Википедија

Борнео


Борнео (/ˈbɔːrnioʊ/; малајски: Pulau Borneo, индонезиски: Kalimantan) — трет по големина остров на светот, кој се наоѓа во средиштето на Малајскиот Архипелаг. Административно е поделен помеѓу Индонезија, Малезија и Брунеј.[1] Околу 73% од островот е индонезиска територија. Индонезијците островот го нарекуваат "Калимантан." како и да овој поим за индонезијците се однесува само за индонезискиот дел од Борнео. Малајците островот го нарекуваат Источна Малезија или Малајски Борнео.

Борнео
Pulau Borneo
Kalimantan
Топографија на Борнео
Географија
МестоЈугоисточна Азија
Координати01°N 114°E / 1° СГШ; 114° ИГД / 1; 114
АрхипелагГолеми Сундски Острови
Површина743.330 км2
Подреденост по површина3-ти
Највисоко место4.095 м
Највисока точкаКинабалу
Држава
ОбластиБелаит
Брунеи и Муара
Тембуронг
Тутонг
Најголема населбаБандар Сери Бегаван (нас. ~50,000)
ПровинцииЗападен Калимантан
Централен Калимантан
Јужен Калимантан
Источен Калимантан
Северен Калимантан
Најголема населба населбаСамаринда (нас. 842,691)
Држави и ФТСаба
Саравак
Лабуан
Најголема населбаКучинг (нас. 617,886)
Демографија
Население21.258.000 (2014)
Густина28,59 /km2 (74,05 /sq mi)
Етнички групиМалајци: (Баџао, Банџари, Белаити, Брунејски малајци, Индонезиски малајци, Малезиски малајци)
Дајаци: (Бидајци, Ибанци, Кадазандусунци, Кајанци, Кедајанци, Јужни Мурути, Меланау, Мурути, Пенанци, Рунгуси)
Кинези: (Брунејски кинези, Малезиски кинези, Индонезиски кинези) итн.

На Борнео се наоѓа една од најстарите дождовни шуми на светот.

Потекло на поимот

уреди

Островот е познат по многу имиња. На меѓународно ниво, познат е како Борнео, по Брунеј, произлезено од европскиот контакт со царството во 16 век за време на Ерата на истражување. Името Брунеј веројатно произлегува од санскритскиот збор vāruṇa (वरुण), што значи "вода" или Варуна, хиндуистички бог на дождот. Индонезијците го нарекле Калимантан, што потекнува од санскритскиот збор Каламантана, што значи "запален остров", според неговото топла и влажна клима.[2]

Во минатото, островот бил познат и по други имиња. Во 977, кинеските записи почнале да го користат терминот Бо-ни за Борнео. Во 1225 година, истото име го споменал и Чау Жу Гуа (趙汝 适).[3] Јаванскиот ракопис Нагаракретагама, напишан од маџапахитскиот поет Прапанча во 1365 година, го спомнал островот како Нуса Танџунгагара, што значи остров на Кралството Танџунгпура.[4]

Географија

уреди
 
Кинабалу во Малезија, највисокиот врв на островот[5]

Борнео на север и северозапад е опкружен со Јужнокинеското Море, на североисток со Сулуското Море, на исток со Целебеското Море и Макасарскиот теснец и на југ со Јаванското Море и протокот Каримата. На запад од Борнео се наоѓа Малезискиот полуостров и Суматра. На југ и исток се островите на Индонезија: Јава и Сулавеси. На североисток се Филипинските Острови. Со површина од 743.330 квадратни километри, тој е трет остров по големина во светот и е најголемиот остров во Азија (најголемиот континент). Неговата највисока точка е планината Кинабалу во Сабах, Малезија, со височина од 4.095 м.[5] Пред да се зголеми нивото на морето на крајот од последното ледено доба, Борнео бил дел од копното на Азија, формирајќи ги, заедно со Јава и Суматра, висорамнините на полуостровот што се протега на источно од денешна Индокина. Јужнокинеското Море и Тајландскиот Залив сега ги потопуваат поранешните ниско поставени подрачја на полуостровот. Подлабоките води кои го делат Борнео од соседниот Сулавеси спречиле поврзување со тој стров, создавајќи ја делината позната како Воласова Линија.[6][7]

 
Реката Капуа во Индонезија, 1.000 км во должина е најдолгата река во Борнео.[8]

Најголемиот речен систем е Капуа во Западен Калимантан, со должина од 1.000 км.[8] Други поголеми реки се Махакам во Источен Калимантан (920 км долга),[9] Барито во Јужен Калимантан, 900 км долга,[10] Раџанг во Саравак, (565 км)[11] и Кинабатанг во Сабах (560 км).[12] Борнео има значаен пештерски системи. Во Саравак, Пештерата Клирвотер има една од најдолгите подземни реки во светот, додека Пештерата Дир е живеалиште на над три милиони лилјаци, со [[гвано

]] длабоко 100 метри.[13] Пештерата Гомантонг во Сабах е наречен "Пештера за лебарки" поради присуството на милиони лебарки внатре во пештерата.[14][15] Националниот парк Гунунг Мулу во Саравак и карстовите области во Источен Калимантан содржат илјадници помали пештери.[16]

 
Народот Дајак, главното домородно население на островот

Историја

уреди
 
Територијална загуба на таласакратијата на Брунејскиот султанат од 1400 до 1890 година, поради почетокот на западниот империјализам

Во ноември 2018 година, научниците го објавиле откривањето на најстарото познато фигуративно сликарство, над 40.000 години (можеби и 52.000 години) на непознато животно, во пештерата Лубанг Јериџи Салех на островот Борнео.[17][18]

Според старите кинески[19] (977),:129 индиски и јапонски ракописи, градовите на западниот брег на Борнео станале трговски пристаништа веќе околу 1000 година од нашата ера.[20] Во кинеските ракописи, злато, камфор, черепни школки, слонова коска, рог од носорог, пчелин восок и разни зачини биле опишани како едни од највредните предмети од Борнео.[21] Индијците Борнео го нарекувале Suvarnabhumi (земја на златото) а воедно и Karpuradvipa (Остров Камфор). Јаванците Борнео го нарекувале Puradvipa, или Дијамантски Остров. Археолошките наоди во делтата на реката Саравак откриваат дека областа била просперитетен трговски центар помеѓу Индија и Кина од 6 век до околу 1300.[21]

Камени столбови со натписи на палава писмо, пронајдени во Кутаи долж реката Махакам во источен Калимантан датираат околу втората половина на 4 век и претставуваат дел од најстарите докази за хинду влијание во Југоисточна Азија.[22] До 14 век, Борнео станал вазалска држава на Маџапахит (денешна Индонезија),[23][24] подоцна потпаднал под династијата Минг на Кина.[25] Исламската религија навлегла на островот во 10 век,[26] по доаѓањето на муслиманските трговци кои подоцна преобразиле многу од домородните народи кои живееле во подрачјата на брегот.[27]

Брунејскиот Султанат прогласил независност од Маџапахит по смртта на царот на Маџапахит во средината на 14 век. За време на неговото златно доба под Болкија од 15 до 17 век, Брунејската империја владеела речиси низ целата крајбрежна област Борнео (позајмувајќи го своето име на островот поради нејзиното влијание во регионот) и неколку острови на Филипините.[28] Во тек на 1450-тите, Абу Бакр Шариф ул-Хашим, Арап роден во Џохор,[29] пристигнал во Сулу од Малака. Во 1457, го основал Султанатот во Сулу.[30] По нивната независност во 1578 од влијанието на Брунеи,[31] Сулу почнал да ја шири својата таласократија на делови од северно Борнео.[32][33] И двата султаната во северниот дел на Борнео тргувале со Кина.[34][35] И покрај таласократијата на султаните, внатрешниот регион на Борнео останал слободен од владеењето на секое кралство.[36]

Протекторат

уреди
 
Карта на островот, поделена помеѓу Британците и Холанѓаните, 1898 година. Сегашните граници на Малезија, Индонезија и Брунеи се наследени од британските и холандските колонијални права.

Од падот на Малака во 1511 година, португалските трговци редовно тргувале со Борнео, а особено со Брунеи од 1530.[37] Иако Борнео се сметал за богат, Португалците не направиле никакви обиди да го освојат.[37] Шпанската посета на Брунеј довела до Кастиљската војна во 1578 година. Англичаните почнале да тргуваат со Самбас од јужниот Борнео во 1609 година, додека Холанѓаните ја започнале трговијата во 1644: до Банџар и Мартапура, исто така и во јужниот дел на Борнео.[38] Холанѓаните се обиделе да се населат на островот Баламбанган, северно од Борнео, во втората половина на 18 век, но се повлекле во 1797 година.[39] Во 1812, султанот во јужниот дел на Борнео ги отстапил своите тврдини на англиската компанија "Источна Индија". Англичаните, предводени од Стемфорд Рафлс, потоа се обиделе да го освојат Самбас, но не успеале. Тие успеале да го поразат Султанатот следната година и прогласиле блокада на сите пристаништа во Борнео, освен Брунеи, Банџармасин и Понтианак.[39] На почетокот на британското и холандското истражување на островот, Борнео го опишале како полн со ловци на глави, со домородци во внатрешноста кои практикуваат канибализам,[40] а водите околу островот напаѓани од пирати, особено меѓу североисточниот Борнео и јужните Филипини.[41][42]

 
Племето Дајак на церемонија

Холанѓаните почнале да дејствуваат во јужниот дел на островот, по 1815 година и да праќаат доселеници.[43][44] Брунејскиот Султанат во 1842 година му доделил големи делови на земјиште во Саравак на англискиот авантурист Џејмс Брук, како награда за неговата помош во оневозможувањето на локалните бунтови. Брук го основал Кралството Саравак и бил признат како раџа откако му платил надомест на Султанатот. Тој воспоставил монархија, а династијата Брук владеела со Саравак 100 години. Водачите биле познати како Белите раџи.[45] Брук го стекнал и островот Лабуан за Велика Британија во 1846 година со Лабуанскиот Договорот со султанот од Брунеј, Омар Али Саифдудин II, на 18 декември 1846.[46] Регионот на северниот дел на Борнео бил под управа на компанијата Северен Борнео по купувањето територија од Брунејскиот и Сулскиот султанат од германски стопанственик и авантурист Барон фон Овербек, пред истиот да биде предаден на браќата Дент (Алфред Дент и Едвард Дент).[33][47] Договорот за заштита бил потпишан во 1888 година, со што Брунеј станал британски протекторат.[48]

 
Султанат во Понтианак во 1930

Пред признавањето на присуството на Шпанија во филипинскиот архипелаг, во Мадрид бил потпишан протокол познат како Мадридски протокол од 1885 година меѓу владите на Обединетото Кралство, Германија и Шпанија за да се зацементира шпанското влијание и да се признае нивниот суверенитет над Сулскиот Султанат. За возврат, Шпанија се откажала од барањата на поранешните имоти на султанатот во северниот дел на Борнео.[49][50] Британската администрација потоа ја основала првата железничка мрежа во северниот дел на Борнео, позната како Железница Северно Борнео.[51][52] До 1888 година, Северно Борнео, Саравак и Брунеј во северниот дел на Борнео станале британски протекторат.[53] Областа во јужниот дел на Борнео била направена холандски протекторат во 1891 година.[40] Британската и холандската влада го потпишале англо-холандскиот договор од 1824 година за размена на трговските пристаништа на Малезискиот полуостров и на Суматра. Ова резултирало со индиректно воспоставување на подрачја под контрола на Британија на север (Малајски полуостров) и Холандија, на југ (Суматра).[54]

Втора светска војна

уреди
 
Јапонски трупи маршираат по улиците на Лабуан на 14 јануари 1942.

За време на Втората светска војна, јапонските сили добиле контрола и окупирале повеќе области на Борнео од 1941-1945 година.[55] Окупацијата однела многу луѓе од крајбрежните градови во внатрешноста, барајќи храна и бегајќи од Јапонците.[56] Кинеските жители во Борнео, особено заради кинеско-јапонската војна во континентална Кина, најмногу се противеле на јапонската окупација[57]. По формирањето на движења за отпор во северниот дел на Борнео, како што е Џеселтонскиот бунт, многу невини домородци и Кинези биле погубени од Јапонците заради наводна вмешаност.[58]

 
Американска поддршка се движи кон плажите Викторија и Браун за да им помогне во слетувањето на припадниците на австралиската 24-та пешадиска бригада на островот, 10 јуни 1945

Во Калимантан, Јапонците убиле и многу малезиски интелектуалци. Ги убија сите малезиски султанти од Западен Калимантан. Султанот Мухамед Ибрахим Шафи Уд-дин II од Самбас бил погубен во 1944 година.[59] Султанатот потоа бил укинат и заменет од јапонски совет. Јапонците, исто така, го поставија Пусат Тенгага Ракјат (ПУТЕРА)[60] во индонезискиот архипелаг во 1943 година, иако истата беше укината следната година, кога стана премногу националистичка[61].

По падот на Сингапур, Јапонците испратиле илјадници британски и австралиски воени заробеници во камповите во Борнео, како што е кампот Бату Линтанг. Од логорот Сандакан, само шестмина од околу 2.500 затвореници преживеале откако биле принудени да маршираат во настанот познат како Сандакански марш на смртта.[62] Од вкупно 17.488 јавански работници што ги донеле Јапонците за време на окупацијата, само 1.500 преживеале, жртви на глад, тешки работни услови и малтретирање.[56] Дајак и другите домородци играле улога во герилската војна против окупаторските сили, особено во Капиталната дивизија.[63] Австралија значително придонела за ослободување на Борнео.[64] Австралиската империјална сила била испратена до Борнео за да се бори со Јапонците.[65] Заедно со другите сојузници, островот бил целосно ослободен во 1945 година.

Понова историја

уреди
 
Сукарно во посета на Понтианак, Западен Калимантан во 1963

Кон крајот на војната, Јапонија одлучила на 17 јули 1945 година да ја прошири независноста на новата предложена земја Индонезија, на средбата на Комитетот за независност закажан за 19 август 1945 година.[61] Сепак, по поразот на Јапонија од сојузничките сили, средбата била одложена. Холанѓаните се обидувале да го вратат своето колонијално владение на Борнео.[61] Јужниот дел на островот ја постигнал својата независност преку прогласувањето на независност на Индонезија на 17 август 1945 година.

Во мај 1945 година, претставници во Токио сугерирале северниот дел на Борнео да биде вклучен во предложената нова земја Индонезија и истото да се утврди врз основа на желбите на домородните народи.[66] Сукарно и Мохамед Јамин во меѓувреме постојано се залагале за голема индонезиска република.[67] Како претседател на новата република, согледувајќи дека Британците се обидуваат да го задржат своето присуство во северниот Борнео и Малезискиот полуостров, тој одлучил да започне воена инфилтрација подоцна позната како конфронтација од 1962 до 1969 година.[68] Во 1961 година, премиерот Тунку Абдул Рахман од независната Федерација на Малаја сакал да ги обедини Малаја, британските колонии на Саравак, Северен Борнео, Сингапур и протекторатот на Брунеј под предложената Федерација на Малезија.[69] Идејата била силно отфрлена од владите во Индонезија и Филипини, како и од комунистичките симпатизери и националистите во Борнео.[70][71] Како одговор на зголемената опозиција, Британците ги распоредиле своите вооружени сили за да ги заштитат своите колонии од индонезиски и комунистички револуции,[72] во кои исто така учествувале Австралија и Нов Зеланд[73][74]

 
Сојузнички баталјон во џунглата на Борнео

Филипини се спротивставиле на новонајавената федерација, тврдејќи дека источниот дел на Северен Борнео (денес малезиската држава Сабах) е дел од нејзината територија како поранешен сопственик на Сулскиот Султанат.[75] Филипинската влада, меѓу другото, тврдела дека наследниците на султанатот ги отстапиле сите нивни територијални права на републиката.[76]

Брунејскиот Султанат прв го поздравил предлогот за нова поголема федерација.[77] Во меѓувреме, Народната партија на Брунеј, предводена од А.М. Азахари сакала повторно да ги обедини Брунеј, Саравак и Северен Борнео во една федерација позната како Федерација Северен Борнео (малајски: Кесатуан Негара Калимантан Утара), во која султанот од Брунеј ќе биде шеф на државата.[78] Ова директно довело до револт во Брунеи, што го спречило обидот на Азахари и го принудил да избега во Индонезија..[79]

Со континуираната опозиција од Индонезија и Филипините, комисија била формирана за да се открие чувството на матичното население во северниот дел на Борнео.[80][81] Федерацијата била успешно постигната со вклучување на северниот Борнео преку Малезиската спогодба на 16 септември 1963 година.[82]

 
НАСА сателитска слика на Борнео од 19 мај 2002

Флора и фауна

уреди
 
Борнејскиот орангутан е загрозен вид

Дождовната шума на Борнео се проценува дека е стара околу 140 милиони години, што ја прави една од најстарите дождовни шуми во светот.[83] Таа е центар за еволуцијата и дистрибуцијата на многу ендемски видови растенија и животни и е едно од ретките преостанати природни живеалишта на загрозениот борнејски орангутан. Тука живеат многу ендемски видови, вклучително борнејскиот слон, источно-суматранскиот носорог, борнејскиот леопард и други.[84][85]

Борнејските мочурливи шуми го зафаќаат целото крајбрежје на Борнео[86]. Почвата на мочуриштето од тресет е релативно неплодни и е дом на разни видови птици, како што е булбулот, шлемоносната птица и роговирот (малајски калао). Постојат околу 15.000 видови цветни растенија со 3.000 видови дрвја (267 видови се диптерокарпи), 221 видови копнени цицачи и 420 видови птици жители во Борнео. Во Борнео има околу 440 слатководни видови риби (приближно исто како Суматра и Јава заедно). Борнејската речна ајкула е позната само од реката Кинабатанган.[87] Во 2010 година, Светскиот фонд за природата (WWF) тврдел дека на Борнео се откриени 123 видови, откако договорот "Срцето на Борнео" бил потпишан во 2007 година.[88]

WWF го класифицирал островот во седум различни екорегиони. Повеќето се низински региони[89][90][91]:

  • Борнејските низински дождовни шуми покриваат поголем дел од островот, со површина од 427.500 квадратни километри;
  • Борнејски тресетски мочурински шуми;
  • Керангаските или сундаландски шуми;
  • Југозападните борнејски слатководни мочуришни шуми и
  • Сундски мангрови
  • Долинските борнејски шуми кои се протегаат во централните висорамнини на островот, над надморска височина од 1.000 метри.
  • Тропските и суптропските пасишта, саваните и грмушките на Јужен Калимантан.

На највисоките точки на планината Кинабалу се наоѓаат кинабалски алпски грмушки, ендемски видови кои вклучуваат и многу орхидеи.

Демографија

уреди
 
Рантау, Јужен Калимантан

Борнео има 21,3 милиони жители (во 2014 година), густина на население од 29 жители по квадратен километар. Поголемиот дел од населението живее во крајбрежните градови, иако во заднина има мали градови и села покрај реките. Населението главно се состои од етнички групи Дајак, Малај, Банџар, Оранг Улу, Кинези и Кадасан-Дусун. Кинезите, кои сочинуваат 29% од населението во Саравак и 17% од вкупното население во Западен Калимантан, Индонезија,[92] се потомци на имигранти, главно од југоисточна Кина[93][94]

Во Сабах за време на администрацијата на Мустафа Харун од Обединетата Сабахска Национална Организација во 1970-тите, илјадници муслимански имигранти и бегалци од јужните Филипини во Минданао и Сулавеси од Индонезија добиле право на престој а подоцна и лични карти во обид да го зголемат муслиманско население на државата: политика подоцна позната како Проект IC.[95] Поради големиот број на кривични дела кои се припишуваат на новото мигрантско население, етничките тензии меѓу домородните и мигрантите се зголемиле.

Администрација

уреди
 
Политичка поделба на Борнео

Административно островот е поделен помеѓу три земји.

Федерална држава или провинција Главен град Дел од земјата Површина

км2

Површина

%

Попис на населението од 2010[96][97] 3 Население

%

Бандар Сери Бегаван Независен султанат 5,770 0.77 406,200

(2009 est)[98]

2.1
Саравак Кучинг Малезија 124,450 16.55 2,420,009 12.2
Сабах Кота Кинабалу Малезија 73,619 9.79 3,120,040 15.7
Лабуан Викторија Малезија

Федерална територија

92 0.01 85,272 0.4
Источна Малезија Малезија 198,161 26.4 5,625,321 28.4
Западен Калимантан Понтианак Индонезија 146,760 19.5 4,393,239 22.2
Централен Калимантан Палангка Раја Индонезија 152,600 20.3 2,202,599 11.1
Јужен Калимантан Банџармасин Индонезија 37,660 5.0 3,626,119 18.3
Источен Калимантан Самаринда Индонезија 210,985 28.1 3,550,586 17.9
Северен Калимантан Танџунг Селор Индонезија 71,177 9.46 525,000 2.65
Калимантан Индонезија 548,005 72.9 13,772,543 69.5
Борнео – 3 земји 751,936 100.0 19,804,064 100.0

1) Брунеј: Попис 2001

2) острови под управа како Борнео, геолошки дел на Борнео, островите на бреговите (2,5 км од главниот остров Борнео)

3) Citypopulation.de извештаи од Службен децениски попис во 2010 година за Индонезија и Малезија, независна проценка за Брунеи.

Економија

уреди

Економијата на Борнео зависи главно од земјоделството, сеча и рударство, нафта и гас и екотуризам.[99] Економијата на Брунеи е многу зависна од секторот за производство на нафта и гас, а земјата стана еден од најголемите производители на нафта во Југоисточна Азија. Малезиските држави Сабах и Саравак се врвни извозници на дрва.[99] Сабах е исто така познат како земјоделски производител на гума, какао и зеленчук, како и риболов, додека Сабах и Саравак извезуваат течен природен гас (ЛНГ) и нафта. Индонезиските провинции Калимантан најчесто зависат од рударството, и вклучени се во сечата и истражувањето на нафта и гас.[99]

 
Најпознатиот жител на Борнео — орангутанот

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Donna Marchetti (2 August 1998). „Borneo's Wild Side“. The New York Times. Посетено на 20 June 2017.
  2. ↑ Eugene Linden (17 March 2011). The Ragged Edge of the World: Encounters at the Frontier Where Modernity, Wildlands and Indigenous Peoples Meet. Penguin Publishing Group. стр. 30–. ISBN 978-1-101-47613-0.
  3. ↑ Siti Norkhalbi Haji Wahsalfelah (2005). „Traditional Woven Textiles: Tradition and Identity Construction in the 'New State' of Brunei Darussalam“ (PDF). Universiti Brunei Darussalam. стр. 48/29. Посетено на 24 May 2017.
  4. ↑ Suyatno. „Naskah Nagarakretagama“ (индонезиски). National Library of Indonesia. Архивирано од изворникот на 23 мај 2017. Посетено на 13 октомври 2014.
  5. ↑ 5,0 5,1 „An Awesome Island“. Borneo: Island in the Clouds. PBS. Посетено на 11 November 2012.
  6. ↑ James Allan Taylor (1984). Biogeography: Recent Advances and Future Directions. Rowman & Littlefield. стр. 178–. ISBN 978-0-389-20507-4.
  7. ↑ Teresa Zubi (25 октомври 2015). „Wallacea“. Starfish. Архивирано од изворникот на 25 мај 2017. Посетено на 26 мај 2017.
  8. ↑ 8,0 8,1 Khee Giap Tan; Nurina Merdikawati; Mulya Amri; Blake Harley Berger (8 September 2015). 2014 Annual Competitiveness Analysis and Development Strategies for Indonesian Provinces. World Scientific. стр. 286–. ISBN 978-981-4730-43-3.
  9. ↑ Tomas Tomascik (1997). The Ecology of the Indonesian Seas. Oxford University Press. стр. 54–. ISBN 978-0-19-850186-2.
  10. ↑ Khee Giap Tan; Mulya Amri; Linda Low; Kong Yam Tan (2013). Competitiveness Analysis and Development Strategies for 33 Indonesian Provinces. World Scientific. стр. 338–. ISBN 978-981-4504-86-7.
  11. ↑ Tropical River Fisheries Valuation: Background Papers to a Global Synthesis. WorldFish. 2008. стр. 218–. ISBN 978-983-2346-61-6.
  12. ↑ Uwe Tietze; Food and Agriculture Organization of the United Nations (2007). Credit and Microfinance Needs in Inland Capture Fisheries Development and Conservation in Asia. Food & Agriculture Org. стр. 131–. ISBN 978-92-5-105756-8.
  13. ↑ „Sarawak Visitors Guide“. Sarawak State Government. стр. 100. Посетено на 26 May 2017.
  14. ↑ Nora Rappaport (29 October 2015). „WATCH: Billions of Bugs Feast on Flesh and Dung in Borneo“. National Geographic. Архивирано од изворникот на 2015-10-30. Посетено на 26 May 2017.
  15. ↑ Sean Martin (31 October 2015). „Cockroach cave: Where billions of bugs feed on dead animals and dung [Video]“. International Business Times (UK). Посетено на 26 May 2017.
  16. ↑ Quentin Phillipps; Karen Phillipps (10 May 2016). Phillipps' Field Guide to the Mammals of Borneo and Their Ecology: Sabah, Sarawak, Brunei, and Kalimantan. Princeton University Press. стр. 31–. ISBN 978-0-691-16941-5.
  17. ↑ Zimmer, Carl (7 November 2018). „In Cave in Borneo Jungle, Scientists Find Oldest Figurative Painting in the World - A cave drawing in Borneo is at least 40,000 years old, raising intriguing questions about creativity in ancient societies“. The New York Times. Посетено на 8 November 2018.
  18. ↑ Aubert, M.; и др. (7 November 2018). „Palaeolithic cave art in Borneo“. Nature (journal). doi:10.1038/s41586-018-0679-9. PMID 30405242. Посетено на 8 November 2018.
  19. ↑ Cœdès, George (1968). The Indianized States of South-East Asia. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  20. ↑ Derek Heng Thiam Soon (June 2001). „The Trade in Lakawood Products Between South China and the Malay World from the Twelfth to Fifteenth Centuries AD“. Journal of Southeast Asian Studies. 32 (2): 133–149. doi:10.1017/S0022463401000066.
  21. ↑ 21,0 21,1 Jan O. M. Broek (1962). „Place Names in 16th and 17th Century Borneo“. Imago Mundi. 16: 129–148. doi:10.1080/03085696208592208. JSTOR 1150309.
  22. ↑ (Chapter 15) The Earliest Indic State: Kutai. The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives. E Press, The Australian National University. 2006. ISBN 9781920942854. Посетено на 1 October 2009.
  23. ↑ Peter SkalnÃk (1 January 1989). Outwitting the State. Transaction Publishers. стр. 41–. ISBN 978-1-4128-3041-6.
  24. ↑ Ooi Keat Gin; Hoang Anh Tuan (8 October 2015). Early Modern Southeast Asia, 1350–1800. Routledge. стр. 90–. ISBN 978-1-317-55919-1.
  25. ↑ Mohammad Al-Mahdi Tan Kho; Hurng-yu Chen (July 2014). „Malaysia-Philippines Territorial Dispute: The Sabah Case“ (PDF). National Chengchi University. NCCU Institutional Repository. Архивирано од изворникот (PDF) на 9 May 2016. Посетено на 23 May 2016.
  26. ↑ Mariah Doksil (25 August 2014). „Islam arrived in Sabah in 10th century“. The Borneo Post. Архивирано од изворникот на 11 July 2016. Посетено на 11 July 2016.
  27. ↑ „Islam In Indonesia. A resource of Islam in the archipelago“. Архивирано од изворникот на 7 јули 2017. Посетено на 1 мај 2017.
  28. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име history.
  29. ↑ K. S. Nathan; Mohammad Hashim Kamali (January 2005). Islam in Southeast Asia: Political, Social and Strategic Challenges for the 21st Century. Institute of Southeast Asian Studies. стр. 62–. ISBN 978-981-230-282-3.
  30. ↑ Shinzō Hayase (2007). Mindanao Ethnohistory Beyond Nations: Maguindanao, Sangir, and Bagobo Societies in East Maritime Southeast Asia. University of Hawaii Press. ISBN 978-971-550-511-6.
  31. ↑ Ring, Trudy; Salkin, Robert M; La Boda, Sharon (January 1996). International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania. Taylor & Francis. стр. 160–. ISBN 978-1-884964-04-6.
  32. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име thalassocracy.
  33. ↑ 33,0 33,1 Bachamiya Abdul Hussainmiya (2006). Brunei: revival of 1906 : a popular history. Brunei Press. ISBN 978-99917-32-15-2.
  34. ↑ Keat Gin Ooi (2004). Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor. ABC-CLIO. стр. 271–. ISBN 978-1-57607-770-2.
  35. ↑ Eric Tagliacozzo; Wen-chin Chang (13 April 2011). Chinese Circulations: Capital, Commodities, and Networks in Southeast Asia. Duke University Press. стр. 236–. ISBN 978-0-8223-4903-7.
  36. ↑ Ranjit Singh (2000). The Making of Sabah, 1865–1941: The Dynamics of Indigenous Society. University of Malaya Press. ISBN 978-983-100-095-3.
  37. ↑ 37,0 37,1 Donald F. Lach (16 April 1994). Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery. University of Chicago Press. стр. 580–. ISBN 978-0-226-46732-0.
  38. ↑ The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia. Parbury, Allen, and Company. 1816. стр. 561–.
  39. ↑ 39,0 39,1 Sanderson Beck (2007). „Indonesia and the Dutch 1800–1950“. San.Beck. Архивирано од изворникот на 24 мај 2017. Посетено на 24 мај 2017.
  40. ↑ 40,0 40,1 Adrienne Smith (2012). „British and Dutch Perceptions of Cannibalism in Borneo, 1882–1964“ (PDF). California Polytechnic State University. стр. 5. Посетено на 24 May 2017.
  41. ↑ CAPTAIN THE HON. HENRY KEPPEL, R.N. (1846). THE EXPEDITION TO BORNEO OF H.M.S. DIDO FOR THE SUPPRESSION OF PIRACY. стр. 214–.
  42. ↑ P. Boomgaard (January 2007). A World of Water: Rain, Rivers and Seas in Southeast Asian Histories. KITLV Press. стр. 141–. ISBN 978-90-6718-294-2.[мртва врска]
  43. ↑ Robert Cribb (1 February 2013). Historical Atlas of Indonesia. Routledge. стр. 129–. ISBN 978-1-136-78057-8.
  44. ↑ J. R. V. Prescott (3 October 2014). Political Frontiers and Boundaries (Routledge Library Editions: Political Geography). Routledge. стр. 288–. ISBN 978-1-317-60199-9.
  45. ↑ „Part 2 – The Brooke Era“. The Borneo Project. Earth Island Institute. Архивирано од изворникот на 24 May 2013. Посетено на 11 November 2012.
  46. ↑ Rozan Yunos (7 September 2008). „Loss of Labuan, a former Brunei island“. The Brunei Times. Архивирано од изворникот на 28 April 2014. Посетено на 23 May 2017.
  47. ↑ „British North Borneo Papers“. School of Oriental and African Studies. Archives hub. Посетено на 23 May 2017.
  48. ↑ „Treaty of Protection 1888 – Brunei“. Muslim Museum Initiative. Посетено на 23 May 2017.
  49. ↑ British Government (1885). „British North Borneo Treaties. (British North Borneo, 1885)“ (PDF). Sabah State Government (State Attorney-General's Chambers). Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-10-29. Посетено на 23 May 2017.
  50. ↑ Paul J. Carnegie; Victor T. King; Zawawi Ibrahim (21 September 2016). Human Insecurities in Southeast Asia. Springer. стр. 74–. ISBN 978-981-10-2245-6.
  51. ↑ Dr. Johnstone; A. J. West (Officers of the Company) (3 February 1898). „North Borneo Chartered Company: North Borneo Railway; The first train in North Borneo“. British North Borneo Chartered Company: Views of British North Borneo, Printed by W. Brown & co., limited, London, 1899. Malayan Railways. Посетено на 23 May 2017.
  52. ↑ Rob Dickinson. „The North Borneo Railway Project“. The International Steam Pages. Архивирано од изворникот на 28 March 2013. Посетено на 23 May 2017.
  53. ↑ Victor Prescott; Gillian D. Triggs (25 June 2008). International Frontiers and Boundaries: Law, Politics and Geography. BRILL. стр. 380–. ISBN 978-90-474-3364-4.
  54. ↑ „Anglo-Dutch Treaty of 1824 – Malaysia and Indonesia“. Muslim Museum Initiative. Посетено на 23 May 2017.
  55. ↑ Takashi Shiraishi (January 1993). The Japanese in Colonial Southeast Asia. SEAP Publications. стр. 54–. ISBN 978-0-87727-402-5.
  56. ↑ 56,0 56,1 Regina Lim (2008). Federal-state Relations in Sabah, Malaysia: The Berjaya Administration, 1976–85. Institute of Southeast Asian Studies. стр. 36–84. ISBN 978-981-230-812-2.
  57. ↑ Danny Tze-Ken Wong (1998). The Transformation of an Immigrant Society: A Study of the Chinese of Sabah. Asean Academic. ISBN 978-1-901919-16-5.
  58. ↑ Malcolm Joseph Thurman; Christine Sherman (2001). War Crimes: Japan's World War II Atrocities. Turner Publishing Company. стр. 123–. ISBN 978-1-56311-728-2.
  59. ↑ Syafaruddin Usman Mhd; Isnawita Din (2009). Peristiwa Mandor berdarah (индонезиски). Media Pressindo. стр. 137–. ISBN 978-979-788-109-2.
  60. ↑ Muhammad Abdul Aziz (6 December 2012). Japan's Colonialism and Indonesia. Springer Science & Business Media. стр. 214–. ISBN 978-94-011-9233-0.
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Milton W. Meyer (1 January 2000). Asia: A Concise History. Rowman & Littlefield Publishers. стр. 305–. ISBN 978-0-585-11423-1.
  62. ↑ Philip Towle; Margaret Kosuge; Yoichi Kibata (2000). Japanese Prisoners of War. A&C Black. стр. 47–. ISBN 978-1-85285-192-7.
  63. ↑ Judith M. Heimann (9 November 2007). „Guests can succeed where occupiers fail“. International Herald Tribune. Архивирано од изворникот на 21 June 2008. Посетено на 26 May 2017.
  64. ↑ Richard Ker (7 ноември 2013). „Brief History on How the Australians Liberated North Borneo during WWII [Video]“. North Borneo Historical Society. Архивирано од изворникот на 23 мај 2017. Посетено на 23 мај 2017.
  65. ↑ „Australian invasion of Borneo in pictures“. Malayan Railways. Посетено на 23 May 2017.
  66. ↑ Nicholas Tarling (2001). A Sudden Rampage: The Japanese Occupation of Southeast Asia, 1941–1945. C. Hurst & Co. Publishers. стр. 192–. ISBN 978-1-85065-584-8.
  67. ↑ Adrian Vickers (3 November 2005). A History of Modern Indonesia. Cambridge University Press. стр. 150–. ISBN 978-1-139-44761-4.
  68. ↑ Karl DeRouen, Jr.; Uk Heo (10 May 2007). Civil Wars of the World: Major Conflicts Since World War II. ABC-CLIO. стр. 431–. ISBN 978-1-85109-919-1.
  69. ↑ Bosheng Chen; Leong Sze Lee (2012). A Retrospect on the Dust-laden History: The Past and Present of Tekong Island in Singapore. World Scientific. стр. 66–. ISBN 978-981-4365-96-3.
  70. ↑ United States. Dept. of State. International Information Administration. Documentary Studies Section; United States Information Agency. Special Materials Section; United States. International Communication Agency (1964). Problems of Communism. Special Materials Section, United States Information Agency.
  71. ↑ Ramses Amer (23 May 2016). Conflict Management and Dispute Settlement in East Asia. Routledge. стр. 52–. ISBN 978-1-317-16216-2.
  72. ↑ Christopher Tuck (23 May 2016). Confrontation, Strategy and War Termination: Britain's Conflict with Indonesia. Routledge. стр. 208–. ISBN 978-1-317-16210-0.
  73. ↑ „Aggression Must be Deterred“. The Age. 7 September 1964. Посетено на 23 May 2017.
  74. ↑ „Confrontation in Borneo“. NZ History. Government of New Zealand. Посетено на 23 May 2017.
  75. ↑ „I. North Borneo Claim (Excerpt from President Diosdado Macapagal's State-of-the-Nation Message to the Congress of the Philippines)“. Philippine Claim to North Borneo (Sabah), Vol. II. Government of the Philippines. 28 January 1963. Архивирано од изворникот на 2016-10-11. Посетено на 23 May 2017.
  76. ↑ „Cession and transfer of the territory of North Borneo by His Highness, Sultan Mohammad Esmail Kiram, Sultan of Sulu, acting with the consent and approval of the Ruma Bechara, in council assembled, to the Republic of the Philippines“. Government of the Philippines. 24 April 1962. Архивирано од изворникот на 7 February 2016. Посетено на 23 May 2017.
  77. ↑ Mohd. Jamil Al-Sufri (Pehin Orang Kaya Amar Diraja Dato Seri Utama Haji Awang.); Mohd. Amin Hassan (1998). Brunei Darussalam: The Road to Independence. Brunei History Centre, Ministry of Culture, Youth, and Sports.
  78. ↑ Alexander Nicholas Shaw (19 June 2016). „British counterinsurgency in Brunei and Sarawak, 1962–1963: developing best practices in the shadow of Malaya“ (PDF). Small Wars & Insurgencies. 27 (4): 702–725. doi:10.1080/09592318.2016.1190052.
  79. ↑ Karl Hack (2001). Defence and Decolonisation in Southeast Asia: Britain, Malaya and Singapore, 1941–1968. Psychology Press. стр. 278–. ISBN 978-0-7007-1303-5.
  80. ↑ „Report of the Commission of Enquiry, North Borneo and Sarawak, 1962 (Cobbold Commission)“. The National Archives. January–December 1962. Посетено на 25 May 2017.
  81. ↑ Patricia Hului (16 септември 2014). „THE COBBOLD COMMISSION: Giving people a voice“. The Borneo Post. Архивирано од изворникот на 25 мај 2017. Посетено на 25 мај 2017.
  82. ↑ Great Britain. Colonial Office; Malaysia; Great Britain. Office of Commonwealth Relations (1963). Malaysia: agreement concluded between the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, the Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore. H. M. Stationery Off.
  83. ↑ Andy Leeder; Alan Brown; Gregg Coleman; Bob Digby; Glyn Owen; Val Davis (22 August 2016). WJEC GCSE Geography. Hodder Education. стр. 199–. ISBN 978-1-4718-6130-7.
  84. ↑ „Scientists find dozens of new species in Borneo rainforests“. World Wide Fund for Nature. 19 December 2006. Посетено на 26 May 2017.
  85. ↑ „Borneo wildlife“. World Wide Fund for Nature. Посетено на 26 May 2017.
  86. ↑ Kathy MacKinnon; Gusti Hatta (5 February 2013). Ecology of Kalimantan: Indonesian Borneo. Tuttle Publishing. стр. 148–. ISBN 978-1-4629-0505-8.
  87. ↑ Li, C.; Corrigan, S.; Yang, L.; Straube, N.; Harris, M.; Hofreiter, M.; White, W.T.; Naylor, G.J.P. (2015). „DNA capture reveals transoceanic gene flow in endangered river sharks“ (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (43): 13302–13307. doi:10.1073/pnas.1508735112. PMC 4629339. PMID 26460025.
  88. ↑ „Scientists discover new species in Heart of Borneo“. World Wide Fund for Nature. 22 April 2010. Архивирано од изворникот на 2020-02-28. Посетено на 26 May 2017.
  89. ↑ „Borneo Lowland & Montane Forests – A Global Ecoregion“. World Wide Fund for Nature. Архивирано од изворникот на 15 јули 2017. Посетено на 26 мај 2017.
  90. ↑ Colby Loucks. „Southeastern Asia: Indonesia, Malaysia, and Brunei“. World Wide Fund for Nature. Посетено на 26 May 2017.
  91. ↑ „Sundaland heath forests“. World Wide Fund for Nature. Посетено на 26 May 2017.
  92. ↑ Wing (2 август 2006). „Province of West Kalimantan, Indonesia“. Guangdong Foreign Affairs Office. Архивирано од изворникот на 7 јули 2009. Посетено на 23 мај 2017.
  93. ↑ Christine Padoch; Nancy Lee Peluso (1996). Borneo in Transition: People, Forests, Conservation, and Development. Oxford University Press. ISBN 978-967-65-3110-0.
  94. ↑ „The world's successful diasporas (Overseas Chinese)“. Management Today. 3 April 2007. Посетено на 23 May 2017.
  95. ↑ „Illegal immigrants causing simmering resentment in Sabah“. The Malaysian Times. 22 August 2012. Архивирано од изворникот на 29 June 2014. Посетено на 23 May 2017.
  96. ↑ „Malaysia: Federal States, Territories, Major Cities & Conurbations – Statistics & Maps on City Population“. Citypopulation.de. Посетено на 25 July 2011.
  97. ↑ „Indonesia (Urban Municipality Population): Provinces, Cities & Municipalities – Statistics & Maps on City Population“. Citypopulation.de. Посетено на 25 July 2011.
  98. ↑ „Brunei: Districts, Major Cities, Towns & Agglomeration – Statistics & Maps on City Population“. Citypopulation.de. Посетено на 25 July 2011.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 „Borneo » City Info » Economy“. Borneo.com. Архивирано од изворникот на 27 мај 2017. Посетено на 28 мај 2017.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Борнео&oldid=5198786“