Брусник (Битолско)

село во Општина Битола

Брусник — село во областа Пелагонија, во Општина Битола, во околината на градот Битола.

Брусник

Воздушен поглед на селото Брусник

Брусник во рамките на Македонија
Брусник
Местоположба на Брусник во Македонија
Брусник на карта

Карта

Координати 41°1′23″N 21°17′7″E / 41.02306° СГШ; 21.28528° ИГД / 41.02306; 21.28528
Регион  Пелагониски
Општина  Битола
Област Пелагонија
Население 190 жит.
(поп. 2021)[1]

Пошт. бр. 7000
Повик. бр. 047
Шифра на КО 02012
Надм. вис. 860 м
Слава Петковден
Брусник на општинската карта

Атарот на Брусник во рамките на општината
Брусник на Ризницата

Потекло и значење на името

уреди

Името на селото првпат е споменато како Брусник, но и како Л’п’ја во турски документи од XV век (1468 г.). Името потекнува од зборот „брус“ што означува вид камен со кој се острат коси, српови и слично, како и додавката -ник со значење место каде што има брус. Како друга варијанта се наведува, хидронимиското име Брусник од придавската синтагма „Брусни (Поток)“ и додавката -ик, кое повторно има исто значење „поток каде што има брус, каде што се вади брус“.[2]

Бидејќи селото поседува шест цркви, многумина го нарекуваат и „Битолска Света Гора“.[3]

Топонимот Брусник често се среќава во словенската балканска топономастика. Со ова име се нарекуваат еден ненаселен остров во близина на Вис на Јадранското Море, едно село во Славонија, едно село во Источна Србија, неколку села во Босна. Покрај битолското и едно неготинско село, забележано во пописните дефтери од 1568-1569 го носело истото име.[4]

Зборот брусник, инаку, го познаваат повеќето словенски јазици, и секаде определува две основни значења: вид специјален камен и вид плод. Каменот, познат и како брус и како брусница е рапав и се употребува како средство за точење (брусење). Меѓутоа, термините брусник и брусница подразбираат и Vaccinium vitis-idaea (црвена боровинка), Vaccinium myrtillus (црна боровинка). Современиот руски јазик, впрочем, и денес боровинката ја определува со терминот брусинка, а македонскиот со бруснак.[5]

Географија и местоположба

уреди
 
Поглед на селото Брусник и градот Битола

Селото се наоѓа во средишниот дел на територијата на Општина Битола, припаѓајќи на групата потпелистерски села на планината Баба. Брусник се наоѓа западно од градот Битола, на оддалеченост од околу четири километри, со што припаѓа на неговата рурбална зона. Селото е сместено од десната страна на реката Драгор.[6] Селото е ридско, сместено на надморска височина од 860 метри.[6]

До селото води асфалтен пат, кој поминува низ битолската Брусничка Населба. Помеѓу селото и населбата во изминативе години се подигнати голем број на викендички.[3]

Селото се наоѓа помеѓу падините на планината Баба на југ и пониското земјиште во Пелагонија на север. Поволни стопански одлики на повисокото земјиште е што на падините има шуми и пасишта, додека во низината се нивите. Селото изобилува со бунари, извори и чешми.[7]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Драгор, Горни и Долни Ливади, Чивлак, Црвеница, Крсто, Грашиште, Пашини Ливади, Џаверица, Карамешица, Врапца, Забел, Падина, Крушје, Плоша, Голото, Пецоа Нива, Пештерка и Присој.[7]

Селото има збиен тип и е поделено е на три маала, Долно, Средно и Соп Маало. Маалата се незначително оддалечени едно од друго. Понатаму, истите се поделени на помали родовски групи на куќи.[7]

Историја

уреди
 
Жители од Брусник во почетокот на XX век
 
Панорама на селото Брусник (1923 г.)

Според народната традиција најпрво биле создадени соседните села Лавци и Дихово, а на земјиштето кое лежело меѓу нив предците на родовите Каранѓеловци и Палашовци го формирале денешното село Брусник. Меѓутоа, најстариот пишан помен за Брусник потекнува од втората половина на XV век каде се говори за преттурската населба Липа или Л’п’ја.[7]

Северно од селото во средината на XIX век постоел мал чифлиг на некој силен бег, кој бил убиен, а чифлигарската земја станала селска.[7]

За време на Првата светска војна Брусник бил запален. Тогаш, мештаните некое време живееле во градот Битола и во другите битолски села.[7]

Најпознати и најголеми семејства од историски аспект кои постојат и до денес во Битола се: Скерлевци, Кокаловци, Каранѓеловци, Идризовци, Маљаковци, Палашовци и Чавдаровци.[7]

Брусник во Втората светска војна

уреди

Повеќето жители на селото Брусник активно учествувале во НОБ од 1941 година до крајот на војната. Осум жители на Брусник, како македонски партизани во Народноослободителната војска и партизанските одреди на Македонија, загинале во борбите против окупаторските војски.[8]

600-годишнина

уреди

На прославата насловена „600-години (8-9 август 1992 година) од основањето на селото Брусник” кај Битола присуствувале тогашниот претседател на Република Македонија, г-дин Киро Глигоров и г. Петар, митрополит на Преспанско-битолската епархија на Македонска православна црква - Охридска архиепископија. Кларинетистот Тале Огненовски настапил со изведување на свои народни ора во придружба со културно-уметничкото друштво „Илинден“ од Битола. Тој ги воодушевел сите присутни на оваа прослава со неговото фасцинантно свирење на кларинет. Оваа прослава ја снимала Македонската телевизија и била емитувана под наслов „СРЕД СЕЛО 600 години БРУСНИК“. Во селото се одржа Ликовна изложба на автори кои се жители на ова село - Панде Петровски, Цане Чавдаровски и Стево Тасевски. Книгата „Брусник: 600 години од основањето“, чиј автор е Александар Стерјовски, исто така била промовирана.[9][10]

Стопанство

уреди
 
Земјоделската задруга во Брусник
Вид Хектари Поединечни
Ниви 185,180 166,050
Градини 2,113 1,992
Овошни градини 20,634 20,438
Лозја 31,018 30,771
Ливади 67,237 64,885
Пасишта 294,489 5,557
Шуми 245,445 0,02
Неплодно земјиште 28,212 7,149
Вкупно 874,328 296,844

Атарот на селото зафаќа простор од 8,7 км2. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 305,8 хектар, на пасиштата отпаѓаат 295,4 хектари, а на шумите 245,4 хектари.[6]

Селото, во основа, има полјоделска функција. Во селото работат продавници и угостителски објекти.[6]

Население

уреди
Население во минатото
ГодинаНас.±%
1948964—    
1953959−0.5%
1961898−6.4%
1971783−12.8%
1981790+0.9%
ГодинаНас.±%
1991387−51.0%
1994320−17.3%
2002241−24.7%
2021190−21.2%
 
Прослава на празникот Водици во селото (1916 г.)

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Брусник живееле 755 жители, сите Македонци.[11]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 година, Брусник се води како чисто македонско село во Битолската Каза на Битолскиот Санџак, еднаш со 116 куќи и повторно со 113 куќи.[12][13]

Според егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Брусник имало 964 Македонци, од кои 488 патријаршисти и 455 под врховенството на Бугарската егзархија. Во селото функционираат бугарско и грчко училиште.[14]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 800 Македонци.[15]

Од Брусник се иселува значителен број на населението, поради што Брусник од големо преминало во мало село. Во 1961 година, селото броело 898 жители, а во 1994 година бројот се намалил на 320 жители, македонско население.[6]

Според пописот од 2002 селото брои 241 жител, од кои 240 Македонци и 1 останат.[16]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 190 жители, од кои 179 Македонци, 1 Србин, 1 останат и 9 лица без податоци.[17]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година 1900 1905 1948 1953 1961 1971 1981 1991 1994 2002 2021
Население 755 964 964 959 898 783 790 387 320 241 190
Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.[18]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.[19]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.[20]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.[21]

Родови

уреди

Брусник е македонско православно село, сите родови во селото се доселенички.[7]

Според истражувањата од 1951 година, родови во селото:

  • Доселеници: Каранѓеловци (7 к.) и Пашаловци (6 к.), најстари родови во селото, доселени се како мечкари и ковачи однекаде, овде живеат од ХVIII век; Кукановци (15 к.), Корубовци (4 к.), Ѓошевци (14 к.), Шутаровци (9 к.), Ивановци (8 к.), Ѓорчевци (6 к.), Гроздановци (6 к.), Поповци (5 к.), Босилковци (5 к.), Торбовци (5 к.), Трапановци (5 к.), Скерлевци (2 к.), Станковци (13 к.), Петковци (9 к.), Чавдаровци (6 к.), Малаковци (6 к.), Тасевци (4 к.), Шеќеровци (4 к.), Момичаровци (2 к.), Метловци (2 к.), Жабовци (15 к.), Атанасковци (3 к.) и Коџоклари (4 к.), доселени се сите однекаде. Сите родови се доселени до крајот на XIX век.

Иселеништво

уреди

Постари иселеници има во селото Кравари, таму е родот Димоски (1 к.). Во поново време се иселиле родовите Тасеичини (2 к.), Трапановци (1 к.) и Чавдаровци, иселени се во Битола. Неколку семејства во Битола останале по палењето на селото во Првата светска војна.[7]

Големи иселувања од Брусник се извршени во периодот помеѓу 1961 и 1971 година, кога заминале повеќе од 30 домаќинства.[7] Иселеници после Втората светска војна има на многу места, пред сè Битола и Скопје, а особено во Австралија, САД, Канада и Европа. Се смета дека повеќе од 2.000 брусничани се иселиле во странство.[3]

Општествени установи

уреди
 
Руинираното основно училиште
  • Поранешно основно училиште
  • Амбуланта
  • Поранешна пошта
  • Задружен дом

Самоуправа и политика

уреди

На крајот од XIX век, Брусник било чисто македонско село во Битолската Каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Битола, која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било седиште на некогашната Општина Битола.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Битола. Во периодот од 1957 до 1965 година, селото најпрвин било дел од тогашната општина Дихово, но подоцна било припоено кон Општина Битола. Во периодот од 1955 до 1957 година, селото било во рамките на тогашната општина Дихово.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната општина Дихово, во која покрај селото Брусник се наоѓале селата Братин Дол, Дихово, Лавци, Магарево, Нижеполе, Снегово и Трново. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Лавци, во која влегувале селата Брусник и Лавци.

Избирачко место

уреди

Во селото постои избирачкото место бр. 0127 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.[22]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 201 гласач.[23] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 202 гласачи.[24]

Културни и природни знаменитости

уреди
 
Главната селска црква „Св. Димитриј“
 
Црквата „Вознесение Христово“
Археолошки наоѓалишта[25]
Цркви[26]
Параклиси
Споменици
Реки

Редовни настани

уреди
Слави[7]

Личности

уреди
Родени во или по потекло од Брусник[27];
  • Тале Огненовски (1922-2012) – кларинетист, композитор, партизан и учесник во НОБ
  • Јован Кокаловски (р. 1921) - македонски поет, новинар и публицист;
  • Бошко Станковски (1925-1987) - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година, носител на Партизанска споменица 1941, македонски политичар, претседател на Собранието на СРМ;
  • Васил (1858-1911), Петре (1856-1929) и Ангел (1864-1919) Вељанов Ивановски - борци за црковна независност и локални раководители на комитот на ВМРО;[28]
  • Васко Карангелевски (1921 - 1977) - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година, народен херој на Југославија, носител на Партизанска споменица 1941, генерал на ЈНА;
  • Цане Скерлевски (1925-2002) - партизан и учесник во НОБ од 1942 година, пратеник во Собранието на СР Македонија, просветен деец, воен хроничар;
  • Никола Алабаков (Ник Алабак, 1878-1935) - деец на македонската емиграција во Северна Америка;
  • Никола Иванов Брусничанецо - револуционер, војвода на селска чета на ВМРО за време на Илинденското востание во летото 1903 година;[29][30]
  • Панде Илиевски (1923-1944) - партизан и учесник во НОБ;
  • Дане Петковски (1922–2005) - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година, носител на Партизанска споменица 1941, генерал на ЈНА, воен хроничар;
  • Сотир Ангелов Ивановски (?-1918) - син на Ангел Ивановски, учесник во Балканските војни;[28]
  • Бонде Атанасов Скерлевски (1923-1944) - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;[31];
  • Алексо Андреевски – партизан и учесник во НОБ од 1941 година;
  • Цане Ив. Станковски - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година, носител на Партизанска споменица 1941;
  • Алексо Куновски - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година, носител на Партизанска споменица 1941;
  • Митре Поповски - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година;
  • Миле Карангелевски - партизан и учесник во НОБ, од 1941 година;
  • Цане (Александар) Огненовски (1925–1944, брат на Тале Огненовски) - партизан и учесник во НОБ
  • Фанија (Ванка) Огненовска (1893–1972, мајка на Тале Огненовски) - учесник во НОБ од 1941 година.
  • Димче Петковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Панде Секуловски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Цане Т. Станковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Панде Илковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Стево Аџиевски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Тоде Петковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Панде Петковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Ангеле Петковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Димко Куновски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Душан Димовски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Глигур Станковски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Кицо Гроздановски - партизан и учесник во НОБ од 1942 година;
  • Јонче Карангелевски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Аце Огненовски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Аце Чавдаровски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Стево Шарковски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Пецо Костовски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Васил Димовски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Аце Чекутовски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Спасе Поповски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Аце Карангелевски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Спасе Огненовски - партизан и учесник во НОБ од 1943 година;
  • Вангел Палашовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Миле Спасевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Гоновски- партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Илија Чавдаровски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Миле Кокаловски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Димовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Цилевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Јосиф Талевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Куновски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Алексо Илчевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Босилковски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Ацо Димовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Ристо Буфтевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Надежда Тирицовска - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Јонче Кочалевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Ангеле Ивановски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Васил Тирицовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Јонче Кокаловски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Коте Атанасовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Петре Тирицовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Миле Тодоровски- партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Никола Шарковски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Митре Трапановски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Панде Жабовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Димко Беделевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Васил Цуцковски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Тоде Илчевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Гуле Секуловски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вангел Солевски - партизан и учесник во НОБ;
  • Панде Малаковски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Панде Чардаровски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Димче Шарковски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Пеце Гроздановски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Томе Спасевски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Вело Тирицовски - партизан и учесник во НОБ од 1944 година;
  • Панде Петровски - ликовен уметник;
  • Цане Чавдаровски - ликовен уметник;
  • Стево Тасевски - ликовен уметник;
  • Стеван Огненовски (р. 1948) - магистер по компјутерски науки, автор на две биографски книги за неговиот татко Тале Огненовски, член на квартетот на неговиот татко заедно со неговите два сина Никола и Климент.

Култура и спорт

уреди

Во јануaри 1980 година во Рaдио Белгрaд е снимена песна посветена на селото Брусник. Изведувaчи се Вaсил Хaџиманов и Сенкa Велетанлиќ кaко вокaли, Ревискиот оркестaр и Хорот на уметничкиот ансaмбл при ЈНА под диригентскaтa пaлкa на Иво Дрaжиниќ. Бранко Кaрaкaш е aвтор на музикатa и рецензент, текстот го потпишувa Весна Петровскa, a aранжманот е на Михaило Живановиќ.

Галерија

уреди

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. „Пописна слика на населените места во Македонија, Попис 2021“. Државен завод за статистика. Посетено на 22 декември 2022.
  2. Иванова, Олга (2014). Речник на имињата на населените места во Р Македонија. Скопје: Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“. стр. 77.
  3. 3,0 3,1 3,2 „Мој Роден Крај“. www.mojrodenkraj.com.mk. Архивирано од изворникот на 2021-07-19. Посетено на 2024-01-06.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
  4. Стерјовски 1992, стр. 12.
  5. Стерјовски 1992, стр. 13.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Панов, Митко (1998). Енциклопедија на селата во Република Македонија (PDF). Скопје: Патрија. стр. 47. Посетено на 5 октомври 2019.
  7. 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 Трифуноски, Јован (1998). Bitoljsko-Prilepska kotlina : antropogeografska proučavanja. Белград: Српска академија на науките и уметностите. стр. 222-223. ISBN 8670252678. OCLC 41961345.
  8. „Попис на жртвите од војната 1941-1945, СР Македонија“ (PDF).
  9. Sterjovski 1992.
  10. Ognenovski 1992.
  11. Кѫнчовъ, Василъ. Македония. Етнография и статистика. София, Българското книжовно дружество, 1900. ISBN 954430424X. с. 239.
  12. Михајловски, Роберт, уред. (2017). Етнографска карта на Битолскиот вилает (PDF). Каламус. стр. 12.
  13. Михајловски, Роберт, уред. (2017). Етнографска карта на Битолскиот вилает (PDF). Каламус. стр. 13.
  14. Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 166-167.
  15. „200K Volkstumskarte Jugoslawien“.
  16. „Попис на Македонија“ (PDF). Завод за статистика на Македонија. 2002. Посетено на 1 јуни 2024.
  17. „Оваа категорија опфаќа лица коишто учествуваат во вкупното резидентно население, но поради нивно одбивање да бидат попишани, неможност да бидат најдени на својата адреса на живеење и непотполност во работата на попишувачите не биле официјално попишани, туку за нив податоците биле преземени од административни извори и затоа не учествуваат во изјаснувањето за етничка припадност, вероисповед и мајчин јазик (Прочитајте повеќе...).“
  18. К’нчов, Васил. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900
  19. Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905.
  20. „Население по возраст и по пол, по населени места, според пописите спроведени во Република Македонија по Втората светска војна“. Државен завод за статистика.
  21. „Вкупно резидентно население на Република Северна Македонија според етничката припадност, по населени места, Попис, 2021“. Државен завод за статистика.
  22. „Описи на ИМ“. Државна изборна комисија. Посетено на 13 октомври 2021.
  23. „Претседателски избори 2019“. Архивирано од изворникот на 2019-12-29. Посетено на 3 ноември 2019.
  24. „Резултати“. Државна изборна комисија. Посетено на 1 јуни 2024.
  25. Грозданов, Цветан; Коцо, Димче; и др. (1996). Археолошка карта на Република Македонија. Т. 2. Скопје: МАНУ. стр. 25. ISBN 9989-649-28-6.
  26. Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски (2011). Валентина Божиновска (уред.). Карта на верски објекти во Македонија. Менора - Скопје: Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи. ISBN 978-608-65143-2-7.
  27. Sterjovski 1992, стр. 66-68, 137-138.
  28. 28,0 28,1 Илюстрация Илинден, 1943, бр.144, стр. 8
  29. Николов, Борис Й. Вътрешна македоно-одринска революционна организация. Войводи и ръководители (1893 – 1934). Биографично-библиографски справочник. София, 2001, стр. 117.
  30. Николов, Борис. ВМОРО - псевдоними и шифри 1893-1934, Звезди, 1999, стр. 71
  31. „Съюз на борците от НОАВМ-Битоля“. Архивирано од изворникот на 2014-05-08. Посетено на 2014-02-25.

Надворешни врски

уреди