Википедија

Србија во Првата светска војна

Србија во Првата светска војна се вклучила и учествувала од 28 јули 1914 година, кога владата на Австроунгарија ѝ објавила војна и го означила почетокот на Првата светска војна, сè до завршувањето на војната во ноември 1918 година. Фронтови на кои учествувало Кралството Србија во војната биле од реката Дунав до јужна Македонија.

Србија во Првата светска војна
Дел од Балканскиот фронт во Првата светска војна
Датум 28 јули 1914 – 3 ноември 1918
(4 години, 3 месеци и 6 денови)
Место Србија, Црна Гора, Грција, Албанија
Исход Победа на Централните сили

Сојузничка победа

  • 1918
Завојувани страни
Централни сили
 Австроунгарија
 Бугарија (1915-1917)
 Германија (од 1915) 		Сојузнички сили
 Србија
 Црна Гора
 Франција (од 1915)
 Обединето Кралство (од 1915)
 Руско Царство (until 1917)
 Грција (од 1917)
Команданти и водачи
Австроунгарија Франц Јосиф
Австроунгарија Карл I
Австроунгарија Оскар Потиорек
Австроунгарија Стјепан Саркотиќ
Австроунгарија Херман Кевеш
Кралство Бугарија Фердинанд I
Кралство Бугарија Никола Жеков
Кралство Бугарија Климент Бојаџиев
Кралство Бугарија Георги Тодоров
Германско Царство Аугуст фон Макензен
Германско Царство Макс фон Галвиц 		Кралство Србија Петар I Караѓорѓевиќ
Кралство Србија Радомир Путник
Кралство Србија Живојин Мишиќ
Кралство Србија Степа Степановиќ
Кралство Србија Петар Бојовиќ
Кралство Србија Павле Јуришиќ Штурм
Кралство Црна Гора Никола I Петровиќ
Кралство Црна Гора Јанко Вукотиќ
Трета Француска Република Луј Франше д' Епере
Трета Француска Република Адолф Жиламат
Трета Француска Република Морис Сарај
Обединето Кралство на Велика Британија и Северна Ирска Брајан Махон
Сила
1914:
Австроунгарија 462,000[1] 		1914:
420,597[2][3]
Жртви и загуби
1914:
Австроунгарија 273,805[4]
28,276 мртви
122,122 повредени
74,000 заобени
1915:
Кралство Бугарија 37,000[5]
Германско Царство 12,000[5]
Австроунгарија 18,000[6]

Вкупно: 340,000+ воени жртви

1914:
Кралство Србија 163,557[7]
22,276 мртви
96,122 повредени
45,159 исчезнати
1915:
Кралство Србија 268,000
94,000 убиени или повредени[8]
174,000 заробени[6]
Кралство Црна Гора 23,000[9]
13,325 убиени/исчезнати[10]
~10,000 wounded[11]
Трета Француска Република непознато
Обединето Кралство на Велика Британија и Северна Ирска непознато

Вкупно: 450,000+ воени жртви

450,000 српски цивили починале од различни причини поврзани со војната од 1914 до 1918[12]

Српската армија сериозно се намалила кон крајот на војната, бидејќи од околу 420.000 војници, нејзината армија паднала на бројка од околу 100.000 војници. Кралството Србија загубило повеќе од 1.200.000 жители за време на војната (армиски и цивилни загуби), што претставувало над 29% од вкупното население и 60% од машката популација на земјата. Според проценките што ги подготвила југословенската влада во 1924 година, Србија загубила 265.164 војници, или 25% од сите мобилизирани лица. За споредба, Франција загубила 16,8%, Германија 15,4%, Русија 11,5% и Италија 10,3%.

Позадина уреди

Австроунгарија ја засилила Босанската криза од 1908-09 со анексирање на поранешната отоманска територија на Босна и Херцеговина, која ја окупирала од 1878 година. Ова го налутило Кралството Србија и нејзиниот поддржувач, пансловенското и православно Руско Царство[13]. Руското политичко маневрирање во регионот ги дестабилизирало мировните договори кои веќе биле разоткриени во она што било познато како ''Балканско буре барут''[13].

Во 1912 и 1913 година, Првата балканска војна се водела меѓу Балканскиот сојуз на Грција, Бугарија, Србија и Црна Гора и Отоманското Царство. Како резултат на Договорот од Лондон, дополнително се намалила територијата на Отоманското Царство со создавање на независно Кнежевство Албанија и територијално проширување на Бугарија, Србија, Црна Гора и Грција. Кога Бугарија ги нападнала Србија и Грција на 16 јуни 1913 година, таа го загубила најголемиот дел од македонскиот регион во тие земји, и дополнително Јужна Добруџа во Романија и Едрене во Турција во текот на Втора балканска војна, што уште повеќе го дестабилизирал регионот[14].

На 28 јуни 1914 година, Гаврило Принцип, студент и член на мултиетничката организација на националните револуционери нареченa Млада Босна, го убил надвојводата Франц Фердинанд, наследник на австроунгарскиот престол, во Сараево, Босна, по што започнал период на дипломатско маневрирање меѓу Австроунгарија, Германија, Русија, Франција и Велика Британија наречена Јулска криза. Во јули, Австроунгарија ѝ поставила ултиматум на Србија, серија од десет неприфатливи барања, предизвикувајќи ја војната со Србија[15]. Кога Србија се согласила на само осум од десетте барања, Австроунгарија ѝ објавила војна на 28 јули 1914 година.

Спорот помеѓу Австроунгарија и Србија ескалирал во она што денес е познато како Прва светска војна, привлекувајќи ги Русија, Германија, Франција и Обединетото Кралство. Во рок од една недела, Австроунгарија морала да се соочи со војна со Русија. Србија имала искусна армија, но исто така била и исцрпена од конфликтите во Балканските војни и слабо опремена, што ги натерало Австроунгарците да веруваат дека ќе капитулираат за помалку од еден месец.

1914 уреди

Српската кампања започнала на 28 јули 1914 година, кога Австроунгарија објавила војна на Србија и нејзината артилерија го гранатирала следниот ден Белград. На 12 август австроунгарските војски ја преминале границата преку реката Дрина.

Првично, три од шест австроунгарски војски биле мобилизирани на српската граница, но поради руската интервенција, Втората армија била пренасочена источно кон Галицискиот фронт. Меѓутоа, со оглед на тоа што железничките линии што вделе до Галиција биле зафатени со превоз на други војници, втората армија можела само да започне со заминување кон север дури на 18 август. За да го искористи привременото присуство на Втората армија, АОК дозволила да се користат делови од неа во српската кампања до тој датум. На крајот, АОК упатила значајни делови на Втората армија (околу 4 дивизии) за да им помогне на главните сили на генералот Потирек и го одложил нивниот превоз до Русија до последната недела од август. Поразите што биле претрпени во првата инвазија на Србија на крајот го принудиле АОК да префрли 2 дивизии од втората армија до армијата на Потиорек за постојано.

Цер уреди

Главна статија: Церска битка

Битката се случила околу планината Цер и неколку села во нејзината непосредна околина, како и во Шабац во август 1914. Борбата била дел од првата австроунгарска офанзива на Србија и избила во ноќта на 15 август кога делови од српската Комбинирана дивизија I наишле на австроунгарска извидница залогорена на падините на Церска планина. Борбите кои следеле прераснале во борба за контрола на неколку гратчиња и села во околина на планината, како и за контрола на Шабац. Моралот на австроунгарските трупи на 19 август опаднал и илјади војници се повлекле во Австроунгарија, а многу се удавиле во Дрина бегајќи во паника. Србите на 24 август повторно влегле у Шабац, со што борбата званично завршила. Борбата била борба во средба, од маневарски тип, што значи дека во текот на борбата не се користени ровови, бидејќи ровови во оваа војна се користени за првпат кон крајот на 1914 година по борбата на Марна. Во текот на десетдневната борба српските загуби изнесувале 3.000 мртви и 15.000 ранети. Австроунгарските загуби биле значително поголеми. Имало 8.000 мртви војници, 30.000 ранети и 4.500 заробени. Српската победа над бројно надмоќниот непријател ја означила првата победа на Сојузниците во Прва светска војна.

Дрина уреди

Главна статија: Битка на Дрина

По крајот на битката на Дрина, по тешки и крвави борби, српската војска била принудена да се повлече, поради недостаток на храна, воен материјал, а особено артилериска муниција. Повлекувањето на српската војска довела до егзодус на месното население.

Колубара уреди

Главна статија: Колубарска битка

Со поразот во операцијата околу Дрина, српската војска се нашла во тешка положба и била присилена на повлекување под борба, соочена со недостаток на артилеријска муниција, недостаток на храна, облека и обувки, што претставувало голем проблем со паѓање на морал. Заедно со војска пред ужасите и ѕверствата[16] на австрпунгарската војска се повлекувал и народот, што дополнително ја компликувало целата ситуација при повлекувањето.[17] Многу српски војници од краиштата што австроунгарската војска ги зазела заминувале за да ги повлечат своите семејства со коишто се враќале. Моралот на војската бил на најниско ниво, а тоа укажувало дека српската војска и самото Кралство Србија се пред пропаст[18] и дека нема можности да се запре напредувањето на австроунгарските сили. Временските услови, постојани врнежи и стидот биле дополнителен проблем бидејќи војската немала шаторки платна и била постојано мокра. Но токму таа каллива почва и уништени патишта на стпската војска ќе ѝ станат важен сојузник во претстојниот судир.[19] Ноќта на 14 ноември командантот на Првата армија, генерал Петар Бојовиќ бил ранет и заради тоа повлечен од должноста. На његово месесто е поставен генерал Живојин Мишиќ, дотогашен помошник на начелникот на штабот на Главната команда Радомир Путник, инаку човек роден на Сувобор. Ноќта на 14 ноември командантот на Првата армија, генерал Петар Бојовиќ бил ранет и заради тоа повлечен од должноста. На његово месесто е поставен генерал Живојин Мишиќ, дотогашен помошник на начелникот на штабот на Главната команда Радомир Путник, инаку човек роден на Сувобор.

1915-1918 уреди

Во почетокот на 1915 година, со османлискиот пораз во Битката кај Сарикамиш и во Првата суецка офанзива, германскиот началник на Генералштабот Ерих фон Фалкхајен се обидел да го убеди австроунгарскиот началник на Генералштабот, Конрад фон Хотзендорф, за значењето на освојувањето на Србија. Ако Србија биде освоена, тогаш Германците ќе имаат директна железничка врска од Германија преку Австроунгарија, потоа до Истанбул и пошироко. Ова ќе им овозможило на Германците да испратат воени резерви, па дури и војници за да и помогне на Отоманското Царство. Иако ова не било во интересите на Австроунгарија, тие сакале да ја поразат Србија. Сепак, Русија била поопасен непријател, а и со влегувањето на Италија во војната на сојузничката страна, Австроунгарците дополнително биле преоптоварени поради различните фронтови.

И сојузниците и централните сили се обиделе да ја натераат Бугарија да избере страна во Големата војна. Бугарија и Србија војувале во две војни во последните 30 години: Српско-бугарската војна во 1885 година и Втората балканска војна во 1913 година. Како резултат на тоа, бугарската влада и луѓето сметале дека Србија поседува земји кои припаѓаат на Бугарија и кога Централните сили и понудиле да и го дадат она што го тврдеа, Бугарите влегле во војната. По загубата на сојузничките во Битката кај Галиполе и рускиот пораз во Горлице, кралот Фердинанд потпишал договор со Германија и на 23 септември 1915 година, по кое Бугарија започнала да се мобилизира за војна.

По влегувањето на Бугарија во Првата светска војна на страната на Централните сили, есента 1915 година[20], бугарската Втора армија ги зазела македонските градови Куманово, Штип, Велес и Скопје. Пролетта 1916 година, потпомогната од своите германски и австроунгарски сојузници, таа ја освоила Рупелската Теснина и, навлегувајќи во источниот дел на Егејска Македонија, ги зазела градовите Сер, Драма и Кавала. Кон средината на август истата година, бугарските сили, предводени од генерал Климент Бојаџиев, ги разбиле трупите на Антантата на просторот Добро Поле - Баница - Лерин и продирајќи кон Костур го зазеле Лерин со околните населби.

Македонскиот фронт на почетокот бил претежно статичен. Француските и српските сили повторно зезеле ограничени подрачја во Македонија со повторно враќање на Битола на 19 ноември 1916 година.

Француските и српските војници конечно направиле пробив, откако повеќето германски и австроунгарски војници се повлекле. Овој пробив бкил значаен во поразот на Бугарија и Австроунгарија, што довело до конечна победа на Првата светска војна.

Сојузничките војски, претежно француски, но потпомогнати од британските, српските и грчките војници, се наметнале во септември 1918 година, ја принудиле Бугарија да ја напушти војната и на крајот успеале да ја ослободат Србија две недели пред крајот на Првата светска војна.

Исчезнувањето на Македонскиот фронт значело дека патот кон Будимпешта и Виена е отворен. Германската висока команда одговорила со испраќање на седум пешадиски линии и коњаница, но овие сили биле далеку од доволни.

Крај на војната уреди

Последиците од војната биле разновидни. Кога завршила Првата светска војна, според Нејскиот мировен договор, Западна Тракија била доделена на Грција, додека Србија добила неколку помали територијални отстапки од Бугарија. Австроунгарија била растурена, а Унгарија изгубила многу поседи. Србија имала водечката позиција во новото Кралство Југославија, придружена од нејзиниот стар сојузник, Црна Гора. Во меѓувреме, Италија воспоставила квазипротекторат над Албанија и Грција повторно го окупирала јужниот дел на Албанија.

Последици уреди

Пред војната, Кралството Србија имало 4.500.000 жители[21]. Според Њујорк тајмс, се проценува дека 150.000 луѓе загинале само во 1915 година за време на најлошата епидемија на тифус во светската историја[22]. Бројот на цивилни жртви е проценет од страна на некои извори на 650.000, првенствено поради појавата на тифус и глад, но и директни судири со окупаторите. Српските жртви учествувале со 8% од вкупните смртни случаи на сојузничките воени лица. 58% од редовната српска армија (420.000 силни) загинале за време на конфликтот. Вкупниот број на жртви изнесува околу 1.000.000. Л.А. Тајмс и Н.Ј. Тајмс, исто така, цитирале над 1.000.000 жртви во своите статии[23][24].

Степенот на српската демографска катастрофа можел да се илустрира со изјавата на бугарскиот премиер Васил Радослав: „Србија престана да постои“ (Њујорк тајмс, лето 1917)[25]. Во јули 1918 година американскиот државен секретар Роберт Ленсинг ги повикал Американците од сите религии да се молат за Србија во нивните цркви[26][27].

Кралството Србија загубило 1.100.000 жители за време на војната. Од 4,5 милиони луѓе, имало 275.000 воени смртни случаи и 450.000 од обичните граѓани. Цивилните жртви се припишуваат главно на недостигот на храна и ефектите од епидемиите како шпанскиот грип. Во прилог на воените смртни случаи, 133.148 биле повредени. Според југословенската влада во 1924 година, Србија загубила 365.164 војници или 26% од мобилизираниот персонал, додека Франција страдала со 16.8%, Германија 15.4%, Русија 11.5% и Италија 10.3%.

На крајот од војната имало 114.000 хендикепирани војници и 500.000 сирачиња[28].

Наводи уреди

  1. ↑ Österreich-Ungarns letzter Krieg — Wien: Verlag der Militärwissenschaftlichen Mitteilungen, 1930. — Vol. 1. pg. 759. This is the total number of soldiers who served on the Balkans until the middle of December 1914.
  2. ↑ http://www.vojska.net/eng/world-war-1/serbia/organization/1914/
  3. ↑ Thomas & Babac. "Armies in the Balkans 1914–1918" pg.12
  4. ↑ Lyon 2015, стр. 234.
  5. ↑ 5,0 5,1 Георги Бакалов, "История на Българите: Военна история на българите от древността до наши дни", p.463
  6. ↑ 6,0 6,1 Spencer Tucker, "Encyclopedia of World War I"(2005) pg 1077, ISBN 1851094202
  7. ↑ Lyon 2015, стр. 235.
  8. ↑ DiNardo 2015, стр. 122.
  9. ↑ Number is for total Montenegrin losses in the war, including the Macedonian Front.
  10. ↑ International Labour Office,Enquête sur la production. Rapport général. Paris [etc.] Berger-Levrault, 1923–25. Tom 4 , II Les tués et les disparus p.29
  11. ↑ Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) Page 219
  12. ↑ Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow Pages 66,79,83, 85,160,171 and 268.
  13. ↑ 13,0 13,1 Keegan 1998, стр. 48–49
  14. ↑ Willmott 2003, стр. 2–23
  15. ↑ Willmott 2003, стр. 27
  16. ↑ Родолф Арчибалд Рајс о злочинима Аустроугаро-Бугаро-Немаца у Србији 1914–1918, стр. 60-61.
  17. ↑ В. Ћоровић, Односи између Србије и Аустро-Угарске у ХХ веку, Белград, 1936,
  18. ↑ Dr. Ferenc Pollman, „Austro-hungarian Atrocities against Serbians during the WWI (Šabac, 17 th of August, 1914)“,
  19. ↑ Поповић, Никола Б. (2000). Срби у Првом светском рату 1914—1918. Нови Сад: Друштво историчара Јужнобачког и Сремског округа.
  20. ↑ Н. Поповић, Антанта и српско-бугарски односи у Првом светском рату, стр. 101-125.
  21. ↑ „Serbia in 1914“. Архивирано од изворникот на 2013-03-27. Посетено на 2018-11-11.
  22. ↑ „$1,600,000 was raised for the Red Cross“ (PDF). The New York Times. 29 October 1915.
  23. ↑ „Fourth of Serbia's population dead“. Архивирано од изворникот на 2013-07-21. Посетено на 2018-11-11.
  24. ↑ Asserts Serbians face extinction
  25. ↑ Serbia restored
  26. ↑ „Serbia and Austria“ (PDF). New York Times. 28 July 1918.
  27. ↑ „Appeals to Americans to pray for Serbians“ (PDF). New York Times. 27 July 1918.
  28. ↑ Banac, Ivo (1988). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Cornell University Press. стр. 222. ISBN 9780801494932. its postwar population included some 114,000 invalids and over half a million orphans

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Србија_во_Првата_светска_војна&oldid=5166898“