Википедија

Меѓународна геофизичка година

Меѓународна геофизичка година (МГГ; француски: Année géophysique internationale) — меѓународен научен проект кој траел од 1 јули 1957 до 31 декември 1958 година. Настанот го означил крајот на долгиот период за време на Студената војна кога научната размена меѓу Истокот и Западот била сериозно прекината. Шеесет и седум земји учествувале во проектите на МГГ, иако еден забележлив исклучок било копното на Народна Република Кина, која протестирала против учеството на Република Кина (Тајван). Истокот и Западот се согласиле да го номинираат Белгиецот Марсел Николе за генерален секретар на придружната меѓународна организација.[1][2]

Официјален грб на МГГ

МГГ опфатила единаесет науки за Земјата: поларна светлина и воздушен сјај, космички зраци, геомагнетизам, гравитација, јоносферска физика, определување на должина и ширина (прецизно мапирање), метеорологија, океанографија, сеизмологија и сончева активност.[2] Времето на МГГ било особено погодно за проучување на некои од овие феномени, бидејќи го покриваше врвот на сончевиот циклус 19.

И Советскиот Сојуз и САД лансирале вештачки сателити за овој настан; Спутник 1 на Советскиот Сојуз, лансиран на 4 октомври 1957 година, бил првиот успешен вештачки сателит.[3] Други значајни достигнувања на МГГ го вклучиле откривањето на Ван Аленовиот појас од страна на Explorer 1 и дефинирањето на сртови на подморници во средината на океанот, важна потврда на плоча-тектонската теорија.[4][5][6]

Настани

уреди
 
Комеморативна марка издадена од Јапонија во 1957 година за да го одбележи МГГ. Илустрацијата го прикажува јапонскиот истражувачки брод Sōya и пингвин.

Потеклото на Меѓународната геофизичка година може да се следи во Меѓународните поларни години одржани во 1882-1883 година, потоа во 1932-1933 година и од март 2007 до март 2009 година. На 5 април 1950 година, неколку врвни научници (вклучувајќи ги Лојд Беркнер, Сиднеј Чепмен, С. Фред Сингер и Хари Вестин), се состанале во дневната соба на Џејмс Ван Ален и предложиле дека е зрело време да се има светска геофизичка година наместо Поларна година, особено ако се земе предвид неодамнешниот напредок во ракетата, радарот и компјутерите.[7] Беркнер и Чепмен му предложиле на Меѓународниот совет на научни синдикати да се планира Меѓународна геофизичка година (МГГ) за 1957-58 година, што се совпаѓа со приближниот период на максимална сончева активност.[8][9] Во 1952 година била објавена МГГ.[10] Смртта на Јосиф Сталин во 1953 година го отворил патот за меѓународна соработка со Советскиот Сојуз.

На 29 јули 1955 година, секретарот на американскиорт претседател Џејмс Хагерти објавик дека Соединетите Американски Држави имаат намера да лансираат „мали сателити кои кружат околу Земјата“ помеѓу 1 јули 1957 и 31 декември 1958 година како дел од придонесот на САД во Меѓународната геофизичка година.[11] Проектот „Авангард“ би бил управуван од Поморската истражувачка лабораторија и требал да се заснова на развивање испитувачки ракети, кои имале предност што првенствено биле користени за невоени научни експерименти.[12]

Четири дена подоцна, на Шестиот конгрес на Меѓународната астронаутска федерација во Копенхаген, научникот Леонид I Седов разговарал со меѓународните новинари во советската амбасада и ја објавил намерата на неговата земја да лансира сателит во „блиска иднина“.[13]

На изненадување на многумина, СССР го лансирал Спутник 1 како прв вештачки сателит на Земјата на 4 октомври 1957 година. По неколку неуспешни лансирања на Авангард, Вернхер фон Браун и неговиот тим го убедиле претседателот Двајт Ајзенхауер да користи една од нивните ракети на американската армија за програмата Експлорер (се уште немало инхибиција за користење воени ракети за да влезат во вселената). На 8 ноември 1957 година, американскиот секретар за одбрана и наложил на американската армија да користи модифицирана ракета Јупитер-Ц за лансирање сателит.[14] САД ја постигнале оваа цел само четири месеци подоцна со Експлорер 1, на 1 февруари 1958 година, но по Спутник 2 на 3 ноември 1957 година, со што Експлорер 1 станал третиот вештачки сателит на Земјата. Вангард 1 станал четврти, лансиран на 17 март 1958 година. Советските лансирања ќе бидат проследени со значителни политички последици, од кои едната била создавањето на американската вселенска агенција НАСА на 29 јули 1958 година.

Британско-американското истражување на Атлантикот, спроведено помеѓу септември 1954 и јули 1959 година, ја открило целата должина на Средноатлантските Гребени (тектоника на плочи); тоа било големо откритие за време на МГГ.[15]

Светски центри за податоци

уреди

Иако Поларната 1932 Година постигнала многу од своите цели, таа не успеала да постигне други поради напредувањето на Втората светска војна. Всушност, поради војната, голем дел од собраните податоци и научните анализи завршени во текот на поларната 1932 година биле изгубени засекогаш, нешто што било особено вознемирувачко за организацискиот комитет на МГГ.[16] Комитетот решил дека „сите набљудувачки податоци ќе бидат достапни за научниците и научните институции во сите земји“. Тие сметале дека без слободната размена на податоци преку меѓународните граници, нема да има смисла да се има МГГ.[17]

Во април 1957 година, само три месеци пред да започне МГГ, научниците што ги претставуваат различните дисциплини на МГГ го основале системот на Светскиот центар за податоци. Соединетите Американски Држави биле домаќини на Светскиот центар за податоци „А“, а Советскиот Сојуз бил домаќин на Светскиот центар за податоци „Б“. Светскиот центар за податоци „Ц“ бил поделен меѓу земјите во Западна Европа, Австралија и Јапонија.[17] Денес, Националната океанска и атмосферска управа е домаќин на седум од петнаесетте светски центри за податоци во САД.

Секој Светски центар за податоци на крајот ќе архивира комплетен сет на МГГ податоци за да ги спречи загубите распространети во текот на Меѓународната поларна година од 1932 година. Секој Светски центар за податоци бил опремен да ракува со многу различни формати на податоци, вклучително и компјутерски удирање картички и лента - оригиналниот компјутерски медиум. Дополнително, секоја земја домаќин се согласила да се придржува до резолуцијата на организацискиот комитет дека треба да има слободна и отворена размена на податоци меѓу нациите.[18][19][20] Целите се да се зачуваат научните податоци и информации обезбедени со квалитет, да се олесни отворениот пристап и да се промовира усвојувањето на стандарди. Светскиот систем на податоци на ICSU создаден во 2008 година ги заменил Светските центри за податоци (WDC) и Федерацијата на услуги за астрономска и геофизичка анализа на податоци (FAGS) создадени од Меѓународниот совет за наука за управување со податоците генерирани од Меѓународната геофизичка година.[21][22][23]

Антарктик

уреди

МГГ предизвикала 18-месечна година на науката на Антарктикот. Меѓународниот совет на научни синдикати, матично тело, ги проширило предлозите од поларни проучувања до геофизички истражувања. Повеќе од 70 постоечки национални научни организации тогаш формирале комитети на МГГ и учествувале во кооперативниот напор.

Австралија ја основала својата прва постојана база на антарктичкиот континент на станицата Мосон во 1954 година. Сега е најдолгата постојано оперативна станица јужно од Јужниот Поларник. Базата „Дејвис“ била додадена во 1957 година, во Вестфолдови Ридови, 400 милји (640 км) источно од станицата Мосон. Зимските групи за МГГ броеле 29 во Мосон и 4 во Дејвис, сите од машки пол. Како дел од активностите, бил инсталиран камп за двајца луѓе покрај Тејлоровиот Ледник, 60 милји (97 км) западно од Мосон. Неговата главна цел била да овозможи паралактична фотографија на поларната светлина (со што се лоцирала во вселената), но исто така дозволила и проучување на царските пингвини.

Две години подоцна, Австралија го презеде управувањето со Вилкс, станица изградена за МГГ од САД. Кога Вилкс брзо се влошил поради акумулацијата на снег и мраз, биле направени планови за изградба на станицата Кејси, позната како Репстат. Отворена во 1969 година, Репстат била заменета со денешна станица Кејси во 1988 година.

Истражувачката станица Халеј е основана во 1956 година од експедиција на Британското Кралско друштво. Заливот каде што експедицијата ја поставила својата база бил именуван според астрономот Едмонд Халеј.

Станицата Шоа, првата јапонска база на Антарктикот, била формирана во јануари 1957 година,[24] поддржана од мразокршачот <i id="mwow">Соја</i>. Кога бродот се вратил една година подоцна, тој станал опфатен од брегот (заглавен во морскиот мраз). На крајот бил ослободен со помош на американскиот мразокршач, но не можел да ја напојува станицата. Зимувачите од 1957 година биле извлечени со хеликоптер, но лошите временски услови го спречиле враќањето назад за 15-те кучиња со санки на станицата, кои биле оставени со синџири. Кога бродот се вратил една година подоцна, две од кучињата, Таро и Џиро, биле сè уште живи.[25] Тие ја избегнале кучешката линија и преживеале убивајќи ги пингвини во близина (кои биле зачувани од ниската температура). Двете кучиња станале инстант национални херои во Јапонија. Филмот за оваа приказна е снимен во 2006 година, познат како Eight Below.

Франција придонела за станицата Димон Дирвил и станицата Шарко во Аделина Земја. Како претходничка експедиција, бродот Командант Шарко на француската морнарица поминал девет месеци од 1949/50 година на брегот на Аделина Земја. Првата француска станица, ористаниште „Мартин“, била завршена на 9 април 1950 година, но уништена од пожар ноќта меѓу 22 и 23 јануари 1952 година.[26]

Белгија ја основаше базата Крал Бодуен во 1958 година. Експедицијата била предводена од Гастон де Жерлаш, син на Адриен де Жерлаш, кој ја предводел белгиската антарктичка експедиција 1897-1899 година. [27] Во декември 1958 година, четворица членови на тимот биле блокирани неколку стотици километри во внатрешноста на земјата кога една од скиите на нивниот лесен авион се скршила при слетувањето. По десетдневна искушение, тие биле спасени од авионот ИЛ-14 по лет од 1.940 милји (3.100 км) од советската база, станицата Мирни.

Станицата Амундсен-Скот била подигната како прва постојана структура на Јужниот Пол во јануари 1957 година. Преживеала недопрена 53 години, но полека била закопана во мразот (бидејќи сите структури таму на крајот тонат во ледената кора), додека не била урнаат во декември 2010 година од безбедносни причини.[28]

Арктикот

уреди

Ice Skate 2 била пловечка истражувачка станица конструирана и со персонал од американски научници. Го мапирала дното на Северноледениот Океан. Зеке Лангдон бил метеоролог на проектот. Скејт 2 било планирано да се екипира во смени од 6 месеци, но поради меките ледени површини за слетување, некои членови на екипажот биле стационирани многу подолго. Во еден момент тие ги изгубиле сите комуникации со кој било преку нивните радија за еден месец, освен експедицијата на Северниот Пол. Во друг момент, ледената покривка се распаднала и нивните резервоари за гориво почнале да лебдат подалеку од базата. Тие морале да стават тави под моторите на авионот веднаш штом ќе слетаат бидејќи сите дамки од масло ќе поминат директно низ мразот на силно сонце. Нивната единствена жртва е маж кој премногу се доближил до пропелерот со садот за масло.[29]

Земји-учеснички

уреди

Следува список на земјите-учеснички во МГГ:[30]  

Наследство

уреди

На крајот, МГГ остварила огромен успех. На пример, работата на МГГ довела директно до Антарктичкиот договор, кој повикува на употреба на Антарктикот за мирни цели и за соработка научно истражување. Оттогаш, меѓународната соработка довела до заштита на околината на Антарктикот, зачувување на историски места и зачувување на животните и растенијата. Денес, 41 земји го потпишале Договорот и продолжуваат меѓународните заеднички истражувања.

Светскиот систем за податоци на Меѓународниот совет за наука бил создаден од 29-то Генерално собрание на Меѓународниот совет за наука.[31]

Наводи

уреди
  1. ↑ Administration, US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric. „Rockets, Radar, and Computers: The International Geophysical Year“.
  2. ↑ 2,0 2,1 Everts, Sarah (2016). „Information Overload“. Distillations. 2 (2): 26–33. Посетено на 20 March 2018.
  3. ↑ „International GeoPhysical Year“.
  4. ↑ „IGY History“. ESRL Global Monitoring Division. Архивирано од изворникот на 17 May 2008. Посетено на 14 August 2015.
  5. ↑ WMO, Archives. „The International Geophysical Year, 1957–1958“. Архивирано од изворникот на 2016-07-02. Посетено на 2016-06-29.
  6. ↑ „Korolev, Sputnik, and The International Geophysical Year“.
  7. ↑ Korsmo, Fae L. (1 July 2007). „The Genesis of the International Geophysical Year“. Physics Today. 60 (7): 38. Bibcode:2007PhT....60g..38K. doi:10.1063/1.2761801.
  8. ↑ „The International Geophysical Year“. National Academy of Sciences. 2005. Архивирано од изворникот на 21 May 2016. Посетено на 14 August 2015.
  9. ↑ Matthew Kohut (Fall 2008). „Shaping the Space Age: The International Geophysical Year“. ASK Magazine. NASA (32). Архивирано од изворникот на 19 February 2013. Посетено на 5 July 2012.
  10. ↑ „This Month in Physics History“. APS News. 16. October 2007. Посетено на 1 September 2018.
  11. ↑ "The White House: Statement by James C. Hagerty". Соопштение за печат. Архивирано на 5 март 2019 г. „архивски примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-03-05. Посетено на 2022-09-29.
  12. ↑ „Vanguard Project“. U.S. Naval Research Laboratory. Архивирано од изворникот на 2020-02-16. Посетено на 2015-08-13.
  13. ↑ Schefter, James (1999). The Race: The uncensored story of how America beat Russia to the Moon. New York: Doubleday. ISBN 0-385-49253-7. isbn:0385492537.
  14. ↑ Winter, Frank H; van der Linden, Robert (November 2007), „Out of the Past“, Aerospace America: 38
  15. ↑ „Rockets, Radar, and Computers: The International Geophysical Year“. US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. May 12, 2017.
  16. ↑ Beardsley, Ann, 1951- (2016-09-09). Historical guide to NASA and the space program. Garcia, C. Tony,, Sweeney, Joseph. Lanham. ISBN 978-1-4422-6287-4. OCLC 949912296.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  17. ↑ 17,0 17,1 Odishaw, Hugh (1959). „International Geophysical Year“. Science. 129 (3340): 14–25. Bibcode:1959Sci...129...14O. doi:10.1126/science.129.3340.14. ISSN 0036-8075. JSTOR 1755204. PMID 17794348.
  18. ↑ „World Data System (WDS)“. Архивирано од изворникот на 2013-06-05. Посетено на 12 June 2013.
  19. ↑ Ad hoc Strategic Committee on Information and Data. Final Report to the ICSU Committee on Scientific Planning and Review (PDF). ICSU. 2008. стр. 25. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-05-25. Посетено на 2016-06-29.
  20. ↑ Ad -hoc Strategic Coordinating Committee on Information and Data Interim Report to the ICSU Committee on Scientific Planning and Review (PDF). ICSU. 2011. стр. 7. ISBN 978-0-930357-85-6. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-09-10. Посетено на 2016-06-29.
  21. ↑ „International science community to build a 'World Data System'“. itnews. 28 Oct 2008. Посетено на 12 June 2013.
  22. ↑ Cheryl Pellerin. „International Science Council to Revamp World Data Centers“. Архивирано од изворникот на 21 October 2012. Посетено на 12 June 2013.
  23. ↑ US National Academies. „The International Geophysical Year“. Архивирано од изворникот на 7 June 2013. Посетено на 21 June 2013.
  24. ↑ Agency, Japan Aerospace Exploration. „ISAS – International Geophysical Year/ History of Japanese Space Research“.
  25. ↑ Solar, Igor I. (2012-11-21). „Taro and Jiro — A story of canine strength and tenacity“. Digital Journal. Посетено на 2021-03-25.
  26. ↑ „French IGY – Following the Data of the International Geophysical Year (1957–8)“. Архивирано од изворникот на 2015-12-18. Посетено на 2016-06-29.
  27. ↑ „Belgium Federal Science Policy and Polar Secretariat – Home“. Архивирано од изворникот на 2012-03-24. Посетено на 2016-06-29.
  28. ↑ „South Pole's first building blown up after 53 years“. OurAmazingPlanet.com. 2011-03-31.
  29. ↑ Harrington, Jon. „Shared Photographs“. Google Photos. Посетено на March 25, 2016.
  30. ↑ Nicolet, M. „The International Geophysical Year 1957/58“ (PDF). World Meteorological Organization. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 July 2013. Посетено на 28 November 2013.
  31. ↑ „Introduction to ICSU World Data System“. ICSU. Архивирано од изворникот на 2016-04-10. Посетено на 17 July 2013.
Извори

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Меѓународна_геофизичка_година&oldid=5079438“