовен бил внук на Лудвиг ван Бетовен (1712-1773), музичар од градот Мехелен во фламанскиот регион во денешна Белгија, кој на дваесет години се преселил во Бон.[2][3][3] Роден во елегантниот, провинциски град Бон, тогаш главен град на Изборно Кнежевство Келн и дел од Светото Римско Царство, своите најрани музички лекции ги добил од својот татко Јохан ван Бетовен - тежок и неподнослив човек чие предавање на алкохолот го направиле на Лудвиг практично глава на семејството во своите години на младоста.

Денес не постои автентичен запис за датумот на неговото раѓање. Сепак, го има запишано во регистарот на неговото крштевање, во католичка служба во парохијата Св. Реџиус на 17 декември 1770 година[4]. Бидејќи децата од тоа време традиционално се крстиле еден ден по раѓањето, и фактот кој е познат е дека семејството на Бетовен и неговиот учител Јохан Албрехтсбергер го прославиле неговиот роденден на 16 декември, повеќето научници го прифаќаат 16 декември 1770 како датум на раѓање на Бетовен[5]. Од седумте деца родени на Јохан ван Бетовен, само Лудвиг, вториот роден и двајца помали браќа преживеале. Каспар Антон Карл е роден на 8 април 1774 година, а најмладиот Николај Јохан е роден на 2 октомври 1776 година.[6].

Првиот музички учител на Бетовен бил неговиот татко. Подоцна имал и други локални учители: судискиот организатор Жил ван делн Енден (1782), Тобијас Фридрих Фејфер (семејствен пријател, кој обезбедил тастатура) и Франц Ровантини (роднина, кој го поучил да свири на виолина и виола).[2]. Од самиот почеток, неговиот школски режим, кој започнал во неговата петта година, бил суров и интензивен, преку вклучување на инсомнија[7]. Музичкиот талент на Бетовен бил очигледен на рана возраст. Јохан, свесен за успесите на Леополд Моцарт во оваа област (со неговиот син Волфганг и ќерката Марија Ана Моцарт), се обидел да го промовира својот син како детско чудо, тврдејќи дека Бетовен имал шест години (тој бил седум) на постерите за првото јавното изведување на Бетовен во март 1778[8].

По некое време по 1779 година, Бетовен ги започнал своите студии со својот најважен учител во Бон, Кристијан Готлоб Нефе, кој во таа година бил назначен за оргулар на Судот.[9]. Нефе го подучувал составот на Бетовен, а до март 1783 му помогнал да го напише својот прв објавен состав: сет на варијации на клавијатура (WoO 63)[6]. Бетовен наскоро почнал да соработува со Нефе како асистент, најпрвин како неплатен (1781), а потоа како платен вработен (1784) од судската капела спроведена од Андреја Лукези. Неговите први три пијанички сонати, наречени „Курфурст“ (Електор) за нивната посветеност на електорот Максимилијан Фридрих (1708-1784), биле објавени во 1783 година. Максимилијан Фредерик рано го набљудувал танцот на Бетовен и ги субвенционирал и ги охрабрувал музичките студии на младиот Бетовен[10].

Наследникот на Максимилијан Фредерик како Електор на Бон бил Максимилијан Франц Австриски, најмладиот син на царицата Марија Терезија ​​од Австрија, и тој донел значителни промени во Бон. Повторувајќи ги промените направени во Виена од страна на неговиот брат Џозеф, тој ги вовел реформите засновани на просветителската филозофија, со зголемена поддршка за образованието и уметноста. На тинејџерот Бетовен речиси сигурно имале влијание овие промени. Тој, исто така, можел да има влијае во тоа време од идеите истакнати во масонеријата, бидејќи Нефе и другите околу Бетовен биле членови на Редот на Илуминатите[11].

Во 1787 патувал во Виена со цел да зема часови кај Моцарт, но поради презафатеност на Моцарт овие студии не се реализирале[12]: Неговиот прв престоj во Виена траел само 15 дена бидејќи морал да се врати назад поради смртта на својата мајка, и во Бон останал во следните пет години[13]. Сепак во 1792 се вратил во Виена, каде останал до крајот на својот живот. Во Виена земал часови кај Хајдн[14], потоа кај Албрехтсбергер и на крајот кај Салиери[15], од кого го научил италијанскиот вокален стил. Во Виена, престолнината на музиката во Европа во тоа време, Бетовен се истакнал како виртуоз на клавир од највисок калибар: неговиот првично груб стил, се рафинира откога го слушнал пијанистот Јохан Штеркел, по што неговата врвност како пијанист ретко била оспорувана. Пред сè, бил почитуван поради извонредната моќ на импровизирање, без разлика дали било тоа на дадена тема или во развивањето на идејата во рамките на сонатен облик.

Успехот во Виена

уреди

Во текот на овој период, кога Франција се заканувала со инвазија, Лудвиг дознал за смртта на својот татко[16][17][18]. Бетовеновиот успех, пред сè, е засенет поради проблемите со слухот, кои започнале да го измачуваат веќе во 1797 година[19] . Во 1802, откога медицинските третмани не донесувале никакво подобрување, тој се повлекол извесен период во Хајлигенштад на лечење. Откога и ова се покажало јалово, Бетовен, во пред самоубиствена депресија, пишувал очајничко и жестоко писмо кон своите двајца браќа, првпат отворено откривајќи ја својата болест и објаснувајќи ја причината поради криењето на истата. Наведува и дека својата иднина ја гледа како „прогоненик; во општеството можам да влезам единствено поради најосновните потреби“. Само неговата уметност го има спречено да си го одземе животот „ми се чинеше невозможно да го напуштам светот пред да го извлечам сето она коешто го чувствувам во себе“.

Сите приказни за Бетовеновата мизантропија, неговата ексцентричност и лудило, датираат од времето на опаѓањето на моќта на слухот, која многу често му причинувала и огромна физичка болка. Станува напорен како личност, фрустрациите и лутината поради својата состојба го направиле премногу остар, а трпението на неговите блиски роднини и пријатели – редовно е ставано на тест. Карл, неговиот внук и штитеник, станал толку потиштен од цврстината на вукјо си (кој му забранувал да се гледа со неговата мајка), што посегнал по својот живот како би се ослободил од него. И покрај сето тоа, моќта на шармот на композиторовиот карактер е толку голем што тој остварил бројни блиски врски со жени, иако повеќето од нив мажени благороднички, па според тоа и недостижни. Идентитетот на Бетовеновата најголема љубов, „Бесмртна возљубена“, останува мистерија до ден денешен. Најверојатна претпоставка е дека тоа била Антонија Брентано.[20], чиешто најмладо дете многу веројатно го има зачнато тој или на Жозефина Брунсвик[21]

Пркосно на движењата низ аристократското милје, неговиот став кон повисоките класи бил прилично рамнодушен. Во срцето тој е републиканец, но тоа никако не би можело да се претпостави: скоро сите негови патрони биле благороднички титулирани – почнувајќи од грофот Валдштајн во Бон. Стекнал многу големо пријателство во великодушниот Принц Личновски во 1806 со изјавата: „Имало и ќе има стотици принцови. Има само еден Бетовен.“ Онаму каде што Моцарт и неговите претходници (пр. Хајдн) се виртуози кои им овозможуваат извесен комодитет на нивните патрони во врска со своето творештво, Бетовен инсистира на издејствување на тотална независност и апсолутната важност на себе-изразувањето: „Што е во моето срце мора да излезе и јас морам да го запишам.“

Ако Бетовеновата самодоверба како изведувач драстично се намалила поради глувоста (тој конечно престанал со јавните настапи во 1815), неговите имагинативни моќи како композитор станале сè поголеми и поголеми. Со решавањето на матерјалните проблеми од годишната рента овозможена од неговиот ученик и пријател, Надвојводата Рудолф, како и од приходите од уште други двајца благородници, зрелоста како композитор била сигнализирана со третата симфонија, Ероика. Грубо генерализирајќи, пред оваа симфонија, Бетовен како композитор го гледаме сѐ уште во традициите на класиката и XVIII век; после оваа симфонија, најавен е правецот кој денеска се нарекува „Романтизам“, правецот кој го одбележал XIX век.

Декадата која следува после Ероика донела последователност од ремек-дела: операта „Фиделио“, гудачките квартети „Разумовски“, концертот за виолина, четвртиот и петтиот концерт за пијано, четири наредни симфонии, како и неколку брилијантни дела за пијано – особено сонатите, во кои се истакнуваат „Валдштајн“ и „Апасионата“. Овие творби од таканаречениот „среден период“ на творештво, содржејќи голем дел од Бетовеновото генијално мелодиско пишување, остануваат најпознатите, но во смисла на оригиналност и интензитет, најпрекрасното допрва следувало. Во средината на 1810-те, по речиси целосното повлекување од надворешниот свет, Бетовен го започнал најголемиот последователен циклус на ремек-дела во историјата на музиката: последните пет сонати за пијано, последните пет гудачки квартети, „Дијабели“ варијациите за пијано, Миса Солемнис и, најпознатата од сите, огромната Деветта симфонија, сите вброени во овој „доцен период“ на творештво. Никојпат не колебајќи се во вредноста на своите речиси насилни раскрстувања со дотогашниот стил, традиции и конвенции во компонирањето, неговата последна музика е без никаков претходник, карактеризирана со голема апстракција и контраст; во блискоста на епизодите на громкост и насилство со лирските пасажи кои скоро дека се сомешуваат во тишината; во смисла на агонизирачко себе-откривање.

Како што Бетовен понирал во длабочините на интроспекцијата, неговата слава пливала на површината толку далеку, што до 1824, кога неговата последна симфонија ја доживува праизведбата, неговото име и музика биле интернационализирани на начин на кој ниту Моцартовото дотогаш не било. Кога тој починал, на 57 години, учесниците во поворката биле затекнати од страшно незапаметено невреме кое беснело низ Виена. Се претпоставувало дека починатиот ја тресел тупаницата од небото, додека громови и молњи паѓале врз градот.

Творештво

уреди

Црковна музика

уреди

Бетовеновата карактеристично лична верба во христијанството, верба која ги негира конвенционалните обичаи јавните изложувања, била раздразливо тестирана низ годините на оглувувањето, но двете Миси произлегле токму во овој период. Веќе кон јуни 1819 година Бетовен му напишла на неговиот ученик, надвојводата Рудолф, кој бил назначен за Надбискуп на Олмуц наредната година: „Денот кога Големата Миса компонирана од мене ќе биде изведена за време на церемониите осветени од Вашето Империјално Височество ќе биде најголемиот ден во мојот живот.“ Многу наскоро тој започнал да работи на својата D-dur Миса, Missa Solemnis, но оваа моќна, нескршлива творба, не била завршена до 1823 година. Не постои друго дело религиозна музика кое би можело да се спореди со Missa Solemnis, како дело во кое излегува на површина борбата на творецот да достигне го внатрешениот мир, со неверојатни динамички контрасти и пасажи кои поставуваат енормни барања од оркестарот, а особено солистите. Можеби највпечатливата секција е Benedictus, масивна, готска концепција која кулминира во десетминутно виолинско соло со екстремна убавина која што води, како некоја голема папска процесија, кон Agnus Dei, секција што во себе инкорпорира остра, скоро војничка декламација. Поларната спротивставеност на голем број Миси, е огледана во дезориентираната откриеност на делото, некојпат смирена, некојпат напната, но секојпат длабоко спиритуална.

Симфонии

уреди

Со Деветте симфонии, Бетовен го револуционаризирал оркестарот и ги испревртил сите поранешни приоди кон симфониската форма. Првите две, комплетирани во 1800 и 1802 последователно, се отворено засновани на Моцартовата и Хајдновата музика. Но третата, Eroica, навестил тотално нов концепт на мерила. Од петтата до деветтата напето се ослободуваат од притисокот и структурата на класичарските стеги и подвижно продолжуваат кон сè повеќе романтичарскиот, субјективен приод кој превагнуваше во средината на XIX век во Европа. Бетовен ја завршил својата Деветта симфонија во 1824; само шест години подоцна, Ектор Берлиоз ја напишал својата Фантастична Симфонија. Првиот пат целокупниот циклус поставен на снимка се случи во 1930-те од Feilx Weingartner.

По компонирањето на „Ероика“, Бетовен започнал да работи на Петтата симфонија, но ја оставил на страна кога добил побарување за симфониско дело од страна на грофот на Шлеска, Оперсдорф. Не е познато зошто скиците за петтата симфонија ги оставил настрана, но се претпоставува дека дело од таков тип не би му било по вкус на грофот, но исто така веројатно Бетовен имал заклучено дека бурата на петтата симфонија би направила помал впечаток врз слушателите кои биле опчинети од величината и блескавоста на третата, па затоа е потребна композиција со поконтрастна содржина. Грофот бил ревносен љубител на музиката и инсистирал секој кој е во негова служба, да мора да свири на инструмент. Па така оформениот оркестар ја извел симфонијата во дворецот на грофот во 1806 година. Исто така, грофот ја задржал симфонијата 6 месеци додека не му ја отстапил на Бетовен за да ја објави. Првпат за пошироката публика симфонијата е изведена во март 1807 и според Шнидлер, таа добила фаворизирачки реакции од целата поблика: „Нејзиниот допир со публиката остави поголем впечаток отколку било кое негово дело досега…дури повеќе и од симфонијата во Ц-дур“. Виенската критика исто така позитивно ја воспеала новата симфонија.

Бетовеновата четврта симфонија постојано е посочувана (заедно со другите симфонии на парни броеви) – како една од „посветлите“ и непомрачени дела. Оваа карактеризација не е соодветна мерка за нејзината вредност. Самата почнува во, за Бетовен мистериозниот Бе-дур, кој ги дели најдлабоките Бетовенови дела: Триото за пијано „Надвојводата“, сонатата за пијано No.29 и Гудачкиот Квартет No.13. Оваа отфрлувана симфонија е духовита, но сепак, вознемирувачка творба, со првиот став кој потсетува на титанската сила на првиот став од Ероика. Расположението на Adagio-то исто така наликува на погребниот марш од Ероика. Позната е изјавата на Роберт Шуман за симфонијата, дека ова дело личи на „витка Грчка девојка меѓу два Нордиски џинови“, која сепак, не и донесе некоја поголема слава, ниту пак верно докрај ја оцени по нејзината содржина.

Варијации

уреди

Пред крајот на животот, Бетовен ја засакал музичката форма варијации и од неа направил (за првпат во историјата на музиката) една од најзначајните музички форми и со неа ги изразил своите најубави медитации.[22] Во варијациите, Бетовен открил друг простор и друга насока така што неговите варијации се „повик да се тргне по нов пат“, односно со нив како Бетовен да се спушта во средиштето на Земјата.[23]

Влијание

уреди

Една песна на полскиот поет Збигњев Херберт се вика „Бетовен“.[24]

Во 1977 година, американскиот диско-музичар Волтер Марфи (Walter Murphy) снимил диско-верзија на мотив од петтата симфонија на Бетовен, со наслов „Петтата Бетовенова“ (англиски: A Fifth Of Beethoven).[25]

Во 1936 година е снимен биографскиот филм за Бетовен, „Големата Бетовенова љубов“ во режија на Абел Гансе (Abel Gance), а ликот на Бетовен го игра Хари Баур (Harry Baur).[26]

Во 1994 година е снимен биографскиот филм за Бетовен, „Мојата бесмртна љубов“ во режија на Бернард Роуз (Bernard Rose), а ликот на Бетовен го игра Гери Олдман (Gary Oldman).[27]

Во 2020 година е снимен биографскиот филм за Бетовен, „Луј ван Бетовен“ во режија на Ники Штајн (Niki Stein), а ликот на возрасниот Бетовен го игра Тобијас Морети (Tobias Moretti).[28]

Наводи

уреди
  1. ↑ Бетовен бил крстен на 17 декември. Неговиот датум на раѓање често бил запишуван како 16 декември, а неговото семејство и соработници го прославиле неговиот роденден на тој датум, а повеќето научници прифаќаат дека е роден на 16 декември; сепак нема документарен запис за неговото раѓање.
  2. ↑ 2,0 2,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име GroveOnline1.
  3. ↑ 3,0 3,1 Cooper 2008, стр. 407.
  4. ↑ Thorne, J. O.; Collocott, T.C., уред. (1986). Chambers Biographical Dictionary. Edinburgh: W & R Chambers Ltd. стр. 114. ISBN 0-550-18022-2.
  5. ↑ Thayer 1921, стр. 53.
  6. ↑ 6,0 6,1 Stanley, p. 7
  7. ↑ Swafford 2015, стр. 22, 32.
  8. ↑ Thayer 1921, стр. 59.
  9. ↑ Thayer 1921, стр. 67.
  10. ↑ Thayer 1921, стр. 71–74.
  11. ↑ Cooper 2008, стр. 15.
  12. ↑ Cooper 2008, стр. 23.
  13. ↑ Cooper 2008, стр. 24.
  14. ↑ Cooper 2008, стр. 35.
  15. ↑ Thayer 1921, стр. 161.
  16. ↑ Thayer 1921, стр. 124.
  17. ↑ Thayer 1921, стр. 148.
  18. ↑ Cooper 2008, стр. 42.
  19. ↑ Swafford 2015, стр. 223–24.
  20. ↑ Solomon (1972, 1998), supported by Cooper (2000, 2008), Kopitz (2001) and Lockwood (2003), contested by Goldschmidt (1980), Tellenbach (1983, 1987, 1988, 1993/1994, 1998), Beahrs (1972, 1986, 1988, 1993), Dahlhaus (1991), Pichler (1994), Altman (1996), Meredith (2000), Steblin (2007), and Walden (2011); numerous refutations in The Beethoven Journal 16/1 (Summer 2001), pp. 42-50.
  21. ↑ La Mara (1920); Kaznelson (1954); Riezler (1962); Massin (1955, 1970); Goldschmidt (1980); Tellenbach (1983, 1987, 1988, 1999); Beahrs (1986, 1988, 1993); Dahlhaus (1991); Pichler (1994); Noering (1995); Steblin (2002, 2007, 2009a).
  22. ↑ Milan Kundera, Knjiga smijeha i zaborava. Beograd: Veselin Masleša, 1984, стр. 173.
  23. ↑ Milan Kundera, Knjiga smijeha i zaborava. Beograd: Veselin Masleša, 1984, стр. 176-177.
  24. ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 80-81.
  25. ↑ DISCOGS, Various ‎– Saturday Night Fever (The Original Movie Sound Track) (посетена на 31.3.2019)
  26. ↑ Velika Beethovenova ljubav, francuski film (пристапено на 26.11.2022)
  27. ↑ Moja besmrtna ljubavi, britansko-američki film (пристапено на 26.11.2022)
  28. ↑ Louis Van Beethoven, njemačko-češki film (пристапено на 26.11.2022)

Надворешни врски

уреди
 
Викицитат има збирка цитати поврзани со:
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лудвиг_ван_Бетовен&oldid=5294602“