Википедија

Пумпа (соѕвездие)

Пумпа (Antlia, од старогрчки ἀντλία) — соѕвездие на јужната небесна полутопка. Неговото име значи „ пумпа“ на латински и грчки ; претставува воздушна пумпа. Првично било познато како Пневматска Пумпа или Машина (Antlia Pneumatica). Тоа било основано од Никола Луј де Лакај во 18 век. Неговото неспецифично (со еден збор) име, веќе во ограничена употреба, го претпочитал Џон Хершел, а потоа било поздравено од астрономската заедница која официјално го прифатила ова. Кај северите делови од ѕвездите кои формираат некои од едрата Брод Арго (соѕвездието Едро), Пумпа е целосно видлива од географските широчини јужно од 51. северен напоредник.

Пумпа
лат. Antlia
КратенкаAnt
ГенитивноAntliae
Ректасцензија10 ч.
Деклинација−30°
Површина239 (°)² (62ро)
Главни ѕвезди3
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		9
Ѕвезди со планети1
Ѕвезди посјајни од 3,00m0
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)1
Најсјајна ѕвездаα Ant (4,25m)
Најблиска ѕвездаDEN 1048-3956
( сг,  пс)
Месјеови објекти0
Метеорски дождовинема
Соседни
соѕвездија		Водна Змија
Компас
Едро
Кентаур
Видливо на ширина од +45° до −90°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец април.

Пумпа е слабо соѕвездие; неговата најсветла ѕвезда е Алфа Пумпа, портокалов џин кој е сомнителна променлива ѕвезда, која се движи помеѓу привидни величини 4,22 и 4,29. S Пумпа е двоен ѕвезден систем кој затемнува, односно се менува во сјајот додека едната ѕвезда поминува пред другата. Ѕвездите се толку блиску што еден ден ќе се спојат за да формираат една ѕвезда. Двата ѕвездени системи со познати вонсончеви планети, HD 93083 и WASP-66, се наоѓаат во Пумпа, како и NGC 2997, спирална галаксија, и џуџестата галаксија Пумпа.

Историја

уреди
 
Приказот на Јохан Боде на Пумпа како воздушна пумпа со двојни цилиндри

Францускиот астроном Никола Луј де Лакај прв го опишал соѕвездието на француски како la Machine Pneumatique (Пневматска машина) во 1751–52 година,[1][2] во чест на воздушната пумпа измислена од францускиот физичар Дени Папен.[3] Де Лакај забележал и каталогизирал речиси 10.000 јужни ѕвезди за време на двегодишниот престој на ’Ртот на Добрата Надеж, смислувајќи четиринаесет нови соѕвездија во непознати подрачја на јужната небесна полутопка кои не се видливи од Европа. Тој ги именувал сите освен едно во чест на инструментите што го симболизирале периодот на просветителството. [б 1] [5] Лакај го прикажал соѕвездието Пумпа како едноцилиндрична вакуумска пумпа користена во почетните експерименти на Папен, додека германскиот астроном Јохан Боде ја избрал понапредната двоцилиндрична верзија.[3] Лакај го латинизирал името во Antlia pneumatica на неговата табела од 1763 година. Англискиот астроном Џон Хершел предложил да се намали името на еден збор во 1844 година, истакнувајќи дека самиот Лакај ги скратил своите соѕвездија на тој начин повремено.[6] Ова било универзално усвоено. [5] Меѓународниот астрономски сојуз го усвоил името Пумпа како едно од 88-те современи соѕвездија во 1922 година.[7]

Иако биле видливи за Античките Грци, ѕвездите на Пумпа биле премногу бледи за да бидат вообичаено препознаени како фигуративен објект во античките астеризми. Ѕвездите кои денес ја сочинуваат Пумпа се во појасот на небото поврзан со астеризмот/старото соѕвездие Брод Арго, бродот на Аргонаутите, во неговите последни векови. Тоа, поради неговата огромна големина, било поделено на трупот, палубата и едрата од Лакај во 1763 година.[8][9] Ридпат известува дека ѕвездите на Пумпа не сочинувале дел од класичниот приказ на Брод Агро.[10]

Во незападната астрономија

уреди

Кинеските астрономи можеле да го забележат современото соѕвездие Пумпа од нивните географски широчини и ги вклучиле неговите ѕвезди во две различни соѕвездија. Неколку ѕвезди во јужниот дел на Пумпа биле дел од „ Донгоу“, што претставувало област во јужна Кина. Понатаму, Ипсилон, Ета и Тета Пумпа биле приклучени во небесниот храм, кој исто така содржел ѕвезди од современото соѕвездие Компас.

Карактеристики

уреди

Покривајќи 238,9 квадратни степени и оттука 0,579% од небото, Пумпа е на 62-то место од 88-те современи соѕвездија по површина. Неговата позиција во јужната небесна полутопка значи дека целото соѕвездие е видливо за набљудувачите јужно од 49°С.[11] [б 2] Морската Водна Змија тече по должината на нејзината северна граница, додека Копмас, Едро и Кентаур ја оградуваат на запад, југ и исток соодветно. Кратенката со три букви за соѕвездието, усвоена од Меѓународниот астрономски сојуз, е „Ant“. Официјалните граници на соѕвездието, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, [б 3] се дефинирани со многуаголник со источна, јужна и десет други страни (свртени кон двете други кардинални точки на компасот иилустрирани во инфокутијата горе-десно). Во екваторијалниот координатен систем, координатите на десното искачување на овие граници лежат помеѓу 09ч 26.5м и 11ч 05.6м, додека координатите на деклинација се помеѓу -24,54° и −40,42°.

Особини

уреди
 
Соѕвездието Пумпа гледано со голо око

Ѕвезди

уреди

Лакај на девет ѕвезди им дал Бајерови ознаки, означувајќи ги како Алфа до Тета, комбинирајќи две ѕвезди една до друга како Зета. Гулд подоцна додал десетина, Јота Пумпа. Бета и Гама Пумпа (денес HR 4339 и HD 90156) завршиле во соседното соѕвездие Водна Змија откако биле исцртани границите на соѕвездието во 1930 година. Во границите на соѕвездието, има 42 ѕвезди посветли од или еднакви на привидната величина 6.5. [б 4] [11] Двете најсветли ѕвезди на соѕвездието, Алфа и Ипсилон Пумпа, сјаат со црвеникава нијанса.[14] Алфа е портокалов џин од спектрален тип K4III што е сомнителна променлива ѕвезда, која се движи помеѓу привидни величини 4,22 и 4,29.[15] Се наоѓа на 320 ± 10 светлосни години од Земјата.[16] Се проценува дека сјае со околу 480 до 555 пати поголема сјајност од Сонцето, најверојатно станува збор за ѕвезда која старее и сјае и е на пат да стане променлива ѕвезда од тит Мирида, откако го претворила целото нејзино јадрено гориво во јаглерод.[17] Сместена на 590 ± 30 светлосни години од Земјата,[18] Ипсилон Пумпа е развојна портокалова џиновска ѕвезда од спектрален тип K3 IIIa, која има пречник околу 69 пати поголем од Сонцето,[19] и сјајност од околу 1279 Сонца. Тоа е малку променливо.[20] На другиот крај на Антлија, Јота Пумпа е исто така портокалов џин од спектрален тип K1 III.[21] Оддалечена е 202 ± 2 светлосни години.[22]

Во близина на Алфа се наоѓа Делта Пумпа, двојна ѕвезда, оддалечена од Земјата 450 ± 10 светлосни години.[23] Примарната е синобела ѕвезда од главна низа со спектрален тип B9,5V и светлинска величина 5,6, а секундарната е ѕвезда од жолтобела ѕвезда од главна низа од спектрален тип F9Ve и светлинска величина 9,6.[24] Зета Пумпа е широка оптичка двојна ѕвезда. Посветлата ѕвезда - Зета1 Пумпа - е оддалечена 410 ± 40 светлосни години и има светлинска величина од 5,74,[25] иако е вистински двоен ѕвезден систем составен од две бели ѕвезди од главната низа со светлини 6,20 и 7,01 кои се разделени со 8.042 лачни секунди.[26] Побледата ѕвезда - Зета 2 Пумпа - е оддалечена 386 ± 5 светлосни години [27] и со светлинска величина 5,9.[28] Ета Пумпа е уште еден двојник составен од жолто бела ѕвезда со спектрален тип F1V и светлинска величина 5,31, со придружник со светлинска величина 11,3. Тета Пумпа е исто така двојна, најверојатно составена од ѕвезда од главната низа од типот А и жолт џин.[29] S Пумпа е двоен ѕвезден систем за затемнување, кој варира во привидна величина од 6,27 до 6,83 во период од 15,6 часа.[30] Системот е класифициран како променлива ѕвезда од типот W Голема Мечка - примарната е потопла од секундарната, а падот на големината е предизвикан од второто поминување пред првата. Пресметувањето на својствата на составните ѕвезди од орбиталниот период покажува дека примарната ѕвезда има маса 1,94 пати и пречник 2,026 пати поголем од Сонцето, а секундарната има маса 0,76 пати и пречник 1,322 пати поголем од Сонцето.[31] Двете ѕвезди имаат слична сјајност и спектрален тип бидејќи имаат заедничка обвивка и споделуваат ѕвезден материјал.[32] Се смета дека системот е стар околу 5-6 милијарди години. Двете ѕвезди на крајот ќе се спојат за да формираат единствена ѕвезда што брзо се врти.

T Пумпа е жолтобел суперџин од спектрален тип F6Iab и класична кефеидна променлива која се движи помеѓу светлинската величина 8,88 и 9,82 во текот на 5,9 дена.[33] U Пумпа е црвена јаглеродна ѕвезда од типот С и е неправилна променлива која се движи помеѓу светлинските величини 5,27 и 6,04.[34] На оддалеченост од 910 ± 50 светлосни години,[35] е околу 5819 пати посветло од Сонцето.[36] BF Пумпа е променлива ѕвезда од типот Делта Штит која варира за 0,01 светлинска величина.[37] HR 4049, исто така позната како AG Пумпа, е необична жешка променлива ѕвезда од спектрален тип B9.5Ib-II. Таа е подложена на интензивно губење на масата [38] и е единствена променлива која не припаѓа на ниту една класа на позната променлива ѕвезда, која се движи помеѓу светлините 5,29 и 5,83 со период од 429 дена.[39] Од Земјата е оддалечена околу 6000 светлосни години.[40] UX Пумпа е променлива ѕвезда од типот R Северна Круна со основна привидна величина од околу 11,85, со неправилни затемнувања до под светлинска величина 18,0.[41] Светла и оддалечена ѕвезда, таа е суперџин со спектар налик на ѕвезда од жолтобела F-тип, но речиси и да нема водород.[42]

 
Композитна слика на NGC 2997

HD 93083 е портокалова џуџеста ѕвезда од спектрален тип K3V која е помала и поладна од Сонцето. Постои планета која е откриена со методот на радијална брзина со спектрографот HARPS во 2005 година. Масивна околу Сатурн, планетата орбитира околу својата ѕвезда со период од 143 дена на средно растојание од 0,477 АЕ.[43] WASP-66 е ѕвезда слична на сонцето од спектрален тип F4V. Планета со маса 2,3 пати поголема од Јупитер орбитира на секои 4 денови, откриена со методот на премин во 2012 година.[44] DEN 1048-3956 е кафеаво џуџе од спектрален тип М8 сместено на околу 13 светлосни години оддалечено од Земјата. Со величина 17 е премногу слабо за да се види со голо око. Има површинска температура од околу 2500 К. Во 2002 година биле откриени два моќни блесоци кои траат по 4-5 минути.[45] 2MASS 0939-2448 е систем од две ладни и слабо кафеави џуџиња, веројатно со делотворни температури од околу 500 и 700 К и маса од околу 25 и 40 пати поголема од онаа на Јупитер, иако исто така е можно двата објекти да имаат температури од 600 К и 30 јупитерови маси.[46]

Длабоконебесни тела

уреди
 
Галаксијата ESO 376-16 се наоѓа на речиси 23 милиони светлосни години од Земјата.[47]

Пумпа содржи многу слаби галаксии [48], од кои најсветлата е NGC 2997 со светлинска величина 10,6.[49] Тоа е лабаво намотана спирална галаксија од типот Sc. Иако не е опишана во повеќето аматерски телескопи, тоа прикажува светли јата на млади ѕвезди и многу темни појаси за прашина на фотографиите. Откриено во 1997 година, џуџето Пумпа е џуџеста сфероидна галаксија од 14,8 м која припаѓа на месната група галаксии. Во 2018 година било објавено откритието за галаксија со многу мал површински сјај во близина на Ипсилон Пумпа, Пумпа 2, која е сателитска галаксија на Млечниот Пат.[50]

Јатото Пумпа, познато и како Абел S0636, е галактичко јато кое се наоѓа во суперјатото Водна Змија-Кентаур. Таа е трета најблиска до месната група по Девица и Печка.[51] Растојанието на јатото од земјата е 40.5 до 40.9 Mpc (132.1 to 133.4 Mly)[52] Сместена во југоисточниот агол на соѕвездието, може да се пофали со џиновските елиптични галаксии NGC 3268 и NGC 3258 како главни членови на јужната и северната подгрупа соодветно, и содржи вкупно околу 234 галаксии.

Пумпа е дом на огромниот остаток од супернова Пумпа, еден од најголемите остатоци од супернова на небото.[53]

Белешки

уреди
  1. ↑ Исклучок е Маса, именувана по Тејбал планина. Другите тринаесет (заедно со Антлија) се Длето, Шестар, Печка, Часовник, Микроскоп, Рамнило, Октант, Сликар, Компас, Мрежичка, Вајар и Телескоп.[4]
  2. ↑ Иако делови од соѕвездието технички се издигнуваат над хоризонтот за набљудувачи помеѓу 49°С и 65-тата паралела север, ѕвездите на неколку степени од хоризонтот се за сите незабележливи.[11]
  3. ↑ Делпорт предложил стандардизирање на границите на соѕвездијата на Меѓународниот астрономски сојуз, кој се согласил и му ја дал главната улога[12]
  4. ↑ Објектите со величина 6,5 се меѓу најслабите видливи со голо око на ноќното небо во рурален премин.[13]

Наводи

уреди
  1. ↑ Ridpath, Ian. „Lacaille's Southern Planisphere of 1756“. Star Tales. Self-published. Посетено на 25 August 2015.
  2. ↑ Lacaille, Nicolas Louis (1756). „Relation abrégée du Voyage fait par ordre du Roi au cap de Bonne-espérance“. Mémoires de l'Académie Royale des Sciences (француски): 519–592 [589].
  3. ↑ 3,0 3,1 Ridpath, Ian. „Antlia“. Star Tales. Посетено на 3 December 2007.
  4. ↑ Wagman 2003, стр. 5–6.
  5. ↑ 5,0 5,1 Wagman 2003.
  6. ↑ Herschel, John (1844). „Farther Remarks on the Division of Southern Constellations“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 6 (5): 60–62. doi:10.1093/mnras/6.5.60a.
  7. ↑ Russell, Henry Norris (1922). „The New International Symbols for the Constellations“. Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R.
  8. ↑ Birren, Peter (2002). Objects in the Heavens. Bloomington, Indiana: Trafford Publishing. стр. 9, 45. ISBN 978-1-55369-662-9.
  9. ↑ Webb, Thomas William (1962). Celestial objects for common telescopes. 2. New York, New York: Dover Publications. стр. 36. ISBN 978-0-486-20918-0.
  10. ↑ Ridpath, Ian (2002). Stars and Planets. New York, New York: Smithsonian Handbooks. стр. 65, 122. ISBN 978-0-7894-8988-3.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Ridpath, Ian. „Constellations: Andromeda–Indus“. Star Tales. self-published. Посетено на 26 August 2015.Ridpath, Ian.
  12. ↑ Ridpath, Ian. „Constellation boundaries: How the modern constellation outlines came to be“. Star Tales. self-published. Посетено на 1 June 2016.
  13. ↑ Bortle, John E. (February 2001). „The Bortle Dark-Sky Scale“. Sky & Telescope. Архивирано од изворникот на 31 March 2014. Посетено на 26 August 2015.
  14. ↑ Arnold, H.J.P.; Doherty, Paul; Moore, Patrick (1999). The Photographic Atlas of the Stars. Boca Raton, Florida: CRC Press. стр. 97. ISBN 978-0-7503-0654-6.
  15. ↑ Watson, Christopher (18 January 2010). „Alpha Antliae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 25 July 2014.
  16. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  17. ↑ Kaler, James B. „Alpha Antliae“. Stars. University of Illinois. Посетено на 25 July 2014.
  18. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  19. ↑ Pasinetti-Fracassini, L.E.; Pastori, L.; Covino, S.; Pozzi, A. (February 2001). „Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)“. Astronomy and Astrophysics. 367 (2): 521–24. arXiv:astro-ph/0012289. Bibcode:2001A&A...367..521P. doi:10.1051/0004-6361:20000451.
  20. ↑ Koen, Chris; Eyer, Laurent (March 2002). „New Periodic Variables from the Hipparcos Epoch Photometry“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 331 (1): 45–59. arXiv:astro-ph/0112194. Bibcode:2002MNRAS.331...45K. doi:10.1046/j.1365-8711.2002.05150.x.
  21. ↑ „Iota Antliae“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 29 July 2014.
  22. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  23. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  24. ↑ Huélamo, N.; Neuhäuser, R.; Stelzer, B.; Supper, R.; Zinnecker, H. (July 2000). „X-ray emission from Lindroos binary systems“. Astronomy & Astrophysics. 359: 227–41. arXiv:astro-ph/0005348. Bibcode:2000A&A...359..227H.
  25. ↑ van Leeuwen, F. (2007). „Validation of the new Hipparcos reduction“. Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653–64. arXiv:0708.1752. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
  26. ↑ Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. (September 2008). „A catalogue of multiplicity among bright stellar systems“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 389 (2): 869–79. arXiv:0806.2878. Bibcode:2008MNRAS.389..869E. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13596.x.
  27. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  28. ↑ Ridpath 2017
  29. ↑ Kaler, James B. (12 April 2013). „Theta Antliae“. Stars. University of Illinois. Посетено на 25 March 2016.
  30. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „S Antliae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 22 May 2014.
  31. ↑ Gazeas, K.; Stȩpień, K. (2008). „Angular momentum and mass evolution of contact binaries“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 390 (4): 1577–86. arXiv:0803.0212. Bibcode:2008MNRAS.390.1577G. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13844.x.
  32. ↑ Csizmadia, Sz.; Klagyivik, P. (2004). „On the properties of contact binary stars“. Astronomy and Astrophysics. 426 (3): 1001–05. arXiv:astro-ph/0408049. Bibcode:2004A&A...426.1001C. doi:10.1051/0004-6361:20040430.
  33. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „T Antliae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 25 July 2014.
  34. ↑ Otero, Sebastian (3 November 2011). „U Antliae“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 25 July 2014.
  35. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  36. ↑ McDonald, I.; Zijlstra, A. A.; Boyer, M. L. (2012). „Fundamental Parameters and Infrared Excesses of Hipparcos Stars“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 427 (1): 343–57. arXiv:1208.2037. Bibcode:2012MNRAS.427..343M. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.21873.x.McDonald, I.; Zijlstra, A. A.; Boyer, M. L. (2012).
  37. ↑ Chang, S.-W.; Protopapas, P.; Kim, D.-W.; Byun, Y.-I. (2013). „Statistical Properties of Galactic δ Scuti Stars: Revisited“. The Astronomical Journal. 145 (5): 10. arXiv:1303.1031. Bibcode:2013AJ....145..132C. doi:10.1088/0004-6256/145/5/132. 132.
  38. ↑ Geballe, T.R.; Noll, K.S.; Whittet, D.C.B.; Waters, L.B.F.M. (1989). „Unusual features of the 1–4 micron spectrum of HR 4049“. The Astrophysical Journal. 340: L29. Bibcode:1989ApJ...340L..29G. doi:10.1086/185431.
  39. ↑ VSX (4 January 2010). „AG Antliae“. The International Variable Star Index. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 15 June 2013.
  40. ↑ Brown, A. G. A.; и др. (Gaia collaboration) (август 2018). „Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties“. Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Запис на DR2 од „Гаја“ за овој извор на VizieR.
  41. ↑ Otero, Sebastian (23 November 2012). „UX Ant“. The International Variable Star Index. Посетено на 14 July 2014.
  42. ↑ Kilkenny, D.; Westerhuys, J. E. (1990). „Spectroscopy of 'RCB' stars-IV. UX ANT“. The Observatory. 110: 90–92. Bibcode:1990Obs...110...90K.
  43. ↑ Lovis, C.; Mayor, M.; Bouchy, F.; Pepe, F.; Queloz, D.; Santos, N.C.; Udry, S.; Benz, W.; Bertaux, J.-L. (2005). „The HARPS search for southern extra-solar planets III. Three Saturn-mass planets around HD 93083, HD 101930 and HD 102117“. Astronomy and Astrophysics. 437 (3): 1121–26. arXiv:astro-ph/0503660. Bibcode:2005A&A...437.1121L. doi:10.1051/0004-6361:20052864.
  44. ↑ Hellier, Coel; Anderson, D. R.; Collier Cameron, A.; Doyle, A. P.; Fumel, A.; Gillon, M.; Jehin, E.; Lendl, M.; Maxted, P. F. L. (2012). „Seven transiting hot Jupiters from WASP-South, Euler and TRAPPIST: WASP-47b, WASP-55b, WASP-61b, WASP-62b, WASP-63b, WASP-66b and WASP-67b“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 426 (1): 439–50. arXiv:1204.5095. Bibcode:2012MNRAS.426..739H. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.21780.x.
  45. ↑ Burgasser, Adam J.; Putman, Mary E. (10 June 2005). „Quiescent Radio Emission from Southern Late-Type M Dwarfs and a Spectacular Radio Flare from the M8 Dwarf DENIS 1048–3956“. The Astrophysical Journal. 626 (1): 486–497. arXiv:astro-ph/0502365. Bibcode:2005ApJ...626..486B. doi:10.1086/429788.
  46. ↑ Leggett, Sandy K.; Cushing, Michael C.; Saumon, Didier; Marley, Mark S.; Roellig, Thomas L.; Warren, Stephen J.; Burningham, Ben; Jones, Hugh R. A.; Kirkpatrick, J. Davy (2009). „The Physical Properties of Four ~600 K T Dwarfs“. The Astrophysical Journal. 695 (2): 1517–1526. arXiv:0901.4093. Bibcode:2009ApJ...695.1517L. doi:10.1088/0004-637X/695/2/1517.
  47. ↑ „Mapping the nearby Universe“. www.spacetelescope.org. Посетено на 25 September 2017.
  48. ↑ Streicher, Magda (2010). „Deepsky Delights: Antlia, the Machine Pneumatique“. Monthly Notes of the Astronomical Society of Southern Africa. 69 (5–6): 107–12. Bibcode:2010MNSSA..69..107S.
  49. ↑ Moore & Tirion 1997
  50. ↑ Torrealba, G.; Belokurov, V.; Koposov, S. E.; Li, T. S.; Walker, M. G.; Sanders, J. L.; Geringer-Sameth, A.; Zucker, D. B.; Kuehn, K. (2019). „The hidden giant: Discovery of an enormous Galactic dwarf satellite in Gaia DR2“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 488 (2): 2743–2766. arXiv:1811.04082. Bibcode:2019MNRAS.488.2743T. doi:10.1093/mnras/stz1624.
  51. ↑ Smith Castelli, Analía V.; Bassino, Lilia P.; Richtler, Tom; Cellone, Sergio A.; Aruta, Cristian; Infante, Leopoldo (June 2008). „Galaxy populations in the Antlia cluster – I. Photometric properties of early-type galaxies“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (4): 2311–22. arXiv:0803.1630. Bibcode:2008MNRAS.386.2311S. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13211.x.
  52. ↑ Dirsch, B.; Richtler, T.; Bassino, L.P. (2003). „The globular cluster systems of NGC 3258 and NGC 3268 in the Antlia cluster“. Astronomy & Astrophysics. 408 (3): 929–39. arXiv:astro-ph/0307200. Bibcode:2003A&A...408..929D. doi:10.1051/0004-6361:20031027.
  53. ↑ „Primeval fireworks“. NewScientist. Архивирано од изворникот на 2005-12-26. Посетено на 12 November 2022.

Извори

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Пумпа_(соѕвездие)&oldid=5273495“