Википедија

Јелашничка Клисура

(Пренасочено од Јелашничка клисура)

Јелашничката Клисура е дел од речната долина на реката Јелашница, создадена од интензивното вертикално сечење на нејзиниот воден тек во варовничката карпеста маса, западните ограноци на Сува Планина. Се наоѓа во градската општина Нишка Бања во областа на градот Ниш, помеѓу населбата Јелашница (север) и населбата Цукљеник (југ). Оддалечена е 14 км источно од Ниш и 3 км од Нишка Бања. Долга е околу 2км, а широка само 30 м. Ја поврзува Нишката долина со населбите и туристичката дестинација водите на Бојана на северозападните падини на Сува Планина.

Јелашничка клисура
Јелашничка Клисура

Јелашничката Клисура од 1995 година има статус на „Парк на природата I заштитна категорија“, како природно богатство на Република Србија од големо значење, со цел зачувување на природните вредности и ендемичните и субендемични растителни видови, кои се среќаваат таму.[1]

Статус

уреди

Јелашничката Клисура е прогласена за „Парк на природата I категорија на заштита“, во согласност со Законот за заштита на природата на Република Србија[2] поради живописните предели, зачуваните геоморфолошки одлики и природните вредности со претежно зачувани природни екосистеми и уникатните флора и фауна. Беше ставен под заштита првенствено поради зачувување на недостигот на природните живеалишта, ендемски вид реликтен српска рамондија, 39 мезиски, 20 балкански и 6 илирски ендемични и субендемии, но и за зачувување на богатите разновидни морфолошки орнаменти на Река Јелашница.[3][4]

Како заштитено подрачје со значителни еколошки и културни добра, областа Јелашничка Клисура е наменета да ја зачува севкупната геолошка, биолошка и пејзажна разновидност на Србија и да ги задоволи научните, образовните, духовните, естетските, културните, туристичките, здравствените и рекреативните потреби и други активности усогласени со традиционалните начини на животот и принципите на одржливиот развој.[4][5]

Позиција и простор

уреди

Јелашничката Клисура се наоѓа во југоисточна Србија, веднаш до автопатот Белград-Ниш-Софија- Истанбул (или автопат Нишава-Марица), 3км оддалечена од Нишка Бања, 14км од Ниш и 253км од Белград.

До главната патна комуникација, од Белград до Софија, може да се пристапи од римската клисура Јелашница уште од римско време, од долината Нишка (од запад) и површината Куновичка и Сиќевачката Клисура (од исток), три паралелни патишта од различни историски периоди; Вија милитаризам во римската ера, Константинополскиот пат во Отоманската Империја, автопатот Е-80, источниот крак на Коридорот 10 во 21век.[6]

За време на турското владеење, покрај двете паралелни траси на Цариграскиот т пат и римската Виа Милитарис, Турците користеле уште една, која сами ја изградиле, можеби уште на крајот на 15 век. Бил многу пократок и полесен од средновековниот. Од Ниш, како и сите претходни патишта, одел до Нишка Бања, каде што се одвојувал кај Ветарник во областа Јелашница и ја преминувал Јелашничката Клисура, а потоа се спуштал во Чукљеник, за да се спои со средновековниот кај Горна Студена.[7]

Главните пристапни правци кои денес се приближуваат до подрачјето на Јеласничката клисура се:

  • Градска општина Нишка Бања, правец Јелашница - Чукленик - Доња и Горња Студена - Бојански води .
  • Државен пат I линија бр.1.12 (Ниш - Пирот), правец Просек - Јелашница - Чукљеник - Доња и Горња Студена - водите на Бојана .
  • Главниот пат Е-80, источниот крак на Коридорот 10 (Ниш - Софија), чија изградба започнала во 2012 година . а ќе биде во функција од крајот на 2014 година, правец Ниш - Јелашница - Цукљеник - Доња и Горња Студена - Бојана .

Јелашничката Клисура лежи на геотектонската граница на кристалната родопска маса и варовничките планини во источна Србија и спојот на големите долини на Балканскиот Полуостров на југоисточниот раб на огромната и плитка Нишка долина, во подножјето и падините на северозападната гранка на Сува Планина (1.810), на северозапад), еден од нејзините врвови.[8][9]

Површината на просторот на кој се наоѓа Јелашничката Клисура е 115,73 хектари, од кои 20,50 хектари се во приватна сопственост, 57,29 хектари се во државна сопственост и 37,94 хектари се во општествена сопственост.[2] Оваа област се граничи со КО Чукленик на јужна и источна страна и КО Јелашница на западна и северна страна.[10]

 

Природни одлики

уреди
 
Стрмните страни на Јелашничката Клисура се богати со морфолошки орнаменти
 
Поткапина во Јелашничката Клисура каде се одржува фестивалот: игри, пеење и играње „Поткапина“[11]
 
Водопад „Рипалка“ во Јелашничката Клисура.

На југоисточниот раб на нишката котлина, каде централното место им припаѓа на северозападните падини на Сува Планина, тектонската фрактура на теренот овозможил интензивен процес на разубавување на варовничката маса. Во повисоките делови, варовниците ги содржат сите, површински и подземни морфолошки развиени форми на карст.

На северозападниот раб на Сува Планина помеѓу областа Куновица (од исток) и источните падини на Коритњак (од запад) има претежно посебна морфотектонска и пејзажна целина и во која е всечена Јелашничката Клисура на реката Јелешница. Помеѓу Јелашница и Чукљеник во распарчените вљубените варовници и црвените пермиски песочници на дното, Јелашничка река пресече длабока и живописна клисура, која го постигна тектонскиот состав на долината и ги раздвои селата Јелашница и Чикљеник.[12]

На нејзините стрмни страни, богатите морфолошки орнаменти се распоредени во делови кои се „постепено распоредени и скршени од водена ерозија во карпести ртови, осамени заби, платна и столбови“,[13] што на оваа клисура и дава многу привлечен изглед.

Изгледот на клисурата е дополнет со специфични форми на карстна ерозија: доломитски столбови, ровови, сквотови и прозорци, шуплини и пештери. Големината, убавината и бизарноста на неговата положба особено ги истакнуваат прозорците „Купина“ и „Свети Илија“ и неколку поткапини, во варовник од доломит, кој лесно се распаѓа и е полн со пукнатини. Две од нив имаат имиња: едната се нарекува „латинска црква“, а другата „Тајна соба“, која е на висок дел и е тешко пристапна.

Во подпештерата кај монолитната карпа во средишниот дел на клисурата се евидентирани две помали пештери, една до карпата и една зад неа (Јелашница 2). Пештерата кај карпата (Јеласница 2) се наоѓа на десетина метри над реката Јелашница. Содржи две вдлабнатини, едната зад карпата, а другата до неа. Вдлабнатините се појавувиле во ѕидот на карпестиот дел, зад високата монолитна карпа. Пештерата зад карпата има мал отвор (широк 1,6м, висок 1,2м) свртен кон југ. Пештерата е длабока 3,5м и широка 1,6м. Внатре има кафеава тиња со трошки, во која ловците на богатство ископале јама со пречник и длабочина од околу 80см. Вдлабнатината покрај карпата е поголема. Неговиот влез е широк 3,5м и висок 2м и гледа кон запад. Пештерата е длабока 8м. Пред влезот, ѕидот на пештерата е закривен така што објектот има одлики на плитка капканица.[14]

Во непосредна близина на капалката, во близина на монолитната карпа, на малку поголема височина, бил пронајден уште еден, поголем и подлабок капоплив камен (Јелашница 3). Во таа подлога седиментот бил зачуван само на влезот, додека во дното на површината на почвата има карпеста основа.

Во непосредна близина на капалката, на малку поголема височина, констатирано е уште едно, поголемо и подлабока капалка (Јелашница 3). За жал, во тој талог капка по капка е зачуван само на влезот, додека во дното на површината на почвата има карпеста основа.

Во средишниот дел на клисурата, но на левиот брег на реката, во 2016 година се регистрирани два помали ровови кои речиси целосно се уништени од ловците на богатство (Јелашница 4 и 5). Отфрлениот талог содржел голема количина праисториска керамика. Двете поткапини требале да се сондираат, ако останало нешто од културниот слој.

Покрај различните форми, еродивните процеси во карпите на Јелашничката Клисура создале интересен водопад познат како „Рипалка“, кој често останувал без вода во лето.[15][16][17][18]

Целиот тек на реката Јелашница заедно со живописната Јелашничка Клисура се тектонски предиспонирани. На тој простор локалните базени Јелашница и Студент се поврзани и раздвоени со Јелашничката Клисура како морфолошка врска.

Јелашничката Клисура е 2км, почнувајќи од Чукљеник до мостот низводно на влезот во Јелашница од југ. Неговата максимална ширина е само 30м. Толку е тесен што вертикалните делови на едно место меѓу Здравачки камен и Грченице се оддалечени само 7 до 8 метри, што е посебна природна реткост во Србија.[10] Највисоката надморска височина—длабочина, клисурата е 580 м (Радовански камен или Радов камен), а најниската надморска височина—длабочината е 293 м.

„ Поради овие одлики, таа е една од најубавите и најромантичните клисури во југоисточна Србија. Некои истражувачи веруваат дека порано била единствена, но разгранета пештера низ која течела реката Јелашница. “

Геолошки и геоморфолошки одлики

уреди

Геолошката и морфолошката разновидност е една од основните одлики на областа Јелашничка Клисура. Областа на клисурата е контролирана од раседот северозапад-југоисток. На раседот Јелашница и во еден дел Нишка Бања настанала клисура.

Клисурата Јелашница е морфолошки уникатна, полигенетска и композитна, долга 2 км, продорот на реката Јелашница, тектонски предиспониран, формиран на езерското дно (дното на плиоценското езеро) од каде започнува нејзиниот кањонски засек во источните падини на Сува Планина (293-580).

Најстарото минато на Јелашничката Клисура е поврзано со горниот палеозоик (Перм), кога оваа област се наоѓала на дното на океанот (Тетида) и кога се случила херцинската орогенеза. Тогаш се формирале геолошките единици кои ја претставуваат водоотпорната зона на клисурата и го формирале дното на варовникот.

Во текот на мезозоик, пред најмалку 240 милиони години, имало морето во областа на клисурата Јелешница, на дното од кои биле депонирани различни седименти (дебели слоеви на варовник, кои денес претставуваат главни варовник маса на клисурата). Варовничкиот терен, во повеќе од две третини од количината, ја покривал Јелашничката Клисура и се одликувал со појава на карстни земјишни облици. На север и на исток доминантната маса на карпи ја сочинуваат мезозојските варовници, а на запад преовладуваат метаморфните карпи.

 
Прозорец, формиран во варовник; е една од природните убавини на Јелашничката Клисура и реткост на овие простори во Србија.
 
Прозорец, формиран во варовник; е една од природните убавини на Јелашничката Клисура и реткост на овие простори во Србија.

Со издигнувањето на некогашното морско дно, пред околу 70 милиони години, настанал првичниот релјеф во кој почнал да се сече речниот систем на идната река Јелашница. Некои елементи на релјефот ги претставуваат природните убавини и реткости на овој простор, меѓу кои најзначајни се „Прозорац“ во Јелашничката Клисура и делувијалните форми во Јелашница.[19]

Во рамките на миоценот, на границата на долниот и средниот миоцен, на Балканскиот полуостров, Карпатите интензивно се наведнале, кога африканскиот континент ја притиснал Европа од југ, а малку подоцна Европа се спротивставила во просторот на италијанската чизма. Подрачјето на Србија во тоа време интензивно се тресело. Земјотресите биле катастрофални и биле на границите на одредени геолошки појаси. Во Србија најдобро се проучуваат во нејзиниот источен дел, каде се наоѓа Јелашничката Клисура, која е детално мапирана од 1958 година.

Значајната тектонска активност, проследена со силни земјотреси, го промениле релјефот на карпатскиот лак во источна Србија. Така било и на границата меѓу кристалното јадро на Балканскиот Полуостров на српско-македонската маса (планинскиот систем Родопи) - и Карпатите-Балканидите од источна Србија. Овие активности се придружени со скршени камења, а меѓу нив можело да се забележат парчиња помали парчиња слични карпи на Врлански брмче, кај Свилајнац и во Јелашничката Клисура. Овие области биле проучувани при истражувањето на областа со кафеав јаглен што се наоѓа под нив.[20]

Покрај скршената карпа, притисоците на главните тектонски линии ги деформирале и наносите долномиоценски слоеви, а јагленот содржан во нив бил трансформиран од лигнит во кафеав јаглен.

Во Јелашничката Клисура „Зоната на Лужнице е пресечена и деформирана со раседот Дубрава по кој седименти од различна возраст биле доведени во тектонски контакт“. „Движењата на издигнатите планини, вклучително и Сува Планина, во чие подножје се наоѓа Јелашничката Клисура, со истовремено спуштање на меѓупланинските долини достигнаа максимум. Денеска во најголем дел е формирана сегашната структурна структура на Јелашничката Клисура. За силните манифестации на оваа интрамиоценска фаза сведочи нарушувањето на горноолигоценските седименти на „Бабушник ровот“, особено на тектонската лепенка Јелашница со титонски варовници извлечени кон јагленоносната „Јелашничка серија“ од долниот миоцен.

Подоцнежната тектонска активност довела до кршење на делови од јура (титонско) платно, во вид на столбови, кои денес се една од главните одлики на паркот на природата во Јелашничката Клисура.

Сеизмолошки одлики

уреди

Во сеизмолошка смисла, територијата на Јелашничката Клисура, како и територијата на Сува Планина во чие подножје се наоѓа, е едно од сеизмичките области во Србија. Овој дел од Балканскиот Полуостров е дел од сеизмички многу активно подрачје во областа на Средоземјето-Транссеизмичкиот појас. Неотектонската активност повремено е изразена во сложени раседни зони под сувиот планински раб и во областа на Јелашничката и Сиќевачката Клисура и Нишката Бања. Се манифестира во сеизмички појави со ефекти на земјотресите врз хидролошките одлики на подземните и површинските води и морфолошки промени на релјефот. Уништувањето на Јелашничката Клисура и нејзините околни населби во втората половина на 19 век било погодено од дури 17 земјотреси (1851, 1855, 1858 и 1866 година).[21]

Секојдневното постоење на Јелашничката Клисура понекогаш било доста нарушувано од „продолжението“ на сеизмолошките активности. Тие биле со различен интензитет, речиси во континуирана серија од години, особено поврзани со следните два забележителни периоди од средината на седмиот до средината на деветтата деценија на 19 век. Посилни земјотреси се забележани во 1867, 1868, 1869, 1870, 1871 и 1872 година, како и 1876, 1878, 1879, 1881, 1883, 1885 и 1886 година. Како и претходните, тие секако „оставија“ незначителни или забележливи последици врз географијата на Јелашничката Клисура, Нишка Бања и Нишка котлина во целина.[21]

На картата на сеизмолошка опасност на регионот, Јелашничката Клисура како и подрачјето на Сува Планина во целина (РСЗ 2010 година) за повратен период од 500 години се наоѓа во зоната на МСК скала.[22]

Вода и водена земја

уреди
 
Јелашничката Клисура е пробив на реката Јелашница.

Сувата планина во чие подножје се наоѓа Јелашничката Клисура е сиромашна со вода, поради пропустливоста на варовникот, низ чии пукнатини врнежите потонуваат до водоотпорни слоеви. Затоа изворот и речните текови кои ја создаваат реката Јелашница се ограничени на подножјето на Сува Планина.

Сливот на реката Јелашница бил исечен во варовникот на Сува Планина. Речната долина била изградена во тесна варовничка зона, исполнета со неогени седименти. При преминот на варовникот во водоотпорни карпи (најчесто црвени песочници), на неколку места изби вода во форма на повеќе или помалку силни извори, кои се распространети по работ на Јелашничката Клисура. Меѓу поголемите извори се неколку извори, со издашност од 220 до 340, во Горња и Доња Студена, кои се зафатени и се користат за водоснабдување на регионалниот потсистем Нишава.[23] Водата од Студена е со стандарден висок и сигурен квалитет и директно ги снабдува со вода за пиење населените места: Горна и Долна Студена, Чукленик, Јелашница, Просек, Нишка Бања и Ниш.[24]

Водата во сливот на реката Јелашница е од хидрокарбонатно-калциумовиот тип. Концентрациите на јоните на SO42- се во опсег од 15–35 mg/l, и SiO2 10–30 mg /l. Во исто време, само четири јони: Ca2+, Mg2+, HCO3- и Cl-, сочинуваат 95% од остатоците од сувата вода во сливот на реката Јелашница.[25]

Реката Јелашница е еден од најважните водотеци на Сува Планина, која се влева во Нишава.

Климатски одлики

уреди

Јелашничката Клисура се одликува со умерено-континентална клима. Просечната годишна температура на воздухот во Јелашничката Клисура е 11,2oC, со највисока просечна температура на воздухот во јули (21,6oC), а најниска во февруари (0,8oC). Есента е потопла од пролетта, со многу сончеви денови и малку врнежи.[26]

Бројот на денови во годината со температура на воздухот над 5oC е 260, а бројот на денови со температура на воздухот над 10oC е голем (до 210 дена со температура над 10oC, во периодот помеѓу средината на април и средината на октомври). Од средината на мај до почетокот на октомври и до 140 дена во годината, температурата на воздухот е над 15oC. Температурата на воздухот над 20oC се јавува (од јуни до септември) во 110 дена во годината, така што условите за живеење во Јелашница клисурата се најповолни.[27]

На подрачјето на општина Нишка Бања, на која припаѓа и Јелашничката Клисура, годишно паѓаат од 500 до 600mm атмосферски талог. Најмногу врнежи има во мај, а најмали во септември. Бројот на денови со дожд од 0,1 mm годишно е 140, а бројот на врнежливи денови со врнежи од еден литар на метар квадратен (1 mm) е 80. Обилни тушеви (10 мм) се случуваат девет до дванаесет пати годишно, пред се во летните месеци. Набљудувањата на движењето на просечните месечни врнежи во милиметри помеѓу 1952 и 1972 година изгледаат вака:[28]

Најголемата количина на врнежи доаѓа од дождот. Снегот, кој е најзастапен во јануари и февруари, во просек трае 50 дена, а максималната висина не надминува 26см.

Релативната влажност е најголема во најврнежливите месеци. Најмалку е во јули (65%), а највисоко во јануари (81%). Останатите месеци се одликуваат и со ниска релативна влажност, што е важно за годишниот тек на облаците, како и за должината и интензитетот на сончевото зрачење.

Јелашничката Клисура има повеќе од 2000 сончеви часови годишно, најмногу во јули и август, а најмалку во декември и јануари. Многу денови се без ветрови, или со тишини, кои сочинуваат 45% од вкупното време. Северозападните и источните ветрови имаат малку поголема честота од ветровите. Но тие не влијаат значително на промената на времето во клисурата.

Минерални суровини

уреди
 
Остатоци од поткопувањето на кнезот Андреј во Јелашница

Минералот и рудата и богатството во природниот парк Јелашничка Клисура, освен во варовник и јаглен, се релативно скромни. Варовниците ја формираат основната маса на Јелашничката Клисура, а целата површина на Паркот на природата припаѓа на уникатната карстна област Сува Планина, која ги опфаќа најголемите варовнички области во варовничките области во источна Србија.

Варовник, покривајќи голема, континуирана површина, кањонскиот дел на клисурата, а најчесто се прикажани како масивен и тенкослоен варовник со висока (>90%) содржина на CaCO3. Богатството со варовник некогаш ги мотивирал жителите на многу села да се занимаваат со производство на вар и градежен камен, но бидејќи Јелашничката Клисура била прогласена за парк на природата од категоријата заштита, експлоатацијата на варовник и градежен камен е прекината.

Појавите на јаглен откриени во јагленовиот басен Јелашница, во околината на населбите Јелашница и Јелашничката Клисура, укажуваат дека за време на неогенското езеро, оваа област, како и целата планина Сува Планина, биле под шумски биоценози. Јагленот е во класата на квалитетни кафеави јаглени со понизок степен на карбонизација, со топлински ефект од 15.480-17.573 kJ.

Во реонот на Јелашничката Клисура нема активни рудници. Единствениот рудник што постоел на овие простори бил рудник за јаглен, кој во селото Јеласница работи од 1885. до 1963 година, а во средината на педесеттите години на 20 век произвлуваше од 80.000 до 90.000 тони квалитетен кафеав јаглен годишно, бил затворен за експлоатација поради неповолната положба на рудникот со рудата на пазарот.

Флора и фауна

уреди

Хетерогеноста и зачувувањето на природните убавини и нејзината флора и фауна ја прави Јелашничката Клисура многу специфична. Заедно со Сиќевачката клисура, која се наоѓа на околу 3 километри североисточно од неа, таа претставува значајно засолниште.

Флора

уреди

Флората на Јелашничката Клисура се состои од 39 мезиски, 20 балкански и 6 илирски ендеми и субендеми. Се издвојуваат два терцијарни балкански видови, Наталија Рамонда и српската Рамонда.[29] Само во Јелашничката и Сиќевачката Клисура, воспоставена е зона на контакт помеѓу овие два ендемско-реликтни видови, кои градат „глобално важна заедница“ во оваа област.[30] Живеалиштата на овие растенија се пукнатини во варовникот, северно изложени карпи на Јелашничката Клисура, најчесто во заштитната зона на шумската вегетација, на надморска височина од 150 до 300 м. со другите растенија во оваа област формира реликтни хазмофитски заедници. Исто така, во живеалиштата каде што српската рамонда се преклопува со Наталија рамонда, во симпатичките зони.

Освен српската рамондија и во Јелашничката Клисура, особено се истакнуваат; жалфија (Salvia officinalis), српска вијошница, хибридна капина (Rubus corifolius), адамовиот шафран (Crocus adami), дива круша (Pirus nivalis).[30]

Дел од терциерната реликтна флора во просторот на Паркот на природата „Јелашничка Клисура“

 
Наталиева рамонда
 
Српска рамонда
 
Жалфија

Фауна

уреди

За Јелашничката Клисура во литературата се наведени 11 видови птици кои во Србија се сметаат за многу загрозени.

Дел од најважните птици во паркот на природата „Јелашничка Клисура“

 
Златен орел
 
Еребица камењарка
 
Сив сокол
 
Голем ушест був

Во Јелашничката Клисура се идентификувани 112 видови пеперутки, што ја рангира со најбогатата речна долина со пеперутки во Србија.[31][32] Ако ги исклучиме нивните природни непријатели-птиците, пчелите и другите инсекти, на подрачјето на Јелашничката Клисура, пеперутките се загрозени поради употребата на пестициди во околните села. Поради својата убавина е многу привлечна и затоа е една од најзагрозените пеперутки во клисурата Ластин репак, за која собирачите плаќаат големи суми за уловени примероци.

Дневните пеперутки застапени на просторот на Паркот на природата „Јелашничка Клисура“ [33]

 
Мал зелкар
 
Ластовичкина опашка
 
Жолт поштар
 
Репкин белец

Од влекачите треба да се спомене шумската желка (Testudo hermanni), која има живеалиште на источната страна на клисурата на потегот кон Куновица. Змиите се претставени со смоковите (Zamenis longissima), поскок (Vipera ammodyte), Шарка (Vipera beru) и се забележуваат и во водотеците на реката Јелашница и нејзините притоки (Natrix natri).[34]

 
Поскок
 
Белоушка

Туризам

уреди
 
Туристичките мотиви на Јелашничката Клисура се надополнети со неколку прекрасни места за кампување и излети.
 
Планинарски терени во Јелашничката Клисура. Карпата на местата за искачување е остар доломит варовник, кој со својата белина дава контраст на околното зеленило.

И покрај тоа што Јелашничката Клисура има исклучително добра локација, поради близината на Нишка Бања и Ниш, за сите љубители на недопрената природа, сликарството, планинарењето, планинарењето, постоечката туристичка и рекреативна понуда не е доволно развиена и афирмирана.[35]

Туристичката понуда првенствено се потпира на туристичко-рекреативен, студентски туризам, културни, економски и туристички настани, екскурзиски туризам, спортско-рекреативен туризам (пешачење, планинарење). Културните и историските вредности на Јелашничката Клисура се само делумно вклучени во туристичката понуда.[36]

Туристички мотиви

уреди

Туристичките мотиви, кои претставуваат добра основа за туристичка атрактивност, на поширокиот простор на Јеласничката клисура се пред се:

Поволна географска и сообраќајна положба

Јелашничката Клисура има поволна географска и сообраќајна положба во однос на:

  • Главниот пат, меѓународниот транзит, туристичките рути и сообраќајните коридори на Србија (особено Е-75 и Е-80), како и новиот пат-автопат Е-80, во изградба, кој ќе биде 3 километри поблиску до Јелашничката Клисура од постоечката Кроз сиќевачка клисура.
  • Меѓународен аеродром во Ниш „Константин Велики“, на 15 км.
  • Поголемите градови (особено Ниш како центар од меѓународно значење, Пирот како центар од национално значење итн.) и Нишка Бања како центар од национално и потенцијално меѓународно значење.
Природни вредности

Специјалниот природен резерват Јелашничка Клисура има природни и создадени вредности на различни екосистеми и високо естетски пејзажен карактер кој го краси разновиден релјеф и добро сочуван пејсаж. Биолошката разновидност, со автохтони биосистеми, богатството од разновидна флора и фауна и природните вредности на незагадената река Јелашница се исто така големи природни вредности на Јелашничката Клисура.[36]

Монументално наследство

Видливи траги од праисториски, антички и римски остатоци и бројни културно-историски и етнолошки вредности на објектите се присутни, делумно во Јелашничката Клисура, а најмногу во околните села.[36] Врз основа на спроведените истражувања, може да се констатира дека овој простор бил населен во долниот палеолит (Мала Баланица), преминот од долниот во средниот палеолит (Мала и Велика Баланица), раниот и доцниот среден палеолит (Пештурина. слоеви 4 и 3; Мечја Дупка, Голема Дупка) и Горниот Палеолит (Велика Врановица - Долна пештера, Пештурински слој 2, Пештера кај карпата). Јазот постои само кога станува збор за раната фаза на горниот палеолит, бидејќи досега не се пронајдени локалитети на Орињаши во југоисточна Србија. Додека многу археолошки ископувања докажуваат постоење на рударска населба во неолитот.

Во клисурата се наоѓаат и остатоците од црквата Свети Илија и Свети Архангел Михаил.

Селото Јелашница, од каде што започнува клисурата и по кое го добила името, датира од 1498 година.

Екскурзија и рекреативни вредности

За развој на рекреативниот туризам во Јелашничката Клисура постојат различни естетски вредности кои во голема мера се одликуваат со изобилство на лековити и други растителни видови, шумски плодови и љубопитни морфолошки орнаменти. Ова ја прави клисурата особено привлечна и погодна, во летната половина од годината, за спорт и рекреација, кратки патувања, планинарење и планинарење.

Клисурата Јелашница е првото качувачко место во Србија посветено само на спортско качување, со 58 правци, од кои 54 се искачувања и 4 проекти, со тежина од V+ до X/IX + и висина од 6,5 до 70 m. Од првите правци, создадени во 1994 години до денес сите се искачени и опремени во духот на спортското качување. Поради микроклимата и ориентацијата на карпите, најдобро време за искачување во Јелашничката Клисура е пролетта и есента, со оглед на екстремниот студ во зима и жештините во лето.

На поширокиот простор на Јелашничката Клисура има и можности за рурален, еколошки и туризам од посебни интереси (панорамски патишта, пешачки и велосипедски патеки, лов и риболов итн.) по примерот на современите туристички трендови и стандарди погодни за посебни природни резервати.

 

Поврзано

уреди

Наводи

уреди

 

  1. ↑ Uredba Vlade RS ("Sl. gl. RS", broj 9/95)
  2. ↑ 2,0 2,1 Закона о заштити животне средине ("Службени гласник Републике Србије“, бр. 66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94 и 53/95)
  3. ↑ Serbia (2003). Službeni glasnik Republike Srbije. Službeni glasnik Republike Srbije.
  4. ↑ 4,0 4,1 Жуковец, Д. (2008): Преглед инвазивних биљних и животињских врста код нас и у свету. Семинарски рад, Биолошки факултет, Универзитет у Београду.
  5. ↑ Стевановић, В., Васић, В. (1995): Преглед антропогених фактора који угрожавају биодиверзитет Југославије. - Ин: Стевановић, В., Васић, В. (едс.): Биодиверзитет Југославије са прегледом врста од међународног значаја. - Биолошки факултет и, Београд., Стр. 19 - 37.
  6. ↑ Група аутора (1983). Историја Ниша, од најстаријих времена до ослобођења од турака 1878. године књига I. Ниш: Градина и Просвета.
  7. ↑ Зиројевић, Олга, Цариградски друм од Београда до Софије (1459—1683), Зборник Историјског музеја Србије, Београд, 1970 стр. 35
  8. ↑ „Марија Мартиновић, Коритњак-– расељено сеоско насеље почетком 2002. године:Оригиналан научни рад“ (PDF). Посетено на 10 мај 2012.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  9. ↑ Мартиновић Ж., (1995): Коритник, Енциклопедија Ниша, Природа, простор, становништво, ИП ”Градина”, Ниш
  10. ↑ 10,0 10,1 Јовица Васић (2007) Нишка Бања, Монографија. Ниш. pp. 1-159
  11. ↑ „Pripreme za festival "Potkapina" : Kultura : Južne vesti“. Посетено на 4 мај 2012.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  12. ↑ Vasić, Jovica (1996). Jelašnica. Odbor za proučavanje sela SANU.
  13. ↑ Специјални резерват природе „Јелашничка клисура“ на сајту „Србијашуме“ Архивирано на 9 март 2014 г., Посетено на 29. 10. 2012
  14. ↑ Душан Михаиловић Весна Димитријевић Софија Драгосавац, ПЕЋИНА КОД СТЕНЕ: ВИШЕСЛОЈНО ГОРЊОПАЛЕОЛИТСКО НАЛАЗИШТЕ У ЈЕЛАШНИЧКОЈ КЛИСУРИ, Гласник Српског археолошког друштва, ГСАД/JSAS 33 (2017)
  15. ↑ Мартиновић, М. Нишка котлина, Генеза и еволуција. Београд 1976
  16. ↑ Цвијић, Ј. (1991). Балканско полуострво. Београд: САНУ, Завод за уџбенике и наставна средства и Књижевне новине, књ. 2.
  17. ↑ Вујановиц В, Теофиловић М, Арсенијевић М. Регионална проучавања минералних вода и бања у Србији и АП Војводини и њихове основне геолошке, геохемијске и генетске одлике. Београд Институт за геолошко-рударска истраживања и испитивања нуклеарних и других минералних сировина. 1971:7: 125-6.
  18. ↑ Група аутора, Географске одлике нишког подручја, Термалне појаве и извори У: Историји Ниша, књига I, Градина, Ниш 1986 стр. 22- 25
  19. ↑ Жујовић М. Ј. (1884): Прилог за геологију југоисточне Србије. Гласник, књ. 55, Српско учено друштво, Београд, стр. 123-185.
  20. ↑ N. Krstić, Nekadašnji zemljotresi, Nemirno tlo Srbije Magazin za nauku, kulturu, istraživanja i otkrića 2003 -2013. PLANETA
  21. ↑ 21,0 21,1 Вацовъ С. (1908): Градиво за сеизмографията на България. Периодическо списание, књ. LXIX, св. 1-2, Българско книжовно дружество въ София; Пловдив, стр. 96-142.
  22. ↑ „Zemljotres kod Gadžinog Hana : Društvo : Južne vesti“. Посетено на 4 мај 2012.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  23. ↑ НИВОС - Нишки Водоводни Систем на сајту:ЈКП Наисус Ниш Архивирано на 14 мај 2019 г., Посетено на 29. 10. 2012.
  24. ↑ Манојловић П., (1989): Експериментална истраживања интензитета корозије у красу Источне Србије. Докторска дисертације, Географски факултет, Београд
  25. ↑ Предраг Манојловић. ИНТЕНЗИТЕТ ХЕМИЈСКЕ ЕРОЗИЈЕ У СЛИВУ НИШАВЕ. Гл. српског геоградфског друштва (2002). Св.LXXXII - Бр. 1. pp. 8-10
  26. ↑ Енциклопедија Ниша-Природа, простор, становништво,. pp. 147
  27. ↑ Стефановић, др Видоје, Станислав Милић, “Планирање и програмирање развоја Нишке Бање и основни циљеви средњорочног развоја”, зборник Сокобања, 1996.
  28. ↑ Живојин Спасић, “120 година Нишке Бање 1880—2000”, самиздат, 2000,. pp. 53
  29. ↑ Vladimir Stevanović, Marjan Niketić, Branka Stevanović: Chorological differentiation of endemo-relic species Ramonda serbica Panč. and R. nathaliae Panč. & Petrov. (Gesneriaceae) on the Balkan Peninsula. In: Botanika Chronika (Patras). Band 10, 1991, S. 507–515.
  30. ↑ 30,0 30,1 „Страница „Јелашничка клисура" на сајту Сува планина инфо“. Архивирано од изворникот на 2022-01-31. Посетено на 2022-01-31.
  31. ↑ Угрожени дневни лептири Србије — хитна потреба за истраживањем и заштитом., Посетено на 29. 10. 2012
  32. ↑ Stojanović-Radić Z. Prilog poznavanju faune leptira (Lepidoptera: Papilionidae i Pieridae) jugoistočne Srbije. Acta entomologica Serbica. 2007; 12(2):93-105.
  33. ↑ Đurić M., Popović M. & Verovnik R.: Jelašnica gorge - a hot spot of butterfly diversity in Serbia, Phegea 38 (3) 2010, p. 111-120
  34. ↑ Калезић М. 2000. Хордати (ауторизована скрипта). Биолошки факултет: Београд.
  35. ↑ „Туризам У:Студија развоја локалне економије града Ниша“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 7 мај 2012. Посетено на 7 јуни 2012.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Живановић, (2004) Живан, Ниш и нишке знаменитости, Просвета, Ниш.

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Јелашничка_Клисура&oldid=5243099“