Википедија

Израелско-српски односи

Дипломатските односи меѓу Израел и Србија биле воспоставени на 31 јануари 1992 година, кога Србија била дел од СР Југославија (Србија и Црна Гора). Израел има амбасада во Белград, а Србија има амбасада во Тел Авив.[1]Југославија била втора земја во Европа што го признал Израел во 1948 година.[2] Двете земји имаат економски и културни врски, потпомогнати од голема заедница Евреи од поранешна Југославија во Израел. Србија се согласила да ја премести својата амбасада во Ерусалим на 4 септември 2020 година.[3][4]

Israel-Serbia односи
Map indicating locations of Israel and Serbia

Израел
Србија


Историја

уреди
 
Синагога Суботица
 
Споменикот на жртвите на холокаустот во Белград

Уште од 13 век има забележано еврејска заедница и на Ашкенази и на Сефарди во градот Белград. Првите Евреи кои се населиле во градот првично пристигнале од Италија и градот Дубровник, а подоцна и од Унгарија и Шпанија.[5]

Еврејските заедници на Балканот забележале значителен прилив во 15 и 16 век со пристигнувањето на еврејските бегалци кои бегале од шпанската и португалската инквизиција. Султанот Бајазит II од Отоманското Царство ги поздравил еврејските бегалци во неговото царство. Евреите се вклучиле во трговијата меѓу различните провинции во Отоманското Царство, станувајќи особено важна во трговијата со сол.[6] Во северната провинција Војводина, која била под власт на Хабсбуровците, Евреите се населиле во 18 век, особено по Уредбата за толеранција од 1782 година од страна на царот Јосиф, што им дало на Евреите одредена мерка на верска слобода.[7]

Еврејската заедница значително се развила пред и по Првата светска војна по религиозната автономија што ја добиле и биле основани многу еврејски образовни институции и синагоги од двете еврејски заедници. До 1939 година во Белград живееле околу 10,400 Евреи.[5]

Повеќето Евреи што живееле во Србија биле убиени за време на холокаустот. За време на војната, многу Евреи добиле засолниште од југословенските партизани, предводени од Јосип Броз - Тито, и многу од нив се бореле покрај нив. Српски цивили учествувале во спасувањето на илјадници Југословенски Евреи во овој период.[8] По војната, повеќето од оние што преживеале постепено емигрирале во Израел.

Според пописот од 2011 година, во Србија има 578 декларирани Евреи, кои главно живеат во Белград и Војводина.[9]

СФР Југославија и Израел воспоставиле дипломатски односи во 1948 година. До 1952 година вкупно 7.578 Евреи емигрирале од Југославија во Израел. За време на периодот, Југославија била претежно неутрална во арапско-израелскиот конфликт, но одржувала врски со Израел, помогнати од нејзината голема еврејска емиграција.[10]

Југославија ги прекинала сите дипломатски односи со Израел по Шестдневната војна во 1967 година и оттогаш следела проарапска политика. По распадот на Југославија, новоформираната СР Југославија ги обновила односите на 31 јануари 1992 година, барајќи одредена меѓународна поддршка, бидејќи била практично изолирана од меѓународната заедница за време на Југословенските војни.[10][11]

Политички односи

уреди
 
Претседателот на Србија Александар Вучиќ со претседателот на Израел Рувен Ривлин во Белград, 26 јули 2018 година

Владата на Кралството Србија, во тоа време во егзил, поради германско-австриската окупација за време на Првата светска војна, требало да биде првата влада што официјално ја одобрила Декларацијата на Балфор, со која било најавено формирање на еврејска држава во Палестина. Српскиот дипломат во САД и лидер на ционистите Давид Албала ја објавил поддршката за декларацијата на 27 декември 1917 година. Миленко Весниќ, српски амбасадор во Париз од 1907 до 1920 година, во еден документ ја споменувал новата еврејска држава како „Израел“, што било првото официјално споменување на тоа име во меѓународната политика.[12][13][14][15]

Според професорот Игор Приморац: „Од почетокот на распадот на Југославија, израелскиот политички естаблишмент зазеде просрпски став“. Факти дека Израел имал амбасада во Белград од октомври 1991 година и дека Србија била прва меѓу земјите наследнички на Југославија што ја отворила амбасадата во Израел (иако амбасадорот Будимир Кожутиќ никогаш нема да ги достави своите акредитиви на претседателот на Израел поради изречените санкции на Советот за безбедност на ООН на Белград) само го потврдуваат тоа. И израелската јавност и самиот печат како Јад Вашем одбиле да ги признаат злосторствата што Србите ги извршиле во Хрватска за време на хрватската војна за независност.[16]

На 28 април 2009 година, Артур Кол, израелскиот амбасадор во Србија, изјавил дека иако има повеќе од една година од еднострано прогласената независност на Косово, Израел нема намера да ја признае декларацијата и дека „од Израел се прашува од време на време колку е цврста оваа одлука, но факт е дека позицијата на Израел не е променета во текот на ова време. Српскиот народ и владата треба да ја ценат позицијата на Израел, што исто така го демонстрира пријателството меѓу двете држави“[17] Во септември 2009 година, за време на официјална посета на Белград, израелскиот министер за надворешни работи Авигдор Либерман, исто така, потврдил дека Израел нема да го признае Косово, но се надева дека ова прашање ќе се реши по мирен пат.[18]

Израел ја признал Република Косово како независна суверена држава на 4 септември 2020 година и двете земји се согласиле да воспостават формални дипломатски односи.[19][20][21][22][23][24] На 21 септември амбасадорот на Израел во Србија, Јахел Вилан, потврдил дека Израел официјално го признал Косово на 4 септември 2020 година велејќи: „Нема сомнение дали Израел ќе го признае Косово или не, бидејќи Израел веќе го призна Косово на 4 септември“.[25][26]

На 9 септември 2020 година, „Ерусалим пост“ цитирал неименуван извор од канцеларијата на српскиот претседател кој изјавил дека Србија нема да ја премести својата амбасада во Ерусалим како што ветила дека ќе го стори тоа со потпишување на Договорот од Белата куќа, ако Израел го признае Косово како независна држава. Изворот исто така изјавил: „Покрај тоа, овој потег на Израел ќе им наштети на инаку интимните односи меѓу Израел и Србија и никогаш нема да бидат исти. Тоа е толку едноставно“.[27]

Економски врски

уреди

Економските врски меѓу Израел и Србија рапидно се шират од 2009 година, делумно поради укинувањето на визните ограничувања меѓу двете земји во септември истата година. На 1 февруари 2012 година, српскиот претседател Борис Тадиќ за време на церемонијата по повод 20 години од обновување на дипломатските врски, истакнал дека израелските компании инвестирале повеќе од милијарда евра во инфраструктурите во Србија.[11]

Во октомври 2009 година, српскиот министер за внатрешни работи Ивица Дачиќ бил во посета на Израел, при што бил потпишан договор меѓу двете влади за соработка во борбата против криминалот, илегалната трговија и злоупотребата на наркотични средства и психоактивни супстанции, тероризам и други тешки кривични дела.

Туризам

уреди
 
Израелскиот премиер Венјамин Нетанјаху и српскиот претседател Александар Вучиќ на Парадата на Денот на победата во Москва во 2018 година.

Од укинувањето на визните ограничувања меѓу двете земји во септември 2009 година, државата Израел го промовира српскиот туризам во Израел преку израелската амбасада во Белград. Овие напори вклучуваат годишни реклами на билборди и јавни автобуси во Белград кои го претставуваат Израел како летна дестинација на море и сонце под наслов „Осети Израел / Oseti Izrael“ („Почувствувај го Израел“). Во 2011 година, израелската амбасада иницирала туристичка кампања насловена „Ја волим Тел Авив / Ja volim Tel Aviv“ („Го сакам Тел-Авив“), која вклучувала изградба на „плажа“ во Нови Сад, со цел да се симулира типична плажа во израелскиот град Тел-Авив и да се користи како место за забави и различни активности за промовирање на туризмот во Израел.[28] Според израелскиот Централен завод за статистика, во текот на 2011 година 4.700 Срби го посетиле Израел како туристи, во споредба со 3.000 во 2010 година и 1.400 во 2009 година.[29] Во 2016 година 15.129 израелски туристи ја посетиле Србија.[30]

Контроверзии

уреди

Наводна финансиска и воена подршка

уреди

Во 1995 година, израелските резерви на оружје се појавиле меѓу српските милитанти во Босна. Меѓутоа, во тоа време не било јасно колку е обемно снабдувањето или дали тие биле обезбедени од државни или приватни дилери на оружје или дали израелската влада знаела или одобрувала такви трансфери.[31]

После тоа било објавено дека Израел намерно им доставувал оружје на Србите за време на Босанската војна, можеби поради просрпската пристрасност на тогашната влада [32] или евентуално во замена за еврејската заедница во Сараево да му прави алија на Израел.[33] Се тврди дека израелската разузнавачка служба, Мосад, била одговорна за обезбедување на оружје за српските групи.[34]

Критика на бомбардирањето на НАТО во 1999 година

уреди
 
Томи Лапид, израелски радио и телевизиски водител, роден во Србија, драматург, новинар, политичар и министер за правда

Израел одбил да го поддржи бомбардирањето на НАТО врз Југославија во 1999 година, што довело до опомена од САД.[35] Ариел Шарон го критикувал бомбардирањето на НАТО како чин на „брутален интервенционизам“.[36] Во првиот детален израелски одговор на кампањата на НАТО против Белград, Шарон изјавил дека и Србија и Косово биле жртви на насилство. Тој изјавил дека пред тековната југословенска кампања против косовските Албанци, Србите биле мета на напади во покраината Косово. „Израел има јасна политика. Ние сме против агресивни активности. Ние сме против повреда на невини луѓе. Се надевам дека страните ќе се вратат на преговарачката маса што е можно поскоро“. За време на кризата, Елјаким Хецни изјавил дека Србите треба да бидат првите што ќе добијат израелска помош. „Постојат наши традиционални пријатели“, изјавил тој за израелското радио.[37] Било сугерирано дека Шарон можеби ја поддржал позицијата на Југославија поради историјата на српското население за спасувањето на Евреите за време на холокаустот.[38] За смртта на Шарон, српскиот министер Александар Вулин изјавил: „Српскиот народ ќе го памети Шарон што се спротивставуваше на бомбардирањето на НАТО против поранешна Југославија во 1999 година и се залагаше за почитување на суверенитетот на другите нации и политика на мешање во нивните внатрешни работи“. Било сугерирано дека израелската просрпска позиција е резултат на спасување на Евреите од страна на Србите за време на холокаустот, чии лични спомени сè уште биле присутни кај многу постари израелски политичари кои работеле во тоа време во владата, како што е Томи Лапид.

Палестински територии

уреди

Израел и Косово не се признале едни со други до 4 септември 2020 година. Оваа одлука се смета делумно заради можноста Палестинските власти да користат такво признание за да го оправдаат сопственото еднострано прогласување независност. Сепак, во 2011 година Србија гласала за признавање на Палестина за 195-та членка на УНЕСКО, спротивно на израелските желби. Белград изјавил дека нема да се спротивстави на резолуцијата за признавање на палестинскиот суверенитет, доколку истата се појави пред Генералното собрание на ООН.[39] Од друга страна, српскиот ентитет во Босна и Херцеговина го блокирала босанското признавање на Палестина до УНЕСКО.

Наводи

уреди
  1. ↑ „Embassy of The Republic of Serbia in the State of Israel“. telaviv.mfa.gov.rs.
  2. ↑ „International Recognition of Israel“. www.jewishvirtuallibrary.org. Посетено на 2019-07-03.
  3. ↑ „Serbia, Kosovo Normalize Economic Ties, Gesture to Israel“. The New York Times. 4 September 2020.
  4. ↑ „Serbia won't move embassy if Israel recognizes Kosovo“. The Jerusalem Post. 9 September 2020.
  5. ↑ 5,0 5,1 [статии со мртви надворешни врски%5d%5d[%5b%5bВикипедија:Мртви врски|мртва врска%5d%5d] „Support-Page“ Проверете ја вредноста |url= (help).[мртва врска][мртва врска] „Support-Page“] Проверете ја вредноста |url= (help). templatestyles stripmarker во |url= во положба 1393 (help)[мртва врска]
  6. ↑ „Virtual Jewish History Tour – Serbia and Montenegro“. Jewish virtual library.
  7. ↑ „Yugoslavia“. Jewish virtual library.
  8. ↑ Why is Israel waffling on Kosovo?, by LARRY DERFNER, and GIL SEDAN
  9. ↑ „2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia: Religion, Mother Tongue and Ethnicity“ (PDF). Statistical Office of the Republic of Serbia. 2013. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-07-15.
  10. ↑ 10,0 10,1 Ćulibrk, Jovan. „The State of Israel and its Relations with the Successor States of the Former Yugoslavia during the Balkan Conflict in 1990s and in its Aftermath“.
  11. ↑ 11,0 11,1 Israel Ministry of Foreign Affairs – February 1, 2012 – Israel and Serbia mark 20 years since renewal of diplomatic ties
  12. ↑ G'eni Lebel (2007). Until the Final Solution: The Jews in Belgrade 1521–1942. Avotaynu. стр. 159, 212–213. ISBN 978-1-886223-33-2.
  13. ↑ Michael Freund (4 November 2013). „David Albala: Serbian Warrior, Zionist Hero“. The Jerusalem Post.
  14. ↑ Milan Ristović (2016). „The Jews of Serbia (1804–1918): From Princely Protection to Formal Emancipation“. Во Tullia Catalan, Marco Dogo (уред.). The Jews and the Nation – States of Southeastern Europe from the 19th Century to the Great Depression: Combining Viewpoints on a Controversial Story. Cambridge Scholars Publishing. стр. 49. ISBN 978-1-4438-9662-7.
  15. ↑ Slobodan Kljakić (4 June 2018). „Албале и њихове три дипломатске мисије“ [The Albalas and their three diplomatic missions]. Politika (српски). стр. 06.
  16. ↑ Igor Primoratz, Israel and Genocide in Croatia
  17. ↑ Izrael ne menja stav o nezavisnosti Kosova, 2009-04-28, RTS (in Serbian)
  18. ↑ Press conference with FM Liberman in Belgrade, 2009-09-16, Israel Ministry of Foreign Affairs
  19. ↑ „Serbia, Kosovo normalize economic ties, gesture to Israel“. AP NEWS. 2020-09-04. Посетено на 2020-09-04.
  20. ↑ Reuters (2020-09-04). „Serbia, Kosovo to Open Israel Embassies in Jerusalem“. The New York Times (англиски). ISSN 0362-4331. Посетено на 2020-09-04.
  21. ↑ Serbia to move embassy to Jerusalem; mostly Muslim Kosovo to recognize Israel, The Times of Israel, 2020-04-09
  22. ↑ https://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2020/Pages/Serbian-embassy-to-relocate-to-Jerusalem-5-September-2020.aspx
  23. ↑ https://twitter.com/IsraeliPM/status/1302313140802252808
  24. ↑ https://twitter.com/MelizaHaradinaj/status/1301954419278450689
  25. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2020-10-26. Посетено на 2021-04-23.
  26. ↑ https://www.serbianmonitor.com/en/double-slap-for-serbia-israel-recognizes-kosovo-and-vucic-in-conflict-with-the-eu/
  27. ↑ „Serbia won't move embassy if Israel recognizes Kosovo“. The Jerusalem Post | JPost.com. Посетено на 2020-09-09.
  28. ↑ „Tel Aviv stigao na Štrand“.
  29. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2013-10-22. Посетено на 2012-04-27.
  30. ↑ [1]
  31. ↑ Adam Garfinkle Politics and Society in Modern Israel: Myths and Realities, By, M.E. Sharpe, 7 Dec 1999, page 194
  32. ↑ Tom Sawicki "How are Bosnia's Serbs getting Israeli arms?", The Jerusalem Report, January 1995
  33. ↑ Intelligence and the War in Bosnia, 1992–1995 (New Brunswick, N.J.: Transaction, 2003), 215. https://www.niod.nl/sites/niod.nl/files/II%20-%20Intelligence%20and%20the%20war%20in%20Bosnia%201992%20-%201995%20-%20The%20role%20of%20the%20intelligence%20and%20security%20services.pdf Архивирано на 11 ноември 2020 г.
  34. ↑ Richard J Aldrich America used Islamists to arm the Bosnian Muslims, The Guardian Monday 22 April 2002
  35. ↑ Israeli's Kosovo Remarks Raise Ire April 09, 1999, TRACY WILKINSON, LA Times
  36. ↑ Ariel Sharon... by Robert Fisk Архивирано на 26 септември 2015 г. Friday 6 January 2006, The Independent
  37. ↑ Israel government refrains from supporting NATO attacks, By Steve Rodan, Tuesday, March 30, 1999
  38. ↑ Russia or Ukraine? For some Israelis, Holocaust memories are key Haaretz, By David Landau, Apr. 15, 2014
  39. ↑ Adar Primor (2012-03-13). „Israel, between Serbia and Kosovo“. Haaretz. Посетено на 2012-03-18.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Израелско-српски_односи&oldid=5185702“