Википедија

Словенска митологија

(Пренасочено од Словенска религија)

Словенска митологија (или словенска религија) — систем од верувања и обичаи на словенските народи кои еволуирале во текот на период од околу 3000 години. Се претпоставува дека некои нејзини делови датираат од неолитски, па дури и мезолитски времиња. Оваа религија поседува многу заеднички елементи со другите индоевропски религии.

Многу генерации словенски уметници биле инспирирани од нивниот народен фолклор: Садко во Подводното царство од Иљја Репин (1876)

Извори

уреди

За разлика од старогрчката и староегипетската митологија, не постојат оригинални записи кои сведочат за карактерот на словенската митологија. Иако постојат разни мислења, сѐ уште не е докажано дека Словените имале писмо пред нивната христијанизација; затоа, сите верувања и преданија се пренесувале од колено на колено и биле заборавени во текот на вековите по доаѓањето на христијанството. Пред тоа, ретки записи за словенската религија биле пишувани од христијанските мисионери кои и без друго не биле многу заинтересирани за паганските обичаи, и сигурно е дека нивните записи не се објективни. Пронајдени се археолошки наоди од типот на идоли и олтари, но тие само ги потврдуваат постоечките историски записи и не кажуваат ништо ново. Фрагменти од старите пагански верувања се одржани до ден денес кај народните верувања и обичаи, песни и сказни на сите словенски народи[1]. Задачата на историчарите и фолклористите е да ги реконструираат старите митови и легенди од нивните современи остатоци - задача која е многу комплексна и тешка.

Пишани извори

уреди

Пишани извори за словенските верувања кои датираат пред преселбата на старите Словени сѐ уште не се пронајдени. Единствен исклучок би бил Херодот во чии Истории, тој спомнува племе по име Неури на далечниот север, каде мажите се преправале во волци неколку дена во годината. Некои истражувачи сметаат дека ова било словенско племе, бидејќи тој обичај може да има врска со верувањето во врколаци, додека други сметаат дека се работи за старословенски карневал во чест на богот Велес, каде група младичи талкале по селото преоблечени во волци. Меѓутоа сѐ уште не е утврдено дали Неурите имаат каква било врска со старите Словени.

За првпат словенската митологија дефинитивно се споменува во 6 век од страна на византискиот историчар Прокопиј, чиј Белум Готикум ги опишува верувањата на едно јужнословенско племе кое ја прешло реката Дунав и продолжило јужно до своето одредиште, сѐ за два дена. Според него, овие Словени верувале во единствен бог, господар на сите други, кој ги правел громовите и грмотевиците; иако историчарот не го споменува името на богот, од неговиот опис се гледа дека се работи за Перун. Исто така Прокопиј споменува разни верувања во демони и нимфи (т.е. самовили), но не споменува било кое друго име.

Во Русија постојат наоди дека се верувало во боговите Перун и Велес. Исто така Нестор Хроничарот го опишува пантеонот воспоставен од страна на Владимир I во Киев во 980 год. Овој пантеон се состоел од Перун, Хорс, Дажбог, Стрибог, Симаргл и Мокош. Хипатскиот кодекс од Првата хроника исто така го споменува богот Сварог, кој е споредлив со грчкиот бог Хефастион. Исто така интересен е источнословенскиот еп „Сказна за Игоровиот поход“ кој ги споменува Велес, Дождобог и Хорс. Оригиналниот еп датира од 12 век, иако постојат и мали несогласувања во врска со неговата автентичност.

 
Коледа - богот на зимското сонце.

Најбројните пишани извори зборуваат за западнословенското паганство, од кои најголеми се хрониката на Тиетмар Мерсемуршки, која датира од почетокот на 11 век, а опишува храм во градот на Радигост (Riedegost) каде бил славен големиот бог Сварогич (Zuarasic). Според Тиетмар, ова било најсветото место на паганските Словени и Сварогич бил нивниот најважен бог.

Исто така прилично вреден документ е Хроника Славорум напишан во доцниот 12 век од страна на Хелмонд, германски свештеник. Тој ги споменува 'ѓаволот' Црнобог (Zerneboh), богот Поренут, божицата Сива, некои повеќеглави богови чии имиња не ги знаел, и конечно, големиот бог Севид кој се славел на островот Риген, а според Хелмонд, бил најважниот бог на западните Словени.

Трет и веројатно најважен извор е данскиот хроничар Саксон Граматик кој во неговото дело „Дела на Данците“ (Gesta Danorum) опишува војна која се водела во 1168 год, од страна на данскиот крал Валдемар против Венедите од Риген, и нивиот пораз и уништувањето на великиот храм на Севид таму. Исто така Саксон детално ја опишува богослужбата на богот Севид, обичаите кои се однесувале на него и неговата висока четириглава статуа. Саксон споменува повеќеглави богови и кај другите словенски племиња: Руѓевит, Поревит и Порентиј[2].

Четврт главен извор се трите биографии на германскиот бискуп-воин Св. Ото, кој во раниот 12 век водел неколку мисии во регионот на словенските племиња крај Балтикот. Според ракописот, најважниот словенски бог бил Триглав, чии храмови се наоѓале во градот Шчеќин. Во градовите Волгаст и Хафелберг пак, бил славен богот на војната Геровит, т.е. Јаровит, веројатно Јарило од источнословенскиот фолклор.

Археолошки наоди

уреди

Пронајдени се статуи на неколку словенски богови. Во 1848 година на брегот на реката Збруч, пронајдена е висока камена статуа со четири лица и една камена капа. Заради неговата сличност со она опишаното во Риген, било заклучено дека се работи за статуа на Севид, иако не било јасно дали тоа е оригиналниот Севид од Риген. На други места се пронајдени неколку други повеќеглави статуи. Мала четвороглава статуа од 10 век, изделкана од коска била пронајдена меѓу урнатините на Преслав, престолнината на средновековна Бугарија. Двоглава дрвена статуа со големина на човек е пронајдена на остров во езерото Толенсесе близу Нојбранденбург: во средниот век, ова била земјата на словенскиот народ Доленци, чие име го носи езерото. Освен тоа, троглава статуа била откриена во Далмација (Хрватска), на еден рид, на која било напишано името Сувид, недалеку од врвот на планината Динара наречен Троглав.

 
Индоевропскиот обичај на приредување на гозби кај нас се нарекува слава, што доаѓа од чинот на „славење“ или „возвишување“ на божества.

Откриени се и остатоци од неколку други словенски светилишта. Извесни археолошки ископувања на ’ртот Аркона на островот Риген имаат дојдено до остатоци на големиот храм и градот кој соодветствува на оној опишан од Саксо. Во Новгород, најдени се и остатоци од стар олтар посветен на Перун. Олтарот се состои од широка, кружна платформа која ја опкружува статуата. Платформата е опкружена со ров со осум апсиди, каде се наоѓаат остатоците од жртвени олтари. Самата тврдина била мошне слична на други вакви пронајдени наоѓалишта.

Сите овие археолошки наоди имаат по неколку заеднички аспекти. Боговите имааат повеќе глави, а местата имаат по неколку жртвени олтари. Сето тоа ги потврдува записите на христијанските мисионери, а исто така и укажува на тоа дека Словените придавале големо значење на боговите со повеќе од еден аспект.

Исто така се сметаат за значајни неколкуте грнци од 4 век од Черјаковата култура. Рускиот археолог Борис Рибаков има заклучено дека написите на нив се делови од словенскиот календар.

Словенската паганска традиција и христијанското влијание

уреди

Христијанизацијата на словенското население во Македонија од 7 век до средината на 9 век, била спроведувана спорадично на териториите коишто се нашле под непосредна управа на Ромејското Царство, што придонесувало за нивно постепено, но и потполно вклопување во ромејското културно и општествено–политичко ткиво, коишто придонесувале за зајакнување на меѓусебниот соживот меѓу словенското и ромејското население. За разлика од ова словенско население, слободното словенско население на поголемиот дел од територијата на денешна Македонија живеело во состав и под управа на сопствените племенско–политички сојузи, склавиниите, во чиишто области за време и по доаѓањето на Словените, во исто време со рушењето на христијанските храмови по македонските градови престанало да дејствува и да постои дотогашното црковно уредување. Од тие причини, словенското население по склавиниите во Македонија било во можност подолг период да ја слави и да ѝ служи на старата вера, што воопшто не му попречило при остварување на добрососедските односи со месното ромејско население, бидејќи во тие односи тоа станало своевиден проводник на влијание и на идеи во двете насоки. Што се однесува, пак, до покрстувањето на слободното словенското население од склавиниите, тоа се случувало постепено, бидејќи зависело, од една страна, од можностите на склавиниите да им одолеат и да се одбранат од сè почестите притисоци на ромејската војска, а од друга страна, од успехот на преземените воени походи на царевите.

Оттаму, верската потчинетост секогаш ја следела политичката потчинетост, а никако обратно или сама по или за себе, за што во својата „Тактика” известува и мудриот цар Лав VI (886 – 912), каде што меѓу другото, со особена гордост пишува за делата на својот татко, којшто, успеал да направи:

„да они напусте старе обичаје и погрчивши их и подвргнувши их управљачима на ромејски начин, и подаривши им крштење, ослободи их ропства сопствених владара и научи их да се боре против народа непријатељских Ромејцима ...”, од каде што произлегува дека потчинувањето секогаш му претходело на покрстувањето.

Меѓутоа старите пагански традиции, како меѓу Ромеите така и меѓу Словените, ниту згаснале, ниту пак, исчезнале во преодниот период, туку по постепеното преобразување, сè уште дејствувале и во новонастанатите општествени услови. На овој и ваков начин поттикната на преобразување, словенската и ромејската култура ги поставиле темелите на средновековната словенска и ромејска, а нешто подоцна и грчка народна култура, чии траги оставиле траен белег и врз севкупната традиција, култура и обредна пракса како на словенското така и на несловенското население во Македонија. Оттаму, кога станува збор за остатоците на словенската паганска традиција и нејзиниот придонес или преосмислување преку христијанските обредни дејства, не можат, не смеат и не би требале да се заобиколат и најситните остатоци на старата многубожечка вера, раштркана низ скудните пишани извори, сочувани, но видоизменети во свеста на народот, пренесени во народните преданија и особено одржани во месните називи, бидејќи и единствено со нивна помош, донекаде можат да се доловат времето, местото и значењето на нивното појавување, нивното дејствување и нивниот опстанок.

Сочуваност на древната паганска традиција

уреди

Потврда за сочуваноста на древната паганска традиција, освен во имињата на местата најмногу може да се најде во остатоците од древните верувања, низ содржината на старите митски повести, преку обредите и во оребдната практика, во фолклорни содржини, преживеани до денес, како и во предметите и делата. Дека е тоа така сведочи и една од фреските во гробниот параклис на големиот охридски чудотворец, исцелител и еден од седмочислениците, Свети Наум, посветена на впрегнувањето на мечката во ѕевгарот со волот, како дел од циклусот посветен на животот и чудата на светецот. Ова чудо било изведено или поттикнато на молба или по желба на орачот, којшто во неможност да си го заврши орањето, откако мечката му го изела едниот вол, му се пожалил на светецот. Овај, за да му помогне ја употребил својата чудотворна моќ со која ја покорил и ја натерал мечката да слезе од планината, по што ја вјармил во ѕевгарот со другиот вол по казна до крајот на животот да мора да ора, за да го окае направеното зло. Оттаму, заради покажаната чудотворна моќ при впрегнувањето на мечката како и пројавените слични чудесни знаци, Св. Наум го ставиле во редот на светителите покровители на домашните животни, какви што, покрај него, биле уште и Св. Димитрија, Св. Никола, Св. Ѓорѓи, и др.

Појавата и ширењето на христијанските култови меѓу словенското население на територијата на Македонија, без оглед дали се наоѓало под ромејска или под бугарска управа, биле овозможени и поткрепени од страна на повторно востановената црковна власт со чијашто помош биле обновени разурнатите, запустените или запуштените цркви, манастири и црковни објекти во поголемите и помалите градови за време на словенските напади, каде што за кратко време по рехристијанизацијата биле вратени, обновени или создадени нови епископски седишта. Особено биле почитувани Архангелот Михаил и големиот заштитник на Тесалоника, воинствениот Св. Димитриј, чии дејности и дела постепено биле вградувани и поистоветувани со дејностите на одделни словенски божества, меѓу коишто и на Велес, бидејќи дел од неговите божествени постапки се познати.

Поради одредени сличности со некои остатоци од паганските дејности на некое од древните индоевропски, словенски или старобалкански божества во минатото, тесно поврзани со пролетните сточарски, а понекаде земјоделски култови, како и поради наговестните навестувачките траги на причините за вечната борба со змејот и нивните определени значења во митската матрица, придонеле, древниот средоземен митски бог или херој - борец со змејот, во народната традиција на голем број, особено словенски народи, па во тие рамки и на македонскиот, да бидат поистоветени со дејностите на Св. Ѓорѓи Победоносец, празнуван како пролетен празник или Ѓурѓовден. Покрај многуте направени добри дела, едно од неговите житиски чуда e победата над змејот, ламјата, со што неговиот лик бил зачуван двојно како христољубив воин и победник во борбата со ламјата, од една страна, но и како олицетворение на пролетта и временски меѓник на земјоделско–сточарскиот календар.

Отпечатоците на влијанијата коишто старозаветниот пророк, а потоа и христијанскиот светител Илија ги оставиле врз паганската митологија на Словените на Балканот и пошироко, можат да се следат преку преданијата, приказните и легендите во коишто Громовникот Илија е претставен како типичен посредник меѓу луѓето и Господ. Во негова надлежност останале или биле пренесени истите старозаветни, но и пагански деjности со целосна власт врз атмосферските сили – громот, молњата, дождот и водите.

Словенските богови како тема во уметноста и во популарната култура

уреди

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Гордана Стојковска, Речник на јужнословенска митологија, Издавачки центар Три, Скопје, 2004, стр. 5 - 18.
  2. ↑ Нина Анастасова - Шкрињариќ, Словенски пантеон, Нина Анастасова - Шкрињариќ, Менора, Скопје, 2004, стр. 164 - 202
  3. ↑ Радован Лалић, „Предговор“ во: Николај Васиљевич Гогољ, Мртве душе (поема). Београд: Просвета, 1966, стр. XXIX.
  4. ↑ Блаже Конески, Везилка. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 18.
  5. ↑ Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 145.
  6. ↑ Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 146-147.

Надворешни врски

уреди

Наводи

уреди
  • Айбабин, И.А. — Погребения конца VІІ — первой половины VІІІв. в Крыму, Москва, 1982
  • Амброз, А.К. — О символике русской крестянской вышивки архаического типа, Москва, 1966
  • Ангелов, В. — Семантичните метаморфози на двуглавия орел, Български фолклор, София, 1991
  • Арнаудов, М. — Студии върху българските обреди и легенди, т. 1-2, София, 1971-1972
  • Беновска, М. — Същност и естетически измерения на обреда Герман, Обреди и обреден фолклор, София, 1981
  • Боровский, Я.Е. — Мифологический мир древних киевлян, Киев, 1982
  • Будимир, М. — Са словенског Олимпа, Зборник филозофског факултета у Београду, Београд, 1956
  • Василева, М. — Коледа и сурва — български празници и обичаи, София, 1988
  • Велецкая, Н. — Языческие претставления о задгробной жизни и рудименты их в славянской народной традиции, Скопје, 1969
  • Гейщор, А. — Митология на славяните (превод), София, 1986
  • Генчев, С. — Обичаи и обреди за дъжд, Добруджа — етнографски, фолклорни и езикови проучвания, София, 1974
  • Георгиев, П. — Изображение на четирилико славянско божество от Преслав, Археология, София, 1984
  • Георгиева, И. — Българска народна митология, София, 1983
  • Герасимов, Т. — Сведение за един мраморен идол у българските славяни в Солунско, София, 1960
  • Динеков, П. — Български фолклор, София, 1980
  • Иванов, В.В.; Топоров, В.Н., — Славянская мифология / Мифы народов мира. Энциклопедия, т. 2, Москва, 1988, с. 450-456
  • Костовъ, С. — Култътъ на Германа у българите, Известия на българското археологическо дружество, София, 1913
  • Кук, Р. — Дрво живота — симбол центра (превод), Градац, Чачак, 1984–85 г.
  • Лесков, А. — Курганы-находки, проблемы, Ленинград, 1981
  • Мурзін В., Ролле Р., Супруненко О. — Бiльське городище, Київ-Гамбург-Полтава, 1999
  • Носова, Г. — Язычество в православии, Москва, 1975
  • Панчовски, И. — Пантеонът на древните славяни и митологията им, София, 1993
  • Писаренко, Ю. — Велес-Волос в язичницькому свiтоглядi давноi Русi, Київ, 1997
  • Ристески, Б. — Македонски додолски и други обичаи и песни за дожд, Македонски фолклор, Скопје, 1977
  • Рыбаков, Б. — Древние Русы, Москва, 1953
  • Рыбаков, Б. — Искусство древних славян, Москва, 1953
  • Рыбаков, Б. — Русалии и бог Симаргл — Переплут, Москва, 1967
  • Рыбаков, Б. — Язычество древних славян, Москва, 1981
  • Рыбаков, Б. — Язычество древней Руси, Москва, 1987
  • Тодорова, И. — Култът към слънцето и огъня в магичните ритуали, В. Търново, 1984
  • Тодорова, И. — Култът към мъртвите в магичните ритуали на Балканите, В. Търново 1994
  • Целакоски, Н. — Дебарца — обреди, магии и обредни песни, Скопје, 1984
  • Цивьян, Т.В. — Балканские дополнения к последним исследованиям индоевропейского мифа о громовержце, Москва, 1977
  • Чаjкановић, В. — О магији и религији, Београд, 1985
  • Чаусидис, Н. — Митските слики на јужните словени, Скопје, 1994
  • Ђорђевић, Т.Р. — Вештица и вила у нашем народном веровању и предању, Београд, 1989
  • Шилов Ю.О. — Праісторія Русі-України, Київ, 1998
  • Сварог , [1]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Словенска_митологија&oldid=5188518“