Кнежество Албанија
Кнежевство Албанија (албански: Principata e Shqipërisë) — краткотрајна монархија во Албанија, на чело со Вилхелм, принцот од Албанија, која траела од Лондонскиот договор од 1913 година со кој завршила Првата балканска војна, преку инвазиите на Албанија за време на Првата светска војна и последователните спорови за албанската независност за време на Париската мировна конференција од 1919 година, до 1925 година, кога монархијата била укината и била прогласена Албанската Република.
Кнежество Албанија Principata e Shqipërisë (албански)
| |
|---|---|
| 1914–1925 1916–1918: Влада во егзил | |
.svg) Знаме[1]
.svg) Great Arms
| |
| Motto: Atdheu mbi të gjitha "Татковината пред се" | |
| Химна: Химна "Химна на знамето" | |
 Кнежевството Албанија во 1916 година | |
| Главен град | Драч (1914–1920) Лушње (1920) Тирана (1920–24) |
| Говорени јазици | албански |
| Демоним(и) | Албанци |
| Уредување | Уставна монархија |
| Принц | |
• 1914 | ВилхемI |
| Премиер | |
• 1914 (прв) | Турхан-паша Пермети |
• 1925 (последен) | Ахмед Зогу |
| Legislature | Парламент |
| Историски период | Прва светска војна / Меѓувоен период |
• Основана | 21 февруари 1914 |
• Престанала да постои | 31 јануари 1925 |
| Население | |
• 1923 | проценка на 979,000[2] |
| Валута | без валута до 1925 (албански лек)[3] |
Историја
уредиАлбанија била под османлиска власт од околу 1478 година. Големите сили ја признале независноста на Албанија со Лондонскиот договор во мај 1913 година, а кнежевството било основано на 21 февруари 1914 година. Големите сили го избрале принцот Вилхелм Видски, внук на кралицата Елизабета од Романија, да стане суверен на новонезависната Албанија.[4] На 21 февруари 1914 година 18 албански делегати кои ги претставувале 18-те области на Албанија била дадена формална понуда, понуда која тој ја прифатил. Надвор од Албанија, Вилхелм бил именуван како принц, но во Албанија го нарекувале крал за да не изгледа инфериорен во однос на кралот на Црна Гора. Првата влада под власта на династијата Вид била еден вид „совет на принцови“ поради неговите членови, кои биле претставници на албанското благородништво: принцот Турхан-паша Пермети (поранешен гувернер на Крит и амбасадор на Отоманското Царство во Св. Петербург), Азиз-паша Вриони, принцот Биб Дода од Ѓомаркај-Мирдита, кнезот Есад-паша Топтани, кнезот Георгиј Адамиди-бег Фрашери, Михал Туртули-бег Корица и други.
.svg)
Принцот Вилхелм пристигнал во Албанија во неговиот привремен главен град Драч на 7 март 1914 година, заедно со кралското семејство. Безбедноста на Албанија требала да биде обезбедена од меѓународна жандармерија командувана од холандски офицери. Вилхелм ја напуштил Албанија на 3 септември 1914 година, по панисламското востание кое било иницирано од Есад-паша, а подоцна предводено од Хаџи Ќамили, вториот воен командант на „муслиманската држава Централна Албанија“ со центар во Тирана. Вилхелм никогаш не се откажал од своето барање за престолот.
Прва светска војна
уредиПрвата светска војна ги прекина сите владини активности во Албанија, а земјата била поделена на голем број регионални влади. Политичкиот хаос ја зафатил Албанија по избувнувањето на Првата светска војна. Опкружен со бунтовници во Драч, принцот Вилхелм ја напуштил земјата во септември 1914 година, само шест месеци по пристигнувањето, а потоа и се приклучил на германската армија и служел на Источниот фронт. Албанскиот народ се поделил по верска и племенска линија по заминувањето на принцот. Муслиманите барале муслимански принц и гледале на Отоманското Царство како заштитник на привилегиите што ги уживале, па оттука многу бегови и водачи на кланови не признавале надмоќна власт. Кон крајот на октомври 1914 година, грчките сили влегле во Албанија во Протоколот на признатата автономна република Северен Епир на Крф. Италија ја окупирала Влона, а Србија и Црна Гора окупирале делови од северна Албанија сè додека офанзивата на Централните сили не ја распрснала српската војска, која била евакуирана од Французите во Солун. Австроунгарските и бугарските сили тогаш окупирале околу две третини од земјата.
Според тајниот Лондонски договор потпишан во април 1915 година, силите на Тројната Антанта и ветиле на Италија дека ќе ја добие Влора и околните земји и протекторат над Албанија во замена за влегување во војна против Австроунгарија. На Србија и Црна Гора им било ветено голем дел од северна Албанија, а на Грција и бил ветен голем дел од јужната половина на земјата. Договорот требало да остави мала албанска држава која ќе ја претставува Италија во нејзините односи со другите големи сили, што значело дека нема да има надворешна политика. Во септември 1918 година, силите на Антантата ги пробиле линиите на Централните сили северно од Солун и за неколку дена австроунгарските сили почнале да се повлекуваат од Албанија. Кога војната завршила на 11 ноември 1918 година, италијанската армија го окупирала поголемиот дел од Албанија, Србија држела голем дел од северните планини на земјата, Грција окупирала парче земја во границите на Албанија од 1913 година; а француските сили ги окупирале Корча и Скадар, како и другите региони со големо албанско население како Косово, останале дел од Србија.
Повторно појавување
уредиПолитичката конфузија во Албанија продолжила и во пресрет на Првата светска војна. На земјата и недостасувало единствена признаена влада, а Албанците со оправдување стравувале дека Италија, Југославија и Грција ќе успеат да ја згаснат независноста на Албанија и да ја распарчат земјата. Италијанските сили ја контролирале албанската политичка активност во областите што ги окупирале. Србите, кои во голема мера ја диктирале надворешната политика на Југославија, се обиделе да ја заземат северна Албанија, а Грците се обиделе да ја контролираат јужна Албанија.
Делегацијата која била испратена од повоеното албанско национално собрание, кое се состанало во Драч во декември 1918 година, ги бранело албанските интереси на Париската мировна конференција, но конференцијата го ускратила официјалното претставување на Албанија. Националното собрание, сакајќи да ја задржи Албанија недопрена, изразило подготвеност да прифати италијанска заштита, па дури и италијански принц како владетел, доколку тоа би означувало дека Албанија нема да изгуби дел од својата територија. Српските трупи спровеле акции во пограничните области населени со Албанци, додека албанските герилци дејствувале и во Србија и во Црна Гора.
Во јануари 1920 година, на Париската мировна конференција, преговарачите од Франција, Велика Британија и Грција се согласиле да ја поделат Албанија меѓу Југославија, Италија и Грција како дипломатски целисходно насочени кон изнаоѓање компромисно решение за територијалниот судир меѓу Италија и Југославија. Договорот бил направен зад грбот на Албанците и во отсуство на преговарач од САД.
Членовите на второто Албанско национално собрание одржано во Лушње во јануари 1920 година го отфрлиле планот за поделба и предупредиле дека Албанците ќе земат оружје за да ја одбранат независноста и територијалниот интегритет на нивната земја. Националното собрание на Лушње назначило регент од четири лица да управува со земјата. Исто така бил создаден и дводомен парламент, во кој избраниот долен дом, Домот на пратеници (со еден пратеник на секои 12.000 луѓе во Албанија и еден за албанската заедница во САД), именувала членови од сопствените редови во горниот дом, Сенатот. Во февруари 1920 година, владата се преселила во Тирана, која станала главен град на Албанија.
Еден месец подоцна, во март 1920 година, американскиот претседател Вудро Вилсон интервенирал, блокирајќи го договорот од Париз. Соединетите Американски Држави ја истакнале својата поддршка за независноста на Албанија со признавањето на официјален албански претставник во Вашингтон, а на 17 декември 1920 година, Друштвото на народите го признал суверенитетот на Албанија со тоа што ја признала како полноправна членка. Границите на земјата, сепак, останале нерешени.
Новата албанска влада водела кампања за ставање крај на италијанската окупација на земјата и ги охрабрувала селаните да ги малтретираат италијанските сили. Во септември 1920 година, по битката кај Валона, каде што Влона окупирана од Италија била опколена од албанските сили, Рим се откажал од своите претензии кон Албанија според Договорот од Лондон и ги повлекол своите сили од цела Албанија освен островот Сазан на устието на заливот Валона.[5]
Република Мирдита
уредиЈугославија продолжилс да води предаторска политика кон Албанија, а откако албанските племиња се судриле со југословенските сили кои го окупирале северниот дел на земјата, југословенските трупи ја ескалирале својата кампања во областа. Белград потоа го поддржал незадоволниот водач на кланот на Гегите, Ѓон Маркаѓони, кој ги предводел неговите римокатолички племиња Мирдити во бунт против регенцијата и парламентот. Маркаѓони го прогласил основањето на независна „Република Мирдита“.
Конечно, во ноември 1921 година, југословенските трупи извршиле инвазија на албанска територија надвор од областите кои веќе ги окупирала. Друштвото на народите испратила комисија составена од претставници на Велика Британија, Франција, Италија и Јапонија, која ги потврдила границите на Албанија од 1913 година. Југославија огорчено се жалела, но немала друг избор освен да ги повлече своите трупи. По ова, следувало распуштање на Република Мирдита.
Политичка ситуација
уредиМеѓувоените албански влади се појавувале и исчезнувале брзо едноподруго. Само во периодот меѓу јули и декември 1921 година, премиерот се менувал пет пати.
Конгрес на Лушње
уредиКонгресот на Лушње (албански: Kongresi i Lushnjës) се одржал на пет седници од 27 јануари до 31 јануари 1920 година во Лушње од страна на албанските националисти и имал за цел проучување на албанската ситуација и мерките што треба да се донесат за да се спаси Албанија од поделба меѓу другите земји по Првата светска војна. Конгресот се одржал во куќата на Касо Фуга и во него учествувале делегати од цела Албанија. За спикер на Конгресот бил избран Аќиф Паше Елбасани, бидејќи се сметал за голем патриот. Го формирал Високиот совет ( Këshilli i Lartë), Националниот совет (Këshillin Kombëtar) и го преместил главниот град од Лушње во Тирана.
Високиот совет го сочинувале Лиѓ Бумчи, Аќиф Паше Елбасани, Абди Топтани и д- р Михал Туртули кои ја извршувале функцијата водачи на новата албанска држава, а Националниот совет функционирал како парламент.
Новата влада која била формирана се состоела од:
- Сулејман Делвина - премиер
- Ахмед Зогу - министер за внатрешни работи
- Мехмед Коница - министер за надворешни работи
- Хоџа Кадри - министер за правда
- Ндоц Чоба - министер за финансии
- Сотир Печи - министер за образование
- Али Риза Колоња - воен министер
- Ешреф Фрашери - генерален директор за светски прашања
- Идомен Костури - генерален директор на Агенцијата за телеграф.
Политички партии
уредиПрвите политички партии во Албанија се појавиле дури по Првата светска војна. Дури и повеќе отколку во другите делови на Балканот, политичките партии биле минливи собири фокусирани на истакнати личности кои создавале привремени сојузи за да ги постигнат своите лични цели. Најголемата конзервативна партија, Прогресивната партија, привлекла некои лидери на северните кланови и истакнати муслимански земјопоседници од јужна Албанија, чија главна платформа била цврсто спротивставување на која било програма за земјоделски реформи што би ги префрлила нивните земји на селанството.
Најголемиот земјопоседник во земјата, Шефќет Беј Верлаци, ја предводел Напредната партија. Во редовите на Народната партија бил и реформскиот православен бискуп од Драч, Фан Ноли, кој бил проткаен со западни идеи преку неговата алма матер, Универзитетот Харвард,[6] и дури ги преведел Шекспир и Ибзен на албански јазик.[7] Народната партија го вклучила и Ахмед Зогу, дваесет и четиригодишниот син на поглаварот на Матија, северноалбански клан. Идниот крал Зогу ја привлекол својата поддршка од некои северни кланови и држел вооружена банда во својата служба но многу водачи на кланот Геги одбиле да поддржат ниту една од главните партии.
Лидерот на Народната партија, Џафер Ипи, формирал влада во декември 1921 година со Ноли како министер за надворешни работи и Зогу како министер за внатрешни работи, но Ноли поднел оставка набргу откако Зогу прибегнал кон репресија во обид да ги разоружа Албанците во низината и покрај фактот што носењето оружје било традиционален обичај.
Влада на Зогу
уредиКога непријателите на владата ја нападнале Тирана на почетокот на 1922 година, Зогу останал во главниот град и, со поддршка на британскиот амбасадор, го одбил нападот. Тој ја презел премиерската функција подоцна во годината и ѝ свртел грб на Народната партија објавувајќи ја својата свршувачка со ќерката на лидерот на Напредната партија, Шефќет Верлачи.
Штитениците на Зогу се организирале во Владина партија. Ноли и други западно ориентирани водачи ја формирале Опозициската партија на демократите, која ги привлекла сите многубројни лични непријатели на Зогу, идеолошки противници и луѓе оставени ненаградени од неговата политичка машинерија. Идеолошки, демократите вклучувале широк спектар на луѓе кои се залагале за конзервативен ислам и брза модернизација.
Зогу се стекнал со доволен број на непријатели. Православните селани во јужните низини на Албанија го мразеле Зогу бидејќијги поддржувал напорите на муслиманските земјопоседници да ја блокираат земјишната реформа; Граѓаните на Скадар се чувствувале недоволно бидејќи нивниот град не станал главен град на Албанија, а националистите биле незадоволни затоа што владата на Зогу не ги притискала барањата на Албанија за Косово или не зборувала поенергично за правата на етничките албански малцинства во поранешна Југославија ( Косово, јужна Србија и Вардарска Македонија) и Грција.
Партијата на Зогу победила на изборите за Народно собрание на почетокот на 1924 година. Меѓутоа, Зогу набргу се повлекол, но му ја предал премиерската функција на Верлачи по финансиски скандал и обид за атентат од млад радикал кој го оставил Зогу ранет. Опозицијата се повлекла од собранието откако лидерот на радикалната младинска организација, Авни Рустеми, бил убиен на улица пред зградата на парламентот.
Влада на Ноли
уредиПоддржувачите на Ноли за убиството ги ибвиниле клановите на Зогу, кои продолжиле да практикуваат крвна одмазда. По напуштањето, незадоволството се зголемило, а во јуни 1924 година, бунтот поддржан од селаните ја освоил контролата врз Тирана. Ноли станал премиер, а Зогу побегнал во Југославија.
Фан Ноли, идеалист, ги отфрлил барањата за нови избори со образложение дека на Албанија и е потребна „татковска“ влада. Во манифестот во кој ја опишува програмата на неговата влада, Ноли повикал на укинување на феудализмот, отпор на италијанската доминација и воспоставување на уставна влада во западен стил. Намалувањето на бирократијата, зајакнувањето на локалната власт, помошта на селаните, отворањето на Албанија за странски инвестиции и подобрувањето на мрачниот сообрачќај, јавното здравство и образовните капацитети во земјата ја исполниле премногу амбициозната агенда на владата на Ноли. Ноли наишол на отпор кон неговата програма од луѓе кои му помогнале да го собори Зогу и тој никогаш не привлекол странска помош неопходна за да ги спроведе неговите реформски планови. Ноли го критикувал Друштвото на народите за неуспехот да ја реши заканата со која се соочувала Албанија на нејзините копнени граници.
За време на Фан Ноли, владата формирала специјален трибунал кој донел смртни казни, во отсуство, за Зогу, Верлаци и други по кое им бил конфискуван и нивниот имот. Во Југославија Зогу регрутирал платеничка војска, а Белград го снабдувал албанскиот водач со оружје, околу 1.000 редовни југословенски армиски војници и руски бели емигранти за да извршат инвазија за која Србите се надевале дека ќе им ги донесе спорните области по должината на границата. Откако режимот на Ноли одлучил да воспостави дипломатски односи со Советскиот Сојуз, лут непријател на српското владејачко семејство, Белград почнал да изнесува бурни тврдења дека албанскиот режим ќе го прифати болшевизмот. На 13 декември 1924 година, војската на Зогу поддржана од Југославија преминала на албанска територија. До Бадник, Зогу го вратил главниот град, а Ноли и неговата влада побегнале во Италија. Но неговата влада траела само шест месеци, а Ахмет Зогу се вратил преку нов државен удар и ја вратил контролата, менувајќи ја политичката ситуација и укинувајќи го кнежевството.
Економија
уредиПо одделувањето на Албанија од Турција во 1912 година, како и во сите други области, царинската управа продолжила да работи според законодавството одобрено посебно за постапката. Со новите закони кои биле донесени за работењето царината изнесувала 11% од вредноста на увезената стока и 1% од вредноста на извезената. Во времето на привремената влада на Валона, во 1912-1913 година немало никаква друга промена на оваа давачка, освен данокот за увоз на тутун, кој во тоа време бил додаден до 30%, што станало по налог на Министерството за финансии во тоа време, но тоа не кажувало на што почивал законот. За периодот 1913–1914 година, кога владата била на власт Драч, иако немало формални известувања за сите царински такси, познато е дека ништо не се променило од онаа од 1912–1913 година. Така, до 1914 година немало промена во царинските прописи. Слично, од 1914 до 1918 година кога продолжила Првата светска војна и кога Албанија била окупирана од странски сили, царинските прописи функционирале според законите кои ги спроведувале соодветните команди на странските армии кои биле присутни во Албанија (Италијанци, Французи, Австро-Унгарци, итн.), кои повремено се менувале. Командите на австроунгарските војски и француските (со исклучок на која било модификација), не направиле промена во важечкото царинско законодавство наследено од владата на Драч до 1914 година, додека австроунгарскиот команден центар во Скадар, во 1916 година донел одлука за тротоарот, кој се состоел од осум статии. Во првиот напис беше наведено: „Зборот шверцувана, дознаваме дека продажбата на банкротираните работи предизвикува штета на Трезорот или на народот.“. Исто така, француската команда на Корча донела одлука за зголемување на царинската такса. Оваа одлука, која била испечатена на албански и француски јазик, се состои од 11 статии и била потпишана од францускиот генерал Х. Сал, командант на трупите во Малик. Според државните архиви пронајдени во Корча, по две години (15 март 1920 г.), оваа команда издала друга регулатива, позната како „Регулација Октровес“ и била потпишана од командантот на албанските граници, Кретин. За регулирање на царинската служба, по 1920 година, почнала да функционира како посебни канцеларии во Валона (Директор на царина), Корча (директор на Октровес) во Скадар и Лежа со царина. Втората, во 1920 година, се преселила во Драч, а подоцна во Тирана. На чело бил Ахмед Боричи и работел независно од Министерството за финансии, а била укината во 1923 година. Од 1920 година, кога владата дошла на власт од Конгресот на Лушње до 1934 година (во тоа време било направено проучување од страна на Хај Шкоза), албанската национална администрација, заедно со развојот на сите нејзини активности во различни гранки економија, била вклучена и во организација на царинскиот систем. Како што првично биле изготвени конкретни одредби за извоз на жито и други производи за локални производи, нешто што некогаш ги донесувал одлуките на Советот на министри и времето на посебни закони издадени од владата (во случаи кога на земјата и требало леб поради недостаток на жито). Но, кога производите биле успешни и ги задоволувале сите потреби на земјата, земјоделците и трговците со жито ги продавале овие извезени од нив. Од 1912 до 1939 година, албанското царинско законодавство постојано се подобрувало, достигнувајќи до најнапредните земји на Западот. Поради тоа земјата доживеала невиден раст во времето на трговија со странство. Ова продолжило и во воените години 1939-1944 година, откако Италија, за пропагандни цели, ја либерализирала трговијата со Албанија, овозможувајќи узвоз/извоз на големо.
Социјални услови
уредиКако неразвиена земја, Албанија, која се појавила по Првата светска војна била дом на нешто помалку од еден милион луѓе поделени на три големи религиозни групи и две различни класи: оние луѓе кои поседувале земја и барале полуфеудални привилегии и оние кои не поседувале. Сопствениците на земјиштето отсекогаш ги имале главните владејачки места во централните и јужните региони на земјата, но многу од нив биле натопени во истиот конзервативизам што донел распаѓање на Отоманското Царство. Земјопоседничката елита очекувала дека тие ќе продолжат да уживаат предност, но селаните во земјата почнале да ја оспоруваат контролата на земјопоседната аристократија.
Во северна Албанија, владата директно го контролирала единствено Скадар и неговата околина. Високите кланови биле сомнителни кон уставната влада која тврдела дека донесува закони во интерес на земјата како целина, а Римокатоличката црква станала главна врска меѓу Тирана и племенските членови и покрај муслиманската верска припадност на поголемиот дел од населението. Во многу случаи, административните комуникации биле адресирани до свештениците за да се шират меѓу нивните парохии.
Религија
уредиВо овој период албанските религии добиле независност. Вселенскиот патријарх на Цариград ја признал автокефалноста на Албанската православна црква по состанокот на албанските православни конгрегации во земјата во Берат во август 1922 година. Најенергичните реформатори во Албанија дошле од православното население кое сакало да ја види Албанија како брзо се оддалечува од своето минато под турско владеење, во кое христијаните ја сочинувале долната класа. Конзервативната сунитска муслиманска заедница во Албанија ги прекинала своите последни врски со Цариград во 1923 година, формално изјавувајќи дека немало калиф од самиот Мухамед и дека муслиманските Албанци се заколнале на примарна верност кон нивната родна земја. Муслиманите, исто така, ја забраниле полигамијата и им дозволиле на жените да изберат дали да носат превез или не.
Поврзао
уреди| „Кнежество Албанија“ на Ризницата ? |
Наводи
уреди- ↑ Brahaj 2007, стр. 129
- ↑ „Population of Albania from 1800 to 2020“. Statista. Посетено на January 19, 2022.
- ↑ "Албанија е земја без валута, која се придржува до златниот стандард за фиксирање на комерцијалните вредности. Пред војната турскиот пијастер бил во полн оптек, но по воената окупација на земјата од страна на разни континентални сили златниот франк бил усвоен како монетарна единица. Во моментов италијанскиот весник циркулира во Скутари, Дурацо, Валона и Аргиро-Кастро, а грчката драхма во Корча, чии вредности варираат во зависност од локацијата и преовладувачките курсеви на размена во споредба со златото.“ - „Трговски Информативен билтен, Броеви од 79 до 118, 1923
- ↑ Wilhelm Miller (12 October 2012). The Ottoman Empire and Its Successors, 1801-1927. Routledge. стр. 518. ISBN 978-1-136-26046-9.
The Albanian throne was, on February 21, 1914, formally offered by Essad Pasha and an Albanian deputation to Prince Wilhelm of Wied, a German officer and nephew of the Queen of Roumania, and by him accepted.
- ↑ Albania and King Zog: independence, republic and monarchy 1908-1939 Volume 1 of Albania in the twentieth century, Owen Pearson Volume 1 of Albania and King Zog, Owen Pearson Author Owen Pearson Edition illustrated Publisher I.B.Tauris, 2004 ISBN 1-84511-013-7, ISBN 978-1-84511-013-0
- ↑ Stephan Thernstrom Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups Library of Congress 1980 ISBN 0-674-37512-2 page 26
- ↑ Olive Classe "Albania" Encyclopedia of Literary Translation into English, Volume 1. Fitzroy Dearborn Publishers Library of Congress ISBN 1-884964-36-2 page 37
- Austin, Robert Clegg (2012). Founding a Balkan State: Albania's Experiment With Democracy, 1920–1925. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1442644359.
- Tallon, James N (2014). „Albania's Long War (1912–1925)“. Studia Historyczne. 57 (4): 437–455, 541. ProQuest 1724503382.
Надворешни врски
уреди- Austin, Robert Clegg (2012). Founding a Balkan State: Albania's Experiment With Democracy, 1920–1925. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1442644359.
- Tallon, James N (2014). „Albania's Long War (1912–1925)“. Studia Historyczne. 57 (4): 437–455, 541. ProQuest 1724503382.