Википедија

Димитриј Давидовиќ

Ова е објавената верзија, проверена на 25 декември 2023. Промени во предлошки чекаат на преглед.

Димитриј Давидовиќ ( Земун, 23 октомври 1789 - Смедерево, 6 април 1838) бил српски политичар и дипломат, уставен писател, новинар и публицист. Давидовиќ својата кариера ја започнал во Србија како лекар, и приватен (семеен) секретар на кнезот, продолжил како државен секретар на принцот, се истакнал во Цариград како дипломат, за да ја круниса својата дејност со пишување на Сретењскиот устав и стекнување на функцијата повереник (министер). Димитриј Давидовиќ успеал да стане првиот човек покрај принцот Милош Обреновиќ.[1]

Куќата во која е роден Д. Давидовиќ во Земун Главна бр.6

Младост и школување

уреди

Димитриј Давидовиќ е роден во Земун, на 23 октомври 1789 година, од татко Гаврил Георгијевиќ и мајка Марија. Според Антонио Арнот (1838) потекнувал „од антички Протиќ“.[2]

Роден е во еднокатна куќа, која сега се наоѓа на број 171, на аголот од улиците Главна и Каналска. Димитриј е роден за време на последната австро-турска војна (1788-1791), во време кога австриските трупи штотуку го окупирале Белград во 1789 година и за време на Француска револуција. Таткото на Димитриј, Гаврило, бил полковски свештеник и капелан во грчката црква во Виена, а за таа служба бил награден со посебен крст. Гаврило потоа се вратил во Земун на свештенството. Напуштајќи го подоцна свештеничкиот позив, Гаврило решил да тргува.[3]

Дедото на Димитриј се викал Давид Георгијевиќ (Ѓорѓевиќ) и бил еден од најпознатите учители на латинската школа во Сремски Карловци, која ја основал митрополитот Павле Ненадовиќ. Димитриј подоцна го зел презимето Давидовиќ по најпознатата личност во семејството на неговиот дедо, Давид. Во петтата година Димитриј заболел од „големи красти“ (сипаници). Во текот на животот тој бил со нежна природа, сина кожа, бушаво лице поради раните и слаб вид.

На шест години отишол во српско училиште, а таму учел до единаесет години. Завршил српско училиште и слушал „германска норма“, помеѓу 1795 г. и 1801 година. Отец Гаврило решил да му овозможи на својот син да го продолжи образованието, па го испратил во Сремски Карловци, каде што е од 1792 година работела Гимназија. Таму Давидовиќ посетувал шестгодишна гимназија, со подготвителен клас во 1801/1802 година и три паралелки на граматичката класа од 1802 година до 1805 година како и две хуманитарни (хуманост) паралелки од 1805 до 1807 година.[3]

Во Сремски Карловци успешно стигнал до крајот на последното одделение, шесто, кога поради скандал (навредливо писмо) предизвикал конфликт со митрополитот Стеван Стратимировиќ и професорот Гаврило Хранислав. Во едно писмо (книшка) со сатира го исмевал професорот Хранислав со остри стихови. Давидовиќ бил избркан од училиштето поради озлогласените стихови против претпоставените, а во таа прилика добил десет удари со камшик. Таткото на Димитриј, Гаврило, кој бил трговец, активно им помагал на востаниците за време на Првото српско востание. Младиот Давидовиќ отпатувал на север, со намера да го заврши школувањето. Во Кежмераку завршил прва, во Пешта втора година филозофија на Лицеумот 1809 година. Во Кежмерак и Пешта, тој бил училиштен другар и голем пријател на идниот творец на српскиот роман, слушателот на правото Милован Видаковиќ.[3]

Давидовиќ завршил втора година филозофија и се запишал на медицинскиот факултет во Пешта. Кога имал дваесет и две години, завршил трета година на медицинското училиште во 1812 година, потоа ја превел и отпечатил „Ајземановско Наставление к благонаравију“, брошура во мал формат наменета за деца. Во Пешта студирал медицина кај Давидовиќ, Димитрије Фрушиќ, со кои ја посетувал гимназијата во Карловац. Во есента 1812 г. од Пешта, Давидовиќ и Фрушиќ заминале во Виена за да продолжат да студираат медицина и да се стекнат со диплома. Но, веднаш по завршувањето на првиот семестар, Давидовиќ брзо се разочарал од студиите по медицина и никогаш не ги завршил.[3]

Новини Србски во Виена и Новини

уреди

Србски во Србија

уреди
 
Насловната страница на Уставот на Сретење
 
Споменикот Д. Давидовиќ во Крагуевац

Давидовиќ ја прифатил идејата на Фрушиќ да почне да издава весници. Двајцата студенти по медицина, бруцоши, Димитрије Давидовиќ и Димитрија Фрушиќ, поттикнати од Јернеј Копитар, поднесени на 2 февруари 1813 година до Врховната полициска управа во Виена барање за издавање весник. Но, канцеларот Метерних го одбил нивното барање поради војната во Србија и нејзината нерешена позиција. На поттик на Копитар лично се обратиле до царот Франц на 10 март 1813 година, добиле царска согласност и по полициската проверка добиле позитивно решение на 26 април 1813 година. Првиот број е објавен на 23 август 1813 година, под наслов Новини сербске од владејачкиот град Виена. Од 1816 година биле печатени под скратеното име - Новини Србски. Првично се печателе секој ден освен недели и празници, а од 1817 г. до 1822 години двапати неделно.[4]

По распадот на Првото српско востание и големиот турски терор, во Австриската империја се појавиле српски бегалци. Во Виена пристигнале Вук Караџиќ и Прота Матеја Ненадовиќ, а на услуга биле новинарите Давидовиќ и Фрушиќ. Тие биле на услуга на Прота Матеја, официјалниот претставник на востаниците на Србија. Тие преведувале, составиле и официјални петиции до европските владетели и го воделе Прото Метај на ауденции. Австрискиот император Франц ги примил Прото Матеј и Давидовиќ на 20 мај 1814 година. Тие побарале заштита и помош за српските бегалци.[3]

 
Првите две страници од изданието на Забавник од 1816 година.

Весниците на Давидовиќ и Фрушиќ станале носител на книжевниот живот на Србите со колумните „Книжевно Смеснице“, „Српска книжевност“ и „Поврзувања на внатрешноста“. Давидовиќ вовел и ново книжевно списание во форма на алманах наречено - Забавник. Во Виена од 1815 година објавил шест изданија на Забавник. до 1821 година. Фрушиќ 1816 г. по дипломирањето, ја напуштил Виена и работата во новинарство и се посветил на медицината. Оттогаш, Давидовиќ самиот го уредувал весникот. Давидовиќ се заинтересирал за издавање книги, а верувал и дека ќе може да си ја подобри финансиската состојба доколку има своја печатница, па побарал дозвола за печатење и почнал да го учи печатарскиот занает.[3]

Давидовиќ се оженил со Савка Диомандин во 1817 година во Пешта. Следната 1818 година, по раѓањето на неговиот син Светозар, неговата сопруга починала. Тој бил принуден да склопи на почетокот на 1819 година брак по втор пат, овој пат со Јелена Фаратин. Од тој брак се родиле неговите деца: Милан, Јован и Савка.

Во 1819 година тој положил за мајстор. Тој купил печатница, но добил ограничено право на печатење да печати книги само на источните јазици. Давидовиќ зборувал неколку јазици - старословенски, руски, латински, германски и француски. Давидовиќ бил под значително влијание на Француската револуција. Како и со неговите и другите текстови објавени во Новине Србски и Забавник, го поддржал Вук Караџиќ, српски книжевен реформатор, што го воодушевило нивниот „ментор“ Копитар.Tака добил противници кои го бранеле црковнословенскиот литературен јазик. По наговор на Копитар, Давидовиќ му го ставил на располагање својот весник на Вук безмилосно да се „пресмета“ со Милован Видаковиќ. Давидовиќ му овозможил на Вук да го изрази својот борбен дух и чувство за полемика, да уредува неколку изданија на весници, во нив да ги објавува своите полемики, како и многу други текстови на пријатели.[3]

 
Гробот на Димитриј Давидовиќ на Старите смедеревски гробишта

Давидовиќ го поддржал Кирил Цветковиќ, архангелот на манастирот Савина, во спротивставувањето на далматинскиот епископ Венедикт Краљевиќ, кој создал план за основање унијатска богословија во Шибеник и предизвикал незадоволство кај српските православни христијани долж Јадранот. Намалувањето на бројот на претплатници, ограничените права за печатење, полемиките за литературниот јазик, задолженоста и мешањето во проблемот на обединувањето, биле доволна причина Давидовиќ да ја напушти Виена и да се пресели во Србија. Кога во 1821 година заминува за Србија, весникот му го препушта на студентот по право Петар Матиќ. Последното големо дело што го направил во Виена е Актот за историјата на српскиот народ, објавен во последниот број на Забавник во 1821 година. Бил член и соработник на полското, Краковско академско друштво.[5]

Го грееле просветителските идеи и слободното размислување; се занимавал и со литература и историја. Како студент по медицина, тој е првиот што започнал весник во 19 век („Новини србски“), кој го издавал прво во Виена во 1813-1821 година, а потоа во Србија на 5 јануари 1834 година до 16 март 1835 година.[3] Подготвил и отпечатил во Србија три години по ред Забавник - за 1833, 1834 и 1835 година.

Миразите на двете сопруги Давидовиќ ги потрошил за печатницата и весниците. Тој наводно бил толку презадолжен што побегнал во Србија за да избега од доверителите. Во Србија се преселил во 1821 година и до 1829 г. бил секретар на кабинетот на принцот. Од 1829 до 1833 г. бил член на делегацијата за преговори со Турците и е заслужен за нивниот добар исход.[6] Двапати бил во Константинопол, во 1829 и 1831 година барајќи потврда за српските права. Успеал да го добие султановиот хатишериф на наследството на принцот. За време на вториот престој, рускиот амбасадор Бутегев во знак на признание и почит му подарил голем скапоцен прстен со скапоцен камен.

Во 1835 година го подготвил Уставот на Сретење, кој бил прогласен истата година во Крагуевац, а во уставниот период бил министер за внатрешни работи и просвета. Како уредник на „Србски новини“ добил остар прекор од кнезот, кој тој толку многу тешко го издржал што му се слошило. Мајсторот Милош го прекорил за една статија во која се критикува дипломатската активност на Англија и Франција во Цариград, на штета на Русија.[7] Потоа бил отстранет од функцијата уредник, неговата оставка била одбиена и тоа морал да го стори тоа во 1835-1836 година да остане во Крагуевац и да биде советник на братот на принцот Јеврем. Ниту тоа не му било доволно на принцот, бидејќи го испратил во 1837 година да се грижи за принцовите како воспитувач и учител. Официјално - по укинувањето на овој устав паднал во немилост кај кнезот Милош Обреновиќ и останал во сиромаштија до крајот на својот живот.[3]

Се пензионирал во Смедерево, градот на неговите предци, каде што бил болен. Две години по неговото официјално пензионирање, тој починал и бил погребан во Смедерево во 1838 година.[8] Почива во црквата Успение на Богородица „неколку олтари“. На надгробната плоча од белиот студен мермер бил изгравиран натписот: „Димитрије Давидовиќ, целиот Србин“.[9] Свечено бил откриен во градот во јуни 1938 година неговиот споменик.[10]

Неговото главно историографско дело „Дела за историјата на српскиот народ“ е објавено во 1824 година, а потоа 1846 година и 1848 година под наслов „Историја на српскиот народ“. Радован Самарџиќ, еден од најистакнатите научници за развојот на српската историографија, го класифицира ова дело во преодниот период на српската историографија помеѓу делото на Јован Рајиќ и првите современи српски историчари (Александар Стојачковиќ, Никола Крстиќ и Иларион Руварац). Иако, како и слични дела, најмногу се потпира на претходни дела, според Симо Ќирковиќ, ова дело имало значително влијание бидејќи доживеало неколку изданија и се користело како учебник.[3]

Добитник е на рускиот орден Свети Владимир.[11]

Наводи

уреди

 

  1. ↑ Љушић, Оријентални новинар, европски политичар - Димитрије Давидовић (1789 — 1838), Београд 2006, 17
  2. ↑ "Србска новина или Магазин за художество, книжество и моду", Будим 1838. године
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Nebojša Ozimić - Dimitrije Davidović, lik i delo, Zbornik Narodnog muzeja Nis br.24 2016_. 51-57.pdf, 2016.
  4. ↑ А. Гавриловић, Из живота Д. Давидовића по архивским подацима, Годишњица Николе Чупића, 31, Београд, 1912, 120-121
  5. ↑ "Сербскиј народниј лист",Будим 1838. године
  6. ↑ С. Гавриловић, Димитрије Давидовић о свом напуштању Аустрије 1821, Историјски часопис, 18, Београд, 1971, 289-292
  7. ↑ "Београдске општинске новине", Београд 1934.
  8. ↑ Др Л. Павловић, Димитрије Давидовић у Смедереву, Музеј Смедерево, Смедерево, 1985.
  9. ↑ "Мале новине", Београд
  10. ↑ "Време", 15. јун 1938, стр. 8
  11. ↑ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. стр. 80.CS1-одржување: ref=harv (link)

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Димитриј_Давидовиќ&oldid=5129381“