Северномакедонско наречје
Северномакедонско наречје — едно од трите наречја на македонскиот јазик. Ова наречје се зборува на територијата на северна и североисточна Македонија, околу градовите Тетово, Скопје (Црногорија), Куманово, Кратово, Крива Паланка и Свети Николе. Наречјето се дели на две подгрупи и тоа: западна група и источна група.
| Северномакедонско наречје | |
|---|---|
| Јазично семејство | индоевропски
|
| Јазични кодови | |
| ISO 639-3 | – |
 | |
Граници
уредиНа југ тие граничат со кочанскиот, штипскиот и велешкиот говор. Граничната линија во наjгруби црти оди (по правецот исток - запад) по вододелницата меѓу Брегалница и Злетовска Река, ја сече последнава јужно од Злетово и излегува на селото Судик. Ова е истовремено и границата мегу кочанскиот и кратовскиот говор. Меѓу штипскиот и овчеполскиот говор, границата оди по линијата Судик - Врсаково - Богословец. Овие се најјужни села каде што доминираат црти од овчеполскиот говор. Од Богословец границата оди кон северозапад по правецот на селата Кнежjе - Трстеник - Џидимирци, кои се наоѓаат западно од Свети Николе, а спрема скопската говорна област по правецот Џидимирци - Дивље - Горно Коњари - Миладиновци (Аџалари) - Буjковци. Во последниве две села готово подеднакво се употребуваат кумановски и скопски црти. Спрема Скопската Црногорија граничната линија поминува северно од Скопjе. Во селата Стаjковци, Црешево, Горно Оризари, Волково и Кучково, кои се наоѓаат сите на една линија, преовдадуваат црти од црногорскиот говор, негде повеќе, како на пример во Кучково и Горно Оризари, негде помалку. Областа меѓу Вардар до неговиот завоj северозападно од Радуша и Лепенец населена е со албански елемент. На север овие говори граничат со српската јазична територија. Јазичната граница оди приближно по линијата Шар - јужно од Качаник - Скопска Црна Гора - Козјак - Широка Планина - вододелницата меѓу Крива Река и Горна Пчиња - бугарската граница. Последни македонски населби спрема прешевската област се: Думановце, единствено македонско село меѓу албанските населби во кумановскиот дел на Црногоријата, Табановце, Алгуња, Пелинце, јужно од манастирот Прохор Пчински, а спрема Горна Пчиња: Буковљане, Длабочица, на кумановскиот дел и Герман, Нерав, Огут, Подржи Коњ, Луке на кривопаланечкиот. Источната граница на северните говори оди по државната граница меѓу Македонија и Бугарија. Сите овие говори во својата основа претставуваат еден посебен дијалектен тип. Од другите наши дијалекти со кои граничат на југ се разликуваат со ред и фонетски, морфолошки и синтаксички особености. Но исто така тие се разликуваат и од призренските и јужноморавските српски дијалекти со кои граничат на север и со коишто имаат повеќе органски врски.[1]
Дијалектни одлики
уреди- Изедначување на еровите (големиот ъ со малиот ь) во еден глас /ă/ : дăш, сăн, лăн, дăн, котăл;
- Замена на вторичниот ер (ъ2) со ă : лăже, мăгла, ветăр, осăм, рекăл;
- Предлогот в/во во овие говори гласи у: иде у школу, у грат; или во претставка: улезе, унутра, унук, удовац;
- Старословенското ѫ речиси во сите положби на зборот се заменило со у : рука, пут, иду, имау;
- Старото самогласно л е заменето со у/лу/ла: јáбука, вýна, вук, слýза, слăнце, клăче, слăза/слуза.
- Премин на е во а во зборовите : трáва, орá/ораф.
- Наставка -у во општата форма кај именките на -а: жену, њиву;
- Наставка -ога во заменско-придавните форми: њéга, тóга, дóброга;
- Кај именките од женски род се јавува множинска наставка –е: жене, шамие;
- Во прво лице множина, сегашно време, се јавува наставка –мо: óдимо, úдемо;
- Наставка –в за трето лице множина: они úмав;
- аставка –ше во трето лице множина, во аорист: они имáше
- Протетично ј пред почетното е: језúк, јеш;
- Наполно губење на гласот х од самогласниот систем: сóа, сиромá;
- Се чува старото палантално л (l’): пóље, постéља;
- Групата мн се разедначила во мл: млозúна;
- Групата мј се променила во мњ: лáмња;
- Наставка –ики за именките од среден род во множина: пилики, телики
- Кратка заменска форма за женски и машки род гу и га: њýма гу видó, њéга га видó;
- Имперфектно-аористната наставка гласи –смо и –сте: викáсмо, викáсте;
- За минато-идно време присутна е формата теше/ќеше: теше да úде;
- Од предлозите покарактеристични за овие говори се: уз, више, проз, из...: уз рéку иде, више пýт, проз сéло пројдé, из грат се врнá;
- Карактеристични именски наставки за овие говори се: -ача, -оња, -оќа...: дебељáча, сивóња, простóка, старóка, самотúња.[2]
Разлики меѓу овие говори
уредиПостојат разлики и во рамките на самите северни говори, со што се укажува на тоа дека и овие говори не покажуваат апсолутно единство. Од една страна стојат говорите во источниот дел од северното наречје (кумановскиот, кратовскиот, кривопаланечкиот и овчеполскиот), кои се одликуваат, главно, со: слободен акцент , употреба на една членска наставка (-ат), предлогот со овде е сас/сăс и други црти, со кои овие говори стојат поблиску до источните македонски говори. Од друга страна пак, говорите од западниот дел од ова наречје (скопскоцрногоркиот и тетовско-вратничкиот или долнополошкиот говор), ги одликува: третосложниот (фиксиран) акцент, губењето на меѓусамогласното в, употребата на троен член, со што се овие говори поблиску до западното македонско наречје.
Дијалекти на северномакедонското наречје
уредиНаводи
уреди- ↑ Дијалектите на македонскиот јазик, Божидар Видоески, том 2, стр.159
- ↑ Македонски јазик и литература за III година, Стојка Бојковска, Лилјана Минова – Ѓуркова, Димитар Пандев, Живко Цветковски, Гане Тодоровски, Наташа Аврамовска, просветно дело, Скопје,2004
- ↑ Божидар Видоевски (Дијалектите, том1, 1998: стр.149-162 Архивирано на 20 јуни 2021 г.) овој дијалект го нарекува исклучиво Тетовски (не Долнополошки).
- ↑ Божидар Видоевски (Дијалектите, том1, 1998: стр.149-162 Архивирано на 20 јуни 2021 г.) го наведува Вратничкиот дијалект посебен од Тетовскиот.