Википедија

Ѕвездена карта

„Ѕвездена карта“ води овде. За други истоимени поими, видете Ѕвездена карта (појаснување).

 

Небесна карта од холандскиот картограф Фредерик де Вит, 1670 година.

Ѕвездена карта ― небесна карта на ноќното небо со астрономски тела поставени на мрежен систем. Тие се користени за идентификување и наоѓање соѕвездија, ѕвезди, маглини, галаксии и планети.[1] Тие биле користени за човечка навигација уште од памтивек.[2] Забележете дека ѕвездената карта се разликува од астрономскиот каталог, кој е список или табеларен преглед на астрономски тела за одредена цел. Алатките што користат ѕвездена карта се астролаб и рамнисфера.

Историја

уреди
 
Фарнезеовиот атлас во Националниот археолошки музеј, Неапол.

Праисторија

уреди

Различни археолошки наоѓалишта и пронајдени артефакти се сметани дека укажуваат на древни ѕвездени карти.

Најстарата позната ѕвездена карта можеби е врежан бивна од мамут, нацртан од раните луѓе од Азија кои се преселиле во Европа, кој бил откриен во Германија во 1979 година. Овој артефакт е стар 32.500 години и има резба што наликува на соѕвездието Орион, иако не може да биде потврдено и може да биде и табела за бременост.[3]

Германскиот истражувач д-р Михаел Рапенглук, од Универзитетот во Минхен, предложил дека цртањето на ѕидот на пештерите Ласко во Франција би можело да биде графичка претстава на расејаното јато ѕвезди Плејади. Ова е датирано од пред 33.000 до 10.000 години. Тој, исто така, предложил дел во истите пештери на кој е прикажан бизон во трк, човек со глава на птица и глава на птица на врвот на парче дрво, заедно може да го отслика Летниот триаголник, кој во тоа време бил циркуполарна формација.[4] Рапенглук открил и цртеж на соѕвездието Северна Круна во пештерата Ел Кастиљо (северна Шпанија), направен во истиот период како и табелата Ласко.[5]

Друг нацрт со ѕвезди, создадена пред повеќе од 21.000 години, била пронајдена во пештерата Лавовска Глава (француски: Tête du Lion). Говедата во овој нацрт може да го претставува соѕвездието Бик, со шема што ги претставува Плејадите веднаш над него.[6]

Ѕвездена карта нацртана пред 5000 години од Индијците во Кашмир, која исто така прикажува супернова за прв пат во историјата на човештвото.[7] Небесниот диск Небра, бронзен диск широк 30 цм, датиран во 1600 п.н.е., носи златни симболи кои воглавно се толкувани како Сонце или полна Месечина, лунарна полумесечина, неколку ѕвезди вклучувајќи го јатото Плејади и веројатно Млечниот Пат.

Антика

уреди

Најстарата точно датирана ѕвездена карта била појавена во староегипетската астрономија во 1534 п.н.е.[8] Најраните познати каталози на ѕвезди биле составени од вавилонските астрономи од Месопотамија кон крајот на II милениум п.н.е., за време на Каситскиот период (околу 1531–1155 п.н.е.).[9] Најстарите записи за кинеската астрономија датираат од периодот на завојуваните држави (476–221 п.н.е.), но најраните зачувани кинески каталози на ѕвезди на астрономите Ши Шен и Ган Де и биле пронајдени од страна на западноханскиот историчар Сема Ќен во 2 век п.н.е<i id="mwVA">.</i>[10] Најстариот кинески графички приказ на ноќното небо е излакирана кутија од гробот на големецот Ји од Зенг од 5 век п.н.е., иако овој приказ ги прикажува положбите на кинеските соѕвездија по име и не ги прикажува поединечните ѕвезди.[11]

Фарнезеовиот атлас е римска копија од 2 век од новата ера на грчка статуа од хеленистичкото време која го прикажува титанот Атлас како ја држи небесната сфера на неговото рамо. Тоа е најстариот преживеан приказ на старогрчки соѕвездија и вклучува мрежни кругови кои обезбедуваат координатни положби. Поради прецесијата, положбите на соѕвездијата полека се менуваат со текот на времето. Со споредување на положбите на 41 соѕвездие во однос на мрежните кругови, може да биде направена точна определба за епохата кога биле извршени првичните набљудувања. Врз основа на овие информации, соѕвездијата биле каталогизирани во 125 ± 55 п.н.е. Овој доказ покажува дека бил користен ѕвездениот каталог на грчкиот астроном Хипарх од II век п.н.е.[12]

Пример за графичка претстава на ноќното небо од римската ера е птоломејскоегипетскиот дендерски зодијак, кој датира од 50 п.н.е. Ова е скулптура на бас-релјеф на таванот во комплексот на храмот Дендера. Тоа е рамнисфера што го прикажува зодијакот во графички претстави. Сепак, поединечни ѕвезди не се нацртани.[13]

Среден век

уреди

Најстарата преживеана ѕвездена ракописна карта била Ѕвездената карта Дунхуанг, датирана од династијата Танг (618–907) и откриена во пештерите Могао во Дунхуанг во Гансу, Западна Кина покрај Патот на свилата. Ова е свиток 210 цм во должина и 24,4 цм широк што го прикажува небото помеѓу деклинациите 40° јужно до 40° север во дванаесет табли, плус тринаесеттата табла што го прикажува северното кружнополарно небо. Извлечени биле вкупно 1.345 ѕвезди, групирани во 257 астеризми. Датумот на оваа табела е неизвесен, но е проценуван дека е од 705–10 н.е.[14][15][16]

 
Ѕвездена карта на јужната поларна проекција за небесниот глобус на кинескиот астроном Су Сонг (1020–1101).

За време на династијата Сонг (960–1279), кинескиот астроном Су Сонг напишал книга со наслов Шин јишијанг фа јао (Нов дизајн за армиларниот часовник) која содржи пет карти со 1.464 ѕвезди. Ова е датирано во 1092 година. Во 1193 година, астрономот Хуанг Шанг подготвил рамнисфера заедно со објаснувачки текст. Бил врежан во камен во 1247 година, а оваа табела сè уште постои во храмот Вен Миао во Суџоу.[15]

Во муслиманската астрономија, првата ѕвездена карта што била прецизно нацртана најверојатно биле илустрациите што ги направил персискиот астроном Абд ал-Рахман ал-Суфи во неговото дело од 964 година насловено како Книга на фиксирани ѕвезди. Оваа книга била ажурирање на деловите VII.5 и VIII.1 од каталогот на ѕвезди од 2 век Алмагест од Птоломеј. Работата на Ал-Суфи содржела илустрации на соѕвездијата и ги прикажувала посветлите ѕвезди како точки. Изворната книга не преживеала, но примерок од околу 1009 година е зачуван на Универзитетот во Оксфорд.[14][15]

Можеби најстарата европска ѕвездена карта била пергаментен ракопис со наслов De Composicione Spere Solide. Најверојатно е произведен во Виена, Австрија во 1440 година и се состоел од дводелна карта што ги прикажува соѕвездијата на северната небесна хемисфера и еклиптиката. Ова можеби послужило како прототип за најстарата европска печатена ѕвездена карта, збир на дрвени портрети од 1515 година, произведени од Албрехт Дирер во Нирнберг, Германија.[17]

Ран нов век

уреди
 
Хевелиус – Firmamentum Sobiescianum sive Uranographia, 1690 година.

За време на европското време на откритија, експедициите на јужната хемисфера почнале да резултираат со додавање на нови соѕвездија. Овие најверојатно потекнуваат од записите на двајца холандски морнари, Питер Дирксзон Кејзер и Фредерик де Хаутман, кои во 1595 година патувале заедно во Холандска Источна Индија. Нивните збирки резултирале со глобусот на Јодок Хондиус од 1601 година, кој додал 12 нови јужни соѕвездија. Биле изработени уште неколку такви карти, вклучувајќи ја и Уранометрија на Јохан Бајер во 1603 година.[18] Последниот бил првиот атлас што ги нацртал двете небесни хемисфери и ги воведе Бајеровите ознаки за идентификување на најсјајните ѕвезди со помош на грчката азбука. Уранометрија содржела 48 мапи на соѕвездијата Птоломеј, плоча на јужните соѕвездија и две плочи кои ја прикажувале целата северна и јужна хемисфера во стереографска поларна проекција.[19]

Полскиот астроном Јоханес Хевелиус го објавил својот ѕвезден атлас Firmamentum Sobiescianum постхумно во 1690 година. Содржел 56 големи ѕвездени со две страници и ја подобри точноста во положбата на јужните ѕвезди. Тој вовел уште 11 соѕвездија, вклучително и Штит, Гуштер и Ловечки Кучиња.

Најново време

уреди

Во 1824 година, Сидни Хол произвел збир на ѕвездени карти наречени Огледало на Уранија. Тие се илустрации засновани на Небесниот атлас на Александар Џејмисон, но додавањето на дупки во нив им овозможило да се држат до светлина за да видат приказ на ѕвездите на соѕвездието.

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Kunwar Krishan Rampal, Mapping and Compilation, Concept · 1993, page 96
  2. ↑ The Handbook Of The SAS And Elite Forces. How The Professionals Fight And Win. Edited by Jon E. Lewis. p.373-Tactics And Techniques, Personal Skills And Techniques. Robinson Publishing Ltd 1997. ISBN 1-85487-675-9
  3. ↑ Whitehouse, David (21 јануари 2003). „'Oldest star chart' found“. BBC. Посетено на 26 август 2024.
  4. ↑ Lucentini, Jack. „Dr. Michael A. Rappenglueck sees maps of the night sky, and images of shamanistic ritual teeming with cosmological meaning“. space. Посетено на 26 август 2024.
  5. ↑ „BBC News - SCI/TECH - Ice Age star map discovered“. news.bbc.co.uk. Посетено на 26 август 2024.
  6. ↑ Sparavigna, Amelia (октомври 2008). „The Pleiades: the celestial herd of ancient timekeepers“. arXiv:0810.1592v1 [physics.hist-ph].
  7. ↑ http://www.tifr.res.in/~archaeo/papers/Prehistoric%20astronomy/Oldest%20Supernova%20record%20in%20Kashmir.pdf [bare URL PDF]
  8. ↑ von Spaeth, Ove (2000). „Dating the Oldest Egyptian Star Map“. Centaurus. 42 (3): 159–179. Bibcode:2000Cent...42..159V. doi:10.1034/j.1600-0498.2000.420301.x. Посетено на 26 август 2024.
  9. ↑ North, John (1995). The Norton History of Astronomy and Cosmology. New York and London: W.W. Norton & Company. стр. 30–31. ISBN 0-393-03656-1.
  10. ↑ Sun, X.; Kistemaker, J. (1997). The Chinese Sky During the Han: Constellating Stars and Society. Koninklijke Brill. стр. 21–22. ISBN 90-04-10737-1.
  11. ↑ Sun, X.; Kistemaker, J. (1997). The Chinese Sky During the Han: Constellating Stars and Society. Koninklijke Brill. стр. 18–19. ISBN 90-04-10737-1.
  12. ↑ Schaefer, Bradley E. (мај 2005). „The epoch of the constellations on the Farnese Atlas and their origin in Hipparchus's lost catalogue“. Journal for the History of Astronomy. 36/2 (123): 167–196. Bibcode:2005JHA....36..167S. doi:10.1177/002182860503600202.
  13. ↑ Evans, James (август 1999). „The Material Culture of Greek Astronomy“. Journal for the History of Astronomy. 30 (3): 237–307, 289–290. Bibcode:1999JHA....30..237E. doi:10.1177/002182869903000305.
  14. ↑ 14,0 14,1 Whitfield, Susan; Sims-Williams, Ursula (2004). The Silk Road: trade, travel, war and faith. Serindia Publications, Inc. стр. 81–86. ISBN 1-932476-13-X.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Bonnet-Bidaud; Jean-Marc; Praderie, Françoise; Whitfield, Susan (март 2009). „The Dunhuang Chinese sky: A comprehensive study of the oldest known star atlas“. Journal of Astronomical History and Heritage. 12 (1): 39–59. arXiv:0906.3034. Bibcode:2009JAHH...12...39B. doi:10.3724/SP.J.1440-2807.2009.01.04.
  16. ↑ Bonnet-Bidaud, Jean-Marc (2009-06-27). „The Oldest Extand Star Chart“. Институт за истражување на основните закони на универзумот. Посетено на 26 август 2024.
  17. ↑ Harley, John Brian; Woodward, David (1987). The History of cartography. 2 (2nd. изд.). Oxford University Press US. стр. 60–61. ISBN 0-226-31635-1.
  18. ↑ Hearnshaw, J. B. (1996). The measurement of starlight: two centuries of astronomical photometry. Cambridge University Press. стр. 9–10. ISBN 0-521-40393-6.
  19. ↑ Swerdlow, N. M. (август 1986). „A Star Catalogue Used by Johannes Bayer“. Journal for the History of Astronomy. 17 (50): 189–197. Bibcode:1986JHA....17..189S. doi:10.1177/002182868601700304.

Надворешни врски

уреди

Ѕвездени карти

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ѕвездена_карта&oldid=5262110“