Граешница

Граешница — село во областа Пелагонија, во Општина Битола, во околината на градот Битола.

Граешница
Воздушен поглед на селото Граешница
Граешница Местоположба на Граешница во Македонија Граешница на карта
Координати 40°54′0″N 21°21′0″E
Регион	Пелагониски
Општина	Битола
Област	Пелагонија
Население	202 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	7223
Повик. бр.	047
Шифра на КО	02030
Надм. вис.	612 м
Слава	Атанасовден
Граешница на општинската карта Атарот на Граешница во рамките на општината
Граешница на Ризницата

Потекло и значење на името

Името на селото доаѓа од апелативот град (градец, утврдена населба). Се смета дека слично како и селото Градешница, така и името на ова село доаѓа од фактот што тука во минатото имало утврдена населба, која се викала град или градец.

Географија и местоположба

Поглед на селото

Селото се наоѓа во Пелагонија, во крајниот јужен дел на Битолското Поле и на територијата на Општина Битола, под источната страна на планината Баба, со што може да се смета како потпелистерско село. Воедно, атарот на селото се издига до сртот на Баба Планина, каде што се допира со подрачјето на Општина Ресен. Селото е ридско, чии куќи се издигаат на надморска височина од 660 до 740 метри. Од градот Битола, селото е оддалечено 20 километри во јужна насока, додека од регионалниот пат 2333 е оддалечено скоро 2 километри.

До селото води асфалтен пат, кој се двои од регионалниот пат 2333.

Граешница се наоѓа во источното подножје на Баба Планина, на излезот на Граешка Река од планината. Источно од селото се наоѓаат ниви на кои се одгледува пченка и жито, додека на запад се наоѓаат пасишта и шуми. Околни села се Драгош, Кишава, Лажец и Велушина. Граешница изобилува со вода, поседува две селски чешми наречени Талевчева и Ѓолганова, а во селото има и 7-8 бунари, чија длабочина е до 12 метри. Имињата на изворите и чешмите околу селото се: Света Недела, Богле Чешма, Бачилиште, Црна Река, Студен Кладенец, Садиково Кладенче, Копанки, Бошково Кладенче, Чергово Кладенче, Ноачево Кладенче и Тупачкои.

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кале, Мал Присој, Голем Камен, Чукли, Мечкин Камен, Стамат, Закланик, Мачороец, Црвеница, Реван, Летника, Калдрма, Чаиорот, Ливади, Дабчето, Тумбата, Скапците, Црвена Земја, Козарка, Тапанче, Породински Пат и Рибарски Пат.

Селото има збиен тип и е издолжено во насока запад-исток. Селото е поделено на Горно, Долно и Отаде Маало. Првите две се наоѓаат лево од селската рекичка, а третото десно. Некои делови на селото се групирани по роднински куќи.

Историја

Семејство во носии од селото Граешница во 1918 година

Покрај селото од неговата западна страна се издигнува возвишението Кале. На врвот на возвишението се забележуваат ѕидови од кружен бедем. Таму, мештаните наоѓале стари пари, а во подножјето на возвишението ископувале разни гробови. Во традицијата се наведува дека Калето бил град кој го контролирал стариот пат долж долината на Граешка Река. Судејќи по остатоците може да се претпостави дека овој град потекнува од римско време. По 1925 година, на врвот на возвишението Кале, мештаните ги подигнале црквичките посветени на Свети Никола и Свети Атанас.

Во Народниот музеј во Белград се чува биста на девојка изработена од печена земја, која била донесена од ова село и потекнува од третиот век пред нашата ера.

Остатоци од старини има и на другите месноста околу селото. Такви месноста се Мал Присој, Селиште и Присој. На Присој, околу 2 километри северозападно од селото, се наоѓа црквата „Св. Теодор“ подигната во 1926 година, а претходно на тоа место имало црквиште. До оваа црква се наоѓа многу стар бунар. Овие старини, како пренесуваат мештаните, потекнуваат од времето кога постоело утврдување на Калето. .

За Граешница се кажува дека е доста старо село, а првпат било споменато како „Градешница“ во турски документи од периодот 1650-1750 година. Во ова село, македонското население е претежно староседелско. До крајот на отоманскиот период, животот на населението било тешко, бидејќи многу страдале од муслиманските Арбанаси населени во селата Кишава, Острец и Лажец.

Арбанасот Садик-ага од Крушево се населил во Граешница и се обидел да создаде чифлиг, но во 1909 година морал да се исели од ова село поради комитите.

Само 1 жител на оваа населба е заведен како жртва во Втората светска војна.

Стопанство

Поранешен стопански објект во селото

Атарот на селото е релативно голем и зафаќа простор од 19,2 км². На него преовладуваат шумите на површина од 1.059,3 хектари, на обработливото земјиште отпаѓаат 417,2 хектари, а на пасиштата 381,9 хектари.

Селото, во основа, има мешовита земјоделска функција.

До 1912 година, мештаните добиле малку своја земја, која главно се наоѓала по ридовите. Тогаш, поголемиот дел од нив работеле на земјата на Арбанасите од Кишава и Лажец, или пак оделе на печалба.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 545 —     1953 526 −3.5% 1961 444 −15.6% 1971 570 +28.4% 1981 525 −7.9%	Година Нас. ±% 1991 230 −56.2% 1994 218 −5.2% 2002 190 −12.8% 2021 202 +6.3%

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Граешница живееле 540 жители, сите Македонци.

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 година, Граешница се води како чисто македонско село во Битолската Каза на Битолскиот Санџак со 80 куќи.

Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Граешница имало 424 Македонци, патријаршисти.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 500 Македонци.

Во 1961 година, селото броело 444 жители, од кои 422 биле Македонци, а 20 жители Турци, додека во 1994 година бројот речиси се преполовил на 218 жители, од кои 190 биле Албанци, а 28 Македонци.

Според пописот од 2002 селото броело 190 жители, од кои 17 Македонци, 122 Албанци (во најголем дел Македонци-муслимани) и 1 останат.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 202 жители, од кои 7 Македонци, 190 Албанци и 5 лица без податоци.

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во Граешница:

Година	Македонци	Албанци	Турци	Срби	Ост.	б.п.	Вкупно
1948	—	—	—	—	—	—	545
1953	515	0	0	8	3	—	526
1961	422	0	20	1	1	—	444
1971	420	145	0	1	4	—	570
1981	314	206	0	2	3	—	525
1991	37	193	0	0	0	—	230
1994	28	190	0	0	0	—	218
2002	17	172	0	0	1	—	190
2021	7	190	0	0	0	5	202

* Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија (1948-2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Родови

Граешница е македонско православно село, но по пописот во 1991 година е мнозинско албанско село. Македонските родови во селото се староседелски и доселенички.

Според истражувањата од 1953 година, родови во селото:

• Староседелски родови: Митковци (4 к.), Ќолгановци (4 к.), Димчевци (3 к.), Цулуфкаровци (3 к.), Черговци (2 к.), Буцуковци (2 к.), Шејтановци (2 к.), Саќитковци (1 к.), Стефовци (1 к.), Скендеровци (1 к.), Анѓелевци (7 к.), Влашковци (4 к.), Чуљовци (4 к.), Дафковци (3 к.), Кузмановци (3 к.), Саријевци (2 к.), Бошковци (2 к.), Чикаровци (2 к.), Анаќијевци (1 к.), Ризовци (1 к.), Тупачковци (2 к.), Новачевци (1 к.), Тодоровци (1 к.) и Милушовци (1 к.).
• Доселенички родови: Марковци (2 к.), доселени се од селото Велушина, таму им се род Пашовци. Од Велушина се иселиле во XIX век; Олевци (2 к.), доселени се од Олевени, таму припаѓале на родот Стојчевци. Основачот на родот, дедо Петре најпрвин бил момок во Лажец, а потоа преминал како момок кај Садик-ага; Јанкуловци (2 к.), од Егри прешле во Жабјани, па од таму во Граешница; Цифуновци (1 к.), доселени се од Лажец, биле воденичари; Мориовчиња (4 к.), доселени се од селото Свето Тодори, таму припаѓале на родот Ѓурчиновци, подалечно потекло од селото Трновци; Терзиовци (15 к.), доселени се однекаде; Рибаревци (4 к.), доселени се од селото Рибарци; Таловчиња (3 к.), доселени се однекаде; Верговци (2 к.) и Зозевци (1 к.), доселени се однекаде. Верговци порано се викале Крстевци, сега се викаат Верговци по баба Верга.

Иселеништво

Три семејства од родот Марковци се иселиле во Северна Америка, а од истиот род има иселеници и во Битола. Од родот Терзиовци има пет семејства иселено во Северна Америка и во Битола. Според податоците од 1953 година од ова село се имаат иселено преку 50 семејства во Битола, САД, Канада и Австралија.

Општествени установи

• Подрачното основно училиште „Крсте Петков Мисирков“, петгодишно основно училиште во состав на ОУ „Крсте Петков Мисирков“ - Бистрица
• Поранешна амбуланта
• Задружен дом

• 
  Автобуска постојка
• 
  Телекомуникациски објект
• 
  Поранешната амбуланта
• 
  Основното училиште
• 
  Руинираниот задружен дом

Самоуправа и политика

На крајот од XIX век, Граешница било чисто македонско село во Битолската Каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Битола, која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Бистрица.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Битола. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Бистрица.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Велушина, во која покрај селото Граешница се наоѓале селата Барешани, Велушина, Драгош, Жабени, Канино, Кишава, Лажец, Олевени, Острец и Породин. Во периодот 1950-1952, селото било седиште на некогашната општина Граешница, во која влегувале селата Граешница, Драгош и Кишава.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 0143 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 175 гласачи. На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 178 гласачи.

Културни и природни знаменитости

Најстарата селска црква „Воведение на Пресвета Богородица“

Поглед на Граешничкиот манастир

Археолошки наоѓалишта

• Кале — утврдена населба од римско време.

Цркви

• Црква „Воведение на Пресвета Богородица“ — најстара селска црква, од XV век;
• Црква „Вознесение Христово“ („Св. Спас“) — главна селска црква, изградена во 1860 г.;
• Црква „Св. Никола“ — помала селска црква подигната на Калето;
• Црква „Св. Атанасиј“ — помала селска црква подигната на Калето;
• Црква „Св. Димитриј“ — помала селска црква;
• Црква „Св. Петка“ — помала селска црква;
• Црква „Св. Недела“ — помала селска црква;
• Црква „Св. Архангел Михаил“ — гробишна црква; и
• Црква „Св. Теодор Тирон“ — манастирска црква.

Манастири

• Граешнички манастир — манастир над селото

Споменици

• Спомен-плоча од НОБ

Реки

• Граешка Река — река низ селото

• 
  Спомен-плоча на НОБ
• 
  Црквата „Св. Атанасиј“
• 
  Манастирската црква „Св. Теодор Тирон“
• 
  Гробишната црква „Св. Архангел Михаил“
• 
  Црквата „Св. Недела“
• 
  Црквата „Св. Никола“
• 
  Главната селска црква „Вознесение Христово“

Редовни настани

Слави

• Атанасовден (31 јануари) — селска слава

Личности

Родени во или по потекло од Граешница

• Петар Димитриевски (1926-2005) — партизан, офицер, генерал

Поврзано

• Општина Битола
• Пелагонија

Надворешни врски

• Граешница на Ризницата ^?