Википедија

Илирско Кралство

Илирското Кралство — илирски политички ентитет кој во античко време постоел на западниот дел на Балканскиот Полуостров. Без оглед на бројот на наизменично владејачките династии, нивната племенска припадност и вистинското проширување на нивното кралство, тоа претставувало сојуз на илирски племиња кои се обединиле под владеење на еден водач, експлицитно означен како „Крал на Илирите" во античките историски записи (без разлика дали на старогрчки или на латински). [1] [2][3][4][5]

Илирско Кралство
околу 400 п.н.е.–168 п.н.е.
Илирско Кралство за време на владеењето на Агрон (250 п.н.е. – 230 п.н.е.)
Илирско Кралство за време на владеењето на Агрон (250 п.н.е. – 230 п.н.е.)
Главен градпознати:
Говорени јазициИлирски јазик
Вероисповед
Илирска религија
УредувањеМонархија
крал 
• 400 – 358 п.н.е.
Бардил (прво неспорен)
• 181 – 168 п.н.е.
Генциј (последен познат)
Историски периодАнтика
• Основана
околу 400 п.н.е.
• Престанала да постои
168 п.н.е.
Денес дел одАлбанија
Косово
Хрватска
Црна Гора
Северна Македонија
Кралот Пир кога бил дете, донесен пред кралот Глаукија и неговата сопруга кралицата Бероја - Николас-Рене Жолаин, 1779 година.
Статуа на илирската кралица Теута со нејзиниот посинок Пинес во Тирана, главниот град на Албанија
Монети на кралот Балајос

Политиката на Енхелејците била најраната што се појавила меѓу Илирите. Најраниот познат илирски крал – Бардилис – се појавил во јужна Илирија околу 400 п.н.е., најверојатно со центар во Дасаретис, регион покрај Охридското Езеро и на исток до Преспанските Езера, сместен на границата меѓу Македонија и Епир. Тој имал за цел да ја направи Илирија регионална сила која ќе може да се помеша во внатрешните работи на Македонија. Тој обединил многу јужни илирски племиња под своето царство и неколку пати ги поразил Македонците и Молосите, проширувајќи ја својата власт над Горна Македонија и Линкестида и ја потчинувал Македонија неколку децении додека не добил решителен пораз од Филип II Македонски. Пред подемот на Македонија Илирите биле доминантна сила во областа. Кралството на Таулантите на југоисточниот брег на Јадранот очигледно го достигнало својот врв под власта на Глаукија и доминирало во јужните илирски работи кон крајот на 4 век п.н.е., вршејќи големо влијание врз епирската држава преку блиските врски со молосискиот крал Пир.

Ардијаите, Аутаријатаите и Дарданите Страбон ги опишал како најсилните илирски народи. Од 6-5 век п.н.е. тие го следеле сопствениот општествено-политички развој во регионите што ги населувале, а само политичкиот ентитет Ардијади, кој се проширил во југоисточниот Јадран, се поистоветувал со Илирското Кралство во 3 век п.н.е. За време на ардискиот крал Агрон и неговата сопруга Теута, илирското кралство го достигнало својот врв. Тоа станало застрашувачка сила и на копно и на море со собирање голема војска и флота и директно владеејќи со голема област составена од различни илирски племиња и градови кои се протегале од реката Неретва на север до границите на Епир на југ, додека неговото влијание се проширило низ цел Епир и надолу во Акарнанија. Ардијатското Царство станало едно од главните непријатели на Рим и негова примарна закана во Јадранското Море. Доминантната моќ на илирското кралство во регионот престанала по неговиот пораз во Илиро-римските војни (229–168 п.н.е.). [1] Последниот познат „крал на Илирите“ бил Генциј, од племето Лабеати.

Историја

уреди

Во јужна Илирија организирани царства се формирале порано отколку во другите области на овој регион. Една од најстарите познати илирски династии е онаа на Енхелејците, која се смета дека го достигнала својот врв од 8-7 век п.н.е., но династијата паднала од доминантна моќ околу 6 век п.н.е.[6] Се смета дека слабеењето на династијата на Енхелејци резултирало со нивна асимилација и вклучување во новооснованото илирско кралство најдоцна во 5 век п.н.е., означувајќи го настанувањето на Дасаретите, кои се смета дека ги замениле на Енхелејците во областа Лихнид.[7]

Слабеењето на Енхелејското царство било предизвикано и од зајакнувањето на друга илирска династија основана во нејзина близина — онаа на Таулантиите — која постоела извесно време заедно со онаа на Енхелејците.[6] Таулантиите — уште еден народ меѓу античките попознати групи на илирски племиња — живееле на јадранскиот брег на јужна Илирија (денешна Албанија), доминирајќи во различни времиња на поголемиот дел од рамнината помеѓу Дрим и Војуша, опфаќајќи ја областа околу Епидамн/Дирахиум.[8] Кога ја опишува илирската инвазија на Македонија управувана од Аргеј I, некаде помеѓу 678–640 п.н.е., историчарот Полиен (2 век од н.е.) го запишал наводниот најстар познат крал во Илирија, Галаур или Галабрус, владетел на Таулите, во вториот дел од VII век п.н.е.[9][10][11][12] Некои научници ја сметаат автентичноста на пасусот на Полиен како спорна. [13] Без разлика дали овој извештај е историски веродостоен или не, и покрај интересот на Полиен за анегдотата, тоа имплицира широко распространета мисла низ антиката за значителен непријателство меѓу Македонците и Илирите уште во VII век п.н.е., доколку консензусот во современото истражување датирањето на периодот на владеење на Аргеј I е точно.[11][14] Во VII век п.н.е. Таулантиите се повикале на помош на Крф и Коринт во војна против Либурните. По поразот и протерувањето од регионот на Либурните, Коркиреите во 627 година п.н.е. на илирското копно основале колонија наречена Епидамнус, за која се сметало дека било име на илирски (варварски) крал на регионот.[8] Се појавил процут на трговскиот центар и градот започнал брзо да расте. Таулантиите продолжиле да играат важна улога во илирската историја помеѓу 5 и 4-3 век п.н.е., а особено во историјата на Епидамнус, и како негови соседи и како дел од неговото население. Имено, тие влијаеле на работите во внатрешните судири меѓу аристократите и демократите.[8] Се смета дека династијата Тауланти го достигнала својот врв за време на владеењето на Глаукија, во годините помеѓу 335 п.н.е. и 302 п.н.е.[6][8][15]

Според некои современи научници, династијата Бардилис — првата потврдена илирска династија — била од Дасаретан.[11][16][17] Исто така постои и друга историска реконструкција која го смета Бардилис за Дарданец како владетел, кој за време на проширувањето на неговото владеење го вклучил регионот на Дасаретите во своето царство, но ова толкување е оспорено од историчарите кои ја сметаат Дарданија предалеку на север за настаните поврзани со илирскиот крал Бардилис и неговата династија.[11][16][17]

Откако Филип II Македонски го поразил Бардилис (358 п.н.е.), Грабаите под Грабос II станале најсилната држава во Илирија. [18] Филип II во голема победа убил 7.000 Илири и ја припоил територијата до Охридското Езеро. Потоа, Филип II ги намалил Грабаите, а потоа отишол по Ардијаите, ги победил Трибалите (339 п.н.е.) и се борел со Плевриј (337 п.н.е.). После тоа Александар Македонски го поразил илирскиот поглавар Клит и негивите сили во 335 п.н.е. и илирски војници и племенски водачи учествувале во неговото освојување на Персија. По смртта на Александар почнале да се издигнуваат илирски племиња за да се осамостојат од македонската власт. После тоа во 312 п.н.е. кралот Глаукиј ги протерал од Драч.[19]

Во вториот дел од III век п.н.е., се смета дека голем број илирски племиња се обединиле за да формираат прото-држава што се протегала од централниот дел на денешна Албанија до реката Неретва во Херцеговина. Политичкиот субјект бил финансиран од пиратеријата и управуван од 250 п.н.е од кралот Агрон. Него го наследила неговата сопруга Теута, која ја презела регенцијата на нејзиниот посинок Пинеј по смртта на Агрон во 231 година п.н.е.[20] Кралицата Теута била позната по тоа што водела војни против Римјаните.

Кај делтата на Неретва имало силно хеленистичко влијание врз илирското племе Даори. Нивниот главен град бил Даорсон кој се наоѓал во Ошаниќи кај Столац во Херцеговина, и кој станал главен центар на класичната илирска култура. Даорсон, во текот на 4 век п.н.е., бил опкружен со мегалитски, високи 5 метри камени ѕидови, составени од големи блокови во форма на трапез. Даорите правиле и уникатни бронзени монети и скулптури. Илирите дури и ги освоиле грчките колонии на далматинските острови.

Илирското кралство било составено од мали области во рамките на регионот на Илирија. Единствено Римјаните владееле со целиот регион. Внатрешната организација на јужното илирско кралство укажува на имитирање на нивните соседни грчки кралства и влијание од грчкиот и хеленистичкиот свет во растот на нивните урбани центри.[21] Полибиј дал како слика на општеството во рамките на илирското кралство како селанската пешадија се борела под аристократи кои ги нарекува на грчки Полидинастаи (грчки: Πολυδυνάστες), каде што секој од нив контролирал град во кралството.[21] Монархијата била воспоставена на наследна линија, а илирските владетели ги користеле браковите како средство за сојуз со другите сили.[21] Плиниј (23–79 н.е.) напишал дека луѓето што го формирале јадрото на илирското кралство биле „сопствените Илири“ или Illyrii Proprie Dicti.[21] Тие биле Тауланти, Плереи Ендирудини, Сасаи, Грабаи и Лабеати. Овие подоцна се здружиле за да ги формираат Доклеатите.[22]

Последниот познат крал на Илирите бил Генциј, од племето Лабеати а негов главен град бил Скадар.

Владетели

уреди

Владетели од 7 век п.н.е

уреди
  • Галаур: крал на Тауланти. Неуспешно ја нападнал Македонија помеѓу 678–640 п.н.е.[23] Спорна е автентичноста на пасусот на Полиен во кој се споменува овој ран илирски крал. [13]

Владетели од 5-4 век п.н.е

уреди
  • Грабос I (5 век п.н.е.): потврден на атински натпис, многу веројатно бил личност со големи политички одговорности. Тој веројатно бил дедо на Грабос II.[11][24]
  • Сирас (437–390 п.н.е.), илирски или линкестиски владетел.[25][26]
  • Грабос II (р. 358–356 п.н.е.): влегол во атинскиот сојуз за да се спротивстави на моќта на Филип во 356 п.н.е.[24]
  • Плеврат I (р. 356–335 п.н.е.): владеел во близина на јадранскиот брег во јужна Илирија. Во изгубен напор во 344 п.н.е., се обидел да го спречи напредувањето на Филип во Илирија.[27]
  • Плевриј (337/336 п.н.е.): Илирски владетел кој водел кампања против Филип II околу 337 п.н.е. Некои научници го сметаат за крал или на Аутарите, на Таулантиите или на Дарданите.[28] Некои сугерираат дека тој бил ист како Плеврат I;[24][29] Плевриј се споменува само во Диодор (16.93.6), на друго место неотврдено во античките извори.[29]
  • Клит, син на Бардилис I (р. 335–295 п.н.е.): мозокот зад Илирскиот бунт во Пелион од 335 п.н.е. против Александар Македонски.[30]
  • Глаукија: крал на Таулантите. Тој му помагал на Клит во битката кај Пелион во 335 п.н.е., го подигнал Пир Епирски и бил вклучен во други настани во јужна Илирија кон крајот на 4 век п.н.е.[31]

Владетели од почетокот на 3 век п.н.е

уреди
  • Мониниј I, (р. 290–270 п.н.е.): владеел за време на галските инвазии од 279 п.н.е. Своите сребрени статери ги ковал во Дирахион.[32]
  • Митилос, наследник на Мониниј I и веројатно неговиот син (р. 270–?): војувал против Епир во 270 п.н.е. Тој ковал свои бронзени монети во Дирахион.

Ардијанско-лабеатски владетели

уреди
  • Балаиос: владеел од околу 260 – околу 230 п.н.е. над градот Ризон и околните области;
  • Плеврат II: владеел во време на мир и просперитет на Илирското кралство,[33] владеел 260 ~ 250 п.н.е. (пред неговиот син Агрон)
  • Агрон: владеел од 250 п.н.е. до 230 п.н.е. (по неговиот татко Плеврат II). Во 231 п.н.е., Агрон ја поседувал најмоќната копнена војска и морнарица, од кој било од кралевите што владееле со Илирија пред него. Тој ги проширил границите на кралствата на север и на југ.[34]
  • Кралицата Теута (регент за Пинеј): принуда да се помири со Римјаните во 227 п.н.е.[35]
  • Деметриј: им се предал на Римјаните во Фарос во 218 п.н.е. и побегнал во Македонија,[36] владеел 222 ~ п.н.е. C 219
  • Скердилаид: се здружил со Рим за да ја порази Македонија во 208 п.н.е.,[37] владеел 218 ~ 206 п.н.е.
  • Пинеј: премногу млад за да стане крал; владеел под регентството на Теута, Деметриј и Скердилаид,[38] владеел п.н.е. 230 ~ п.н.е. 217
  • Плеврат III: награден од Римјаните во 196 п.н.е., со земји припоени од Македонците,[39] владеел п.н.е. 205 ~ п.н.е. C 181
  • Гентиј: поразен од Римјаните во 168 п.н.е. за време на Третата илирска војна; Илирското кралство престанало да постои додека кралот бил заробен,[40] владеел п.н.е. 181~ п.н.е. C 168

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Shehi 2023.
  2. ↑ Ceka 2005.
  3. ↑ Šašel Kos 2002.
  4. ↑ Cabanes 1988.
  5. ↑ Bajric 2014.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Stipčević 1989
  7. ↑ Šašel Kos 2004
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Wilkes 1992
  9. ↑ Jaupaj 2019
  10. ↑ Hammond & Griffith 1972
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Cabanes 2002a
  12. ↑ Cabanes 2002b.
  13. ↑ 13,0 13,1 Cabanes 2002a.
  14. ↑ Greenwalt 2011
  15. ↑ Dzino 2014
  16. ↑ 16,0 16,1 Mortensen 1991
  17. ↑ 17,0 17,1 Lane Fox 2011
  18. ↑ Hammond 1994.
  19. ↑ Hammond 1993
  20. ↑ Elsie 2015
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Wilkes 1995.
  22. ↑ Juka 1984.
  23. ↑ Μιμαλλόνες "imitators of men" Etym. Mag. (587.53) see Hesychius "mimelazein. mimeisthai" "mimelon. homoion"
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Šašel Kos 2002
  25. ↑ Cambi, Nenad; Čače, Slobodan; Kirigin, Branko, уред. (2002). Greek influence along the East Adriatic Coast. Knjiga Mediterana. 26. ISBN 9531631549. Undoubtedly the word Illyrian had a distinct political (hence to some extent also ethnic) meaning, when applied to the Illyrian kingdom of Sirrhas or Bardylis I, at thend of the 5th or the beginning of the 4th century BC to the fall of Genthius in 168 BC, regardless of the unsolvable problem of how many dynasties alternately occupied the throne and what was the origin and the actual expanse of the kingdom of each of them
  26. ↑ Katičić, Radoslav (2012). Ancient Languages of the Balkans. Walter de Gruyter. стр. 155. ISBN 978-3111568874.
  27. ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 121, 156, 167, 170–174, 190
  28. ↑ Hammond, "The Kingdoms in Illyria circa 400–167 BC".
  29. ↑ 29,0 29,1 Howe, Müller & Stoneman 2017
  30. ↑ Wilkes 1995, page 120
  31. ↑ Neritan Ceka: Illlyrian to the Albanians, 2005, Migjeni
  32. ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 129, "No Illyrian production of coins is known before King Monunius struck his coins at Dyrrhachium (see figure 11), followed by Mytilus around ten years later..."
  33. ↑ Fanula Papazoglu (1965), "Les origines et la destinée de l'état Illyrien," p. 143
  34. ↑ Studies concerning Epirus and Macedonia before Alexander by Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, page 105.
  35. ↑ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, p. 120, ISBN 0-631-19807-5, p. 158, "Illyrian success continued when command passed to Agron's widow Teuta, who granted individual ships a licence to universal plunder. In 231 AC the fleet and army attacked Ells and Messenia..."
  36. ↑ A History of Rome to A.D. 565 – p. 111 by Arthur Edward Romilly Boak, William Gurnee Sinnigen,"The island of Pharos and some adjacent territory in Illyria were given to a Greek adventurer, Demetrius of Pharos"
  37. ↑ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, page 137
  38. ↑ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 162, "...revival of Illyrian power under Demetrius of Pharos, who had succeeded Teuta and married Triteuta, mother of the infant King Pinnes."
  39. ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 0-631-19807-5, pages 121, 156, 167, 170–174, 190
  40. ↑ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 221, "Ardiaei from which intoxicated men were conveyed home by their women who had also participated to the overindulgence of their kings Agron and Gentius..."

Библиографија

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Илирско_Кралство&oldid=5293883“