Википедија

Триглав

За други значења на поимот, погл. Триглав (појаснување).

Триглав (словенечки: Triglav; германски: Terglau; италијански: Tricorno) ― највисок планински врв на Јулиските Алпи, во северозападниот дел на Словенија. Неговата височина изнесува 2.863.65 метри.[1][notes 1] Врвот е најистакнат симбол на словенечкиот народ. Тој е средиштниот дел на Националниот парк Триглав, единствениот национален парк во Словенија. Триглав бил и највисокиот врв во Југославија пред независноста на Словенија во 1991 година.

Триглав
Поглед од исток
Највисока точка
Надм. вис.2864 м
Истакнатост2059 м
Заведена какоНајвисока точка во земјата
Крајно истакнат врв
Географија
Триглав на карта

Карта

Матичен венецЈулиски Алпи
Искачување
Прво освојување1778
Најлесен патКачување по карпи, со железно јаже

Име

уреди

За планината низ историјата биле користени различни имиња. Една стара карта од 1567 година ја именувала како Окра монс (Ocra mons), додека Јанез Вајхард фон Валвазор ја нарекол Крма во втората половина на 17 век.[2] Според германскиот планинар и професор Адолф Гштирнер, името „Триглав“ првпат се појавило во пишаните извори како „Терглау“ во 1452 година, но првичниот извор е изгубен.[3] Следната позната појава на „Терглау“ ја наведува Гштирнер и е од судскиот опис на границата во 1573 година.[4] Раните облици на името „Триглав“ исто така се „Терглау“ во 1612 година, „Терглу“ во 1664 година и „Терклу“ околу 1778-1789 година. Името е изведено од кованицата „*Три-голвъ“ (буквално „три глави“ - т.е. „три ​​врвови“), што може да се разбере буквално затоа што планината има три врва кога се гледа од голем дел од Горењска. Малку е веројатно дека името има некаква врска со словенското божество Триглав.[5] Во местниот дијалект, името се изговара [tərˈgwɔu̯] (со второслог нагласок, како да е напишано Трглов, со темно „л“ доживувајќи вокализација) за разлика од стандардниот словенечки „Триглав“.[6] Највисокиот врв понекогаш е нарекуван и Голем Триглав (словенечки: Велики Триглав)[7] да се разликува од Мал Триглав[8] (Мали Триглав, 2,738 м веднаш на исток.

Историја

уреди

Првото регистрирано искачување на Триглав било постигнато во 1778 година, на иницијатива на индустријалецот и полимат Зигмунд Зојс.[9] Според најчесто цитираниот извештај, објавен во весникот Illyrisches Blatt (Илирски лист) во 1821 година од историчарот и географ Јохан Рихтер, тој бил хирургот Ловренц Виломицер (напишано како „Вилоницер“ од Рихтер), ловецот на дивокози Стефан Рожич и рударите Лука Корошец и Матевж Кос. Според извештајот на Балтазар Аке во неговата Крањска ориктографија (изворно: Oryctographia Carniolica), ова се случило кон крајот на 1778 година, од двајца ловци на дивокоза, од кои едниот е Лука Корошец и еден од неговите поранешни студенти, чие име не се споменува.[10]

Висината на Триглав првпат била измерена на 23 септември 1808 година од Валентин Станич.[10] Првиот што го ставил името на планината на карта, напишана како Монс Терглоу (Mons Terglou), бил Јоанес Дизма Флоријантсшич де Гринфелд, кој во 1744 година ја објавил картата Хронографска табела на Војдовството Крањска (латински: Ducatus Carniolae Tabula Chorographica).[11] Првата карта со името „Триглав“ била „Карта на словенечките земји и провинции“ (словенечки: Zemljovid Slovenske dežele in projacin) од Петер Кослер, завршена од 1848 до 1852 година и објавена во Виена во 1861 година.[12]

За време на Втората светска војна, Триглав симболично го освоил главниот погон на словенечкиот отпор кон италијанските и германските војски.[13] Словенечките партизани носеле капа т.н. триглавка од 1942 година до по 1944 година.[14]

Триглав бил највисокиот врв на сега непостоечката Југославија; тој бил највисокиот и најистакнат врв на двете земји и заедно со јужната река Вардар (сега во независна Македонија), биле симбол на југословенското „братство и единство“.

Културно значење

уреди

Народна книжевност

уреди

Областа на Триглав е сценографијата на една стара словенечка народна приказна за ловец кој бара богатство чувано од маѓепсана машка дивокоза по име Златорог, односно по неговите златни рогови).

Државен симбол

уреди
 
Грбот на Словенија, со стилизиран приказ на Триглав.
Главна статија: Грб на Словенија
 
Словенечка партизанска триглавка.

Стилизираниот приказ на препознатливиот облик на Триглав е средиштниот елемент на грбот на Словенија, дизајниран од вајарот Марко Погачник, а за возврат е прикажан на знамето на Словенија.[15] Покрај Македонија, Сан Марино и Словачка, Словенија е единствената друга земја во Европа и една од ретките во светот што има планина на својот грб.[16] Порано бил прикажан на грбот на Социјалистичка Република Словенија.

Првиот што го претставил Триглав како симбол на Словенците бил архитектот Јоже Плечник, кој во 1934 година го ставил покрај другите грбови на народите на Кралството Југославија на грбот на статуа на Богородица пред парохиската црква во Блед.[16]

За време на Втората светска војна, стилизираниот Триглав бил симбол на движењето на отпорот Ослободителен фронт на словенечкиот народ.[16] Карактеристичните капи со три врва што ги носеле Словенечките партизани за време на борбите во словенечките земји, биле познати како триглавки.

Релјефна карта на планината е дизајнот на националната страна на словенечката 50 евроценти.

Поранешниот словенечки претседател Милан Кучан еднаш изјавил дека е должност на секој Словенец да се искачи на Триглав барем еднаш во животот.

Денес е дел и симбол на Триглавскиот национален парк (Triglavski narodni park).

Поврзано

уреди

Забелешки

уреди
  1. ↑ Според мерењето изведено во 1985 година до долината Трента од страна на Геодетскиот институт на Словенија, тој има надморска височина од 2,864.09 м.[1]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Banovec, Tomaž (март 1986). „Triglav, 2864 metrov“ [Triglav, 2864 meters]. Planinski Vestnik (словенечки). LXXXVI (3): 106.
  2. ↑ Orožen, Fran (декември 1903). „Kaj pripoveduje Valvasor o Krmi (Triglavu)“ [Што Валвазор вели око Крма (Триглав)] (PDF). Planinski Vestnik (словенечки). IX (12): 201–202. ISSN 0350-4344.
  3. ↑ Zorzut, Ludovik (јули 1961). „Odkrite zanimivosti“ [Interesting Facts Discovered]. Planinski Vestnik (словенечки). XVII. стр. 330. ISSN 0350-4344.
  4. ↑ Golec, Boris (2001). „Iz zgodovine pisarniške slovenščine v 1. polovici 18. stoletja“ [From the History of Administrative Slovene in the First Half of the 18th Century] (PDF). Arhivi (словенечки). XXIV (1): 100. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-10-14. Посетено на 2023-02-17.
  5. ↑ Snoj, Marko (2009). Etimološki slovar slovenskih zemljepisnih imen. Љубљана: Modrijan. стр. 439.
  6. ↑ Bezlaj, France. 2005. Etimološki slovar slovenskega jezika, vol. 4. Ljubljana: Slovenska akademija znanosti in umetnosti, стр. 224.
  7. ↑ Slovenska zemlja: opis slovenskih pokrajin v prirodoznanskem, statistis̄kem, kulturnem in zgodovinskem obziru. Љубљана: Matica slovenska. 1892. стр. 21.
  8. ↑ Merrill, Christopher (2001). Only the Nails Remain: Scenes from the Balkan Wars. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. стр. 52.
  9. ↑ Gabrovec, Matej; и др. (2014). „Najstarejši kartografski prikazi, pisne omembe in likovne upodobitve“ [The Oldest Cartographic Depictions, Written Mentions and Visual Depictions]. Triglavski ledenik [Triglav Glacier]. Založba ZRC. стр. 26–27. ISBN 9789612547318.
  10. ↑ 10,0 10,1 Mikša, Peter (2014). „Exploring the Mountains – Triglav at the End of the 18th Century“. Во Štih, Peter; Zwitter, Žiga (уред.). Man, Nature and Environment between the Northern Adriatic and the Eastern Alps in Premodern Times. Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani [Ljubljana University Press, Faculty of Arts: Historical Association of Slovenia]. стр. 202–215. ISBN 978-961-237-723-6.
  11. ↑ Drago, Perko (2001). Analiza površja Slovenije s stometrskim Digitalnim modelom reliefa [Analysis of the Surface of Slovenia with a 100-meter Digital Model of the Relief]. Ljubljana: Založba ZRC. стр. 41.
  12. ↑ Fridl, Jerneja; Renata, Šolar (2011). „Vpliv razvoja kartografskih tehnik na podobe zemljevidov slovenskega ozemlja od 16. do 19. stoletja“ [The Influence of the Development of Cartographic Techniques on the Appearances of the Maps of the Slovene Territory from the 16th Until the 19th Century]. Knjižnica (словенечки). Zveza bibliotekarskih društev Slovenije. 55 (4).
  13. ↑ Debeljak, Aleš; Snel, Guido (2004). „Dreaming of Friends, Living with Foes“. Alter Ego: Twenty Confronting Views on the European Experience. Amsterdam University Press. стр. 57. ISBN 978-90-5356-688-6.
  14. ↑ Luštek, Miroslav. „Nekaj zunanjih znakov partizanstva“ [Some External Signs of the Partisan Movement]. Во Bevc, Milan.; и др. (уред.). Letopis muzeja narodne osvoboditve 1958 [The Yearbook of the Museum of the National Liberation 1958] (словенечки и француски). II. Museum of the National Liberation of the People's Republic of Slovenia. Предлошка:COBISS. Архивирано од изворникот на 15 мај 2013. Посетено на 17 февруари 2023.
  15. ↑ „Zakon o grbu, zastavi in himni Republike Slovenije ter o slovenski narodni zastavi“ [Закон за грбот, знамето и химната на Република Словенија и словенечкото народно знаме]. Uradni list [Службен весник] (словенечки). 21 октомври 1994.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Otorepec, Božo (1997). „Triglav: ein Symbolberg“ [Triglav: a Symbol Mountain]. Les Alpes de Slovénie = Die Alpen Sloweniens (германски и француски). стр. 137–142. ISBN 3-905312-38-7. Предлошка:COBISS.[мртва врска]

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Триглав&oldid=5087029“