Младо Нагоричане

Младо Нагоричане (изворно: Младо Нагоричино) — село во Општина Старо Нагоричане, во областа Козјачија, во околината на градот Куманово.

Младо Нагоричане Младо Нагоричино
Издвоено маало на селото Младо Нагоричане
Младо Нагоричане Местоположба на Младо Нагоричане во Македонија Младо Нагоричане на карта
Координати 42°10′13″N 21°48′6″E
Регион	Североисточен
Општина	Старо Нагоричане
Област	Козјачија
Население	1.094 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	1312
Повик. бр.	031
Шифра на КО	17064
Надм. вис.	400-450 м
Младо Нагоричане на општинската карта Атарот на Младо Нагоричане во рамките на општината
Младо Нагоричане на Ризницата

Географија и местоположба

Едно од многуте раштркани маала на Младо Нагоричане

Населбата се наоѓа во областа Козјачија, во крајниот јужен дел на територијата на Општина Старо Нагоричане, од десната страна на реката Пчиња. Дел од селото се наоѓа непосредно до регионалниот пат Куманово-Крива Паланка. Селото е рамничарско, но куќите се издигнуваат на надморска височина од 330 до 440 метри. Од градот Куманово селото е оддалечено 11 километри.

Селото е најголемо во Кумановско и се состои од повеќе растурени маала, оддалечени од 500 до 2.000 метри. Околни села се: Старо Нагоричане, Тромеѓа, Војник и Стрезовце.

Селото има мошне голем атар, што зафаќа површина од 48,1 км². На него преовладува обработливото земјиште на површина од 3.831 хектар, на пасиштата отпаѓаат 596 хектари, а на шумите само 77 хектари.

Младо Нагоричане има многу разбиен тип. Некои маала носат родовски имиња, како Брадиновци, Бузинци, Вујевци, Веселиновци, Ѓоринци, Смилчинци, Спасинци, Трандафиловци, додека други маала го дале своето име на некои родови.

Селото има вкупно 37 маала, во кои главно живеат Македонци, освен десетина куќи населени со православни Цигани.

Историја

Воени гробишта од Првата светска војна, т.н. „јуначки гробишта“.

Од каде потекнува и како е настанало селото Младо – Ново Нагоричино, како што изворно се нарекувало во минатото, нема конкретни податоци. Едната легенда вели дека пред повеќе векови, во селото Нагоричино живееле двајца браќа. Куќите им се наоѓале во Нагоричино, а трлата во денешно Младо Нагоричане. Кога дошло време за делба постариот брат Пешо решил да остане во стариот дом, а помладиот се населил кај трлата, во денешната Младонагоричанска маала Пиленац. По извесно време, од семејството на помалиот брат се одделиле повеќе фамилии и наскоро настанала мала населба. Но, бидејќи новата населба била прилично оддалечена од Нагоричино, каде останал постариот брат, а и порано било заселено, тоа било наречено Старо Нагоричино, а новата населба Младо Нагоричино. Така, подоцна од тие две населби кои нараснале, се оформиле две посебни села, Старо и Младо Нагоричино. Таткото на двајцата браќа се викал Нагорич.

Втората претпоставка е дека името е дојдено од гора – шума (корија), бидејќи сегашните утрини до пред 150- 200 години, нашироко биле покриени со густа шума (гора) од црн бор и даб. Па според тоа Старо Нагоричино било во атарот на стара, а Младо покрај млада гора. Но, во секој случај Младо Нагоричино е помлада населба и според фактот што во историската документација, некаде е забележано и како – Ново Нагоричино. Меѓутоа, Младо Нагоричино имало далеку побурна историја, пред сé поради својата стратегиска положба, бидејќи тука отсекогаш се вкрстувале разни коридори, патишта и интереси.

Според Јован Хаџи Васиљевиќ топонимот на Нагоричино настанал од Нагорич-аане, аане значи куќи, додека  Јован Трифуноски, пак, вели дека топонимот настанал од „на-гор-ридчане“, бидејќи некогашната стара населба се наоѓала во долина покрај Пчиња, па ја сменила локацијата на повисоко место каде што сега се наоѓа.

Познатата населба Младо Нагоричане се наоѓа североисточно од Куманово на плато високо околу 480 метри. Платото се протега десно од реката Пчиња во правец север-југ. Населбата ја сочинуваат повеќе растурени краеви, кои едни од други се оддалечени од 300, 500 до 800 метри. Со тоа во споменатиот правец тоа е издолжено околу 8 километри.

Наведената положба е релативно добра за економската дејност на населението. Нагоричанското плато е погодно за земјоделско и сточарско производство. За земјоделското производство погодна е и алувијалната почва околу реката Пчиња со висина околу 300 метри, која се протега источно од населбата. Благата падина помеѓу платото и алувијалната рамнина добра е за одгледување на винова лоза. На тој начин населбата има положба која спојува разновидни економски зони.

Младо Нагоричино во почетокот на XX век имало 37 маали. Според испитувањата во времето на Ј.Х. Васиљевиќ, тие маала биле следниве: Травуљачко маало, Пиленац (или Пиленско) – маало, Вујевско, Маријевско, Сајтино (Сајтинско), Еребичарско, Беломарско, Домузлиско, Веселиновско, Брадиновско, Ацино, Дрмоњарско, Џипуњско, Ќурчијинско, Карабичанско, Костоперско, Ќурчијевско, Спасинско, Путинско, Шединско, Владинско, Пашин-чивл’к-маало, Бардевско, Ракиџијинско, Пресиовско, Ќукинско, Пркинско, Чумлевско, Пенковско, Ѓорѓовско, Меанџијско, Черкезовско, Бузинско, Шединско (друга), Ѕвиѕ’чко, Трендафиловско и Колебенско маало.

Народната традиција наведува дека некои родови се „стари“, другите „дојдени“. Како најстара маала и род во Младо Нагоричино се наведуваат Ч у л е в ц и. Тие се доселиле „на трло“ од соседното Старо Нагоричино. Тие побегнале од чума, па кога чумата поминала, тие останале тука. А за најмлад род во Младо Нагоричино се наведуваат К а р а б и ч а н ц и. Се доселиле од кумановското село Карабичане. Таму се нарекувале П о г а н ц и.

Како што се гледа според приложената топонимија, имињата на маалата доаѓаат од името или прекарот на првиот доселеник, што значи дека едно маало го сочинува едно пошироко семејство. Но, има и случаи и на донесени имиња – како што се – Мариевци, се претпоставува дела се доселиле од Мариово, Прилепско. Најзападно маало било Травуљачко маало, додека најисточно било Трендафилловско маало и растојанието помеѓу овие две маала изнесувало околу 7-8 км. Во минатото, до околу 1870 година, денешното село Стрновац било во состав и ја сочинувало 38 маала на селото Младо Нагоричино.

Според податоците – некаде околу 1907 година, во селото имало околу 256 куќи, покриени со ќерамиди (главно ромски), а помал дел со современи индустриски ќерамиди.

Според Ц. Дртковски (2000), во Младо Нагоричане во 1998 година имало 46 маала. Со најмногу куќи во 1998 години, по педесетина биле маалата Брадиновци и Пиленци, а со најмалку, по 2 до 3 куќи биле Ќукинци и Дошљаци. Таа година во селото постоеле околу 700 куќи, од кои 200 биле напуштени – запустени.

До средината на XIX век населението било – Мезлеско (луѓе без имот – без земја), но подоцна почнале да купуваат земја и да стануваат сопственици. Во тоа време постоеле повеќе чифлици (4), а најголем бил на Авзи Паша – Скопјанецот. Но, подоцна и тој е останат само на 4000 дена орање. Чифлиците биле обработувани од чифчии (под закуп), момци, го давале под ќесим (под наем) и слично.

Во почетокот на XIX век, во селото постоеле повеќе анови за сместување на патници, и селото било важна крстосница меѓу исток и запад, но и југ – север, зашто тука поминувал главниот пат камилешки – каравански коридор Солун – Белград. Единствено ановите и нивните дворови биле заградени.

Младо Нагоричане има и значајна сообраќајна функција. Во непосредна близина, од источна страна во самата долина на Пчиња, се вкрстуваат два значајни стари патишта: лонгитудинален со правец Солун-Штип-Врање-Белград, и трансферзален со правец Скопје – Крива Паланка - Софија. Патиштата за кои станува збор се важна комуникација на Балканскиот полуостров и северниот дел на нашата држава. До втората половина на XIX век тука била најзначајна раскрсница во Кумановската област, во минатото нарекувана Жеглигово.

Најстари откриени остатоци од предисториско и раноантички период откриени се во месноста „Жеглигово, Костоперска карпа“, која се издига до југозападната периферија на Младо Нагоричино и доминира над околината повеќе километри до Пчиња на исток. Во прашање е јужната од две базалтни громади што осамено се издигаат над околината. Озгора е зарамнета, опкружена со вертикални страни, високи 12-20 м. Покрај неа води магистралниот пат Скопје – Ќустендил, античкиот пат Скупи-Пауталија, а на 1 км источно оттука со него се сече стариот пат од Ниш и Врање на север кон Овче Поле и Штип на југ. На Костоперска карпа се откриени: урнати две цистерни за вода, со добра хидростатична изолација (несомнено VI век), многу ситни наоди од метал и керамика, преку стотина монети од III до VI век. Во југозападното подножје е откриено едно подземно светилиште (хипогеум) свечено во карпа, а низ падината се простирала неукрепена населба од ова време. Откопувани се и гробови во северното подножје. Истата стратешка улога карпата ја имала и низ средниот век. Тоа е потврдено со наодите на византиската сликана керамика од XII XIV век, словенската огнишна грнчарија, врвовите со стрели со средновековна форма и др. Врз ранохристијанската базилика во X – XI век била изградена нова црква, опфаќајќи го само средниот кораб, додека јужно и западно од неа се откриени гробови, датирани со накит од тоа време (X – XIII век). На падината под источната страна на карпата стои црквата на „Св.Петка“, квалитетна градба од XIII – XIV век, денес наполу урната.

Денеска во атарот на селото Младо Нагоричино постојат три цркви и тоа: Св. Петка – 1628 година, Свети Ѓорѓи победоносец XI-XIV-XV век, а и од 1982 година, црквата – Св. Богородица Пречиста. Последната е изградена со самопридонес на жителите што гравитираат кон неа, на локација, каде порано имало црква (се претпоставува дека датира од X век. Треба да се напомене дека е изградена на темели на ранохристијанска црква.

На почетокот на XX век, за време на истражувањата на Јов. Хаџи Васиљевиќ, освен овие денеска три цркви кои ги споменавме и знаеме, постоеле уште четири други цркви кои биле во урнатини, а тоа се: Св. Никола - под Вуевска карпа, Свети Димитрија – под Аџински гробишта, Св. Кузман и Дамјан (Св. Врачи) – западно од Костоперска карпа,Св. Спас – кај мариевски мост.

Јеротије Рачанин, кој бил калуѓер во манастирот Раковица во Белград, во 1704 година пошол на аџилак и на пат за Ерусалим. Поминувајќи низ денешна Македонија, тој поминал и низ Младо Нагоричино и тука престојувал за време на празникот „Света Петка Трновска“, кај денешната црква „Св. Петка“ која и денеска постои.

Јован Хаџи-Васиљевиќ кога вршел теренски истражувања во Младо Нагоричино, распрашувајќи се меѓу мештаните во врска со овие цркви, добил вакви одговори: црквата во Старо Нагоричино била манастир, а овие црквички во оваа село (Младо Нагоричино) и сите во околните села биле манастирски скитови.

Преданието и толкувањето на населението на самото село Младо Нагоричино за толкав број на цркви гласи: „У време кад су ове цркве (40 на број) грађене наше су лозе (сеоска племена) биле у завади, а служиле су (славиле су) разне свеце – свако племе свога свеца. Свака је од тих лоза живела и у засебној махали и имала је своју, засебну цркву, у коју је само она долазила и своме се свецу молила, не мешајући се са осталим лозама. Ето, причају даље, и сада је црква „Св. Спас“ искључиво лозе Пркинаца (Пркинци), а сви они Пркинци служе Св. Спаса. Од времето за тоа кога биле градени овие цркви, се добивало ваков одговор: „Правило се још оној време кад је овуј земљу држаја Цар Константин,“ или само се вели: „От Цар Костандиново време.“

Многу неизвестени патници овие остатоци од старите цркви ги сметале за остатоци од некакви градби од римско-византиско време. Ha погрешно мислел дека тоа биле остатоци од стариот фиктивен град Жеглигово. Јован Хаџи Васиљевиќ мисли дека не постоел средновековен град Жеглигово, туку Жеглигово се нарекувала цела денешна Кумановска област.

Потоа една друга народна традиција вели дека во Младо Нагоричино постоеле само 12 цркви.

Жеглигово регионално средиште во XIII – XIV век

Според народното предание во атарот на сегашно Нагоричино постоел градот Жеглигово. Тоа е регионално средиште во XIII – XIV век.

Под денешно име Нагоричино првпат се споменува во средновековниот период од XIV век. Споменот е запишан како (Н а г о р и ч и н о), а е во врска со подигнувањето на црквата „Св. Ѓорѓи“, задужбина на кралот Милутин, изградена во 1312-1313 на поранешна византиска основа. Споменатиот најстар спомен се однесува за денешното село Старо Нагоричино, а како што напоменавме, подоцна е формирано помладото Младо Нагоричино.

Кога селото точно почнало да се заселува, од населението денес никој не знае. Но од пишаните спомени се гледа дека селото постоело во XV век. Тоа се гледа по записот на Владислав Граматик. Владислав Граматик бил книжевник, веројатно по потекло од Ново Брдо, а од 21 ноември 1455 до 21 ноември 1456 година во Младо Нагоричино во домот на Никола Станчевиќ, напишал Зборник, кој се чува во Одеса. Споменот на Нагоричино од XV век сочуван е и во познатиот Пшињски спомен.

На 14 мај 1474 година Дубровачката Општина јавила дека румелискиот паша Сулејман Босанац со голема војска пошол „од место наречено Нагоричино кое било оддалечено од Косово на три дена одење“. Во овој запис не е наведено дали се однесува за денешното Младо Нагоричино.

За време на турското владеење во текот на XVI век сите населени места во подрачјето на Куманово претставувале една административно-територијална единица наречена Нагоричка нахија. Значи, називот на нахијата е даден според називите на селата Старо и Ново Нагоричино, а не според населбата Куманово.

Во 1519 година селото Ново Нагоричино имало 177 домаќинства или околу 885 жители. Околу 1573 година или по педесет и неколку години, бројот на домаќинствата во селото Ново Нагоричино бројот на регистрираните домаќинства изнесува 278 или 1390 жители, ако се земе претпоставка дека едно семејство броело пет члена, што во споредба со 1519 година значи зголемување за 101 домаќинство и 505 жители. Паѓа в очи дека во Ново Нагоричино нема регистрирано ни еден муслиман.

Патријархот Арсениј III Црноевиќ во 1683 година, патувајќи на аџилак од Пеќ, преноќил во близина на Скопје во некое село, поминал низ Скопје не задржувајќи се, и престојувал во Младо Нагоричино, источно од Куманово.

Низ Младо Нагоричино, пристигнувајќи во Куманово од Ќустендил, Леон Хугонет (1842-1910), кој бил француски публицист, новинар и дипломат, и не знаејќи го името на манастирот во Нагоричино кој припаѓал на старо Жеглигово, а кој бил во урнатини вака го опишува: „Околу два часа пред Куманово (во зима), десно од патот, видовме стара црква од делкан камен, која со своите тешки врати наликуваше на зандана. Околу неа имаше гробови. Малку подалеку и малку погоре се гледаа урнатините на манастирот. Досадна темно-виолетова позадина од карпи ги опкружуваше овие урнатини, така што тие наликуваа на некаква декорација во операта“.

Стопанство

Во основа, селото има полјоделско-сточарска функција.

Во територијата на Младо Нагоричане се наоѓаат две технолошко–индустриски зони: Смиљчинци и Петрова Падина. Во селото работат фабриките за железни конструкции Стил Кон и ФАМ Инженеринг, бензинската пумпа Детоил, млинот МОША-МЕЛ, Фртуна,познатиот ресторан Етно Село, продавниците СТИ-Гоце и Ѓорго Комерц познатиот ресторан Етно Село.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 2.940 —     1953 3.226 +9.7% 1961 3.414 +5.8% 1971 2.822 −17.3% 1981 2.183 −22.6%	Година Нас. ±% 1991 1.608 −26.3% 1994 1.488 −7.5% 2002 1.292 −13.2% 2021 1.094 −15.3%

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Младо Нагоричане имало 1.410 жители. По податоците на секретарот на Бугарската егзархија, Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Младо Нагоричане имало 720 жители.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 2.100 Македонци.

Младо Нагоричане е голема населба, но со значително намалување на населението. Така, населбата во 1961 година, имала 3.414 жители, од кои 3.387 биле Македонци и 25 жители Срби, а во 1994 година бројот се намалил на 1.488 жители, од кои 1.452 биле Македонци, 28 Срби и 8 други.

Според пописот од 2002 година, во селото Младо Нагоричане имало 1.292 жители, од кои 1.273 Македонци, 1 Албанец, 17 Срби и 1 останат.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 1.094 жители, од кои 968 Македонци, 2 Албанци, 12 Срби, 4 останати и 108 лица без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	1.410	720	2.940	3.226	3.414	2.822	2.183	1.608	1.488	1.292	1.094

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

Како најстар род и воопшто маало во Младо Нагоричане се спомнува Чулевци, кои се доселиле од соседното Старо Нагоричане, додека најмлад род е Карабичанци, доселени од кумановското село Карабичани, каде се нарекувале Поганци.

Општествени установи

Средишното основно училиште во Младо Нагоричане

• ОУ „Христијан Тодоровски-Карпош“ - Младо Нагоричане — средишно основно училиште
• Пошта (1312)
• Амбуланта
• Ветеринарна станица

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Старо Нагоричане, една од малкуте општини кои не биле изменети со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Старо Нагоричане.

Во периодот 1950-1952, селото било седиште на некогашната општина Младо Нагоричане, во која влегувале селата Војник, Младо Нагоричане и Тромеѓа.

Во периодот 1952-1955, селото било седиште на тогашната општина Младо Нагоричане, во која покрај селото Младо Нагоричане се наоѓало и селото Тромеѓа.

Во периодот 1955-1965, селото се наоѓало во некогашната општина Старо Нагоричане.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Куманово.

Културни и природни знаменитости

Црквата „Св. Ѓорѓи“ е прогласен споменик на културата, изградена во XVI век

Поглед на Костоперската Карпа

Цркви

• Црква „Св. Ѓорѓи Победоносец“ — поствизантиска црква, изградена во XVI век
• Црква „Св. Петка“ — еднокорабна црква, изградена во XVII век

Споменици

• Зебрњак — споменик во чест на жртвите од Првата балканска војна

Карпи

• Костоперска Карпа (позната и како Жеглиговски Камен) — импозантна базалтна карпа,

Редовни настани

• Народен собор Света Петка (7 август)
• Народен собор Света Богородица (27 август)

Личности

• Тимотеј Дебарско-кичевски — митрополит на Дебарско-кичевската епархија

Култура и спорт

Во Младо Нагоричане постои само еден спортски клуб.

• ФК Зебрњак

Иселеништво

По завршувањето на Втората светска војна, младото население започнало да се иселува во градовите Куманово и Скопје. Иселувањата траат и денес, каде покрај натамошната миграција село-град, почнало и иселување во европските земји.

Галерија

• 
  Предаватели во близина на Костоперска Карпа
• 
  Аптека во селото
• 
  Црквата „Св. Петка“ во подножјето на Костоперска Карпа
• 
  Селска чешма

Надворешни врски

• Младо Нагоричане на Ризницата ^?