Википедија

Доларизација

Доларизација (англиски: dollarization), претставува појава каде што луѓето од една држава користат некоја странска валута, паралелно со домашната или како замена на домашната валута. Во поново време, како последица на сè поголемата употреба на еврото, искован е изразот евроизација (eurozation), кој означува употреба на еврото во земјите надвор од евро-зоната. Оттука, изразот доларизација, сфатен во потесна смисла на зборот, се однесува на употребата на американскиот долар надвор од САД. Во таа смисла, според одредени процени, се смета дека околу 2/3 од вкупната емисија на долари се наоѓаат надвор од САД.[1]

Видови доларизација

уреди

Доларизацијата може да се јави во три вида:

  • официјална (целосна);
  • делумно официјална; и
  • неофицијална.

Под официјална доларизација се подразбира појавата кога некоја странска валута претставува единствено законско средство за плаќање и воопшто не постои домашна валута. Така, целосна доларизација постои во повеќе независни држави, како што се: Источен Тимор, Маршалски Острови, Микронезија, Палау, Панама, Еквадор и Ел Салвадор (американски долар); Андора, Ватикан, Монако, Сан Марино и Црна Гора (евро); Северен Кипар (турска лира); Кирибати, Науру и Тувалу (австралиски долар) и; Лихтенштајн (швајцарски франк).[2][3]

Делумно официјална доларизација постои кога како законско средство за плаќање истовремено се користат домашната и некоја странска валута. Делумна доларизација е застапена во следниве земји: Бахами, Камбоџа, Лаос и Хаити (американски долар), Бутан (индиска рупија), Брунеј (сингапурски долар), Канарски Острови (британска фунта), Лесото и Намибија (јужноафрикански ранд), и Таџикистан (дозволена употреба на странски валути).[2][3]

Неофицијална доларизација постои кога, во услови на недоверба на домашната валута, се користи некоја странска валута, и тоа како средство за плаќање, средство за пресметка и средство за чување на вредноста. Во овој случај, странската валута не претставува законско платежно средство. Прецизно утврдување на бројот на земји во кои е присутна неофицијалната доларизација е доста тешко. Но, како показател на обемот на доларизација може да послужи односот меѓу депозитите во домашна валута и депозитите во странска валута. Според оваа индиректна методологија, една студија на ММФ покажува дека во оваа група може да се вбројат околу 52 земји. Во групата на неофицијално доларизирани економии спаѓаат повеќето латиноамерикански земји (посебно Аргентина, Боливија, Мексико, Перу и сите централно-американски земји), повеќето Карипски земји, повеќето поранешни советски републики (посебно: Ерменија, Азербејџан, Грузија, Русија и Украина), Хонгконг, Монголија, Мозамбик, Турција, Виетнам и др., во кои доминира употребата на доларот, како и поранешните колонии на Франција во Африка и мнозинството балкански земји во кои се користи еврото.[4]

Сите земји кои прифатиле потполна или делумна доларизација претходно поминале преку неофицијална доларизација. Неофицијалната доларизација, по правило, се применува за време или по хиперинфлаторни епизоди и/или девалвација (депрецијација) на домашната валута. Притоа, најпрво, странската валута ја презема функцијата на средство за штедење, со цел да се избегнат можните загуби како резултат на високата инфлација (депрецијација). Потоа, странската валута ја презема улогата на пресметковна единица (на почетокот, при трансакциите со недвижности и производи со поголема вредност, а потоа и за останатите производи). На крајот, странската валута почнува масовно да се користи како платежно средство.

Земјата чија валута ја користат доларизираните економии остварува значајни користи:[5] таа добива сењораж (разлика меѓу номиналната вредност на парите и нивните производствени трошоци); во трговијата со земјата која ја користи валутата се избегнува ризикот од промена на девизните курсеви; се намалуваат трошоците на надворешно-трговските трансакции, затоа што не се плаќа провизија за претворање на валутата; евентуалните грешки на монетарната политика имаат помало влијание, затоа што се шират на поголем број земји; се овозможува меѓународна промоција на земјата, како и здобивање на примат на светскиот пазар.

Предности на доларизацијата

уреди

Една од користите на доларизацијата е опаѓање на стапката на инфлација и намалување на инфлациските очекувања на краток рок. Целосната доларизација го елиминира ризикот од депрецијација на домашната валута. Ценовната арбитража настојува да ги изедначи цените помеѓу домашната економија (доларизираната земја) и земјата чија валута се употребува. Како резултат на тоа, во првичната фаза на доларизацијата доаѓа до повисока стапка на инфалација, за во следната фаза да се воспостави ценовна стабилност. Меѓутоа, сите цени не можат да се изедначат, а тоа посебно се однесува на цените на неразменливите производи и цените на оние производи што се под административна контрола. Оттука, емпириските истражувања покажуваат дека дури по подолг временски период, доларизацијата може да доведе до изедначување на домашната инфлација со инфлацијата на земјата чија валута се користи.

Друга предност на целосната доларизација е зголемувањето на кредибилитетот на економската политика. Преминот кон доларизација ја враќа довербата на граѓаните во носителите на економската политика. Оваа придобивка од зголемениот кредибилитет на политиката го намалува стравот од инфлација. Целосната доларизација доведува до поволни резултати, особено ако во минатото биле спроведувани неуспешни стабилизациони програми.[6]

Доларизацијата ја намалува стапката на инфлација и го елиминира ризикот од девалвација, а сето тоа води до снижување на реалните каматни стапки, кои во себе содржат премии за очекуваната инфлација и за девалвација. На пример, како последица на доларизацијата, во долг временски период, номиналните каматни стапки во Панама биле најниски или едни од најниските во споредба со останатите латиноамерикански држави.

Понатаму, намалувањето на каматните стапки може да биде резултат на либерализацијата на финансискиот систем. Официјално доларизираните земји, кои овозможиле целосен влез на странскиoт капитал, станале високо интегрирани со светските финансиски пазари. Примената на целосна доларизација може да ја зголеми ефикасноста на финансиските пазари и да овозможи подобра алокација на ресурсите отколку било кој друг девизен режим.[7][8] Во продолжение, намалувањето на домашните каматни стапки може да ја олесни отплатата на надворешните и внатрешни долгови, затоа што доколку државата се задолжува на домашниот финансиски пазар ќе има помали трошоци, како резултат на намалувањето на каматните стапки.

Доларизацијата влијае и врз подобрувањето на буџетската дисциплина. Во услови на доларизација, владата е свесна дека не може да печати пари за покривање на буџетскиот дефицит, па затоа, таа води политика на мали буџетски дефицити или политика на урамнотежен буџет. Сепак, постојат мислења дека тоа не мора да биде точно, односно дека доларизацијата доведува до поголема буџетска дисциплина во однос на флексибилниот режим на девизен курс, само доколку фискалната власт е доволно свесна и има страв од иднината.[9]

Најпосле, воведувањето туѓа, стабилна валута претставува добар сигнал за странските инвеститори, затоа што тие имаат однапред загарантирани и стабилни услови на работење. Воведувањето на странската валута, од една страна, ги намалува шпекулативните финансиски кризи, затоа што локалните инвеститори и шпекуланти не можат да предизвикуваат кризи, бидејќи странската валута е поврзана со сите големи светски берзи.

Недостатоци на доларизацијата

уреди

Првата загуба со која се соочуваат доларизираните економии е загубата на девизните резерви, со оглед на тоа што девизните резерви мора да се потрошат за да се заменат со националната валута. Сепак, доколку, како последица на високата хиперинфлација, е обезвреднета паричната маса, т.е. реалната вредност на паричната маса е мала, тогаш загубата на девизни резерви ќе биде мала.

Во доларизираните економии се губи можноста за користење на монетарната политика и девизниот курс како инструменти на економската политика. Овие земји немаат свои претставници во централната банка на земјата чија валута ја користат, ниту можат да влијаат врз нејзината монетарна политика. Ограничувањето на можноста за водење независна монетарна политика може да претставува проблем, посебно ако земјите се во различни фази на економски циклус. Така, доколку земјата, чија валута се користи, навлезе во рецесија, таа ќе ја намалува каматната стапка и ќе води експанзивна политика, додека пак земјата која ја користи странската валута може да биде во фазата на експанзија и да има потреба од спротивна политика.

Доларизираните економии се подложни на потенцијалните грешки во монетарната политика на земјата чија валута се користи. Со цел да се избегне оваа опасност, при доларизацијата секогаш треба да се има и излезна стратегија, т.е. во случај на губење на вредноста на странската валута, земјата може да се префрли на друга странска валута.[10]

Во доларизираните економии е загубена можноста за реагирање на егзогените шокови, затоа што политиката на девизниот курс не може да се користи како инструмент на прилагодување. Оттука, секој шок кој ја погаѓа земјата чија валута се употребува, истовремено се пренесува и на домашната економија.

Во случај на системски проблеми во банкарските системи на доларизираните економии, не постои можност централната банка да ја извршува функцијата кредитор во краен случај. Како кредитор во краен случај, централната банка одобрува кредити на оние банки кои се соочуваат со ликвидносни проблеми и на тој начин дава сигнал дека депозитите се стабилни. При целосна доларизација, печатењето пари веќе не може да се користи како извор на ликвидност и централната банка треба да разгледа други алтернативи за да одговори на финансиските проблеми (кредитни линии од странство, резервни средства од даночните приходи итн.).

Доларизацијата предизвикува и еднократни трошоци. Тие претежно се однесуваат на трошоците во врска со претворање на валутата, соодветни прилагодувања на софтверот, сметководствениот систем итн. Банкарскиот систем, исто така, остварува загуба, затоа што не остварува приход од менувачко работење.

Економската политика во доларизирани земји

уреди

Голем број одредби кои се однесуваат на правата и обврските за членство во ММФ предвидуваат секоја земја да има своја валута. Меѓутоа, во праксата, голем број земји можеле да станат членки на ММФ дури и кога користеле странска валута[11] Доларизацијата е корисна, кога се исполнети следниве услови:

  • земјата е релативно мала и во голема мера зависна од надворешната трговија;
  • земјата во блискoто минато имала хиперинфлација;
  • приходите од сењоражот се релативно мали, поради широко распространетата неофицијална доларизација;
  • постојат девизни резерви кои би овозможиле замена на националната валута со странска валута.

При донесувањето одлука за прифаќањето на доларизацијата, може да се јави дилемата околу тоа, која странска валута да се избере како законско средство за плаќање? Во таа смисла, вообичаено се препорачува да се прифати онаа странска валута која е најраспространета во периодот на неофицијалната доларизација, со оглед на тоа дека таа има најголем углед кај населението. Исто така, со цел да се намалат трансакционите трошоци и да се воспостават посилни економски врски, треба да се прифати онаа странска валута со која се извршуваат најголем дел од надворешно-трговските трансакции.

Економски остварувања на доларизираните економии

уреди

Ефектите на доларизацијата врз економските резултати на земјите тешко може да се утврдат, имајќи го предвид фактот дека мал број земји имаат значајна историја на доларизација, како и тоа дека мнозинството доларизирани земји се мали земји кои се специфични по својата географска положба и по структурата на економската активност.

Искуството од поголем број доларизирани земји покажува дека драстичната монетарна реформа (доларизацијата), по правило, има успех, барем во почетните фази. Доларизираните земји, во просек, имаат повисок БДП по глава на жител од земјите кои имаат сопствена валута. На пример, дванаесет доларизирани земји влегуваат во групата на четириесет најбогати земји во светот, а само пет доларизирани земји имаат БДП по глава на жител помал од 1 500 долари.

Исто така, доларизираните земји, по правило, имаат помала стапка на раст на цените за разлика од недоларизираните земји. Понискиот стопански раст на овие земји може да се оправда со нивната неможност да се прилагодат на надворешните шокови, како на пример, шоковите предизвикани од капиталните и трговските текови.[12]

Од друга страна, една група доларизирани економии имаат релативно лоши економски остварувања. Ова може да се објасни со фактот дека овие земји се одлучиле за доларизација како последица на долгата историја на длабоки рецесии, хиперинфлаторни епизоди и макроекономска нестабилност. Поради тоа, доларизацијата сама по себе не може да доведе до брз стопански развој, туку може да овозможи само еден предуслов - стабилни услови на стопанисување.[13]

Мнозинството доларизирани економии имаат платнобилансни проблеми. Според анализата на Европската централна банка, од 50 земји со најголем надворешно-трговски дефицит, 25 земји се доларизирани. Овој заклучок воопшто не изнеданува, поради тоа што политиката на девизен курс не може да се користи за намалување на увозот, а од друга страна, користењето на странската валута ги намалува трансакционите трошоци и го поевтинува увозот.[3]

Понатаму, со воведувањето на доларизацијата, некои земји ја укинале централната банка, сметајќи дека укинувањето на функцијата на печатење пари во потполност ја поништува секоја потреба за нејзино понатамошно постоење. Но, во определен број земји, ова се покажало како несоодветно решение, зошто се изгубил ефикасниот систем на контрола на банкарскиот сектор.[14]

Некои истражувања покажуваат дека со прифаќањето на доларизацијата се зголемува веројатноста за добивање странска помош од земјата чија валута се користи. При анализата на донаторските средства на седумте најразвиени земји во периодот 1981-2000 година, утврдено е дека од 179 земји во развој кои примиле странска помош, само 65 земји примиле над 20% странска помош од една земја. Од овие 65 земји, 32 земји примиле помош од земјата чија валута ја користат.[15]

Искуството на повеќето латиноамерикански стопанства покажува дека доларизацијата е поврзана со ефектот на хистереза (hysteresis), т.е. кога во инфлаторни услови, дел од домашната валута се заменува со странска, по престанувањето на инфлацијата не доаѓа до истиснување на странската валута.[16] Една од причините е тоа што, по приспособувањето на стопанството на новиот монетарен систем, стопанските субјекти не се подготвени повторно да плаќаат за приспособување кон стариот систем, во кој некоја нестабилност може повторно да предизвика нова криза.[17]

Наводи

уреди
  1. ↑ S. Aguado, "Transatlantic Perspectives on the Euro and Dollar: Dollarization and other Issues", University of Alcala, 2000.
  2. ↑ 2,0 2,1 S. Meyer, "Dollarization: an Introduction", Presentation for the Friends of Global Interdependence Center, 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 A. Winkler, F. Mazzafero, H. Nerkich, and C. Thimann, "Official Dollarisation/Eurisation: Motives, Features and Policy Impliations of Current Cases", Occasional Paper Series No. 11, European Central Bank, 2004.
  4. ↑ K. Schuler, “Basics of Dollarization”, Joint Economic Committee Staff Report, 2000.
  5. ↑ Ана Митреска, "Концептот на сењораж и проценка на сењоражот во Република Македонија", Економски истражувања ΙΙΙ/2003, НБРМ, 2003.
  6. ↑ Guillermo Calvo and Carlos Vègh, "Currency Substitution in Developing Countries", IMF Working Paper 92/40, IMF, 1992.
  7. ↑ Ian Goldfajn and Gino Olivares, "Is Adopting Full Dollarization the Solution? Looking at the Evidence", Departmento de Economia Puc – Rio, Texto para Discussao No. 146, 2000.
  8. ↑ N. Savić, "Valutni odbor, dolarizacija i eurizacija", Ekonomist br 1-4, Beograd, 1999.
  9. ↑ A. Tornell and A. Velasco, “Fiscal Discipline and the Choice of Exchange Rate Regime”, European Economic Review No. 39, 1995.
  10. ↑ S. Hanke, “The Beauty of a Parallel Currency”, CATO Institute, 2000.
  11. ↑ F. Gianviti, “Use of Foreign Currency under the Fund‘s Articles of Agreement”, General Counsel, IMF, 2002.
  12. ↑ S. Edwards and Igal Magendzo, “Dollarization, Inflation and Growth”, NBER Working Paper No. 8671, December 2001.
  13. ↑ S. Edwards, "Dollarization and Economic Performance: An Empirical Investigation", NBER Working Paper, No. 8274, 2001.
  14. ↑ F. Bergsten, "Alternative Exchange Rate Systems and Reform of International Financial Architecture", Testimony before the Committee on Banking and Financial Services, United States House of Representatives, 1999.
  15. ↑ A. K. Rose, "One Money, One Market: the Effects of Common Curencies on Trade", Economic Pollicy, 15 (30), 2000.
  16. ↑ P. Gomis-Porquiras, C. Serrano, and A. Somuano, “Currency Substitution in Latin America: Lessons from 1990s”, World Bank, 1997.
  17. ↑ „George M. von Furstenberg, "Dollarization: Needed Monetary Reconditioning or Expropration", 2000“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-06-08. Посетено на 2012-03-08.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Доларизација&oldid=4883611“